Zajęcie przez Sowietów Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej po 17.09.1939 r. przyniosło natychmiastową akcję rusyfikacji tych terenów – rozstrzelania, aresztowania, przesiedlenia. Nocą z 9 na 10 lutego wywieziono w głąb Rosji ponad 140.000 Polaków, była to pierwsza z czterech wielkich deportacji ludności cywilnej, które łącznie do 1941 r. objęły ok. 1,2 mln osób. Niewyobrażalnie trudne warunki transportu i codziennego życia w Syberii i Kazachstanie doprowadziły do śmiertelności rzędu 30%. Wiosną 1940 r. zamordowano 7.305 więźniów w Bykowni i Kuropatach, niemal 15.000 polskich oficerów w lasku katyńskim. O wielu innych brak danych, np. ze 110.000 więźniów w latach 1939–1941 do pracy przymusowej w subarktycznej Workucie trafiło 40.000. Czy przeżyli? Ilu przeżyło ze 170.000 jeńców wojennych? II wojna światowa zwielokrotniła skalę eksterminacji niepokornych obywateli imperium sowieckiego narodowości polskiej, od czasów zaborów zsyłanych, więzionych i mordowanych. Szacuje się, że tylko w latach 1937–1938 przez NKWD zostało zabitych 111.000 Polaków, obywateli Związku Sowieckiego.

Prezentowany na okładce pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie, odsłonięty w 1995 r., upamiętnia ofiary
radzieckiej okupacji. Pomnik autorstwa M. Biskupskiego przedstawia towarowy wagon kolejowy na torach, jakby w ruchu. Gęsto załadowane stojące krzyże, symbole religii deportowanych, zsuwają się z przepełnionej platformy. W większości krzyże katolickie, są też prawosławne oraz symbole muzułmańskie i żydowskie. Pełen przekrój wielonarodowości Kresów Wschodnich. Na podkładach toru kolejowego wyeksponowano nazwy miejsc męczeństwa i kaźni Polaków na Wschodzie. Poruszająca całość.

Wojciech Ziembiński, inicjator powstania pomnika dla tych, co stracili życie na „nieludzkiej ziemi”, otrzymał pośmiertnie od
Sybiraków obok pomnika dziękczynną tablicę ku jego czci.

Foto na okładce: z archiwum „Palestry”

Przygotowanie okładki do druku: A.P. GRAF