Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza zmian odnoszących się do właściwości sądu dokonanych na podstawie ustawy z 9.03.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja wprowadziła szereg zmian w odniesieniu do właściwości miejscowej (sprawy o roszczenie wynikające z umowy ubezpieczenia, sprawy z powództwa konsumenta o roszczenie związane z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego, denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, w tym o ustalenie istnienia lub nieistnienia wynikającego z niej stosunku prawnego, o ustalenie bezskuteczności postanowień tej umowy lub o zwrot świadczeń związanych z jej zawarciem), właściwości rzeczowej (sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 100.000 złotych, sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym), a także w postępowaniach odrębnych, postępowaniu w sprawach gospodarczych oraz nowo wprowadzonym postępowaniu w sprawach konsumenckich. W artykule zmiany te zostały kolejno omówione, podjęta została próba oceny systemowej tych regulacji oraz wskazane i rozwiązane zostały potencjalne problemy, które mogą pojawić się przy stosowaniu nowych przepisów.

W ustawie z 9.03.2023 r. nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego wprowadzono przepis epizodyczny regulujący wyłączną właściwość sądów w sprawach o roszczenia z tzw. umów „frankowych”, w których powodem jest konsument. Właściwość ta została powiązana z miejscem zamieszkania powoda. Przedmiotem niniejszego opracowania jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaki sąd jest miejscowo właściwy w sprawie, w której powód jest konsumentem, ale nie ma miejsca zamieszkania w Polsce.

Liczne nowelizacje Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zażalenia spowodowały, że ten środek zaskarżenia nie ma współcześnie jednolitego kształtu, lecz obejmuje środki prawne o niejednolitym charakterze, co wywołuje spory w doktrynie i judykaturze co do umiejscowienia zażalenia w systemie środków zaskarżenia. Autorka omawia występujące de lege lata modele zażalenia (zażalenie klasyczne – dewolutywne, zażalenie poziome, zażalenie do Sądu Najwyższego) i wskazuje miejsca zażalenia wśród środków zaskarżenia.

Artykuł dotyczy zmian w regulacji pełnomocnictwa procesowego dokonanych na mocy nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 9.03.2023 r. Zmiany te objęły kilka zagadnień, w tym o istotnej doniosłości z punktu widzenia systemu prawa procesowego cywilnego oraz praktyki sądowej, takich jak zakres umocowania pełnomocnika z wyboru, czas trwania pełnomocnictwa z urzędu i powiązany z nim zakres powinności pełnomocnika z urzędu, kwestii związanych z pełnomocnictwem do doręczeń, a także zabiegi czysto kosmetyczne (terminologiczne). Zmiany te nie mogą być jednak uznane za element rzeczywistej reformy prawa procesowego cywilnego, pomijając elementy kluczowe z punktu widzenia efektywności urzeczywistniania prawa do sądu w postępowaniu cywilnym takie jak zakres przymusu adwokacko-radcowskiego oraz w powiązaniu z nim – system pomocy prawnej świadczonej z urzędu, w tym model wynagradzania pełnomocników świadczących tę pomoc.

W artykule przedstawiono wyzwania, jakie przed naukowcami i praktykami stawia nowe unormowanie art. 1281 k.p.c. Regulacja ta z uwagi na prima facie nadmierny formalizm oraz nieprecyzyjne sformułowania budzi wiele kontrowersji. W artykule zaprezentowano propozycje rozstrzygnięcia problemów wyłaniających się na tle wykładni i stosowania art. 1281 k.p.c., w tym skutków niewyodrębnienia w piśmie uzasadnienia, możliwości ponowienia wniosku dowodowego oraz wzajemnej relacji art. 1281 i art. 2432 k.p.c

Ochrona indywidualnych oraz grupowych interesów konsumentów z uwzględnieniem koncepcji konsumenckiego prawa do sądu powinna być realizowana zarówno na płaszczyźnie europejskiej, jak i krajowej. Potrzeba wzmacniania pozycji procesowej tzw. strony słabszej w postępowaniu cywilnym jest zagadnieniem złożonym i wieloaspektowym. Utworzenie przez ustawodawcę nowego postępowania odrębnego w sprawach z udziałem konsumentów stanowi przejaw realizacji zasady sprawiedliwości wyrównującej, która wprowadza ustawową dyskryminację w obszarze prawa procesowego cywilnego. Należy podać w wątpliwość, czy obecny kształt tego postępowania zawiera aż tyle istotnych odstępstw od zwykłego procesu, które uzasadniałyby nadawanie mu tego charakteru. Przedmiotowe rozważania wpisują się w szerszą dyskusję dotyczącą struktury, kształtu i aktualności ustawy procesowej.

Postępowanie odrębne z udziałem konsumenta ma zastosowanie w sprawach o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi. Postępowanie to ma charakter obligatoryjny, bez możliwości wyłączenia przez sąd. Zakres przedmiotowy tego postępowania dotyczy wszelkich sporów sądowych, jakie mogą powstać na tle łączącego konsumenta z przedsiębiorcą stosunku cywilnoprawnego, zarówno o charakterze kontraktowym, jak i deliktowym, pod warunkiem że konsument jest stroną procesu (art. 45814 § 1 k.p.c.). Przedmiotem postępowania mogą być roszczenia, które wynikają nie tylko z prawa materialnego, ale i procesowego. Odrębne postępowanie reguluje trzy kwestie: reguły postępowania dowodowego, właściwość sądu i koszty procesu. W zakresie niesprzecznym z postanowieniami art. 45814–45816 k.p.c. stosuje się do tego postępowania także inne postępowania odrębne. Najistotniejsza modyfikacja zasad ogólnych dotyczy reguł gromadzenia materiału dowodowego. Na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek podania w pozwie lub odpowiedzi na pozew wszystkich faktów i dowodów na ich potwierdzenie, pod rygorem utraty możliwości powołania się na nie w czasie późniejszym. Wyjątek dotyczy przypadku, gdy przedsiębiorca uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później (art. 45814 § 4 k.p.c.). Konsument natomiast ma prawo powoływać twierdzenia i dowody aż do zamknięcia rozprawy. Asymetryczność obowiązków procesowych może być łagodzona jednak poprzez zarządzenie przez przewodniczącego wymiany pism procesowych na podstawie art. 2053 § 2 k.p.c. Konsument może wnieść pozew do właściwego sądu z uwagi na jego miejsce zamieszkania (art. 45814 § 4 k.p.c.). W razie zaniechania przez przedsiębiorcę próby polubownego załatwienia sporu albo uchylenia się od udziału w niej, lub uczestniczenia w niej w złej wierze, sąd może nałożyć na przedsiębiorcę podwyższone koszty procesu na warunkach i w wysokości określonej w art. 45816 k.p.c.

Opracowanie dotyczy problematyki zarzutu potrącenia w procesie cywilnym. Nie omawia ono wszystkich aspektów związanych z tym zarzutem, lecz skupia uwagę jedynie na pewnym jego wycinku. Analizie poddana zostaje kwestia, czy do potrącenia mogą być przedstawione wierzytelności wynikające z wyroków arbitrażowych lub ugód arbitrażowych zatwierdzonych przez sąd państwowy, czy też nie ma to znaczenia. W praktyce sądowej kwestia ta może rodzić liczne wątpliwości. Artykuł ma na celu zaprezentowanie koncepcji, która może się przyczynić do wyjaśnienia zaistniałych wątpliwości.

Przedmiotem rozważań są kwestie związane z możliwością objęcia ugodą mediacyjną roszczeń nieobjętych pozwem lub objętych różnymi postępowaniami cywilnymi po zmianach wprowadzonych na mocy ustawy nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego z 9.03.2023 r. Przed tą nowelizacją dopuszczalność wyjścia treści ugody poza przedmiot postępowania sądowego i jej zatwierdzenia należała do spornych w doktrynie, zatem przesądzenie przez ustawodawcę takiej dopuszczalności w art. 18313 § 2 zd. 2 k.p.c. należy ocenić pozytywnie. Z aprobatą należy się odnieść także do możliwości wyboru jednego sądu właściwego do zatwierdzenia ugody mediacyjnej w razie połączenia sporów objętych różnymi postępowaniami cywilnymi (dodany art. 18314 § 21 k.p.c.). Jednocześnie ustawodawca ograniczył obydwie regulacje jedynie do przypadków, w których strony do mediacji zostały skierowane przez sąd. Ponadto przepisy te zawierają dalej idące wymagania co do możliwości ich zastosowania, dlatego szerszego omówienia i oceny wymagają kwestie związane ze sporządzaniem i zatwierdzaniem takich ugód w przypadkach, gdy do ich zawarcia doszło na skutek przeprowadzenia mediacji umownej lub gdy kwestie te objęto więcej niż jedną ugodą. Przeprowadzone rozważania prowadzą do wniosku, że zakres obydwu przepisów powinien być szerszy i obejmować w przyszłości kompleksowo możliwość dokonania wyboru jednego sądu we wszystkich przypadkach, w których doszło do objęcia ugodą mediacyjną roszczeń nieobjętych pozwem lub objętych różnymi postępowaniami cywilnymi, o ile nie narusza to przepisów o właściwości rzeczowej sądu.

Artykuł porusza problematykę różnych aspektów wprowadzonej ostatnio do polskiego Kodeksu postępowania cywilnego instytucji „konwersji” postępowania przed sądem państwowym. Zmiany, które mogą pozytywnie wpływać na rozwój polskiego sądownictwa polubownego, są pozytywnie odbierane przez praktyków arbitrażu. Zarazem prawodawca nie uniknął w ustawie nowelizującej z 9.03 2023 r. kilku niejednoznaczności, które powinny być bądź to rozstrzygnięte, bądź usunięte. Proponowane zmiany w zakresie konwersji postępowania sądowego w arbitraż powinny również uwzględniać istotne czynniki finansowe.

W artykule autor poddaje analizie nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego z 9.03.2023 r. w zakresie nowej instytucji, którą jest konwersja wszczętego postępowania sądowego w postępowanie przed sądem polubownym. Autor dokonuje szczegółowej charakterystyki nowelizacji, wskazując przy tym wątpliwości związane z jej przyjęciem i ryzykiem pozbawienia stron postępowania cywilnego prawa do sądu.