Opracowanie dotyczy problematyki konsekwencji werdyktu TK z 22.10.2020 r., K 1/20, stwierdzającego niezgodność z Konstytucją art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, a w konsekwencji eliminującego możliwość powoływania się na przesłankę embriopatologiczną, dopuszczającą dotychczas przerwanie ciąży, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Eksponuje przyczyny merytorycznej nietrafności decyzji TK, uznania za wadliwy wybranego mechanizmu orzeczniczego, prawne zastrzeżenia co do prawidłowości działania organu rozstrzygającego, brak rozpoznania konsekwencji w innych płaszczyznach prawnych, medycznych i społecznych. W opracowaniu ukazano kilka płaszczyzn wymagających analizy, które już dziś eksponują istotne uchybienia i zaniechania, mogące tłumaczyć społeczne reakcje i konsekwencje.

Opracowanie poświęcone jest analizie sposobów rozstrzygania kolizji obowiązków i konfliktu dóbr w sytuacjach nadzwyczajnych. Uwzględniając znaczenie regulacji konstytucyjnych dla rozwiązywania tego typu przypadków, wskazuje na cztery podejścia do konstytucyjnej oceny stanu epidemii: uznania, że mamy aktualnie do czynienia z de facto stanem klęski żywiołowej, który nie jest jednak stanem klęski żywiołowej de iure; uznania, że mamy do czynienia z materialnym stanem klęski żywiołowej, w którym spełnione zostały wszystkie konstytucyjne przesłanki wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, nie doszło jednak do formalnego ogłoszenia stanu nadzwyczajnego; przyjęcia koncepcji hybrydowego stanu nadzwyczajnego, aktualizującego konstytucyjne normy gwarancyjne w sferze praw i wolności obywatelskich, wyłączającego jednak działania organów władzy publicznej na zasadach przewidzianych dla konstytucyjnych stanów nadzwyczajnych, ze względu na brak formalnego wprowadzenia stanu klęski żywiołowej; przyjęcia, że mamy do czynienia de facto i de iure z konstytucyjnym stanem klęski żywiołowej, w którym aktualizują się wszystkie skutki stanu nadzwyczajnego, zarówno w sferze ochrony praw i wolności obywatelskich, jak i w obszarze działania na szczególnych zasadach organów władzy publicznej. Na tle możliwych ocen konstytucyjnych zaprezentowane są uwagi dotyczące rozstrzygania kolizji dóbr generujących dylematy związane z odmową leczenia ze względu na ryzyko osobiste przedstawicieli personelu medycznego. Opracowanie odnosi się także do problemu wprowadzenia formalnych, zobiektywizowanych kryteriów priorytetyzacyjnych oraz ich znaczenia w procesie wykładni i stosowania prawa w zakresie przypadków niedostatecznej ilości środków lub sprzętu specjalistycznego uniemożliwiającej udzielenie pomocy medycznej wszystkim potrzebującym. Zawiera propozycje aktualizacji przesłanek służących do rozstrzygania kolizji obowiązków i konfliktów dóbr w stanie epidemii, uwzględniające zarówno aspekty związane z ochroną dóbr jednostkowych, jak i względy utylitarne.

Stanisław Mikke to dla „Palestry”, Adwokatury oraz współczesnej historii Polski postać szczególna. Adwokat, łączący wykonywanie zawodu z fascynacją literaturą, historią oraz działalnością publiczną. W redakcji „Palestry” zawsze, gdy przychodzi moment rocznicy katastrofy smoleńskiej, w sposób szczególny odczuwamy związki pisma z adwokatem Stanisławem Mikke – redaktorem naczelnym „Palestry” w latach 1993–2010. Z perspektywy kilkudziesięciu lat wydawania adwokackiego miesięcznika przez Naczelną Radę Adwokacką widać, że objęcie przez adwokata Stanisława Mikke funkcji redaktora naczelnego odgrywa szczególną rolę. Najnowsza historia pisma, jego charakter i kształt, szczególna forma powiązana z niespotykaną w innych periodykach prawniczych zawartością treściową, to bez wątpienia dziedzictwo Stanisława Mikke.

Opracowanie odnosi się do zagadnienia możliwości oraz sposobu wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem elektronicznych metod komunikowania się na odległość. Opiera się na wykorzystywaniu koncepcji adaptacyjnej wykładni przepisów Kodeksu postępowania karnego określających zasady sporządzenia oraz wnoszenia oświadczeń procesowych na piśmie. Wychodząc z rekonstrukcji zasad określonych w obowiązujących przepisach, zawiera tezę, że ustawa procesowa w sposób ogólny określa sposób składania oświadczeń procesowych na piśmie. Nie konkretyzując sposobów skutecznego wniesienia pisma procesowego, przewiduje trzy jego formy: bezpośrednią (tj. osobiście w siedzibie sądu); pośrednią (przez operatora pocztowego) oraz poprzez inną formę przekazu do adresata. W każdym przypadku warunkiem wniesienia pisma procesowego jest potwierdzenie dokonania przekazu dokumentu do adresata. Tak zrekonstruowane zasady umożliwiają wnoszenie pism procesowych za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. Prezentowana koncepcja wykładni opiera się na powszechnie aprobowanej tezie, że oświadczenie „na piśmie” to każde oświadczenie wyrażone za pomocą pisma rozumianego jako zespół znaków graficznych służących do wyrażania myśli. Dokument sporządzony przy wykorzystaniu edytora tekstu spełnia przesłanki wymagane dla formy pisemnej. Przekazanie takiego dokumentu za pośrednictwem poczty elektronicznej jest równoważne z wniesieniem oświadczenia procesowego na piśmie. Warunkiem skuteczności czynności dokonanej w ten sposób jest potwierdzenie, że przesyłka została zarejestrowana przez serwer, na którym znajduje się skrzynka poczty elektronicznej adresata. Spełnienie warunku złożenia oświadczenia na piśmie z podpisem składającego pismo wymaga przesłania korespondencji za pośrednictwem poczty elektronicznej w postaci skanu dokumentu opatrzonego własnoręcznym podpisem w formacie pdf.

Opracowanie Jerzego Zajadły poświęcone jest rzymskim korzeniom współczesnego myślenia o prawie. Prowadzone na kanwie omawianych przez J. Zajadłę rzymskich sentencji prawniczych rozważania ukazują posadowienie współczesnych systemów prawa na greckiej filozofii oraz rzymskich konstrukcjach prawnych. Odwołanie się do paremii pozwala opisać znaczenie wypracowanych w antycznej kulturze prawnej reguł wykładni i stosowania prawa dla rozwiązywania współczesnych problemów. Wyjaśnia istotę oraz znaczenie hierarchicznego uporządkowania systemu prawnego, jego związki z pozaprawnymi systemami normatywnymi, w tym w szczególności etyką i moralnością. Pozwala spojrzeć na prawo jako konwencjonalny system reguł służących społecznemu sterowaniu. Obrazuje immanentnie związane z rolą prawnika dylematy związane ze sposobami usuwania sprzeczności w systemie prawa oraz dążenia do sprawiedliwego rozwiązywania sporów. Eksponuje znaczenie zasad wyrażanych w formie syntetycznych paremii dla współczesnej kultury prawnej, ich związki z powszechnie przyjmowanym w prawoznawstwie zestawem reguł interpretacyjnych. Przypomnienie rzymskich sentencji w kontekście historycznych okoliczności, na tle których zostały ukształtowane, pozwala z szerszej perspektywy spojrzeć i lepiej zrozumieć istotę i sens prawa, jego społeczną funkcję, a także mechanizmy, które pomyślane zostały jako narzędzie zapobiegania wynaturzeniom, gdy formalnie stanowione prawo staje się w mniejszym lub większym stopniu radbruchowskim „ustawowym bezprawiem”.

Kolejny w tym roku numer tematyczny „Palestry” poświęcony został problematyce ostatniej nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z lipca 2019 r. Regulacji stanowiącej jeden z fundamentów adwokackiej praktyki. Ustawy określającej reguły prowadzenia procesów cywilnych i gospodarczych, stanowiącej dla pełnomocników procesowych podstawowe źródło rekonstrukcji norm wykorzystywanych przy wykonywaniu codziennych obowiązków zawodowych. Uchwalona w 2019 roku obszerna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, wpisująca się w trwający od 1989 r. stały proces zmian polskiego systemu prawa, ma charakter szczególny z dwóch zasadniczych powodów. Pierwszy związany jest z zakresem i liczbą wprowadzanych zmian, a także ich zawartością treściową, oddającą przyjmowane przez ustawodawcę nie w pełni spójne założenia modelowe oraz odzwierciedlającą filozofię procesów cywilnych i gospodarczych wedle nowego ujęcia. Drugi wynika z kontekstu normatywnego i społecznego, w jakim ustawa nowelizująca wchodzi w życie.

Uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej z 21.09.2019 r. znowelizowano § 9 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu, modyfikując obowiązujący adwokatów zakaz łączenia zajęć. Oceniając pozytywnie dokonaną zmianę, autorzy zwracają uwagę, że zakaz ten nigdy nie miał charakteru absolutnego, a nadawanie mu takiego charakteru także obecnie nie jest uznawane za aksjologicznie uzasadnione. Zmiana normatywna polega natomiast – z jednej strony – na wprowadzeniu dodatkowych kryteriów i ograniczeń związanych z łączeniem zajęć, z drugiej zaś – uelastycznia sztywne ujęcie poprzednio obowiązujące, zwłaszcza w zakresie egzemplifikacji zajęć (nie)kolidujących z wykonywaniem zawodu adwokata, opartych na wątpliwym – z punktu widzenia konstrukcji zawartych w Kodeksie etyki adwokackiej – oportunizmie.

Opracowanie zawiera analizy poświęcone aksjologicznym, społecznym i normatywnym aspektom tajemnicy adwokackiej. Na płaszczyźnie aksjologicznej ujmuje tajemnicę jako instytucję służącą ochronie indywidualnych oraz publicznych wartości. W aspekcie społecznym traktuje tajemnicę jako regułę służącą do określenia sposobów postępowania z informacjami przekazywanymi adwokatowi w oparciu o szczególne zaufanie związane z pełnioną rolą społeczną. W perspektywie normatywnej charakteryzuje tajemnicę jako rodzaj szczególnego prawnego obowiązku ciążącego na przedstawicielach zawodu zaufania publicznego. Zalicza tajemnicę adwokacką do konstytutywnych warunków należytego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz zapewnienia obywatelom dostępu do sądu i ochrony prawnej. Zawiera charakterystykę podstaw, przesłanek i zakresu ochrony tajemnicy adwokackiej w systemie prawa.

Oddajemy w Państwa ręce numer „Palestry” poświęcony w całości zagadnieniom związanym z instytucją tajemnicy adwokackiej. Naszym zamierzeniem jest przedstawienie możliwie całościowej i kompleksowej analizy obejmującej problematykę tajemnicy adwokackiej, postrzeganej z perspektywy: procesu cywilnego, procesu karnego, postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego, postępowania podatkowego, postępowań szczególnych, w tym postępowań przed sejmowymi komisjami śledczymi oraz innego typu komisjami parlamentarnymi; postępowania dyscyplinarnego. Kontekst analiz tworzy szkic prawnoporównawczy prezentujący tytułową tematykę w ujęciu rozwiązań i praktyki kilku państw europejskich dopełnionych spojrzeniem przyjmowanym w systemach common law.

Prezentowany artykuł poświęcony jest problematyce znaczenia zasady ne bis in idem w odniesieniu do nowej regulacji czynu ciągłego. Przedstawiono w nim konsekwencje wykorzystania czynu ciągłego z art. 12 § 2 k.k. do przypadków obejmujących wcześniej przypisane sprawcy wykroczenia przeciwko mieniu. Wykorzystanie konstrukcji z art. 12 § 2 k.k. zgodnie z literalnym brzmieniem tego przepisu prowadzić może do dwukrotnej, sekwencyjnie realizowanej odpowiedzialności sprawcy za ten sam czyn. W tym kontekście w opracowaniu przedstawiono analizę zagadnienia sposobu wyznaczenia tożsamości czynu (idem) jako podstawowej przesłanki aktualizującej zakaz ponownego ukarania. Odnosząc się do przyjmowanego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sposobu interpretacji zakazu ne bis in idem, wskazano na związanie polskich organów stosujących prawo tym sposobem rozumienia tej zasady. W konsekwencji przedstawiono pogląd, że uwzględnienie zakazu ne bis in idem w kształcie wynikającym z orzecznictwa ETPCz i TSUE co do zasady wyklucza możliwość wykorzystania nowej konstrukcji z art. 12 § 2 k.k. do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sprawcy dwóch lub więcej uprzednio przypisanych mu wykroczeń.