Ustawą z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ustawodawca dokonał jednej z największych zmian zasadniczej ustawy procesowej w ostatnim trzydziestoleciu. Zmiany te dotknęły w zasadzie każdego fragmentu Kodeksu odnoszącego się do postępowania rozpoznawczego. Dotyczyły zatem zarówno przepisów Tytułu wstępnego Kodeksu postępowania cywilnego, który wyraża zasadnicze normy kierunkowe (m.in. dodanie definicji nadużycia prawa procesowego – art. 41 k.p.c. oraz przeniesienie tu zagadnienia utrwalania przebiegu czynności przez strony – art. 91 k.p.c.), a także przepisów o podmiotach postępowania (w tym w szczególności przepisów o właściwości i składzie sądu, a w mniejszym stopniu przepisów o innych podmiotach), czynnościach procesowych (w tym m.in. o wymaganiach formalnych pism procesowych, sankcjach za ich niespełnienie, doręczeniach, posiedzeniu pojednawczym, przygotowaniu rozprawy itp.), postępowaniu dowodowym, orzekaniu, środkach zaskarżenia i innych jeszcze zagadnieniach. Doszło nią także do istotnych zmian w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a także w ustawie o komornikach sądowych.

Jednym z praktycznych problemów w postępowaniu wieczystoksięgowym było, czy sąd wieczystoksięgowy w ramach swojej kognicji jest uprawniony do uwzględnienia okoliczności, niepowołanych wprawdzie w treści wniosku o wpis i załączonych do wniosku dokumentach, lecz znanych sądowi z urzędu. Wątpliwość ta wynika z obecnej treści art. 6268 § 2 k.p.c., który określa kognicję sądu wieczystoksięgowego, stanowiąc, że sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.

Kwestia stosowania do pisma procesowego zawierającego rozszerzenie powództwa obowiązku bezpośredniego doręczenia pomiędzy występującymi w sprawie adwokatami, radcami prawnymi, rzecznikami patentowymi oraz radcami Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (art. 132 § 1 k.p.c.) wywołuje rozbieżne oceny w praktyce sądów powszechnych. Wedle pierwszego poglądu pismo procesowe zawierające rozszerzenie powództwa wniesione przez zawodowego pełnomocnika powinno zostać doręczone występującemu po drugiej stronie pełnomocnikowi zgodnie z art. 132 § 1 k.p.c., czyli bezpośrednio, a do pisma wniesionego do sądu należy dołączyć dowód doręczenia drugiej stronie albo dowód jego nadania przesyłką poleconą.

W praktyce sądowej niezwykle doniosłe znaczenie ma zagadnienie dotyczące skutków zgłoszenia wniosku o podjęcie postępowania, które zostało zawieszone na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. Zgodnie bowiem z art. 182 § 1 k.p.c. sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy, jak również z przyczyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 5 i 6, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu.

Kwestia zaskarżalności postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie przyznania od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu budzi od jakiegoś czasu szczególne zainteresowanie w orzecznictwie sądowym. Po wielu latach braku tego zagadnienia w orzecznictwie sądowym w niedalekim czasie dało się zauważyć kilka niezwykle istotnych judykatów w tej materii.

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w wielu miejscach przewidują obowiązek pouczania strony (uczestnika) postępowania o prawie do dokonywania czynności procesowych. W szczególny sposób obowiązek ten dotyczy pouczenia strony działającej bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa o sposobie i terminach wniesienia środków zaskarżenia (art. 327 § 1, art. 343, art. 357 § 2, art. 502 § 2 k.p.c.). W orzecznictwie i doktrynie wątpliwości budzi kwestia skutków prawnych związanych z brakiem obowiązkowego pouczenia lub z wadliwością takiego pouczenia dla rozpoczęcia biegu terminu do wniesienia środka zaskarżenia.

Ustawa z 23 października 2009 r. o uwierzytelnianiu dokumentów, obowiązująca od 1 stycznia 2010 r., doprowadziła do zmiany sytuacji w zakresie uwierzytelnienia dokumentów w postępowaniu cywilnym. Upoważniła ona bowiem strony do przedstawienia w sądzie zamiast oryginału odpisu dokumentu poświadczonego za zgodność z oryginałem przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego oraz radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa występującego w sprawie (art. 129 § 2 k.p.c.). Ponadto ustawodawca przesądził, że zawarte w odpisie dokumentu poświadczenie zgodności z oryginałem ma charakter dokumentu urzędowego (art. 129 § 3 k.p.c.). Jednocześnie ustawodawca wyżej wskazaną ustawą wprowadził do przepisów o charakterze ustrojowym wyraźne regulacje co do treści klauzuli uwierzytelniającej, jaką ma sporządzić pełnomocnik poświadczający odpis dokumentu. W art. 4 ust. 1b ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze wskazano, że adwokat ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis adwokata, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie – również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia), adwokat stwierdza to w poświadczeniu. Podobne rozwiązania przyjęto w art. 6 ust. 3 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, art. 9 ust. 3 ustawy z 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych, art. 27 ust. 3 ustawy z 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Ustawodawca utrzymał jednak, mimo wprowadzenia ogólnego przepisu art. 129 § 3 i 4 k.p.c., osobne uprawnienie do poświadczenia odpisu pełnomocnictwa udzielonego zawodowemu pełnomocnikowi (m.in. art. 89 § 1 k.p.c.).

Kodeks postępowania cywilnego nie precyzuje, czy w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sąd powinien umieścić wzmiankę o stwierdzeniu nabycia spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Nie wyjaśnia także, czy sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku ma obowiązek ustalić sposób nabycia spadku. Wprowadzony jednak w 2007 r. § 145 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych nakazuje sądowi w razie nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza zaznaczyć to w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Zgodnie z art. 133 § 3 zd. 1 k.p.c., jeżeli ustanowiono pełnomocnika procesowego lub osobę upoważnioną do odbioru pism sądowych, doręczenia należy dokonywać tym osobom. Przepis ten stanowi wyjątek w stosunku do art. 133 § 1 i 2 k.p.c., które nakazują w przypadku osób fizycznych doręczać pisma osobiście lub ich przedstawicielowi ustawowemu (w razie braku zdolności procesowej strony), a w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej – organowi uprawnionemu do reprezentowania ich przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru pism.