Z dniem 15 kwietnia 2016 r. przywrócona została możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Przypomnijmy, że od 1 lipca 2015 r. nie było to możliwe, w miejsce bowiem wykonywania kary pozbawienia wolności w tym systemie przewidzianego w ustawie z 2007r. wprowadzony został – jako jeden z wariantów kary ograniczenia wolności – obowiązek pozostawania skazanego w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego.

W orzecznictwie od dawna panuje tendencja szerokiego zastosowania instytucji wykonywania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, nawet jeśli jest ona opcjonalna. Dalsze zmiany kodeksu karnego i kodeksu karnego wykonawczego w latach 2012–2016 dały sądom nowe instrumenty probacyjne, o których mowa w przedmiotowym artykule.

W artykule omówiono aktualny stan prawa, określający warunki i zasady postępowania w przypadku nakazu wykonania kary pozbawienia wolności zamiast ograniczenia wolności. Zmieniły się one znacząco od 1 lipca 2015 r. Jedną ze zmian w Kodeksie Karnym Wykonawczym jest złagodzenie obecnych rygorów nakazujących wykonanie sankcji alternatywnej. Kolejną zmianą jest wprowadzenie nowej formy orzekania i wykonywania kary ograniczenia wolności, jaką jest system nadzoru elektronicznego. Dlatego konieczne stało się uregulowanie sytuacji prawnej, w której skazany nie przestrzega warunków dozoru.

Grzywna jest jedną z najczęściej orzekanych kar za przestępstwo. Szczególne znaczenie ma ta kara, gdy orzekana jest jako jedyna dolegliwość, a więc ma postać tzw. grzywny samoistnej. Pełni ona funkcję zasadniczego środka reakcji karnej, będącego alternatywą dla krótkoterminowych kar pozbawienia wolności, a także ograniczenia wolności. Ten rodzaj grzywny stanowi na przestrzeni ostatnich kilku lat niezmiennie około 20% wszystkich orzekanych kar.

Postępowanie wykonawcze wszczynane jest z urzędu bezzwłocznie, gdy orzeczenie podlegające wykonaniu staje się wykonalne (art. 9 § 1 k.k.w.). Pojęcie „bezzwłoczność” definiuje § 357 regulaminu urzędowania sądów powszechnych, w myśl którego każde orzeczenie powinno być skierowane do wykonania nie później niż w ciągu 14 dni od daty jego uprawomocnienia lub od daty zwrotu akt sądowi pierwszej instancji. Natomiast postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym wykonalne z chwilą wydania powinny być skierowane do wykonania w dniu ich wydania.

Instytucja odroczenia i przerwy w wykonaniu kary jest jednym z odstępstw od zasady bezzwłocznego i ciągłego wykonania kary. Jako sytuacja szczególna wymaga, aby jej stosowanie odbywało się w granicach ściśle określonych przepisami, a zatem przesłanki odroczenia i przerwy wynikające z tych przepisów nie mogą podlegać wykładni rozszerzającej.

Warunkiem wszczęcia postępowania wykonawczego, czy to w całości, czy co do określonej kary lub innego środka karnej reakcji, jest istnienie wykonalnego orzeczenia sądu. Wykonalność orzeczenia powoduje obowiązek podjęcia określonych prawem czynności w celu zrealizowania jego treści.

Wymogiem ustawowym, szczególnie wyeksponowanym po zmianach Kodeksu karnego wykonawczego obowiązujących od 1 stycznia 2012 r., jest szybkie kierowanie do wykonania orzeczeń wydawanych w postępowaniu karnym. Wyrazem tego jest obecne brzmienie art. 9 § 1 k.k.w., zgodnie z którym postępowanie wykonawcze wszczyna się bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne.

Problematyka prawa skazanego do obrony w postępowaniu wykonawczym była poruszana w piśmiennictwie kilkakrotnie. Obejmowała ona jednak przede wszystkim kwestie związane z obroną formalną, a więc z prawem skazanego do korzystania z pomocy obrońcy. Wydaje się, że nie mniej istotnym zagadnieniem jest prawo skazanego do obrony w postępowaniu wykonawczym, w jej aspekcie materialnym, odnoszącym się do uprawnień, które umożliwiają odpieranie zarzutów, przedstawianie własnych racji oraz dochodzenie praw, które mu przysługują w tym postępowaniu.