Pandemia wirusa COVID-19, stwarzająca zagrożenie dla zdrowia i życia milionów ludzi na całym świecie, stanowi ekstremalne obciążenie dla służb medycznych, w tym zwłaszcza lekarzy oraz szpitalnego personelu pomocniczego. Gwałtowny wzrost liczby osób potrzebujących specjalistycznej opieki medycznej prowadzi – w powiązaniu z ograniczonymi możliwościami jednoczesnego jej świadczenia – do rozmaitych sytuacji kolizyjnych. Dramatycznie brzmi w tych warunkach pytanie, czyje życie i zdrowie ratować, komu zaś natychmiastowej pomocy odmówić. Wypracowanie kryteriów, które ułatwiałyby optymalizację podejmowanych przez lekarzy decyzji, nie jest sprawą prostą. Oczekując ich wskazania od prawników, często niestety nie dostrzega się, że nie mają oni żadnych szczególnych kompetencji, aby rozstrzygać dylematy etyczne, wynikające z kolizji obowiązków nienadających się do jednoczesnego wykonania. Trudno także przesądzić, czy kryteria optymalizacyjne powinny być tworzone: a) z perspektywy dobra ogólnego lub dobra jednostki; b) przy wykorzystaniu przesłanek etycznych, prakseologicznych, ekonomicznych czy jakichkolwiek innych; c) ad hoc, a więc z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sytuacji. Trafny wydaje się pogląd, że niedostosowanie zachowania do tego rodzaju kryteriów stanowi co najwyżej poszlakę wskazującą na to, że doszło do naruszenia reguł postępowania z dobrem prawnym, będącego jedną z podstaw obiektywnego przypisania negatywnego skutku. „Poszlakowość” kryteriów optymalizacyjnych oparta jest jednak na innych podstawach, niezwiązanych z probabilistycznym charakterem powiązań kauzalnych, z których czerpią swe uzasadnienie reguły postępowania z dobrem prawnym. Wynika ona bowiem z relatywizacji ocen etycznych, jakie rodzą się przy rozwiązywaniu dylematów związanych z kolizją obowiązków. Z uwagi na różnorodność kryteriów optymalizacyjnych, niekiedy wzajemnie sprzecznych, a więc nakazujących podejmowanie zachowań wykluczających się, nie sposób zarzucić podejmującemu decyzję lekarzowi, że pewna ich część została przez niego zlekceważona. Jeżeli zatem lekarz nie naruszy normy wynikającej z art. 26 § 5 Kodeksu karnego, a więc w sytuacjach kolizyjnych ograniczy się do wykonania tylko jednego z ciążących na nim obowiązków, jego odpowiedzialność karna – o ile skoncentruje się na ratowaniu dobra, którego wartość nie była oczywiście mniejsza od wartości dobra poświęcanego – powinna zostać wykluczona.

Uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej z 21.09.2019 r. znowelizowano § 9 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu, modyfikując obowiązujący adwokatów zakaz łączenia zajęć. Oceniając pozytywnie dokonaną zmianę, autorzy zwracają uwagę, że zakaz ten nigdy nie miał charakteru absolutnego, a nadawanie mu takiego charakteru także obecnie nie jest uznawane za aksjologicznie uzasadnione. Zmiana normatywna polega natomiast – z jednej strony – na wprowadzeniu dodatkowych kryteriów i ograniczeń związanych z łączeniem zajęć, z drugiej zaś – uelastycznia sztywne ujęcie poprzednio obowiązujące, zwłaszcza w zakresie egzemplifikacji zajęć (nie)kolidujących z wykonywaniem zawodu adwokata, opartych na wątpliwym – z punktu widzenia konstrukcji zawartych w Kodeksie etyki adwokackiej – oportunizmie.

Zdając sobie sprawę z tendencji do absolutyzowania tajemnicy adwokackiej, której sprzyjać może norma wynikająca z art. 6 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz obowiązujące adwokata zasady etyczne i deontologiczne, autor dzieli informacje pozyskane w związku ze świadczeniem pomocy prawnej na: a) bezwzględnie nieujawnialne, b) ujawnialne, ale nadające się do wykorzystania wyłącznie w dobrze pojętym interesie klienta i przy jednoczesnym braku sprzeciwu z jego strony, jak również c) takie, które ze względu na ich charakter tajemnicą nie są w ogóle objęte. Możliwość dysponowania informacjami stanowiącymi przedmiot tajemnicy adwokackiej w łączącej adwokata z jego klientem oraz opartej na zaufaniu relacji wewnętrznej zależeć więc powinna od decyzji obu tych podmiotów. Relację tę należałoby natomiast chronić przed ingerencją zewnętrzną, w tym zwłaszcza podejmowaną przez organy wymiaru sprawiedliwości. Nawet jeśli skłonni bylibyśmy zaakceptować możliwość zwolnienia adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy – co ma przykładowo miejsce w procesie karnym – to o jej skuteczności ostatecznie decydować powinien adwokat wespół ze swoim klientem. Zmuszanie adwokata do składania zeznań z naruszeniem tajemnicy adwokackiej – nawet jeśli kolidują z nią inne podlegające ochronie wartości – pozbawione jest bowiem przekonującego uzasadnienia aksjologicznego.

Oddajemy w Państwa ręce numer „Palestry” poświęcony w całości zagadnieniom związanym z instytucją tajemnicy adwokackiej. Naszym zamierzeniem jest przedstawienie możliwie całościowej i kompleksowej analizy obejmującej problematykę tajemnicy adwokackiej, postrzeganej z perspektywy: procesu cywilnego, procesu karnego, postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego, postępowania podatkowego, postępowań szczególnych, w tym postępowań przed sejmowymi komisjami śledczymi oraz innego typu komisjami parlamentarnymi; postępowania dyscyplinarnego. Kontekst analiz tworzy szkic prawnoporównawczy prezentujący tytułową tematykę w ujęciu rozwiązań i praktyki kilku państw europejskich dopełnionych spojrzeniem przyjmowanym w systemach common law.

Prezentowany artykuł poświęcony jest problematyce znaczenia zasady ne bis in idem w odniesieniu do nowej regulacji czynu ciągłego. Przedstawiono w nim konsekwencje wykorzystania czynu ciągłego z art. 12 § 2 k.k. do przypadków obejmujących wcześniej przypisane sprawcy wykroczenia przeciwko mieniu. Wykorzystanie konstrukcji z art. 12 § 2 k.k. zgodnie z literalnym brzmieniem tego przepisu prowadzić może do dwukrotnej, sekwencyjnie realizowanej odpowiedzialności sprawcy za ten sam czyn. W tym kontekście w opracowaniu przedstawiono analizę zagadnienia sposobu wyznaczenia tożsamości czynu (idem) jako podstawowej przesłanki aktualizującej zakaz ponownego ukarania. Odnosząc się do przyjmowanego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sposobu interpretacji zakazu ne bis in idem, wskazano na związanie polskich organów stosujących prawo tym sposobem rozumienia tej zasady. W konsekwencji przedstawiono pogląd, że uwzględnienie zakazu ne bis in idem w kształcie wynikającym z orzecznictwa ETPCz i TSUE co do zasady wyklucza możliwość wykorzystania nowej konstrukcji z art. 12 § 2 k.k. do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sprawcy dwóch lub więcej uprzednio przypisanych mu wykroczeń.

Artykuł jest syntetycznym omówieniem zmiany normatywnej, obejmującej regulację ciągłości w Kodeksie karnym oraz w Kodeksie wykroczeń, ze szczególnym uwzględnieniem charakteru prawnego instytucji wyłaniającej się z dodanego art. 12 § 2 k.k., postrzeganego jako uzupełnienie instytucji czynu ciągłego. Analiza relacji, w jakiej art. 12 § 1 k.k. pozostaje do art. 12 § 2 k.k., prowadzi autorów do wniosku, że drugi z wymienionych przepisów ma charakter subsydiarny, uzupełniający i poszerzający zakres czynu ciągłego na przypadki, w których sprawca nie działa ze z góry powziętym zamiarem.

Badanie poświęcone jest problemowi zgodności z jednolitym, ustalonym terminem na wniesienie odwołania ze standardami rzetelnego procesu, prawem do obrony oraz zasadami sprawiedliwości materialnej i procesowej. Zaczynając od opisu istniejącego modelu odwoławczego, wskazuje on, że w skomplikowanych przypadkach, z dużą ilością dowodów, przygotowanie odwołania w ustawowym terminie można uznać za naruszenie standardu rzetelnego procesu i prawa do obrony. W związku z tym w studium przedstawiono dwa warianty modeli regulacji ustawowej mające na celu przedłużenie terminu na wniesienie odwołania w określonej kategorii spraw lub stworzenie ustawowej możliwości uzupełnienia opłat i uzasadnienia środka zaskarżenia złożonego w ustawowym terminie. Wariantowe przedstawienie teoretycznych modeli rozwiązania problemu dostosowania regulacji dotyczącej terminów wniesienia odwołania do standardu rzetelnego procesu w sposób ustawowy zostało uzupełnione syntetyczną prezentacją najważniejszych teoretycznych, dogmatycznych i pragmatycznych aspektów każdego z proponowanych rozwiązań.

Artykuł ma na celu analizę obecnego modelu kasacji w polskim prawie karnym. Przedmiotem, na którym szczególnie się skupiają się autorzy, są ograniczenia w zakresie odwoływania się do sądu kasacyjnego istniejące w polskim systemie prawa procesowego, w szczególności wykluczenie możliwości odwołania się do sądu kasacyjnego w przypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności. Artykuł obejmuje analizę ostatnio wprowadzonych zmian w zakresie kasacji, w szczególności rozszerzenie możliwości odwołania się do sądu kasacyjnego oraz przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości - Prokuratorowi Generalnemu prawa do odwołania się do sądu za pomocą kasacji z powodu rażącego zróżnicowania kar w przypadkach przestępstwa. W tym kontekście badanie obejmuje krytyczną ocenę istniejących ograniczeń związanych z faktem, że niemożliwe jest odwołanie się do sądu kasacyjnego w przypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności. Przedstawia także propozycję wprowadzenia możliwości wniesienia kasacji w przypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności przez Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej i Prezesa KRRIP, a także postulat wprowadzenia przepisów, które umożliwią Prezesowi Polskiej Rady Adwokackiej i Prezesowi KRRIP złożenie wniosku do Sądu Najwyższego o wydanie decyzji w sprawie istniejących różnic w interpretacji orzecznictwa.

Tekst poświęcony jest władzy prezydenta w zakresie ułaskawienia. Zawiera rozważania na temat sposobu rozumienia konstytucyjnej koncepcji „prawa łaski” oraz próby przedstawienia jej normatywnych cech i decyzji o ułaskawieniu. Odnosi się także do kwestii aksjologicznego uzasadnienia ułaskawienia i związanego z tym ograniczenia zakresu władzy ułaskawienia wynikającej z historycznej i normatywnej istoty tej instytucji. Ponadto zawiera analizę art. 139 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz szeregu innych przepisów konstytucyjnych stanowiących normatywny kontekst rozporządzenia w sprawie ułaskawienia. Wreszcie badanie przedstawia uzasadnienie wąskiej interpretacji władzy konstytucyjnej w zakresie ułaskawienia, wykluczając możliwość zastosowania tej władzy w postaci tzw. abolicji indywidualnej.