Artykuł prezentuje wszystkie instytucje degresji karania przewidziane w prawie karnym skarbowym, które mogą być stosowane na kolejnych etapach toczącego się postępowania karnego skarbowego w związku z zarzutem popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, a nawet jeszcze przed jego ujawnieniem i wszczęciem postępowania. Celem ich ustanowienia w tak dużej liczbie i szerokiego zastosowania jest zmobilizowanie sprawców, którzy swoim czynem doprowadzili do uszczuplenia należności publicznoprawnej, do jej jak najszybszego, dobrowolnego uregulowania, tak aby Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego czy Unia Europejska nie poniosły strat w swoich finansach i uzyskały należne im wpływy do swych budżetów – niezbędne do finansowania różnych doniosłych społecznie zadań. Ponieważ zapewnienie odpowiednich i regularnych wpływów pieniężnych do budżetów wymienionych podmiotów publicznoprawnych ma pierwszorzędne znaczenie dla ich funkcjonowania, dlatego w obszarze prawa karnego skarbowego realizację funkcji egzekucyjnej w zakresie odzyskiwania należności publicznoprawnych przedkłada się nad funkcję represyjną poprzez różne sposoby i zakresy redukcji konsekwencji prawnokarnych z uwagi na postawę sprawcy, który decyduje się na dobrowolne uiszczenie uszczuplonej bezprawnie należności publicznoprawnej. Są to rozwiązania ustawowe warte upowszechniania z uwagi na obopólne korzyści – zarówno dla sprawców czynów karnych skarbowych, jak i dla pokrzywdzonych podmiotów publicznoprawnych. Degresja karania sprawców przestępstw i wykroczeń skarbowych nie powinna budzić zastrzeżeń ze względów sprawiedliwościowych, gdyż wiele penalizowanych czynów w k.k.s. to czyny bezskutkowe, a te skutkowe powodujące uszczuplenia należności publicznoprawnych dotyczą dóbr odnawialnych, które można w pełni skompensować.

Kodeks karny skarbowy przyjmuje zasadę, że przestępstwa i wykroczenia podatkowe mogą być popełnione wyłącznie umyślnie, a wyjątki od tej zasady są tylko dwa. Mając świadomość tego, że pełna znajomość norm prawa podatkowego nawet u profesjonalnych podmiotów jest fikcją, sformułowano w doktrynie bardzo wygodną dla praktyki sądowej propozycję, aby zakładać, że świadomość norm prawa podatkowego wynika z samego faktu realizacji stanu faktycznego, do którego te normy się odnoszą. W myśl tej propozycji podstawą przyjęcia świadomości naruszonej normy nie byłaby jej faktyczna znajomość, lecz zrobienie czegoś (np. dokonanie sprzedaży lub darowizny), do czego ta norma się odnosi. Autorzy się z tą propozycją nie zgadzają. Opowiadają się za poglądem orzecznictwa, wedle którego z tego, że ktoś powinien znać określone normy podatkowe, nie wynika automatycznie, że je zna, dlatego ich świadomość należy każdorazowo udowadniać na tle okoliczności danej sprawy. Dla przypisania realizacji znamion strony podmiotowej deliktów podatkowych nie ma znaczenia to, że sprawca kierował się celem redukcji obciążenia podatkowego, ponieważ cel taki jest naturalny u wszystkich opodatkowanych i co do zasady nienaganny. Naganna jest tylko jego bezprawna realizacja, czyli realizacja z naruszeniem norm prawa podatkowego. Z faktu, że konstrukcja ustawowych znamion deliktów podatkowych w k.k.s. oparta jest na ścisłym powiązaniu faktów (zdarzeń, czynności, sytuacji) i norm, które je regulują (np. „uchylanie się od opodatkowania” w art. 54 § 1 k.k.s.),wynika, że nieświadomość podatnika, że narusza jakąś normę prawa podatkowego, stanowi błąd co do znamienia czynu zabronionego wyłączający umyślność. Nie można bowiem umyślnie uchylać się od opodatkowania, jeśli się nie wie, że narusza się jakąś normę nakazującą opodatkować to, czego się dokonuje. Zatem błąd co do ustawowego znamienia wyłączający w myśl art. 10 § 1 k.k.s. umyślność może dotyczyć zarówno stanu faktycznego, jak i norm prawa podatkowego, które się do niego odnoszą. Natomiast drugim rodzajem błędu wyłączającym winę (nie umyślność) jest błąd co do karalności uregulowany w art. 10 par 4 k.k.s., czyli nieświadomość tego, że określone naruszenie normy prawa podatkowego jest zagrożone karą w tym kodeksie. W zakresie konstrukcji obu wspomnianych rodzajów błędu przedstawione ujęcie k.k.s. znacząco różni się od ujęcia przyjętego w k.k. Ma to istotne znaczenie praktyczne. Niestety praktyka nie zawsze je dostrzega, gdyż odnośne do sformułowania obu tych kodeksów wykazują różnice językowo subtelne.

Przedmiotem rozważań zawartych w artykule jest specyfika prawa do obrony w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. W aspekcie zakresu podmiotowego prawa do obrony specyfika ta wynika z uregulowania sytuacji procesowej podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, wskazującego, że przysługuje mu swoiste prawo do obrony w procesie karnym skarbowym. W aspekcie zakresu przedmiotowego analizie poddano aktywność procesową sprawcy przestępstwa skarbowego, podejmowaną na przedpolu procesu karnego skarbowego, w związku z tzw. czynnym żalem uregulowanym w art. 16 i art. 16a k.k.s, lub na etapie procesu karnego skarbowego poprzedzającym właściwe ściganie karne (skierowanie ścigania przeciwko osobie), w związku z instytucją dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Wnioski płynące z tej analizy dały podstawę do stwierdzenia, że wskazana aktywność stanowi realizację prawa do obrony, mającego źródło w art. 2 Konstytucji RP, i powinna być de lege ferenda jednoznacznie objęta treścią normatywną bezwzględnego zakazu dowodzenia ze względu na tajemnicę obrończą, statuowanego w art. 178 pkt 1 k.p.k.

Niniejszy artykuł obejmuje omówienie specyfiki polskiego prawa karnego skarbowego, ze szczególnym akcentem na obowiązujący Kodeks karny skarbowy. Podkreśla kluczowe założenia, jakie leżały u podstaw polityki kryminalnej przyjętej w Kodeksie karnym skarbowym, z założeniem odmienności opisanych tam czynów od typowej przestępczości kryminalnej. W szczególności wskazuje się na założenie, że ta odrębna ścieżka penalna będzie efektywna w wyrównaniu uszczupleń fiskalnych. W dalszej części artykułu stawia się jednak tezę, że po uchwaleniu Kodeksu karnego skarbowego nasza rzeczywistość podatkowa stała się odmienna od rzeczywistości z chwili wejścia w życie Kodeksu karnego skarbowego. Obok tzw. sprytu podatkowego pojawiały się bowiem w szerokim i znacznym aspekcie typowe zachowania kryminalne, nastawione na uzyskiwanie znacznych korzyści majątkowych kosztem fiskusa. Innymi słowy, zjawisko uchylania się od opodatkowania stało się bardzo złożone i różnorodne. I tylko część z tych zachowań jest jednoznacznie karygodna, wymagająca penalizacji. Złożoność tego zjawiska i różnorodność modelu przeciwdziałania mu powinny stać się podstawą do rozważań koniecznych i poważnych zmian w szeroko rozumianej sferze sankcji, z istotnymi zmianami także w Kodeksie karnym skarbowym

Przedmiotem analizy uczyniono środek karny probacyjny warunkowego umorzenia postępowania karnego za przestępstwo skarbowe. Poddane analizie i ocenie materialnoprawne rozwiązania normatywne kształtujące warunkowe umorzenie postępowania karnego z perspektywy specyfiki prawa karnego skarbowego doprowadziły Autora do sformułowania konkluzji, że instytucja ta jest racjonalnym środkiem reakcji prawnokarnej na przestępstwo skarbowe. Z tego względu stosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego za przestępstwo skarbowe nie powinno przybierać postaci incydentalnej.

W opracowaniu poddano analizie przepisy dotyczące przedłużenia tymczasowego aresztowania, a zwłaszcza praktykę polskich sądów. Zjawisko to oceniono krytycznie z dogmatycznego punktu widzenia. Wskazano najczęstsze mankamenty w postaci: 1) automatyzmu przedłużania tego środka, 2) nierzetelnego uzasadniania decyzji o przedłużeniu aresztu, 3) pomijania orzecznictwa ETPCz, 4) braku kontroli prawidłowości postępowania przygotowawczego.