Wprowadzenie

Jednym z istotnych zagadnień na gruncie prawa dowodowego w procesie karnym jest kwestia legalności dowodów oraz karnoprocesowych konsekwencji naruszenia przepisów prawa przy pozyskiwaniu oraz przeprowadzaniu dowodów. Legalność obejmuje swoim zakresem zarówno dopuszczalność przeprowadzenia czynności, tj. możliwość jej wykonania w przypadku istnienia wyraźnej podstawy prawnejK. T. Boratyńska, Procesowe konsekwencje wyjścia organów postępowania poza granice legalności czynności w nim podejmowanych, (w:) D. Gruszecka (red.), J. Skorupka (red.), Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, Warszawa 2015, s. 148., jak i realizację czynności w oparciu o ustawowe przesłanki, w sposób, w trybie i w formie przewidzianych w przepisach prawa2 P. Kardas, Problem granic legalności działań uczestników postępowania karnego i konsekwencji ich przekroczenia, (w:) D. Gruszecka (red.), J. Skorupka (red.), Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, Warszawa 2015, s. 42–43; K. Woźniewski, Zagadnienie kryteriów legalności czynności organów procesowych, (w:) D. Gruszecka (red.), J. Skorupka (red.), Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, Warszawa 2015, s. 132–134.. W doktrynie dla określenia dowodów naruszających przepisy prawa stosowane są różne pojęcia. Najszerszym jest pojęcie dowodu uzyskanego z naruszeniem prawa, które obejmuje swoim zakresem dowody zebrane z naruszeniem przepisów ustawy, jak również dowody uzyskane z naruszeniem uregulowań konwencji międzynarodowychA. Lach, Dopuszczalność dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa w postępowaniu karnym, PiP 2014, z. 10, s. 39–40.. Używany jest także termin: dowód zebrany w sposób sprzeczny z ustawą, którego zakres odnosi się do dowodów uzyskanych wbrew zakazom dowodzenia, dowody nielegalne oraz dowody uzyskane w sposób sprzeczny z warunkami ich uzyskaniaJ. Skorupka, Eliminowanie z procesu karnego dowodu zebranego w sposób sprzeczny z ustawą, PiP 2011, z. 3, s. 80–81.. Przez sprzeczność z ustawą rozumiane jest zarówno pozyskanie dowodu wbrew zakazom dowodzenia, jak i zgromadzone w wyniku czynności, które nie mają wyraźnej podstawy prawnej lub/i nie zostały przeprowadzone w sposób określony w ustawieTamże, s. 39–40. . Z kolei pojęcie dowodu nielegalnego najczęściej wiązane jest z zebraniem dowodu w sposób bezprawny, z naruszeniem zakazu dowodowegoZ. Sobolewski, Wartość nielegalnie uzyskanego dowodu w postępowaniu karnym, „Annales Universitatis Mariae Curie- ‑Skłodowska” 1976, vol. XXIII, Sectio G, s. 45; J. Skorupka, Eliminowanie, s. 80..

Przyjmuje się również, że pojęcie dowodu nielegalnego obejmuje:

1. dowód pochodzący z nielegalnego źródła, a więc przeprowadzony pomimo niedopuszczalności dowodzenia za jego pomocą,
2. dowód uzyskany z niezachowaniem ustawowych warunków,
3. dowód przeprowadzony z naruszeniem przepisów karnoprocesowychK. T. Boratyńska, Procesowe, s. 149; R. Kmiecik, Dowód ścisły w postępowaniu karnym, Lublin 1983, s. 91–93; Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe w procesie karnym, Kraków 2005, s. 126..

Pojęcie dowodu przeprowadzonego wbrew niedopuszczalności tego środka dowodowego powiązane jest wprost z zakazami dowodowymi, np. przesłuchanie obrońcy oskarżonego. Kategoria ta obejmuje również sytuacje przeprowadzenia dowodu w zakresie okoliczności niepodlegającej dowodzeniu za pomocą jakichkolwiek dowodów, np. przebieg narady i głosowania nad wyrokiemK. T. Boratyńska, Procesowe, s. 149. . Ze względu na sposób pozyskania dowód uznawany jest za nielegalny wówczas, gdy ustawa określa ściśle warunki jego uzyskania, jego zdobycie nastąpiło zaś wbrew tym warunkom. Do tej kategorii zaliczyć można dowody pozyskane w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych przeprowadzonych z niezachowaniem warunków ich przeprowadzenia określonych w art. 19a ustawy o PolicjiTamże, s. 149–150.. Z kolei dowody nielegalne z uwagi na ich przeprowadzenie z naruszeniem przepisów procedury karnej obejmują sytuacje związane ze sposobem wykonywania czynności, np. zeznania lub wyjaśnienia złożone w warunkach określonych w art. 171 § 5 k.p.k., które – zgodnie z art. 171 § 7 k.p.k. – nie mogą stanowić dowodu.

Niedopuszczalność dowodów nielegalnych w stanie prawnym przed 15 kwietnia 2016 r.

Zagadnienia związane z dopuszczalnością w toku procesu karnego dowodów pozyskanych z naruszeniem prawa nie były kompleksowo unormowane w przepisach Kodeksu postępowania karnegoDz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.. Regulacje kodeksowe zakazujące wykorzystywania dowodów naruszających prawo miały charakter cząstkowy, odnosząc się do dowodów określonego rodzajuA. Lach, Dopuszczalność, s. 39–40., np. wyjaśnień oskarżonego czy zeznań świadka złożonych w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi – art. 171 § 7 k.p.k. Stosowane w zakresie dopuszczalności dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa rozwiązania wypracowane zostały przez doktrynę i judykaturę, a podstaw prawnych niedopuszczalności dowodów uzyskanych bezprawnie poszukiwano w przepisach konwencji międzynarodowych, Konstytucji oraz poprzez stosowanie wykładni systemowej. Pomimo braku wyraźnego uregulowania niedopuszczalność wykorzystania w procesie karnym dowodów pozyskanych z naruszeniem przepisów prawa nie budziła wcześniej wątpliwości zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie.

Uzasadnienie niedopuszczalności dowodów pozyskanych z naruszeniem prawa w przepisach konwencyjnych wywodzone było przede wszystkim z prawa do rzetelnego procesuM. A. Nowicki, Wokół konwencji europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2009, s. 293; orzeczenie O’Halloran i Francis v. Wielka Brytania z 29 czerwca 2007 r., Wielka Izba, skargi nr 15809/02 i 25624/02, § 53. wynikającego z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnościDz.U. z 1991 r. nr 61, poz. 284., w tym również w powiązaniu z zakazem tortur i nieludzkiego i poniżającego traktowania wyrażonym w art. 3 KonwencjiOrzeczenie Jalloh v. Niemcy z 11 lipca 2006 r., Wielka Izba, skarga nr 54810/00, § 122. . Pomimo więc tego, że Konwencja nie określa zasad dopuszczalności dowodów, pozostawiając to unormowaniom krajowym, z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika jednoznacznie, że wykorzystanie dowodów pozyskanych na skutek stosowania tortur czy innego nieludzkiego traktowania ma wpływ na rzetelność procesuW. Jasiński, Karnoprocesowa dopuszczalność dowodów uzyskanych w wyniku tortur (standardy strasburskie), PiP 2011, z. 5, s. 48–49; S. Sykuna, Problem tortur we współczesnej filozofii i praktyce prawa – próba typologii, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2010, Tom XXIV, s. 552.. Stanowiło to płaszczyznę poszukiwania podstawy uznawania za niedopuszczalne dowodów uzyskanych bezprawnie.

Niedopuszczalność wykorzystania w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa wywodzona była także wprost z zasad konstytucyjnych, w szczególności z zasady demokratycznego państwa prawa – art. 2 Konstytucji, legalizmu – art. 7 Konstytucji oraz prawa obywateli do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 Konstytucji)Postanowienie SN z 30 listopada 2010 r., III K 152/10, OSNKW 2011, nr 1, poz. 8; K. Eichstaedt, Ograniczenia dowodowe w polskim procesie karnym i ich wpływ na dojście do prawdy, (w:) T. Grzegorczyk (red.), J. Izydorczyk (red.), R. Olszewski (red.), Z problematyki funkcji procesu karnego, Warszawa 2013, s. 570.. Niedopuszczalność przeprowadzenia i wykorzystania w procesie karnym dowodów nielegalnych, konstruowana w oparciu o prawa obywatelskie i zasady konstytucyjne, stanowiła tamę dla ewentualnych niezgodnych z prawem działań organów państwowych podejmowanych w toku postępowania karnego, gwarantując rozpoznanie sprawy na podstawie dowodów zebranych w sposób niesprzeczny z systemem prawnym. Podstawy niedopuszczalności wykorzystywania w procesie karnym dowodów zgromadzonych w sposób naruszający przepisy prawa upatrywano także w art. 51 ust. 4 Konstytucji i wynikającym zeń prawie do żądania usunięcia informacji zebranych w sposób sprzeczny z ustawąJ. Skorupka, Eliminowanie, s. 85. . Norma ta przywoływana była jako podstawa wykluczenia dowodu uzyskanego przez policję w toku czynności podjętych z naruszeniem granic podmiotowych lub przedmiotowych wynikających z art. 19 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o PolicjiPostanowienie SN z 26 kwietnia 2007 r., I KZP 6/07, OSNKW 2007, nr 5, poz. 37..

Dopuszczalność dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania jako reguła wynikająca z art. 168a k.p.k.

Od 1 lipca 2015 r. kwestia niedopuszczalności wykorzystania dowodów pozyskanych nielegalnie stanowiła przedmiot regulacji wprowadzonego do Kodeksu postępowania karnego art. 168a k.p.k. Przepis ten wprowadzał swoisty zakaz dowodowy korzystania z dowodów uzyskanych nielegalnieP. Kardas, Problem, s. 61–62; D. Drajewicz, Kontradyktoryjność procesu przed sądem I instancji w znowelizowanym KPK, „Monitor Prawniczy” 2014, nr 21, s. 1126., stanowiąc o niedopuszczalności przeprowadzenia i wykorzystania dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego. Dyspozycja art. 168a k.p.k. obejmowała dwie sytuacje: zakaz przeprowadzania dowodu oraz zakaz wykorzystania dowodu uzyskanego w warunkach określonych w hipotezie tej normy. Nie można więc było dopuścić do przeprowadzenia w procesie karnym dowodu uzyskanego dla celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, w sytuacji zaś, gdy dowód taki został już wprawdzie wprowadzony do procesu – konieczne było jego wyeliminowanie z postępowaniaW. Jasiński, Zakaz przeprowadzenia i wykorzystania w procesie karnym dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego (art. 168a k.p.k.), (w:) P. Wiliński (red.), Obrońca i pełnomocnik w procesie karnym po 1 lipca 2015 r. Przewodnik po zmianach, Warszawa 2015, s. 372–376..

Od 15 kwietnia 2016 r. przepis art. 168a k.p.k. obowiązuje w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustawDz.U. z 2016 r. poz. 437.. Jego obecna treść normatywna jest całkowicie odmienna od wcześniejszego uregulowania. Przepis art. 168a k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r. stanowi, że dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 k.k., chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.

Analiza tego przepisu wskazuje, że wprowadza on ogólną zasadę dopuszczalności w toku postępowania dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 k.k. Wyłącza on bowiem zasadniczo możliwość uznania dowodu za niedopuszczalny jedynie z uwagi na jego uzyskanie z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego. Wyjątki od tej zasady zostały wskazane w końcowej części przepisu. Z treści art. 168a k.p.k. w brzmieniu obecnie obowiązującym wynika, że wystąpienie dwóch rodzajów okoliczności nie skutkuje niedopuszczalnością dowodu:

1. naruszenie przepisów postępowania,
2. zyskanie dowodu za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 k.k. Każda z przesłanek może wystąpić oddzielnie lub też obie łącznie (np. w przypadku uzyskania dokumentu na skutek naruszenia miru domowego).

Naruszenie przepisów postępowania na gruncie art. 168a k.p.k.

W odniesieniu do naruszenia przepisów postępowania, o którym mowa w art. 168a k.p.k., norma ta obejmuje swoim zakresem nie tylko przepisy Kodeksu postępowania karnego. Również przepisy pozakodeksowe regulują czynności podejmowane w celu uzyskania dowodów. W szczególności wskazać można w tym zakresie przepis art. 19 ustawy o Policji, regulujący czynności operacyjno-rozpoznawcze. Zatem naruszenie również pozakodeksowych przepisów dotyczących pozyskiwania dowodów na potrzeby postępowania karnego nie będzie skutkowało niedopuszczalnością dowodu w procesie.

Na tle ustalania zakresu normatywnego przepisu art. 168a k.p.k. pojawia się problem, czy przepis ten wprowadza dopuszczalność dowodu nielegalnego w rozumieniu zaprezentowanym na wstępie. Niewątpliwie art. 168a k.p.k. wprowadza jako zasadę dopuszczalność dowodu uzyskanego z naruszeniem przepisów karnoprocesowych. Dowód taki mieści się w pojęciu dowodu nielegalnego, jednak samo naruszenie przepisów procedury nie skutkuje wyeliminowaniem go z procesu karnego. Również przed wprowadzeniem przepisu art. 168a k.p.k. w brzmieniu obecnie obowiązującym przyjmowano, że naruszenia przepisów prawa przy zbieraniu dowodów są stopniowalne i nie każde naruszenie prawa powoduje niemożność wprowadzenia takiego dowodu do procesuR. Kmiecik, Konwalidacja i konwersja wadliwych dowodów w procesie karnym, PiP 1989, z. 5; Z. Sobolewski, Wartość, s. 45–51.. W doktrynie prezentowany jest pogląd, że pozyskanie dowodu dotknięte jedynie uchybieniami proceduralnymi, polegającymi na naruszeniu zasad porządkowych podejmowania działania określonego rodzaju, nie powoduje automatycznej eliminacji takiego dowodu z postępowania karnegoR. Kmiecik, (w:) R. Kmiecik (red.), Prawo dowodowe. Zarys wykładu, Warszawa 2009, s. 210; Z. Sobolewski, Wartość, s. 45–51; M. Wąsek-Wiaderek, Model zakazów dowodowych z perspektywy Konwencji i orzecznictwa ETPCz, (w:) J. Skorupka, A. Drozd, Nowe spojrzenie na model zakazów dowodowych w procesie karnym, Warszawa 2015, s. 20–22.. Uchybienia proceduralne mogą jednak istotnie wpływać na wiarygodność dowoduK. T. Boratyńska, Procesowe, s. 151; A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym, Kraków 2007, s. 271; Z. Sobolewski, Wartość, s. 45; M. Wąsek-Wiaderek, Model, s. 21–22..

Wydaje się, że dopuszczalność dowodu zgodnie z art. 168a k.p.k. obejmuje także dowód nielegalny w rozumieniu dowodu uzyskanego z niezachowaniem ustawowych warunków – np. przy braku przesłanek do wykonania określonej czynności czy autoryzacji odpowiedniego organu dla jej przeprowadzenia. Sytuacja taka może wystąpić przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych w odniesieniu do informacji uzyskanych w trybie kontroli operacyjnejPor. art. 19 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji – tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 355 ze zm.. W doktrynie prezentowane są poglądy, że zebranie informacji w wyniku czynności dokonanych z naruszeniem warunków jej dopuszczalności, tj. przy braku kompetencji do dokonania danej czynności, dokonaniu czynności z przekroczeniem granic podmiotowych lub przedmiotowych, skutkuje niedopuszczalnością ich wykorzystania w procesie karnymD. Szumiło-Kulczycka, Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich relacje do procesu karnego, Warszawa 2012, s. 149– 151; J. Skorupka, Eliminowanie, s. 83–85.. Przepis art. 168a k.p.k. dopuszcza, jak się wydaje, wprowadzenie takiego dowodu do procesu. Artykuł 168a k.p.k. posługuje się bowiem określeniem: dowód uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania. Przepisy postępowania regulują zaś nie tylko zasady porządkowe podejmowania określonych czynności, ale też przesłanki i kompetencje ich dokonywania. Przy takim rozumieniu zakresu pojęcia „przepisy postępowania” dopuszczalność dowodu uzyskanego z naruszeniem tych przepisów w zakresie kompetencji, przesłanek i granic przedmiotowych określonych czynności może wywoływać wątpliwości, zwłaszcza w kontekście konstytucyjnych zasad legalizmu i praworządności. Zgodnie z art. 7 Konstytucji organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, co oznacza z jednej strony obowiązek wykonywania czynności w oparciu o przepisy prawa (normy kompetencyjne), z drugiej zaś – obowiązek przestrzegania prawaP. Tuleja, (w:) M. Safjan (red.), L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz. Art. 1–86, Warszawa 2016, s. 305..

Dopuszczalność dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania a zakazy dowodowe

Rozważenia także wymaga, czy norma art. 168a k.p.k. pozwala również na dopuszczenie w procesie karnym i włączenie do podstawy dowodowej rozstrzygnięcia dowodu uzyskanego wbrew zakazowi dowodowemu. Kodeks postępowania karnego nie zawiera definicji zakazu dowodowego, pojęcie to jest zaś różnie definiowane. Przez zakazy dowodowe rozumie się normy zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w pozyskiwaniu dowodówT. Grzegorczyk, Dowody w procesie karnym, Warszawa 1998, s. 16.. Przyjmuje się także, że zakazami dowodowymi są normy wyłączające dopuszczalność wykorzystania określonego źródła lub środka dowodowego albo ustalania określonych faktów w procesie karnym, a więc wprowadzające ograniczenia swobody organów procesowych w zakresie prowadzenia postępowania dowodowegoA. Gaberle, Dowody, s. 269.. Według innego poglądu zakazami dowodowymi są przepisy prawne wyłączające dowodzenie określonych faktów oraz wyłączające lub ograniczające wprowadzenie, przeprowadzenie i wykorzystywanie pewnych dowodów w procesie karnymZ. Kwiatkowski, Zakazy, s. 21 i n.. Zakazy dowodowe definiowane są również jako swoiste reguły wyłączające dopuszczalność wykorzystania określonego źródła lub środka dowodowego albo ustalenia określonych faktów w procesie karnymS. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 1985, s. 424.. Pod pojęciem zakazów dowodowych rozumiane są też wynikające z obowiązujących przepisów – kodeksowych i pozakodeksowych – ustawowe zakazy wyłączające możliwość dowodzenia określonych faktów oraz wyłączające całkowicie lub ograniczające możliwość przeprowadzenia pewnych dowodów w określonych sytuacjach procesowychK. Eichstaedt, Ograniczenia, s. 571.. Prezentowane jest także ujęcie zakazów dowodowych jako norm prawnych wyłączających korzystanie w procesie dowodzenia z poszczególnych dowodówK. Marszał, Prawo karne procesowe, Warszawa 1988, s. 220–221..

Zakazy dowodowe wyznaczają granice działalności organów procesowych i eliminują sytuacje, w których społeczny koszt tej działalności mógłby przewyższyć korzyści, których osiąganiu służy proces karnyZ. Doda, A. Gaberle, Dowody w procesie karnym, Warszawa 1997, s. 185; M. Menkes, Tortury a środki dowodowe w procesie karnym. Sprawa Gäfgen v. Niemcy, Polski Rocznik PC i PH 2012, nr 3, s. 275.. Stanowią one element ochronny dla podstawowych wartości jednostki w społeczeństwie i zasadzają się na niewątpliwie słusznym przekonaniu, że naruszenie tych dóbr w toku postępowania karnego wywoływałoby gorsze konsekwencje w życiu społecznym niż rezygnacja z możliwości realizacji celu postępowania karnego, a mianowicie ustalenia prawdy materialnejZ. Sobolewski, Wartość, s. 45–47.. Zakazy dowodowe służą więc ochronie pewnych wartości, których poszanowanie jest niezbędne ze względu na ich wagę w życiu społecznymZ. Kwiatkowski, Model zakazów dowodowych de lege lata w polskim procesie karnym, (w:) J. Skorupka (red.), A. Drozd (red.), Nowe spojrzenie na model zakazów dowodowych w procesie karnym, Warszawa 2015, s. 64..

Zakazy dowodowe mogą być ujmowane wąsko – jako zakazy dowodowe sensu stricto, lub szerzej – zakazy dowodowe sensu largo. Pierwsza grupa obejmuje zakazy wyrażone wprost w przepisach Kodeksu postępowania karnego oraz innych ustaw dotyczących postępowania karnego. Przez zakazy dowodowe sensu largo rozumie się wyprowadzane przede wszystkim z norm konstytucyjnych zakazy odnoszące się do dowodów uzyskanych z naruszeniem reguł proceduralnychM. Wąsek-Wiaderek, Model, s. 22.. Z uwagi na to, że przepisy k.p.k. (i innych ustaw odnoszących się do postępowania karnego) zawierające zakazy dowodowe (zakazy dowodowe sensu stricto) mieszczą się w pojęciu przepisów postępowania, wątpliwości wywołuje w tym kontekście zakres dopuszczalności dowodu nielegalnego w rozumieniu art. 168a k.p.k. Niezwykle istotną kwestią, zarówno z punktu widzenia gwarancji procesowych, jak i praktyki, jest ustalenie, czy przepis art. 168a k.p.k. wyłącza zakazy dowodowe, skoro wprowadza on ogólną zasadę dopuszczalności dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania.

Pomimo odwołania się przez art. 168a k.p.k. do naruszenia przepisów postępowania, jako przesłanki niedającej wyłącznej podstawy do eliminacji z procesu dowodu, nie można uznać, by w pojęciu tym mieściło się również naruszenie przepisów statuujących zakazy dowodowe. Zakazy dowodowe stanowią wyjątki od „swobody dowodzenia”Z. Doda, A. Gaberle, Dowody, s. 185.. Jako przepisy szczególne wyłączają więc ogólną zasadę wyrażoną w art. 168a k.p.k. (lex specialis derogat legi generali). Z tego względu naruszenie zakazu dowodowego przy pozyskiwaniu dowodu skutkować winno jego niedopuszczalnością w procesie również w obecnym stanie prawnym. Także wykładnia systemowa prowadzić musi do wniosku, że przepis art. 168a k.p.k. nie może stanowić podstawy do wyłączenia zakazu dowodowego przy ustalaniu dopuszczalności dowodu w toku procesu. Jeśliby celem normy art. 168a k.p.k. miało być wprowadzenie dopuszczalności w postępowaniu karnym wszelkich dowodów, bez względu na sposób ich pozyskania (wbrew zakazowi dowodowemu), przepisy określające zakazy dowodowe byłyby zbędne. Jednakże pomimo wprowadzenia ogólnej zasady dopuszczalności dowodów pozyskanych z naruszeniem przepisów karnoprocesowych przepisy statuujące zakazy dowodowe nie zostały wykreślone. Jednoznacznie wskazuje to, że zamiarem prawodawcy nie było poprzez art. 168a k.p.k. wyeliminowanie z procesu karnego instytucji zakazów dowodowych.

Pogląd, że przepis art. 168a k.p.k. nie wprowadza dopuszczalności procesowej dowodów zdobytych wbrew zakazom dowodowym, znajduje także aksjologiczne uzasadnienie. Jak już wskazano, celem zakazów dowodowych jest ochrona pewnych istotnych społecznie dóbr prawnych, zarówno indywidualnych, jak i publicznych (państwowych), które pozostają zazwyczaj w sprzeczności z interesem prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, który zakłada, że sprawca przestępstwa ma być wykryty oraz pociągnięty do odpowiedzialności karnej, osoba niewinna zaś odpowiedzialności nie ponosiZ. Kwiatkowski, Model, s. 65.. U podstaw wprowadzenia zakazów dowodowych leży potrzeba ochrony konkretnej wartości (godności człowieka, integralności jego ciała, tajemnicy informacji niejawnych i zawodowych, stosunków rodzinnych, ważnych interesów państwowych), których nie można naruszać bez ograniczeń w dążeniu do ustalenia prawdy w procesie. Zapewnienie poszanowania tych wartości jest na tyle istotne, że uzasadnia utrudnienie lub niekiedy uniemożliwienie dotarcia do prawdy materialnej, która ma w procesie karnym kluczowe znaczenieR. A. Stefański, Zakazy dowodowe – czy potrzebne są zmiany?, (w:) J. Skorupka (red.), A. Drozd (red.), Nowe spojrzenie na model zakazów dowodowych w procesie karnym, Warszawa 2015, s. 95.. Nie można więc przyjąć, by racjonalny ustawodawca, do tej pory zapewniający ochronę owych istotnych dóbr prawnych poprzez wprowadzenie zakazów dowodowych, obecnie ochronę tę wyeliminował. Stanowisko takie jest nie do zaakceptowania również w aspekcie gwarancji wolności konstytucyjnych (np. art. 40 Konstytucji zakazujący tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania). Powyższe okoliczności skłaniają do przyjęcia, że przepis art. 168a k.p.k. nie dopuszcza wprowadzenia do procesu karnego dowodu uzyskanego wbrew zakazowi dowodowemu.

Podsumowanie

Przepis art. 168a k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r. wprowadza jako zasadę dopuszczalność w toku procesu karnego dowodu uzyskanego z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego z art. 1 § 1 k.p.k. Z uwagi na to, że naruszenia przepisów postępowania przy pozyskiwaniu dowodów są stopniowalne, nie zawsze skutkować muszą niedopuszczalnością w toku postępowania dowodu zebranego z naruszeniem zasad proceduralnych. Wątpliwości może budzić zakres regulacji art. 168a k.p.k. w odniesieniu do dowodów uzyskanych z naruszeniem norm regulujących przesłanki dokonywania czynności i ich granice przedmiotowe, podmiotowe, zwłaszcza w kontekście zasady legalizmu wyrażonej w art. 7 Konstytucji. Natomiast w odniesieniu do zakazów dowodowych nie można traktować art. 168a k.p.k. jako podstawy dopuszczalności w procesie dowodów pozyskanych wbrew tym zakazom. Naruszenie przepisów postępowania jest jedną z przesłanek wpływających na ocenę dopuszczalności dowodu w postępowaniu karnym. Zakres regulacji art. 168a k.p.k., zarówno w zakresie podmiotowym, jak i co do wyłączeń ogólnej zasady dopuszczalności dowodów nielegalnych, wywołuje wątpliwości i przepis ten powodować będzie trudności natury zarówno teoretycznej, jak i praktycznej.