Czynności operacyjne, w tym podsłuch telefoniczny, prowadzone przez organy ścigania nader często stanowią istotną część materiału dowodowego, który wykorzystany jest w procesie karnym. W polskim porządku prawnym rozróżniamy czynności operacyjne procesowe oraz nieprocesowe. Obie te formy mają wprawdzie inną podstawę prawną, ale jeden cel – wykrycie i uzyskanie dowodów przestępstwa. Inne są także gwarancje procesowe w zakresie praw i wolności, z których może skorzystać jednostka. Przedmiotem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na nierówność gwarancyjną procedur prawnych kształtujących czynności operacyjne procesowe i nieprocesowe z punktu widzenia szeroko rozumianego prawa do rzetelnego postępowania sądowego. Podstawą tej refleksji stało się postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 28.06.2022 r. (SK 60/ 21), odnoszące się do kwestii dopuszczalności złożenia przez osobę, która poddana została kontroli operacyjnej w postaci podsłuchu telefonicznego, zażalenia na orzeczenie sądu w tym zakresie. Na samym wstępie uczynić jednak należy uwagę, że doniosłość konstytucyjna przedmiotu rozstrzygnięcia Trybunału, a w zasadzie jego braku, spowodowała, iż na marginesie rozważań należało pozostawić wszelkie wątpliwości natury konstytucyjnej odnośnie do prawidłowości obsady sędziowskiej aktualnego składu Trybunału. Tym bardziej że zostały one już szeroko omówione w doktrynie. Dodatkowo wskazanym postanowieniem, wbrew oczekiwaniom tak skarżącego, jak i wszystkich osób faktycznie, jak i potencjalnie inwigilowanych w drodze kontroli operacyjnej, Trybunał umorzył postępowanie w sprawie, uchylając się tym samym od zajęcia merytorycznego stanowiska w sprawie.

W ostatnich latach ustawodawca nader często „reformuje” Kodeks postępowania karnego oraz inne ustawy karne. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że znaczna część nowych regulacji prawnych stoi w sprzeczności z Konstytucją, prawem europejskim czy w końcu z ratio legis zmienianych instytucji prawnych. W rezultacie, w imię bliżej nieokreślonej „dobrej zmiany” wymiaru sprawiedliwości, system procesu karnego powoli, aczkolwiek w sposób stały, zaczyna podlegać swoistej korozji prawnej. Kolejnym krokiem w tym zakresie wydaje się być projekt, który trafił do prac parlamentarnych w styczniu 2021 r. jako autopoprawka o nr. druku 867A, obecnie od 21.05.2020 r. oczekuje na podpis Prezydenta RP. Główne zainteresowanie tym projektem w omawianym artykule odnosi się do instytucji poręczenia majątkowego, o której mowa w art. 266 Kodeksu postępowania karnego. Projektodawca wyszedł z założenia, że oskarżony lub inna osoba, która nie będzie dysponowała własnymi stosownymi środkami majątkowymi na złożenie poręczenia majątkowego, nie będzie mogła skorzystać z pomocy innych osób, które mogłyby przekazać stosowne środki na ten cel. Sąd lub prokurator będą mogli jednocześnie uzależnić przyjęcie poręczenia majątkowego od wykazania przez osobę składającą poręczenie źródła pochodzenia tego przedmiotu. Dość wskazać, że w przypadku gdy osoby te zorganizują lub przeprowadzą taką zbiórkę, będą podlegały odpowiedzialności karnej, za co grozi kara aresztu albo grzywny. Poniższe opracowanie zawiera krytyczne stanowisko wobec tej zaskakującej propozycji zmian, które zdaniem autora nie są zgodne z istotą instytucji poręczenia majątkowego w procesie karnym.

Pochłonięci w ostatnim czasie bardziej politycznym niż prawnym sporem o kształt koniecznych zmian w wymiarze sprawiedliwości, w tym tych ustrojowych, często nie dostrzegamy przepisów, które budzą wątpliwości natury konstytucyjnej. Jest to o tyle istotne, że przepisy te, w szczególności z zakresu prawa karnego, dotyczą sytuacji, w których ich realne zastosowanie przez sąd radykalnie zmienia ludzkie życie.

Nikogo nie trzeba chyba przekonywać, że w ostatnich latach sytuacja w wymiarze sprawiedliwości nie jest dobra. Społeczeństwo w większości negatywnie ocenia jego funkcjonowanie. Potwierdzają to badania opinii społecznej przeprowadzane cyklicznie przez CBOS2 . W ostatnich badaniach z lutego 2017 r. ponad 51% badanych obywateli negatywnie oceniło funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w Polsce, w tym co ósmy (12%) twierdził, że działa on zdecydowanie źle.

W artykule rozważono kwestię zwolnienia obrońcy z urzędu na podstawie art. 378 § 2 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z powyższym artykułem, w sprawie, w której oskarżony korzysta z obrońcy z urzędu, sąd na uzasadniony wniosek obrońcy lub oskarżonego zwalnia obrońcę z jego obowiązków i wyznacza oskarżonemu innego obrońcę z urzędu. Ustawodawca nie sprecyzował o jakiego rodzaju uzasadnienie konkretnie chodzi, w szczególności w sytuacji realnego, a nie pozornego konfliktu co do linii obrony. Problemem samoistnym jest zakres merytoryczny takiego uzasadnienia.

Artykuł przedstawia tryb postępowania przed sejmową komisją śledczą, w szczególności w odniesieniu do przesłuchań świadków. Głównym tematem refleksji jest status prawny szczególnego świadka, tj. osoby wykonującej zawód zaufania publicznego, czyli np. adwokata bądź radcy prawnego. Szczególna rola przejawia się w zakazie ujawniania jakichkolwiek informacji związanych z udzieloną pomocą prawną. Każda wezwana przez komisję osoba ma obowiązek stawić się na wezwanie, ale nie każda osoba ma obowiązek złożyć zeznania. Sejmowa komisja śledcza zawsze stoi przed trudnym zadaniem. Musi pogodzić coś, co z zasady jest nie do pogodzenia – interesy polityczne członków komisji i obowiązujące prawo.

Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art. 258 § 2 k.p.k., przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 k.p.k. i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art. 259 § 1 i 2 k.p.k., stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego.

Od stuleci media, początkowo tylko jako prasa drukowana, aż po nowoczesne formy przekazu, jakimi niewątpliwie stała się dziś telewizja cyfrowa czy Internet, nie tylko współuczestniczą w przekazie informacji, ale bardzo często same tę informację tworzą. Dotyczy to nie tylko spraw publicznych o wymiarze stricte politycznym czy społecznym, lecz również spraw z szeroko rozumianego kręgu wymiaru sprawiedliwości.(...)

W dniach 5–6 grudnia 2011 r. w Warszawie w Centrum Nauki Kopernik odbyła się zorganizowana przez Polską Prezydencję w Radzie UE we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości, Komisją Europejską, Europejską Akademią Prawa oraz Europejską Radą Adwokatów i Stowarzyszeń Prawniczych (CCBE) konferencja pt. „Pomoc prawna z urzędu w postępowaniu karnym w Unii Europejskiej”. Konferencja adresowana była do adwokatów, sędziów, prokuratorów, urzędników Ministerstwa Sprawiedliwości, organizacji pozarządowych oraz naukowców zajmujących się tą tematyką. Zgromadziła ponad 200 uczestników z ponad 20 krajów Europy.

Demokratyczne państwo prawne kojarzy się nam przede wszystkim z zapewnieniem jednostce odpowiednich gwarancji, w tym praw i swobód obywatelskich, w zakresie ochrony przed ingerencją państwa w wolności osobiste człowieka. Niebezpieczeństwo takiej ingerencji występuje szczególnie wyraźnie w warunkach procesu karnego.