W ielka Izba Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 8.04.2020 r. w sprawie C-791/19R zobowiązała Rzeczpospolitą Polską natychmiast – i do czasu wydania wyroku kończącego postępowanie – do:

1. zawieszenia stosowania obowiązujących przepisów ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, stanowiących podstawę właściwości Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji, w sprawach dyscyplinarnych sędziów;
2.  powstrzymania się od przekazania spraw zawisłych przed tą izbą do rozpoznania przez skład, który nie spełnia wymogów niezawisłości;
3. powiadomienia Komisji Europejskiej, nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia powyższego postanowienia, o środkach, które przyjęła w celu pełnego zastosowania się do tego postanowienia.Autor analizuje – w kontekście fundamentalnych zasad i wartości dobrego społeczeństwa (solidarności i zaufania) – powyższy dysonans unijnego i polskiego wymiaru sprawiedliwości.

Istota solidarności w sferze wymiaru sprawiedliwości

Solidarność to poczucie wspólnoty i zarazem współodpowiedzialność za powodzenie wspólnego działania. W niniejszym artykule ograniczam zakres rozważań odnoszących się do istoty solidarności wyłącznie do sfery publicznej. Piszę o relacjach w wymiarze sprawiedliwości między państwem członkowskim – Rzeczpospolitą Polską (RP) a  europejską regionalną organizacją międzynarodową – Unią Europejską (UE). Zakres rozważań zawężam do rozumienia poczucia solidarności przez aktualnie rządzące prawicowe władze państwowe RP, prowadzące „reformy” wymiaru sprawiedliwości w ramach polityki „dobrej zmiany”. Polega ona na kształtowaniu odmiennego od dotychczasowego wizerunku instytucji wymiaru sprawiedliwości i powinności sędziów orzekających w tych instytucjach. Właśnie z powodu tej polityki Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w postanowieniu wydanym 8.04.2020 r. w składzie wielkiej izby Postanowienie Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 8.04.2020 r. w sprawie C-791/19R, Komisja/Polska, ECLI:EU:C:2020:277. Powyższe postanowienie ma charakter tymczasowy, obowiązuje do dnia wydania przez TSUE prawomocnego orzeczenia rozstrzygającego spór między władzami RP a instytucjami unijnymi o zgodność z prawem unijnym przepisów krajowych. zobowiązał władze RP do:

• zawieszenia stosowania przepisów art. 3 pkt 5, art. 27 i art. 73 § 1 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym Dz.U. z 2018 r. poz. 5 ze zm. , stanowiących podstawę właściwości judykacyjnej Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego (SN) w sprawach dyscyplinarnych sędziów;
• powstrzymania się od przekazania spraw zawisłych przed Izbą Dyscyplinarną do rozpoznania przez składy orzekające w Izbie Dyscyplinarnej, które nie spełniają wymogów niezależności, niezawisłości i bezstronności;
• powiadomienia Komisji UE, nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia powyższego postanowienia, o środkach przyjętych i stosowanych przez władze RP w celu pełnego zastosowania się do powyższego pierwszego w historii unijnego wymiaru sprawiedliwości postanowienia.

Unia Europejska jest organizacją ponadnarodową, której sens jest oparty na wspólnych, powszechnie akceptowanych przez demokratyczne państwa prawa zasadach. W sferze publicznej są nimi: solidarność, sprawiedliwość, współpraca i zaufanie w relacjach międzyinstytucjonalnych. Powyższe wartości są współcześnie zaliczane do podstawowych fundamentów dobrego społeczeństwa Zob. pracę zbiorową – Fundamenty dobrego społeczeństw. Wartości, red. M. Bogunia-Borowska, Kraków 2015, s. 31. . W traktatach uznawanych za podstawowe akty prawa unijnego solidarność jako jeden z głównych współczynników oraz cech gwarantujących i odzwierciedlających znaczenie i status wspólnoty, jaką jest UE, jest mocno osadzona w ideach jednorodności i zróżnicowania. Jest ona bowiem oparta– jak stanowi art. 2 skonsolidowanego Traktatu o Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej sporządzony w Maastricht 7.02.1992 r. (Dz.Urz. UE z 2016 r. C 202, s. 13), dalej TUE. – na takich wartościach jak: poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim UE i muszą być szanowane i przestrzegane w zróżnicowanych społecznościach europejskich, opartych na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości szans i traktowania kobiet i mężczyzn. Z tej przyczyny podejmowanie i realizacja przez władze jednego z państw członkowskich UE wszelkich, zarówno samodzielnych, jak i wspólnych, przedsięwzięć leżących w unijnej sferze działania, winno być oparte na współpracy oraz wzajemnym zaufaniu państw należących do tej organizacji. Zatem władze RP, inicjując w 2017 r. dalekosiężne i głębokie zamierzenia w sferze funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz podejmując działania mające na celu realizację procesów społecznych w dziedzinie praworządności, były zobowiązane do przestrzegania standardów unijnych. Jednym z głównych celów UE, wymienionych w art. 3 ust. 1, 2 i 3 TUE, jest zagwarantowanie i wspieranie podstawowych wartości – wolności, bezpieczeństwa, sprawiedliwości i solidarności między państwami członkowskimi. Bez wzajemnego zaufania władz państw członkowskich UE oraz instytucji unijnych nie może istnieć rzeczywista wspólnota europejska, gwarantująca – jak stanowi art. 19 akapit 2 TUE – obywatelom skuteczną ochronę prawną w dziedzinach regulowanych prawem unijnym.

Historia sporu Komisja/Polska in brevis

Według Komisji Europejskiej zmieniony w RP system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów nie gwarantuje podsądnym, teoretycznie niezawisłym sędziom, niezależności i bezstronności. Izba Dyscyplinarna bowiem została w całości obsadzona wyłącznie sędziami wskazanymi przez neoKrajową Radę Sądownictwa (neoKRS).Członkami tej instytucji są de facto reprezentanci władz państwowych: ustawodawczej – Sejm i wykonawczej – Prezydent RP oraz rząd. Nowy system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów charakteryzują następujące, istotne uchybienia:

• treść orzeczeń sądowych może być kwalifikowana w przypadku sędziów jako przewinienie dyscyplinarne. Zagwarantowane przepisem art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej sporządzony w Rzymie 25.03.1957 r. (Dz.Urz. UE z 2012 r. C 326, s. 47), dalej TFUE. prawo sądów do kierowania do TSUE wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zostało ograniczone. Przedstawiciel władzy wykonawczej Rzecznik Dyscyplinarny ma możliwość wszczęcia wobec sędziego, który skorzysta z powyższego uprawnienia, postępowania dyscyplinarnego;
• sprawy dyscyplinarne nie są rozstrzygane przez niezawisłe sądy „ustanowione na mocy ustawy”. Sprawy te nie są rozpoznawane w rozsądnym terminie. Nowe przepisy przyznają prezesowi Izby Dyscyplinarnej prawo do dyskrecjonalnego wyznaczania właściwego sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji w sprawach sędziów sądów powszechnych;
• organ wykonawczy władzy państwowej Minister Sprawiedliwości posiada wyłączną kompetencję do powołania Rzecznika Dyscyplinarnego;
• Rzecznik Dyscyplinarny prowadzi postępowanie przeciwko sędziom in absentia mimo usprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawie podsądnego lub jego obrońcy. Czynności związane z wyznaczeniem obrońcy oraz podjęciem przez niego obrony nie wstrzymują biegu postępowania dyscyplinarnego.

Przedstawione przez Komisję Europejską zastrzeżenia wobec uchwalonych aktów prawnych regulujących status sędziów mogą wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do niezależności Izby Dyscyplinarnej od czynników zewnętrznych, w szczególności od bezpośrednich lub pośrednich wpływów władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz neutralności Rzecznika Dyscyplinarnego względem ścierających się interesów. Powyższe mankamenty świadczą o braku przejawów niezawisłości i bezstronności prawników powołanych na stanowiska w Izbie Dyscyplinarnej. To zaś może podważać zaufanie, jakie sądownictwo unijne funkcjonujące w państwach członkowskich UE powinno mieć u obywateli w demokratycznym społeczeństwie Wyrok TSUE (wielka izba) z 19.11.2019 r., A.K. i in. (Indépendance de la chambre disciplinaire de la Cour suprême)/(Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego), C-585/18, C-624/18 i C-625/18. . Obiektywne okoliczności, w jakich została utworzona Izba Dyscyplinarna, jej cechy, a także sposób, w jaki zostali powołani jej członkowie, mogą wzbudzać u Polaków, obywateli UE, uzasadnione wątpliwości co do niezależności tej instytucji.

Trybunał Sprawiedliwości UE, odpowiadając na pytania prawne SN, uznał za niedopuszczalne przez przepisy prawa unijnego, aby spory dotyczące stosowania prawa Unii mogły należeć do wyłącznej właściwości organu, który nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem Wyrok TSUE (wielka izba) z 19.11.2019 r., A.K. i in. (Indépendance de la chambre disciplinaire de la Cour suprême)/(Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego), C-585/18, C-624/18 i C-625/18. . W następstwie tego wyroku SN, który wystąpił z odesłaniami prejudycjalnymi, orzekł w wyroku z 5.12.2019 r. Wyrok SN z 5.12.2019 r. (III PO 7/18), http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20po%207-18-2.pdf (dostęp: 14.08.2020 r.). i uchwale z 15.01.2020 r. BSA I-4110-1/20. Uzasadnienie tej uchwały opublikowane 23.01.2020 r. www.sn.aktualnosci>SitePages>Wydarzenia (dostęp: 18.08.2020 r.). połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, że Izba Dyscyplinarna nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem z uwagi na okoliczności jej utworzenia, zakres kompetencji i skład oraz udział neoKRS w ukonstytuowaniu tej izby. Pierwsza Prezes SN oświadczyła 10.12.2019 r., że kontynuowanie działalności przez Izbę Dyscyplinarną stanowi poważne zagrożenie dla stabilności porządku prawnego w Polsce. Wezwała sędziów tej izby do powstrzymania się od wszelkich czynności orzeczniczych. Zob. www.sn.aktualnosci>SitePages>Wydarzenia. Zob. też oświadczenie Pierwszego Prezesa SN z 23.12.2019 r. w związku z wypowiedzią Prezydenta RP, PP-031-2934/19 (dostęp: 14.08.2020 r.). W odpowiedzi na to oświadczenie Prezes Izby Dyscyplinarnej SN wyraził zapatrywanie, że wyrok SN z 5.12.2019 r. nie wywiera wpływu na funkcjonowanie Izby Dyscyplinarnej, ponieważ nie ma powszechnego znaczenia, został bowiem wydany na kanwie konkretnego stanu faktycznego. Dodał, że Izba Dyscyplinarna w dalszym ciągu wykonywać będzie czynności orzecznicze powierzone jej przez konstytucyjne organy RP Zob. Prezes Izby Dyscyplinarnej SN: Czwartkowy wyrok nie ma konsekwencji prawnych dla funkcjonowania naszej izby, https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/komentarz-do-wyroku-izby-pracy-sn-z-5122019-prezes-izby,496444.html (dostęp: 14.08.2020 r.). . Ponadto 13.12.2019 r. sędziowie Izby Dyscyplinarnej podkreślili, że wyrok TSUE wydany w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18 nie stanowi podstawy do zakwestionowania bezstronności i niezależności Izby Dyscyplinarnej. Ich zdaniem „żaden przepis prawa obowiązującego w RP, zarówno krajowego, jak i międzynarodowego nie daje (...) możliwości powstrzymywania się od wypełniania podstawowego obowiązku każdego sędziego, jakim jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości” Polsatnews.pl, 13.12.2019,15:46 (dostęp: 14.08.2020 r.). . Problem w tym, że instytucje unijne – Komisja Europejska i TSUE nabrały poważnych wątpliwości co do statusu Izby Dyscyplinarnej.

W tej sytuacji 23.01.2020 r. Komisja Europejska wystąpiła do TSUE o nakazanie RP przestrzegania następujących środków tymczasowych:

• zawieszenie stosowania przepisów stanowiących podstawę orzekania Izby Dyscyplinarnej w sprawach dyscyplinarnych sędziów;
• powstrzymanie się od przekazania spraw zawisłych przed Izbą Dyscyplinarną do rozpoznania przez inne składy orzekające, niespełniające konstytucyjnych wymagań niezależności;
• powiadomienie Komisji Europejskiej, nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia wyżej wymienionego postanowienia TSUE, o podjętych wszystkich środkach umożliwiających dostosowanie krajowego modelu wymiaru sprawiedliwości do unijnych standardów. Ponadto Komisja Europejska zastrzegła prawo złożenia dodatkowego wniosku o nałożenie na RP okresowej kary pieniężnej, gdyby z pozyskanych informacji wynikało, że RP nadal nie przestrzega środków tymczasowych nałożonych przez TSUE Zob. I. Kolowca, Komunikat prasowy nr 47/20, Polska zostaje zobowiązana do natychmiastowego zawieszenia przepisów krajowych dotyczących właściwości Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych sędziów, Luxemburg, 8.04.2020 r. www.curia.europa.eu. .

Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i argumentacja stron sporu

Postępowanie poprzedzające

Przed złożeniem skargi Komisja Europejska wezwała 3.04.2019 r. władze RP do dobrowolnego usunięcia uchybień w przepisach zmieniających system krajowego wymiaru sprawiedliwości. Władze RP negatywnie zareagowały na powyższe wezwanie 1.06.2019 r. Podjęły nieudaną próbę podważenia zarzutów przedstawionych przez Komisję Europejską. 17.07.2019 r. Komisja Europejska wydała więc oficjalny dokument – „uzasadnioną opinię”, w której podtrzymała zajęte stanowisko. Jej zdaniem system wprowadzony w RP narusza przepisy prawa UE. Z tego powodu Komisja Europejska wezwała władze RP do podjęcia – w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia im uzasadnionej opinii – niezbędnych środków dotyczących zastosowania się do przedstawionej opinii. 17.09.2019 r. władze RP uznały, że zarzuty oficjalnie sformułowane przez Komisję Europejską są bezpodstawne. Wniosły o umorzenie wszczętego postępowania, poprzedzającego wniesienie skargi. Wobec powyższego Komisja Europejska zdecydowała o wniesieniu skargi do TSUE z wnioskiem o stwierdzenie przez TSUE popełnionych przez Polskę uchybień. Skarga wniesiona przez Komisję Europejską przeciwko Polsce uzyskała poparcie części państw członkowskich UE – Belgii, Danii, Finlandii, Niderlandów, Szwecji. Wystąpiły one w tym postępowaniu sądowym po stronie Komisji Europejskiej, wnoszącej skargę, w charakterze amici curiae.

Wywody pełnomocników procesowych Komisji Europejskiej

W trakcie postępowania poprzedzającego Komisja Europejska podniosła, że:

• do przepisów prawa krajowego, o których zawieszenie się wnioskuje, mają zastosowanie przepisy unijne, w szczególności art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Mogą być przedmiotem wnioskowanych środków tymczasowych;
• mimo że organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich należy do kompetencji władz tych państw, przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie mają obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających z przepisów prawa UE. Powyższa konkluzja dotyczy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Wskazany przepis nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do krajowych przepisów prawa instrumentów niezbędnych do zapewnienia poszanowania i możliwości korzystania przez obywateli z przysługujących im uprawnień, umożliwiających skuteczną ochronę prawną we wszystkich sferach publicznych i prywatnych, regulowanych prawem unijnym;
• każde państwo członkowskie UE zatem powinno na podstawie art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE zapewnić, aby organy władzy państwowej klasyfikowane w krajowych systemach prawa do kategorii sądów w rozumieniu prawa unijnego miały obiektywną możliwość zapewnienia skutecznej ochrony sądowej wszystkim obywatelom UE, którzy takiej ochrony potrzebują;
• przepis art. 19 TUE, w którym skonkretyzowana została w ramach prawnych i administracyjnych zasada państwa prawnego, wyrażona w art. 2 TUE, nakłada na sądy państw członkowskich i TSUE obowiązek zapewnienia przestrzegania prawa unijnego. Przeto niezależność tych sądów oraz niezawisłość i bezstronność sędziów orzekających w takich organach wymiaru sprawiedliwości jest uznawana przez Unię, jej organy i instytucje, za conditio sine qua non unijnego porządku prawnego oraz fundament dobrego społeczeństwa.

W preambule do Karty Praw Podstawowych Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE z 2012 r., C 326/391), dalej KPP. UE stanowczo i jednoznacznie stwierdzono – „Świadoma swego duchowo-religijnego i moralnego dziedzictwa, Unia jest zbudowana na niepodzielnych, powszechnych wartościach godności osoby ludzkiej, wolności, równości i solidarności; opiera się na zasadach demokracji i państwa prawnego”. Poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii oraz stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE stawia jednostkę w centrum swych działań Dz.Urz. UE z 2012 r., C 326/391. . Natomiast w art. 47 akapicie drugim tytułu VI KPP „Wymiar sprawiedliwości” zapewniono wszystkim obywatelom UE, których prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, uprawnienie do korzystania ze skutecznych instrumentów prawnych w postępowaniach przed właściwymi, krajowymi i unijnym, organami wymiaru sprawiedliwości. Z art. 47 KPP, zatytułowanego „Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu”, jednoznacznie wynika, że organami uprawnionymi do wymierzania sprawiedliwości są sądy. Przeto „każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule” Dz.Urz. UE z 2012 r., C 326/391. . Powyższe zapatrywanie zostało potwierdzone w judykaturze TSUE Wyrok TSUE (wielka izba) z 25.07.2018 r., Minister for Justice and Equality (Défaillances du système judiciaire)/(Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 53. . Przestrzeganie niezawisłości sędziowskiej bezwzględnie wymaga, aby przepisy regulujące system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów chroniły ich przed polityczną kontrolą władz państwowych i partyjnych. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów nie może dotyczyć treści orzeczeń sądowych Zob. A.M. Świątkowski, Niezawisłość, bezstronność i niezależność – specyficzne, bezwzględnie obowiązujące, cechy zatrudnienia w zawodzie sędziego, „Palestra” 2020/3, s. 58. . Każde państwo członkowskie UE powinno zatem zagwarantować sędziom, że orzeczenia wydawane w postępowaniach dyscyplinarnych są ferowane i kontrolowane przez organy wymiaru sprawiedliwości, respektujące zasady niezależności, niezawisłości i bezstronności. Istniejący spór prawny dotyczący statusu Izby Dyscyplinarnej powołanej przez władze państwowe RP dotyczy poważnego zagadnienia prawnego, jakim jest przestrzeganie zasady trójpodziału władz w demokratycznym państwie prawa.

Zarzuty przedstawicieli RP

Przedstawiciele procesowi RP uważają, że złożony przez Komisję Europejską wniosek o wydanie przez TSUE środków tymczasowych jest oczywiście niedopuszczalny z następujących przyczyn:

• środkitymczasowe–wnioskowaneprzezKomisjęEuropejską–zmierzajądozawieszeniadziałalnościjednejz izbSN,konstytucyjnegoorganupaństwaczłonkowskiegoUE.Ingerująw strukturęwewnętrznąi organizacjętegosądu.Stanowiązatemniedopuszczalnąingerencjęw ustrojowąi sądownicząstrukturępaństwapolskiego,ponieważUEi jejorganyorazinstytucjelegislacyjne,wykonawczei sądowniczeniemająprawnychkompetencjidookreślaniaustrojupaństwczłonkowskich.Niesąonetakżeupoważnioneprzezprzepisyprawaunijnego,pierwotnegoi wtórnego,dokształtowaniatakichkompetencjiw poszczególnychorganachwładzypaństwowejpaństwczłonkowskich.Niemogąwięcw żadnymzakresiei stopniuwpływaćnawewnętrznąorganizacjętychorganóww poszczególnychpaństwachczłonkowskich.ErgoTSUE–wedługstronypolskiej–jestoczywiścieniewłaściwydozarządzeniaśrodkówtymczasowych,o którewniosłaKomisjaEuropejska;
• pełnomocnicy RP wskazywali, że TSUE nigdy dotąd nie zarządził środków tymczasowych tego rodzaju. Ponadto twierdzili, że środki tymczasowe zmierzają do usunięcia z urzędu sędziów Izby Dyscyplinarnej. Zastosowanie tych instrumentów narusza więc zasadę nieusuwalności sędziów i podważa gwarancje niezawisłości sędziów. Prawnym obowiązkiem strony wnoszącej o dokonanie zabezpieczenia jest wykazanie merytorycznej zasadności żądań, uprawdopodabniających wydanie postanowienia o zabezpieczeniu (fumus boni iuris) Postanowienie wiceprezesa TSUE z 20.12. 2019 r., Carles Puigdemont i Casamajó i Antoni Comín i Oliveres/Parlament Europejski, C-646/19 P(R), EU:C:2019:1149, pkt 52. .

Replika Komisji Europejskiej

Zarządzenie tymczasowych środków wnioskowanych przez Komisję Europejską nie skutkowałoby odwołaniem sędziów obecnej Izby Dyscyplinarnej, lecz tymczasowym zawieszeniem stosowania zaskarżonych przepisów krajowych. Jedynym następstwem byłoby jedynie tymczasowe zawieszenie prawników zatrudnionych w Izbie Dyscyplinarnej w sprawowaniu funkcji sędziowskich do czasu ogłoszenia prawomocnego wyroku TSUE. Takiego zarządzenia nie można uznać za sprzeczne z zasadą nieusuwalności sędziów. Komisja Europejska przedstawia również dodatkowe okoliczności pośrednio wskazujące na brak niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej:

• utworzenie Izby Dyscyplinarnej pozostaje w bezpośrednim związku ze zmianą zasad wyłaniania członków neoKRS. Jest elementem zamierzonego i realizowanego planu upolitycznienia niezależnych od państwa i polityki instytucji SN, sądów powszechnych i neoKRS;
• wyłącznienowisędziowie,rekomendowaniprzezneoKRS,zostalipowołanidoorzekaniaw IzbieDyscyplinarnej;
• Izba Dyscyplinarna jest niezależna w sensie organizacyjnym i finansowym od SN i Pierwszego Prezesa formalnie zarządzającego tym naczelnym organem wymiaru sprawiedliwości RP.

Na tych podstawach Komisja Europejska uważa, że nie można wykluczyć uzasadnionych wątpliwości odnośnie do niezależności Izby Dyscyplinarnej od czynników zewnętrznych oraz jej bezstronności w odniesieniu do interesów stron sporów, w których izba ta jest uprawniona orzekać. Gdyby powyższe obserwacje i przewidywania okazały się trafne, uzasadniałyby postawioną przez Komisję Europejską hipotezę o braku gwarancji i niezależności oraz bezstronności Izby Dyscyplinarnej od wpływów politycznych.

Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Trybunał Sprawiedliwości UE przychylił się do wniosku o zabezpieczenie i podzielił argumentację Komisji Europejskiej o potrzebie zastosowania tego środka prawnego. Sędziowie muszą być chronieni przed ingerencją i naciskami z zewnątrz, które mogłyby zagrozić ich niezawisłości. W tym kontekście zasady demokratycznego prawa powinny zezwalać na wykluczenie nie tylko możliwości wszelkiego bezpośredniego wpływu na sędziów w postaci zaleceń, ale również bardziej pośrednich form oddziaływania, które mogą zaważyć na decyzjach danych sędziów. Trybunał Sprawiedliwości miał sposobność bardziej szczegółowo określić zakres wymogów niezależności i bezstronności w kontekście utworzenia organu takiego jak Izba Dyscyplinarna. Orzekł więc, że „artykuł 47 KPP i art. 9 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by spory dotyczące stosowania prawa Unii mogły należeć do wyłącznej właściwości organu nie stanowiącego niezawisłego i bezstronnego sądu w rozumieniu pierwszego z tych przepisów. Do tej ostatniej sytuacji dochodzi wówczas, gdy obiektywne okoliczności, w jakich został utworzony dany organ, oraz jego cechy, a także sposób, w jaki zostali powołani jego członkowie, mogą wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych, w szczególności od bezpośrednich lub pośrednich wpływów władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz jego neutralności względem ścierających się przed nim interesów, i prowadzić w ten sposób do braku przejawiania przez ten organ oznak niezawisłości lub bezstronności, co mogłoby podważyć zaufanie, jakie sądownictwo powinno budzić w jednostkach w społeczeństwie demokratycznym. Do sądu odsyłającego należy ustalenie, przy wzięciu pod uwagę wszystkich istotnych informacji, którymi dysponuje, czy jest tak w przypadku organu takiego jak Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego. W razie gdyby tak było, zasadę pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że zobowiązuje ona sąd odsyłający do odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego zastrzegającego dla takiego organu właściwość do rozpoznania sporów w postępowaniu głównym, ażeby spory te mogły zostać rozpatrzone przez sąd, który spełnia wyżej wskazane wymogi niezawisłości i bezstronności i który byłby właściwy w danej dziedzinie, gdyby ów przepis nie stał temu na przeszkodzie” Sentencja wyroku TSUE (wielka izba) wydanego 19.11.2019 r. w połączonych sprawach: C-585/18, C-624/18,C-625/1, pkt 2. .

Okoliczności wymienione w uzasadnieniu przytoczonego wyroku TSUE C-585/18, C-624/18, C-625/1 są jednoznaczne. Dowodzą, że:

• sędziowie orzekający w tej izbie są powoływani przez Prezydenta RP na wniosek neoKRS;
• KRS w nowym składzie została utworzona w drodze skrócenia trwającej cztery lata kadencji członków wcześniej wchodzących w skład tego organu. Uprzednio 15 członków KRS wybieranych spośród sędziów było wyłanianych przez środowisko sędziowskie, natomiast obecnie są oni desygnowani przez organ władzy ustawodawczej. Przeto taka „reforma” prowadzi do zwiększenia liczby członków KRS z nadania sił politycznych;
• w skład Izby Dyscyplinarnej mogą wchodzić wyłącznie nowo powołani sędziowie, z wykluczeniem urzędujących sędziów SN. Izba Dyscyplinarna wydaje się, w odróżnieniu od pozostałych izb wchodzących w skład SN, posiadać szczególnie wysoki stopień autonomii w ramach tego sądu. Można więc zasadnie argumentować, że neoKRS oraz utworzona w SN specjalna Izba Dyscyplinarna w dużym stopniu uprawdopodobniają zastosowanie środków zabezpieczających w sprawie C-791/19 R.

Środki tymczasowe zabezpieczające interesy obywateli Unii Europejskiej

Argumentacja merytoryczna TSUE

Postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych umożliwia niezwłoczne zagwarantowanie pełnej skuteczności przyszłego prawomocnego orzeczenia TSUE. Środek tymczasowy umożliwia uniknięcie poważnej i nieodwracalnej szkody stronie występującej o tymczasową ochronę prawną. Powinnością tej strony jest uprawdopodobnienie wystąpienia nieodwracalnej szkody. W rozpoznawanej przez TSUE sprawie C-791/R poważna i nieodwracalna szkoda wynikająca z odmowy zastosowania środków tymczasowych polegałaby na niemożliwości zaspokojenia wyrządzonej szkody bezpodstawnie ukaranym sędziom przez Izbę Dyscyplinarną za rozbieżność w ocenie natury obowiązków zawodowych. Występująca dysharmonia w interpretacji przepisów TUE i TFUE między Komisją Europejską a Rzecząpospolitą Polską nakłada na TSUE obowiązek zagwarantowania obiektywnej weryfikacji, uniemożliwiającej wydawanie przez Izbę Dyscyplinarną orzeczeń w postępowaniach dyscyplinarnych. Oznacza to czasowe wstrzymanie spraw wszczynanych przeciwko sędziom sądów krajowych, orzekającym o sprawach z zakresu prawa unijnego. Zawiesza kontrolę realizowanej przez nie niezależne organy zwane „sądami” rzeczywiście niezawisłych oraz bezstronnych sędziów. O tym, że taka konieczność może być uznana za pilną potrzebę, wymagającą bezzwłocznej ingerencji TSUE, przemawiają następujące okoliczności:

• Izba Dyscyplinarna została powołana w SN przez upolitycznione władze państwowe. Przedstawicieli sędziów w instytucji wyłaniającej członków tej izby wskazywali przedstawiciele władz państwowych ustawodawczej i wykonawczej. Prawne podstawy określające funkcjonowanie tej izby zostały sformułowane w aktach prawnych zakwestionowanych przez stronę wnoszącą skargę. Trybunał Sprawiedliwości UE jest więc obowiązany zbadać i ocenić, czy jak podnosi Komisja Europejska stosowanie spornych przepisów prawa krajowego może spowodować wystąpienie poważnej i nieodwracalnej szkody z punktu widzenia funkcjonowania porządku prawnego Unii. Do czasu wydania prawomocnego wyroku niezależność Izby Dyscyplinarnej może być zagrożona poprzez aktywność podmiotów i instytucji państwowych, które miały bezpośredni udział w tworzeniu tej izby. Tym samym nie można zapewnić, że w okresie rozpatrywania przez TSUE tej spornej sprawy nie wystąpi ryzyko powstania takiego zagrożenia dla niezależności sądów krajowych orzekających w innych sprawach;
• potencjalna wizja wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, które mogłoby doprowadzić do rozpoznania sprawy przez Izbę Dyscyplinarną – organ, co do którego niezależności mogą wystąpić wątpliwości odnośnie do niezależności, niezawisłości i bezstronności, może negatywnie wpłynąć na niezawisłość pozostałych sędziów, orzekających w innych, niedyscyplinarnych sprawach. Zapewnienie niezależności sądów krajowych państw członkowskich UE jest kwestią podstawową dla zagwarantowania w każdym przypadku – również jednostkowym – sądowej ochrony tych uprawnień, jakie poszczególne osoby – sędziowie/obywatele UE – wywodzą z systemu prawa tej ponadnarodowej organizacji. Ten merytoryczny fragment wywodu TSUE kończy stwierdzeniem, że „stosowanie spornych przepisów prawa krajowego, które w sprawach dyscyplinarnych sędziów (...) przyznają właściwość organowi, w tym wypadku Izbie Dyscyplinarnej, którego niezależność może nie być zagwarantowana, jest w stanie spowodować wystąpienie poważnej i nieodwracalnej szkody w zakresie porządku prawnego Unii” C-791/R, pkt 93. .

Polemika TSUE z argumentami formalnoprawnymi przedstawicieli RP

Trybunał Sprawiedliwości UE skonstatował, że nie można uwzględnić formalnego argumentu przedstawicieli procesowych RP, według których nie została dotrzymana przesłanka uzależniająca wydanie postanowienia zabezpieczającego od charakteru rozpatrywanej sprawy. Według nich Komisja Europejska zbyt długo zwlekała z podjęciem działań zmierzających do uzyskania postanowienia zabezpieczającego uchybieniom art. 19 akapit drugi TUE przez Izbę Dyscyplinarną SN, aby można było zgodnie z prawem wydać takie postanowienie po złożeniu wniosku o zastosowanie środków tymczasowych trzy miesiące od wniesieniu skargi o stwierdzenie uchybienia. Nie ma bowiem związku między merytorycznym rozpoznaniem sprawy w trybie przyspieszonym a kwestią, czy wnioskowane w ramach tej sprawy środki tymczasowe mają pilny charakter z punktu widzenia uniknięcia wystąpienia poważnej i nieodwracalnej szkody dla strony, która domaga się tymczasowej ochrony Postanowienie wiceprezesa TSUE z 22.03.2018 r., Wall Street Systems UK/EBC, C-576/17 P(R) i C-576/17 P(R)-R, (Zbiór ogólny – Część „Informacje dotyczące orzeczeń niepublikowanych”), EU:C:2018:208, pkt 51. . Tryb przyspieszony może nie być stosowany ze względu na złożony charakter problemów prawnych rozpoznawanych przez TSUE Wyrok TSUE (wielka izba) z 18.10.2017 r., Weiss i in., C-493/17, EU:C:2017:792. . Taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Z tej przyczyny TSUE uznał, że przesłanka dotycząca pilnego charakteru rozpoznawanej sprawy C-791/19R została wykazana C-379/19R, pkt 102. .

Procedura „wyważania spornych interesów” stron sporu

Trybunał Sprawiedliwości UE orzekający w przedmiocie uwzględnienia lub oddalenia wniosku o zastosowanie w czasie postępowania środków tymczasowych ma obowiązek zbadać i ocenić, czy interes strony wnoszącej o zastosowanie takich środków – polegających na zawieszeniu wykonania przepisów prawa krajowego, podejrzanych o niezgodność z przepisami UE – przeważa nad interesem przeciwnej strony, dążącej do natychmiastowego i niezakłócanego stosowania tych przepisów. Obowiązkiem TSUE jest ustalenie jednej z dwóch prawdopodobnych sytuacji:

• czy ewentualne uchylenie tych przepisów pozwoliłoby na odwrócenie sytuacji, która powstałaby w następstwie ich natychmiastowego wykonania;
• w jakim stopniu zawieszenie mogłoby stanowić przeszkodę dla osiągnięcia celów, którym służą owe przepisy, gdyby skarga co do istoty została oddalona Postanowienie TSUE z 17.12.2018 r., Komisja/Polska, C-619/18 R, EU:C:2018:1021, pkt 91. . Każda ze stron sporu jest żywotnie zainteresowana w przekonaniu TSUE o konieczności ochrony jej interesów. Komisja Europejska broni prawidłowego funkcjonowania unijnego porządku prawnego, który został naruszony przez władze RP w sposób nieodwracalny i systemowy. Według niej jedyną stratą, jaką poniosłaby RP w razie, gdy TSUE wydałby postanowienie o natychmiastowym zastosowaniu środków zabezpieczających, a po merytorycznym rozpoznaniu sporu oddaliłby skargę wniesioną przez Komisję Europejską, byłoby czasowe zawieszenie działalności Izby Dyscyplinarnej.

Przedstawiciele procesowi RP byli innego zdania. Uważali, że zastosowanie wnioskowanych przez Komisję Europejską środków tymczasowych wiązałoby się z:

• likwidacją Izby Dyscyplinarnej – organu władzy sądowniczej, wykonującej zgodnie z prawem zadania ustrojowe związane ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości. Ich zdaniem zarządzenie stosowania środków tymczasowych naruszałoby podstawowe zasady ustrojowe państwa polskiego i osłabiało „w oczach jednostek” wrażenie niezależności SN;
• naruszeniem praw sędziów i innych pracowników organów wymiaru sprawiedliwości, których sprawy rozpatrywane przez Izbę Dyscyplinarną są w toku i oczekują na rozpoznanie przez ten organ ustanowiony uprzednio na mocy obowiązujących przepisów.

TSUE stwierdził brak zasadności powyższych argumentów przedstawionych przez prawników reprezentujących interesy władz państwowych RP. Za ważniejsze uznał interesy polskich sędziów, obywateli UE. Przypomniał, co zostało uprzednio zaprezentowane w pkt 29 postanowienia wydanego w sprawie C-791/R, że:

• „chociaż organizacja wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich należy do kompetencji tych ostatnich, to przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie mają obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa Unii, a w szczególności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE” Postanowienie Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 8.04.2020 r. w sprawie C-791/19R, Komisja/Polska, ECLI:EU:C:2020:277 ;
• zastosowanie wnioskowanych środków tymczasowych nie oznaczałoby likwidacji żadnej jednostki aktualnego organu wymiaru sprawiedliwości, tylko prowadziłoby do czasowego zawieszenia działalności Izby Dyscyplinarnej do czasu wydania prawomocnego wyroku.

Przeto szkoda wynikająca dla Izby Dyscyplinarnej z zawieszenia rozpatrywanych przez nią spraw byłaby znacznie mniejsza od szkody, jaką ponieśliby sędziowie w przypadku rozpatrzenia ich spraw przez Izbę Dyscyplinarną, której braku niezależności, niezawisłości i bezstronności nie można prima facie wykluczyć. W konkluzji TSUE orzekł, że wyważenie interesów wchodzących w grę sprawie C-791/19/R przemawia za zarządzeniem środków tymczasowych, o które wystąpiła Komisja Europejska.

Solidarność, dysharmonia a wymiar sprawiedliwości

Solidarność to zjawisko społeczne odgrywające decydującą rolę w losach jednostek (w życiu prywatnym) oraz społeczeństw i ich państw (w sferze publicznej). Jej istnienie przejawia się w gotowości zbiorowości ludzkich do wzajemnego wspomagania, wyznawania identycznych wartości oraz zdolności podporządkowania się wspólnie ustalonym regułom postępowania. Solidarność jest fundamentem społecznej, gospodarczej i politycznej organizacji państw członkowskich, które do niej należą. Dysharmonia pojawia się z reguły przy okazji kwestionowania przez władze państwa członkowskiego niektórych elementów składowych obowiązującego, ustanowionego przez określoną wspólnotę ludzką porządku społecznego. Każda ponadnarodowa organizacja, zrzeszająca państwa członkowskie, utworzona w celu wzmocnienia znaczenia i pozycji jej członków we współczesnym, zglobalizowanym świecie, wymaga podporządkowania władz państwowych, ich organów i instytucji wspólnie ustanowionym, powszechnie obowiązującym zasadom regulującym wewnętrzne stosunki i relacje zewnętrzne w organizacji międzynarodowej, do której należą. Tego rodzaju powinność może być postrzegana przez przedstawicieli niektórych władz państwowych jako uciążliwa. Unia Europejska jest taką demokratyczną, opartą na trójpodziale władz i rządach prawa wspólnotą obywatelską wchodzących w jej skład państw członkowskich. Zasady funkcjonowania tej organizacji międzynarodowej i tworzących ją państw członkowskich oparte są na wzajemnym zaufaniu. Według teoretyków socjologii ogólnej Zob. P. Sztompka, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków 2007, s. 69–70. wyraża się ono – w przekonaniu osób i podmiotów kompetentnych do prowadzania polityki w ramach UE i w poszczególnych państwach członkowskich tej organizacji – w założeniu, że niepewne, przyszłe działania podejmowane przez państwa będą dla nich wszystkich korzystne. Zaufanie wzmacnia solidarność. Jego brak ją osłabia i może prowadzić do podejmowania działań mających na celu rozwiązanie wzajemnych związków między organizacją międzynarodową i państwami członkowskimi, które do niej należą.

Perturbacje RP z UE w sprawach dotyczących wymiaru sprawiedliwości, ciągnące się w okresie kilku ostatnich lat, w czasach kiedy władzę państwową zaczęła sprawować obecna partia rządząca, powodują, że problemy społeczne wywołane dokonywanymi zmianami w wymiarze sprawiedliwości budzą niepokój poważnej części społeczeństwa polskiego. Stan tych spraw pozostaje w sprzeczności z usprawiedliwionymi przekonaniami i słusznymi oczekiwaniami znacznej części środowiska prawników o konieczności nieingerowania władz państwowych, ustawodawczych i wykonawczych w niezależność sądów, niezawisłość i bezstronność sędziów. Solidarność osób wchodzących w skład demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego w RP jest niekwestionowanym elementem pożądanych zmian, inicjowanych przez postępowe środowiska prawnicze i ich organizacje zawodowe oraz sprzeciwów prowadzonych wspólnymi siłami. Solidarność zatem jest poważnym antidotum na występujące w RP problemy prawno-społeczne.