Obraz Jana Matejki Wernyhora jest eksponowany w Muzeum Narodowym w Krakowie. Artysta rozpoczął pracę nad nim w latach 70. XIX w., w okresie zaostrzenia się stosunków pomiędzy Ukraińcami a Polakami, a ukończył go w latach 1883–1884. Płótno przedstawia XVIII-wiecznego mitycznego wizjonera kozackiego, ze wschodnim krzyżem na piersi, w momencie wygłaszania przezeń przepowiedni przyszłych losów Polski. Wernyhora jest niesiony na ramionach przez Kozaka i Ukrainkę. U jego stóp spoczywa lira – symbol wspólnego dziedzictwa polsko-ukraińskiego. Szlachcic wyobrażony z lewej strony (starosta korsuński Nikodem Suchodolski) spisuje proroctwo. Na pierwszym planie dwie skontrastowane postacie: dziecko z ryngrafem Matki Boskiej Częstochowskiej i prawosławny pop.

Sama przepowiednia ma apokryficzny charakter; pierwsza utrwalona pismem wersja pochodzi z 1809 r., choć wizjoner miałby ją wygłosić w roku 1768. Później kilkakrotnie wzniecano popularność utworu, dopisując kolejne fragmenty.

Matejkowskie przedstawienie Wernyhory zainspirowało Stanisława Wyspiańskiego do wprowadzenia tej postaci do dramatu Wesele.

Do treści obrazu nawiązał w swojej malarskiej twórczości lwowianin Kazimierz Sichulski (z wykształcenia prawnik), znany jako naśladowca motywów Huculszczyzny oraz karykaturzysta. Kilka wersji akwareli sporządzonych przez Sichulskiego w latach 1915–1917 (jedna z nich jest eksponatem warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego, inna – Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem) przedstawia Józefa Piłsudskiego w mundurze strzeleckim, w pozycji siedzącej, przy szabli – zza jego pleców zaś wychylają się po bokach dwie postacie stylizowane na przedstawienia Matejki: Stańczyk i Wernyhora.

foto na okładce: Wernyhora, obraz Jana Matejki, 1884