Zainstaluj aplikację Palestra na swoim urządzeniu

Palestra 5/2022

Zatrudnianie obywateli Ukrainy na terytorium Polski po 24.02.2022 r.

T ytułowe zagadnienie stanowi niezwykle aktualny problem. Wobec wojny w Ukrainie do Polski przybył duży odsetek obywateli Ukrainy. Sytuacja ta zmusiła polskiego ustawodawcę do szybkiej reakcji i wprowadzenia mechanizmów zapewniających im legalny pobyt oraz legalną pracę w Polsce. Opracowanie podejmuje analizę wprowadzonych tzw. specustawą pomocową rozwiązań dotyczących tytułowego zagadnienia. Przeprowadzona analiza pokaże krótkowzroczność przyjętych w niej rozwiązań.

Wydarzenia związane z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, który rozpoczął się w dniu 24.02.2022 r., doprowadziły do masowej emigracji ludności ukraińskiej w poszukiwaniu schronienia w państwach ościennych. W ciągu pierwszego miesiąca wojny do Polski przybyło ok. 2 mln ludności ukraińskiej Zob. https://www.unhcr.org/pl/13653-polska-przyjela-ponad-dwa-miliony-uchodzcow-z-ukrainy-komunikat-prasowy.html (dostęp: 14.04.2022), https://strazgraniczna.pl/pl/aktualnosci/9943,W-trosce-o-bezpieczenstwo.html (dostęp: 14.04.2022 r.). . Tak znaczny odsetek cudzoziemców wymusił na ustawodawcy niezwłoczne podjęcie kroków zmierzających do uregulowania ich sytuacji prawnej, co też dokonane zostało ustawą z 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa Ustawa z 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583), dalej specustawa pomocowa. . Ustawodawca nie tylko wdrożył uproszczone zasady zalegalizowania pobytu obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi, ale także otworzył czasowo drogę do polskiego rynku pracy na uprzywilejowanych zasadach względem dotychczasowych rozwiązań legislacyjnych w zakresie podejmowania i wykonywania pracy przez cudzoziemców na terytorium Polski, określonych ustawą z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (dalej: ustawa o promocji zatrudnienia) Ustawa z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2022 r., poz. 690), dalej ustawa o promocji zatrudnienia. .

Wprowadzenie szczególnego trybu powierzenia pracy obywatelom Ukrainy jest uzasadnione nota bene wciąż trwającymi działaniami wojennymi na terytorium tego państwa oraz wolą szeroko pojętej pomocy dla ludności ukraińskiej Zob. uzasadnienie do rządowego projektu ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, druk Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej IX kadencji nr 2069 z 7.03.2022 r., s. 8 . Warto jednak pokusić się o szerszą analizę przepisów specustawy pomocowej w zakresie dotyczącym powierzenia obywatelom Ukrainy wykonywania pracy oraz relacji tej ustawy z dotychczasowymi aktami normatywnymi. Nowo wprowadzone rozwiązania legislacyjne wywołują wątpliwości co do możliwości zastosowania do obywateli Ukrainy dotychczasowych przepisów dotyczących legalizacji pobytu i pracy w okresie obowiązywania specustawy pomocowej. Przedmiotem niniejszego opracowania będzie zatem przedstawienie istotnych problemów, które nasuwają się w oparciu o analizę przepisów specustawy pomocowej, pozwalających na powierzenie pracy obywatelom Ukrainy.

NOWY TRYB POWIERZENIA PRACY OBYWATELOM UKRAINY

Podejmowanie pracy przez cudzoziemców na terytorium Polski jest możliwe po wcześniejszym wypełnieniu warunków określonych przepisami ustawy o promocji zatrudnienia. Cudzoziemiec może bowiem wykonywać pracę w naszym kraju, jeśli posiada stosowne zezwolenie na pracę Art. 87 ust. 1 pkt 12 i art. 88 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia. albo też został uwzględniony w katalogu osób uprawnionych do wykonywania pracy na terytorium RP bez zezwolenia, szczegółowo wskazanych w art. 87 ust. 1 pkt 1–11d ustawy o promocji zatrudnienia. Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolnieni są także m.in. obywatele państw wskazanych przez ministra właściwego do spraw pracy § 2 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 8.12.2017 r. w sprawie państw, do których obywateli stosuje się niektóre przepisy dotyczące zezwolenia na pracę sezonową oraz przepisy dotyczące oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (Dz.U. z 2017 r. poz. 2349), wskazuje państwa, których obywatele mogą wykonywać pracę bez zezwolenia na pracę na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego do ewidencji oświadczeń. Należą do nich: Republika Armenii, Republika Białorusi, Republika Gruzji, Republika Mołdawii, Federacja Rosyjska oraz Ukraina. , a więc również obywatele Ukrainy, którzy mogą wykonywać pracę przez okres do 24 miesięcy Art. 88z ust. 2 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia. na podstawie oświadczenia o powierzeniu cudzoziemcowi wykonywania pracy wpisanego do ewidencji oświadczeń Art. 87 ust. 3 w zw. z art. 90 ust. 10 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia. , prowadzonej przez właściwy powiatowy urząd pracy Art. 88z ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia. . Niezależnie jednak od podstawy zezwalającej na pracę cudzoziemca w Polsce pobyt na terytorium RP także musi być legalny. Przepisy ustawy o promocji zatrudnienia zezwalają bowiem na pracę cudzoziemca wyłącznie w okresie jego legalnego pobytu w Polsce Art. 87 ust. 1 pkt 12 ustawy o promocji zatrudnienia. .

Te dotychczasowe zasady zostały uzupełnione przepisami specustawy pomocowej, która dla obywateli Ukrainy przewiduje szczególne rozwiązania wprowadzające m.in. nowy tryb legalnego zatrudnienia w postaci powiadomienia powiatowego urzędu pracy (art. 22 specustawy pomocowej) bądź też zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę dla obywatela Ukrainy, posiadającego zezwolenie na pobyt czasowy wydane na podstawie przepisu art. 38 ust. 1 specustawy pomocowej (art. 39 specustawy pomocowej).

Artykuł 22 ust. 1 specustawy pomocowej zezwala obywatelowi Ukrainy bądź jego nieposiadającemu obywatelstwa ukraińskiego małżonkowi na wykonywanie pracy na terytorium RP w okresie jego legalnego pobytu, pod warunkiem że podmiot powierzający mu wykonywanie pracy powiadomi w określonym terminie właściwy powiatowy urząd pracy. Powiadomienie to powinno zostać dokonane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl Art. 22 ust. 2 specustawy pomocowej. w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy Art. 22 ust. 1 specustawy pomocowej. . Ustawodawca wprowadził tym samym odmienny względem dotychczasowych przepisów warunek nakazujący powiadomienie powiatowego urzędu pracy post factum, tj. dopiero po podjęciu pracy przez obywatela Ukrainy, a nie tak, jak zakładają dotychczasowe regulacje, aby zezwolenie na pracę bądź zarejestrowane oświadczenie o powierzeniu cudzoziemcowi wykonywania pracy były uzyskane przed faktycznym przystąpieniem cudzoziemca do pracy.

Specustawa pomocowa obejmuje swoim zakresem obywateli Ukrainy Ustawa pomocowa znajduje zastosowanie także do nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, jeśli przybył on do Polski z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi w Ukrainie (art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej). , którzy przybyli na terytorium RP z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną przybyli do Polski z powodu tych działań Art. 1 ust. 1 specustawy pomocowej. . Status legalnego pobytu na podstawie tej ustawy posiadają tym samym ci cudzoziemcy, którzy przybyli legalnie do Polski w okresie od 24.02.2022 r. do dnia określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów Rozporządzenie Rady Ministrów, o którym mowa w art. 2 ust. 4 specustawy pomocowej, na dzień opracowania niniejszego artykułu, tj. na dzień 14 .04.2022 r., nie zostało wydane. i deklarują zamiar pozostania na terytorium RP. Specustawa pomocowa traktuje zatem pobyt tych obywateli Ukrainy na terytorium Polski jako legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24.02.2022 r. Art. 2 ust. 1 specustawy pomocowej.

Ustawodawca zdecydował jednak przeznaczyć nowo określony tryb umożliwiający podjęcie pracy przez cudzoziemca dla szerszego kręgu adresatów, wykraczając tym samym poza zakres stosowania specustawy pomocowej, i umożliwił pracę w trybie powiadomienia urzędu pracy wszystkim obywatelom Ukrainy przebywającym na terytorium RP zgodnie z przepisami prawa, niezależnie od tego, czy ich pobyt na terytorium RP uwarunkowany jest działaniami wojennymi w Ukrainie. Specustawa pomocowa stanowi bowiem, że wykonywanie pracy na podstawie powiadomienia powiatowego urzędu pracy jest możliwe, nie tylko gdy pobyt obywatela Ukrainy na terytorium RP jest legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy pomocowej, lecz także gdy przebywa on legalnie na terytorium RP, a więc na podstawie ustawy z 22.12.2013 r. o cudzoziemcach Ustawa z 22.12.2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2021 r. poz. 2354). . Podkreślić jednak należy, że niezależnie od podstawy pobytu obywatela Ukrainy na terytorium RP pobyt w każdym przypadku musi być uznany za legalny, tj. cudzoziemiec ten przybył legalnie na terytorium Polski i legalnie na nim przebywa.

Specustawa pomocowa zapewnia tym samym specjalny tryb, z którego skorzystać mogą wszyscy obywatele Ukrainy przebywający na terytorium RP, a także przewiduje zdecydowanie sprawniejsze rozwiązania w tym zakresie. Zaznaczyć jednak należy, że tak szeroko zakreślony tryb pomocowy przewidziany został praktycznie wyłącznie w przypadku dostępu do rynku pracy. Przepisy ustawy dotyczące zezwolenia na pobyt czasowy (art. 38 spec-ustawy pomocowej) prezentują niejednoznaczne stanowisko ustawodawcy w zakresie legalizacji pobytu. Wprowadzają nowy cel pobytu na terytorium RP oraz zawężają krąg podmiotów, które mogą uzyskać zezwolenie na pobyt w tym celu. Nie pozwalają bowiem na tak szerokie ich zastosowanie i obejmują tylko obywatela Ukrainy, którego pobyt jest legalny w oparciu o art. 2 ust. 1 specustawy pomocowej. Obywatel zaś Ukrainy, który uzyskał zezwolenie na pobyt czasowy na podstawie art. 38 ust. 1 specustawy pomocowej, posiada na zasadzie art. 39 specustawy pomocowej prawo do wykonywania pracy w Polsce bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę. Ustawodawca ponownie przyjął rozwiązanie korzystne dla wszystkich Ukraińców przebywających na terytorium RP. Daje to tym samym w dalszej perspektywie możliwość swobodnego powierzania obywatelom Ukrainy pracy, aczkolwiek tylko w przypadku tych cudzoziemców, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt na terytorium Polski na podstawie przepisów specustawy pomocowej. W przypadku obywateli Ukrainy, których podstawę pobytu stanowią przepisy ustawy o cudzoziemcach, wymagane będzie posiadanie zezwolenia na pracę bądź oświadczenia podmiotu powierzającego wykonywanie pracy.

Taka taktyka daje wprawdzie szersze możliwości dla podmiotu powierzającego wykonywanie pracy i zwalnia z konieczności realizacji dotychczasowych wymogów dotyczących zatrudniania cudzoziemców. Prowadzić to może nawet do zwiększenia zainteresowania przedsiębiorców cudzoziemcem, który przybył do Polski po 24.02.2022 r. Pracodawca/zleceniodawca korzysta w takim przypadku z uprzywilejowania, o którym mowa w przepisach specustawy pomocowej, i powierza pracę cudzoziemcowi z wyłączeniem obowiązków związanych z zatrudnianiem cudzoziemca. Metoda ta nie daje jednak ciągłości zatrudniania takiego cudzoziemca, który może wykonywać pracę na podstawie przepisów specustawy pomocowej przez okres do 18 miesięcy od dnia 24.02.2022 r., niezależnie od tego, czy cudzoziemiec wystąpi z wnioskiem o wydanie zezwolenia na pobyt bądź też tego nie uczyni. Przepisy specustawy pomocowej nie zezwalają na kontynuowanie pracy w okresie oczekiwania na rozpoznanie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt. Nie oznacza to jednak, że w okresie od 24.08.2023 r. do uzyskania zezwolenia na pobyt na podstawie przepisów specustawy pomocowej obywatel Ukrainy pozbawiony zostanie uprawnienia do wykonywania pracy na terytorium Polski. Prawo to może być realizowane, lecz na podstawie przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i przy uwzględnieniu wymogów wskazanych w tych przepisach. Brak jednak jednolitego ustawodawstwa mającego zastosowanie względem obywateli Ukrainy może w przyszłości prowadzić do niepożądanego chaosu interpretacyjnego. Przedsiębiorcy mogą bowiem nie odnaleźć się w tak dużej liczbie przepisów warunkujących powierzenie obywatelowi Ukrainy pracy w Polsce.

Naprędce uchwalana specustawa pomocowa traktuje szczególnie obywateli Ukrainy, lecz tylko tych przybyłych do Polski od 24.02.2022 r. Ustawodawca pominął zupełnie fakt, że znaczny odsetek Ukraińców przebywał w Polsce także przed 24.02.2022 r. Wprawdzie cel pobytu tej drugiej grupy cudzoziemców jest inny, gdyż przybyli oni do Polski zazwyczaj wyłącznie w celach zarobkowych. Nie można jednak wykluczyć, że z dniem 24.02.2022 r. cel ich pobytu uległ zmianie, gdyż wojna w Ukrainie dotknęła wszystkich Ukraińców bez względu na datę ich wjazdu na terytorium Polski. Powinni oni być tak samo traktowani przez ustawodawcę. Specustawa pomocowa faworyzuje jednak wyłącznie obywateli Ukrainy przybyłych na terytorium RP od 24.02.2022 r.

NIEDOSKONAŁOŚCI SPECUSTAWY POMOCOWEJ

Należy jednak zwrócić także uwagę na korelację przepisów specustawy pomocowej w zakresie dostępu do rynku pracy oraz legalności pobytu obywatela Ukrainy na terytorium Polski. Artykuł 2 ust. 1 specustawy pomocowej uznaje za legalny z mocy prawa pobyt obywatela Ukrainy, który przybył zgodnie z prawem od dnia 24.02.2022 r. do Polski w związku z działaniami wojennymi i deklaruje zamiar pozostania przez okres 18 miesięcy od 24.02.2022 r., tj. do 24.08.2023 r. Wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy może być złożony, zgodnie z dyspozycją art. 38 ust. 7 specustawy pomocowej, dopiero po upływie 9 miesięcy od dnia przybycia i nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24.02.2022 r., czyli najdalej w ostatnim dniu legalnego pobytu. W przypadkach zaś wskazanych w art. 38 ust. 4 specustawy pomocowej wojewoda właściwy do rozpoznania wniosku zobowiązany jest do odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt obywatela Ukrainy, m.in. gdy wniosek zostanie złożony z uchybieniem terminu maksymalnego (art. 38 ust. 4 pkt 3 specustawy pomocowej). Innymi słowy, mogą wystąpić sytuacje, w których wniosek cudzoziemca o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy zostanie przez wojewodę negatywnie rozpoznany.

Niezależnie jednak od treści rozstrzygnięcia wojewody zwrócić należy uwagę na praktykę rozpoznawania wniosków o zezwolenie na pobyt. Wojewoda pozostaje związany przepisami ustawy z 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego Ustawa z 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735), dalej k.p.a. , wyznaczającymi terminy załatwienia sprawy. Pomimo to powszechnie przyjęte jest, że okres oczekiwania na wydanie decyzji administracyjnej w zakresie udzielenia bądź odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt cudzoziemca na terytorium Polski jest długotrwały, zdecydowanie przekraczający termin wskazany w Kodeksie postępowania administracyjnego Okres oczekiwania na wydanie zezwolenia na pobyt cudzoziemca pozostaje też zróżnicowany i uzależniony od wielkości województwa. Przykładowo średnio okres oczekiwania na wydanie zezwolenia na pobyt w województwie świętokrzyskim jest zdecydowanie niższy niż w województwie małopolskim lub mazowieckim. Na okres oczekiwania wpływ ma liczba złożonych wniosków. Przy tak znacznej liczbie uciekających przed wojną Ukraińców odsetek ten może być wysoki. Dodatkowo też wciąż obowiązują przepisy ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 2095) przedłużającej m.in. okres legalności pobytu dla cudzoziemców, którzy wjechali na terytorium Polski przed dniem 14.03.2020 r. . Znaczna przewłoka postępowania w tym zakresie skłoniła także ustawodawcę do podjęcia kroków prawnych przyspieszających uzyskanie stosownego zezwolenia i zatrudnianie cudzoziemców. Wyrazem tego była nowelizacja przepisów ustawy o cudzoziemcach oraz ustawy o promocji zatrudnienia, która weszła w życie z dniem 29.01.2022 r. Ustawa z 17.12.2021 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 91).

Wprawdzie nowelizacja przepisów ustawy o cudzoziemcach i ustawy o promocji zatrudnienia nie jest przedmiotem niniejszego opracowania, potwierdziła jednak konieczność dokonania zmiany dotychczasowej praktyki prowadzenia postępowań administracyjnych w zakresie zezwoleń na pobyt cudzoziemca w Polsce. Wielość wniosków o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 38 ust. 1 specustawy pomocowej, może doprowadzić także do sytuacji, gdy nie zostaną one rozpoznane w terminie do 24.08.2023 r. Dodatkowo też ustawowo wprowadzone ograniczenia dotyczące terminu złożenia wniosku, który może być złożony dopiero po upływie 9 miesięcy od wjazdu cudzoziemca na terytorium RP, mogą mieć wpływ na czas trwania postępowania.

Postawić w tym miejscu należy pytanie, czy w takim przypadku cudzoziemiec ten będzie mógł kontynuować wykonywanie pracy w Polsce bądź nawiązać nowy stosunek pracy lub stosunek cywilnoprawny z polskim pracodawcą/zleceniodawcą w okresie oczekiwania na wydanie zezwolenia na pobyt w Polsce. Specustawa pomocowa milczy na ten temat, pomimo że obejmuje kwestie dotyczące przedłużania legalności pobytu cudzoziemców, którzy przebywali na terytorium RP przed dniem 24.02.2022 r. Ustawodawca ograniczył się jedynie do uregulowania sytuacji obywateli Ukrainy na dzień dzisiejszy, co z kolei wywołuje niepewność co do stanu przyszłego. Stanowi to jednak istotną kwestię z punktu widzenia potencjalnego pracodawcy/zleceniodawcy oraz uzasadnioną wątpliwość co do możliwości dalszego powierzania pracy takiemu cudzoziemcowi. Aktualna treść specustawy pomocowej nie przewiduje jednak takiej możliwości.

Ustawa o promocji zatrudnienia śpieszy jednak na ratunek i daje w art. 88z ust. 2 pkt 3 podstawę do powierzenia obywatelowi Ukrainy wykonywania pracy na podstawie oświadczenia wpisanego do ewidencji oświadczeń prowadzonej przez powiatowy urząd pracy przez okres do 24 miesięcy. Innymi słowy, obywatel Ukrainy, który przybył do Polski od 24.02.2022 r. w związku z wojną w Ukrainie, może wykonywać pracę przez okres nawet do 42 miesięcy (od 24.02.2022 r.) bez uzyskania zezwolenia na pracę. Podstawę ku temu dają przez pierwsze 18 miesięcy przepisy specustawy pomocowej (18 miesięcy od 24.02.2022 r.), a przez następne 24 miesiące – przepisy ustawy o promocji zatrudnienia.

Podkreślić jednak należy, że praca cudzoziemca może być legalnie wykonywana wyłącznie w przypadku, gdy jego pobyt na terytorium RP jest legalny. To z kolei nie jest już takie oczywiste. Ustawodawca nie pochylił się głębiej nad bytnością obywateli Ukrainy w Polsce w przypadku długotrwałych działań wojennych, tj. przekraczających 18 miesięcy. Podobnie też trudno ocenić na dzień dzisiejszy dalszy rozwój wojny i zniszczeń nią wywołanych. Mogą wystąpić takie sytuacje, w których obywatel Ukrainy nie będzie miał już do czego wrócić, gdyż jego dom przestanie istnieć. Odbudowa zniszczonych miast z założenia jest czasochłonna, co może mobilizować Ukraińców do pozostania w Polsce i wykonywania pracy zarobkowej bądź też osiedlania się na terenie naszego kraju. Wymaga to gruntownego przygotowania się na takie przypadki. Tym bardziej że z uwagi na skalę działań wojennych w Ukrainie nie będą to przypadki jednostkowe. Ustawodawca powinien pochylić się nad stworzeniem sprawniejszych mechanizmów pozwalających na powierzenie pracy wszystkim obywatelom Ukrainy i gwarantujących im legalny pobyt w oparciu o przepisy jednego aktu prawnego. Aktualna treść specustawy pomocowej takiego waloru nie posiada. Przewiduje ona rozwiązania, które zastosować można w praktyce wyłącznie doraźnie, tj. przez pierwsze 18 miesięcy. Może to skutkować wywołaniem po upływie tego okresu wielu negatywnych konsekwencji, zarówno dla tak doświadczonego wojną Ukraińca, jak i względem przedsiębiorcy, który będzie chciał dać mu pracę i środki na utrzymanie.

Zaznaczyć należy, że ustawodawca zdążył już przygotować obszerną nowelizację specustawy pomocowej, w której pochylił się nad doraźną pomocą dla ludności przybyłej z terenów wojennych Jest to 4. zmiana przepisów ustawy pomocowej. Pierwsza nowelizacja została dokonana już ustawą z 23.03.2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym tego państwa oraz ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2022 r. poz. 682). W dniu 10.05.2022 r. do Sejmu wpłynął kolejny projekt nowelizacji specustawy pomocowej (druk nr 2238). Na dzień przygotowania niniejszego opracowania prace nad ustawą o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne nie zostały jeszcze ukończone – zob. szerzej https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=1439A2E6B085536AC125883E00517B9D (dostęp: 17.05.2022 r.). . Ustawodawca nie zwrócił jednak uwagi na fundamentalne kwestie, a wprowadzone zmiany dotyczą mało istotnych kwestii z punktu widzenia tytułowej problematyki. Dodano bowiem do art. 22 ust. 1a, zgodnie z którym obowiązek powiadomienia powiatowego urzędu pracy o podjęciu pracy nie będzie dotyczył obywateli Ukrainy, którzy wykonują pracę zgodnie z przepisami art. 87 ustawy o promocji zatrudnienia Art. 22 ust. 1a specustawy pomocowej. . Umożliwiono tym samym wybór ustawy stanowiącej podstawę świadczenia pracy lub usług. Zmiany tej nie można pozytywnie ocenić. Przedsiębiorcy mający już doświadczenie w powierzaniu pracy cudzoziemcom wyrobili sobie metodę poruszania się po gąszczu przepisów. Przedsiębiorcy-nowicjusze mogą nie odnaleźć się w tej dość sformalizowanej procedurze. Może to w praktyce przyczynić się do skomplikowania procesu zatrudniania obywatela Ukrainy oraz narazić tych przedsiębiorców, którzy kierują się wolą pomocy będącemu w potrzebie obywatelowi Ukrainy, na zarzut nielegalnego zatrudniania cudzoziemca.

W zakresie zaś legalności pobytu ustawodawca nie dostrzega problemu dotyczącego kontynuacji legalnej pracy przez cudzoziemca po upływie 18 miesięcy od 24.02.2022 r. w trybie określonym przepisami specustawy pomocowej. Dodane przepisy specustawy pomocowej wprowadzają dość niejasne rozwiązanie. Dodano bowiem przepis art. 100c, zgodnie z którym w okresie do 31.12.2022 r. zawieszono bieg terminów na załatwienie spraw dotyczących m.in. udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej. Wprowadzone zmiany do ustawy blokują postępowania o udzielenie zezwoleń na pobyt. Tym samym żaden cudzoziemiec nie otrzyma zezwolenia na pobyt do końca roku 2022. Na marginesie wspomnieć tylko należy, że z dniem 1.01.2023 r. okres oczekiwania na wydanie zezwolenia na pobyt znowu ulegnie wydłużeniu.

SPECUSTAWA POMOCOWA A DOTYCHCZASOWE REGULACJE PRAWNE

Specustawa pomocowa nie wyłączyła jednak możliwości zastosowania względem obywateli Ukrainy bądź ich małżonków, którzy przybyli do Polski z związku z toczącą się w Ukrainie wojną począwszy od dnia 24.02.2022 r., dotychczasowych aktów prawnych umożliwiających dostęp do rynku pracy, tj. ustawy o promocji zatrudnienia. Wydaje się jednak, że okolicznością, która będzie decydować, przepisy której ustawy będą mogły być zastosowane do sytuacji konkretnego cudzoziemca, będzie podstawa wjazdu na terytorium RP. Jeśli zatem obywatel Ukrainy przybędzie na terytorium Polski (od 24.02.2022 r.) na podstawie dotychczas obowiązujących aktów prawnych, przepis art. 39 spec-ustawy pomocowej zezwalający na wykonywanie pracy bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę nie znajdzie zastosowania. Każde zatem powierzenie wykonywania pracy bez uprzedniego uzyskania zezwolenia na pracę bądź oświadczenie podmiotu powierzającego wykonywanie pracy będzie uznane za nielegalne wykonywanie pracy, co wiąże się z konsekwencjami określonymi w art. 120 ust. 1 i 2 ustawy o promocji zatrudnienia, zarówno dla podmiotu, który tę pracę będzie powierzać, jak i samego cudzoziemca. Pierwszy z nich popełni wykroczenie polegające na powierzeniu cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy, a cudzoziemiec zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za nielegalne wykonywanie pracy.

W przypadku zaś przybycia obywatela Ukrainy na terytorium RP na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy pomocowej, tj. od 24.02.2022 r., zastosowanie znajdą przepisy art. 22 i art. 39 omawianej ustawy. Innymi słowy, w przypadku wjazdu i uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy na podstawie przepisów specustawy pomocowej obywatel Ukrainy uzyska uprawnienie do wykonywania pracy w Polsce bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

Możliwa jest także trzecia sytuacja, w której cudzoziemiec przybywa do Polski na podstawie dotychczasowych regulacji prawnych, lecz korzysta z dostępu do rynku pracy na podstawie art. 22 specustawy pomocowej, tj. z trybu powiadomienia powiatowego urzędu pracy. Dzięki temu może legalnie wykonywać pracę przez okres 18 miesięcy, licząc od 24.02.2022 r. W tym też miejscu należy zwrócić uwagę na właściwe wykonywanie obowiązku nałożonego treścią art. 22 specustawy pomocowej. Podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi zobowiązany jest powiadomić w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi. Powiadomienie urzędu pracy stanowi więc warunek konieczny do legalnego wykonywania pracy. W tym kontekście mogą pojawić się jednak pytania dotyczące legalności pracy takiego cudzoziemca w przypadku złożenia powiadomienia z uchybieniem terminu bądź też zaniechaniem ze strony podmiotu powierzającego pracę i niezłożeniem powiadomienia. To z kolei rodzi wątpliwość, jak należy traktować pracę cudzoziemca wykonywaną w okresie od 1 do 14 dnia, tj. czy praca w tym okresie będzie legalnie wykonywana.

Odpowiedź na postawione pytania jest utrudniona. Specustawa pomocowa nie zakłada w ogóle wystąpienia takich sytuacji, gdyż nie zawiera żadnych regulacji w tym zakresie. Nie przewiduje też konsekwencji za niedopełnienie obowiązków ustawowych. W odniesieniu do dotychczasowych przepisów powierzenie wykonywania pracy wbrew przepisom ustawy o promocji zatrudnienia rodzi konsekwencje na tle art. 120 ust. 1 i 2 ustawy o promocji zatrudnienia. Konstrukcja zaś art. 22 specustawy pomocowej pozwala przyjąć, że wyłącznie praca wykonywana po spełnieniu wymogów wskazanych w tym przepisie może być zakwalifikowana jako praca legalnie wykonywana. To czyni, że każde uchybienie terminu do dokonania określonego w przepisie zgłoszenia, nawet jednodniowe spóźnienie, będzie uznane za nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca. Innymi słowy, jeśli podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi powiadomi urząd pracy, lecz po upływie 14 dnia od rozpoczęcia pracy przez cudzoziemca, będzie musiał liczyć się z takimi samymi skutkami, jak w przypadku zaniechania złożenia powiadomienia. To w konsekwencji prowadzić będzie do odpowiedzialności wykroczeniowej, o której mowa w art. 120 ust. 1 i 2 ustawy o promocji zatrudnienia. Przepisy specustawy pomocowej nie wyłączają bowiem stosowania przepisów ustawy o promocji zatrudnienia do naruszeń przepisów tej ustawy.

Wydaje się jednak, że ustawodawca dostrzegł potrzebę naprawy swojego niedociągnięcia, gdyż zwraca na tę kwestię uwagę w ostatniej nowelizacji ustawy o zmianie specustawy pomocowej, czemu należy się bliżej przyjrzeć. Artykuł 22 ust. 5c specustawy pomocowej stanowi, że „w przypadku gdy podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi nie dopełnił obowiązku powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy, o którym mowa w ust. 1, przepisu art. 120 ust. 2 ustawy z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie stosuje się”. Znowelizowana ustawa zwalnia cudzoziemców z odpowiedzialności wykroczeniowej, gdy pracodawca/zleceniodawca zaniecha wykonywania swoich obowiązków związanych z powierzeniem pracy obywatelowi Ukrainy bądź też niewłaściwie je wykona. Cały ciężar odpowiedzialności wykroczeniowej spocznie wyłącznie na podmiocie powierzającym wykonywanie pracy.

Wnioski

Złagodzenie wymogów związanych z dopuszczeniem cudzoziemców do polskiego rynku pracy było potrzebne. Sytuacja konfliktowa, która trwa w Ukrainie, i konieczność pomocy uciekającej przed wojną ludności ukraińskiej wymusiły szybką reakcję polskiego ustawodawcy. Polska, przyjmując na swoje terytorium tak znaczny odsetek osób posiadających obywatelstwo ukraińskie bądź będących ich małżonkami, zdecydowała o zastosowaniu rozwiązań pozwalających tym cudzoziemcom na możliwie swobodne funkcjonowanie w tych nowych warunkach. Kierując się wolą pomocy dla cudzoziemców, ustawodawca wprowadził rozwiązania, które mają usprawnić im dostęp do pracy, ale też zachęcić polskich pracodawców/zleceniodawców do powierzenia pracy właśnie tym cudzoziemcom.

Przyjęte rozwiązanie pokazuje jednak brak dokładności ustawodawcy, który na pierwszym miejscu postawił względy humanitarne, pomijając tym samym jedną z podstawowych zasad prawa pracy, a mianowicie równe traktowanie w zatrudnieniu. Specustawa pomocowa wydaje się być przez to niedopracowaną reakcją pomocową wprowadzoną w pośpiechu. Niektóre rozwiązania w niej przyjęte mogą być zastosowane nawet do szerszego kręgu adresatów, wykraczając tym samym poza zakres stosowania całej ustawy, inne zaś – wyłącznie do ograniczonej grupy obywateli Ukrainy (przybyłych od 24.02.2022 r.). Nowy tryb powierzenia pracy na podstawie powiadomienia urzędu pracy obejmuje zaś nie tylko obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z wojną w Ukrainie, lecz także tych, którzy dotychczas przebywali w Polsce z zamiarem długoterminowego pobytu w celach zarobkowych. To z kolei może dać szersze możliwości znalezienia pracy przez obywatela Ukrainy niż przez innego cudzoziemca.

Wprowadzone rozwiązania podyktowane są wolą szybkiej pomocy dla konkretnej grupy cudzoziemców w Polsce. Wielość jednak pytań, które można postawić względem rozwiązań przyjętych w specustawie pomocowej dotyczących możliwości wykonywania pracy przez cudzoziemca przebywającego w Polsce dłużej niż 18 miesięcy, a na które akt ten nie udziela odpowiedzi, pokazuje, że ustawa ta prezentuje jedynie krótkofalowe rozwiązania. Ustawodawca popełnia te same błędy jak przy przepisach covidowych, które wielokrotnie nowelizował. Stosowanie niedopracowanych rozwiązań legislacyjnych spowodować może, że cudzoziemcy, którzy przybyli do Polski od 24.02.2022 r., mogą pozostać bez pracy oraz środków finansowych przez okres oczekiwania na wydanie zezwolenia na pobyt. Mogą także w ogóle nie uzyskać zezwolenia na pobyt, gdyż ostatnie zmiany specustawy pomocowej uniemożliwiają przeprowadzenie postępowania administracyjnego w zakresie udzielenia zezwolenia na pobyt do 31.12.2022 r.

0%

In English

Employment of Ukraine citizens in the territory of Poland from 24.02.2022

The title issue is an extremely topical problem. Due to the war in Ukraine, a large percentage of Ukrainian citizens came to Poland. This situation forced the Polish legislator to react quickly and introduce mechanisms ensuring their legal stay and legal work in Poland. The study analyzes the introduced so-called a special aid act on solutions to the title issue. The conducted analysis will show the short-sightedness of the solutions adopted in it.

Informacja o plikach cookies

W ramach Strony stosujemy pliki cookies. Korzystanie ze Strony bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza zgodę na ich zapis lub wykorzystanie. Możecie Państwo dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies w przeglądarce internetowej w każdym czasie. Więcej szczegółów w "Polityce Prywatności".