Poprzedni artykuł w numerze
N iniejszy artykuł stanowi analizę dogmatyczną przepisu art. 7 ust. 1 ustawy – Prawo o adwokaturze. Przepis ten wprowadza ochronę prawną adwokatów podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych, podobną do ochrony z jakiej korzystają sędzia i prokurator. Autor kolejno omawia przesłanki tej instytucji. W podsumowaniu uprawnienie z art. 7 ust. 1 Prawa o adwokaturze sklasyfikowane zostaje jako element konstytucyjnego prawa do obrony i jeden z fundamentów prawidłowego wykonywania zawodu adwokata.
Truizmem jest twierdzenie, że wykonywanie zawodu adwokata niesie za sobą wiele zagrożeń. Jakkolwiek każdy przedstawiciel tego zawodu ma obowiązek reprezentować interesy swojego klienta w sposób odważny i honorowy, nie bacząc na konsekwencje wynikające z takiej postawy dla siebie lub innej osoby Kodeks etyki adwokackiej – uchwała nr 2/XVIII/98 z 27.2.2018 r. – Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką, dalej Kodeks etyki adwokackiej lub KEA, https://sip.lex.pl/akty-prawne/akty-korporacyjne/projekt-zbioru-zasad-etyki-adwokackiej-i-godnosci-zawodu-287541438, w § 6 stanowi, że „celem podejmowanych przez adwokatów czynności zawodowych jest ochrona interesów klienta”. Z kolei według § 43 KEA „adwokat jest zobowiązany do obrony interesów swego klienta w sposób odważny i honorowy, przy zachowaniu należytego sądowi i innym organom szacunku oraz uprzejmości, nie bacząc na własne korzyści osobiste oraz konsekwencje wynikające z takiej postawy dla siebie lub innej osoby”. , to w braku szczególnych regulacji bezkompromisowa postawa mogłaby skutkować sankcjami nie tylko o charakterze dyscyplinarnym i cywilnym, ale także karnym.
Na gruncie normatywnym odnajdujemy wiele regulacji umożliwiających prawidłowe, skuteczne wykonywanie zawodu adwokata Autor podziela pogląd Z. Gostyńskiego i S. Zabłockiego (w:) J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2003, t. 1, s. 219), że „aspekt skuteczności nie może być w żadnej mierze odnoszony do ostatecznego rezultatu procesu, a jedynie do pozostającej do dyspozycji oskarżonego i jego obrońcy możliwości podejmowania nieskrępowanych działań”. . Podzielić je można na trzy grupy: odnoszące się do immunitetu adwokackiego, zabezpieczające tajemnicę adwokacką i wprowadzające ochronę prawną adwokatów, podobną do ochrony, z jakiej korzystają sędzia i prokurator. Ta swoista triada zbudowana jest na fundamentach złożonych z przepisów umiejscowionych w Konstytucji RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483 ze zm.), dalej Konstytucja RP. , Kodeksie postępowania karnego Ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 30 ze zm.), dalej k.p.k. , Kodeksie karnym Ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1444 ze zm.), dalej k.k. i ustawie – Prawo o adwokaturze Ustawa z 26.05.1982 – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2020 r. poz. 1651 ze zm.), dalej p.o.a. . O ile jednak zagadnienia immunitetu adwokackiego Na temat immunitetu adwokackiego zob. J. Chorębiewski, O immunitecie adwokata, „Nowe Prawo” 1955/6, s. 54–60; Z. Warman, O pełny immunitet adwokatury, „Palestra” 1957/2, s. 17–27; A. Miłkowski, Zagadnienie policji sesyjnej w stosunku do obrońców (art. 271 k.p.k.), „Nowe Prawo” 1960/7–8, s. 1049–1051; R. Łyczywek, Policja sesyjna w stosunku do obrońców, „Nowe Prawo” 1962/5, s. 670–679; A. Kaftal, O niektórych zagadnieniach immunitetu adwokackiego, „Palestra” 1962/11, s. 3–9; M. Cieślak, Zagadnienie immunitetu adwokackiego, „Palestra” 1963/8, s. 4–17; Z. Czeszejko, Z. Krzemiński, Adwokacka wolność słowa i pisma, „Palestra” 1968/5, s. 1–18; M. Lipczyńska, Teoretyczne i praktyczne aspekty immunitetu adwokackiego a kodyfikacja prawa karnego z 1969 roku, „Palestra” 1973/1, s. 17–25; R. Łyczywek, Immunitet adwokata w prawie polskim, „Palestra” 1974/6, s. 12–18; M. Lipczyńska, W sprawie interpretacji art. 8 prawa o adwokaturze (immunitet adwokacki), „Palestra” 1983/7, s. 1–3; Z. Stęchły, Immunitet adwokacki w nowym prawie o adwokaturze, „Palestra” 1983/7, s. 3–6; T. Gardocka, Immunitet adwokacki w prawie o adwokaturze z 1982 roku, „Palestra” 1984/3–4, s. 9–13; Z. Czerski, Immunitet adwokacki, „Palestra” 1988/11–12, s. 144–150; P. Jarocki, Granice wolności słowa w sądzie, „Prokuratura i Prawo” 2003/1, s. 84–95; B. Janusz-Pohl, Immunitety w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2009, s. 175–183. Warto także zapoznać się z następującymi orzeczeniami: uchwała SN z 24.02.1998 r. (I KZP 36/97), OSNKW 1998/3–4, poz. 12; wyrok TK z 14.12.2005 r. (SK 22/05), OTK-A 2005/11, poz. 135. i tajemnicy adwokackiej W zakresie tajemnicy adwokackiej szerzej zob. M. Cieślak, Glosa do uchwały S.N. z 29.11.1962, VI KO 61/62 (Tajemnica zawodowa adwokata i jej granice w postępowaniu karnym i dyscyplinarnym), „Państwo i Prawo” 1963/7, s. 170–173; A. Kaftal, M. Cieślak, S. Garlicki, Trójgłos w sprawie tajemnicy zawodowej adwokata, „Palestra” 1964/3, s. 1–14; M. Cieślak, Glosa do wyroku z 12.11.1964, II K 1018/61 (Tajemnica adwokacka w procesie karnym), „Państwo i Prawo” 1966/3, s. 588–592; K. Łojewski, Problematyka tajemnicy zawodowej adwokata, „Palestra” 1967/3, s. 42–56; K. Buchała, W sprawie sporu o tajemnicę adwokacką, „Palestra” 1969/2, s. 35–51; A. Kaftal, Procesowe zagadnienia tajemnicy adwokackiej, „Palestra” 1970/1, s. 35–36; B. Kunicka-Michalska, Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie karnym, Warszawa 1972; Z. Krzemiński, Tajemnica zawodowa adwokata, „Palestra” 1974/6, s. 19–28; Z. Krzemiński, C. Jaworski, A. Kubas, Wystąpienia przed Sądem Najwyższym na posiedzeniu w dniu 16.06.1994 r. poprzedzającym wydanie uchwały składu siedmiu sędziów (Sygn. I KZP 5/94) w sprawie tajemnicy zawodowej adwokatów, „Palestra” 1994/9–10, s. 66–85; R.A. Stefański, Wykorzystanie dokumentów zawierających tajemnicę państwową, służbową lub zawodową w nowym kodeksie postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 1998/5, s. 113–117; P.K. Sowiński, Zwolnienie adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w procesie karnym, „Monitor Prawniczy” 2004/3, s. 111–119; D. Szumiło-Kulczycka, Glosa do postanowienia SN z 15.12.2004 r. (III KK 278/04), „Państwo i Prawo” 2005/12, s. 123–128; S. Hoc, Ochrona informacji niejawnych i innych tajemnic ustawowo chronionych. Wybrane zagadnienia, Opole 2006; M. Rusinek, Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Warszawa 2007; P. Kuczma, Adwokat jako zawód zaufania publicznego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Palestra” 2012/3–4, s. 146–157; D. Szumiło-Kulczycka, Tajemnica obrończa a podsłuch procesowy i kontrola operacyjna, „Palestra” 2013/1–2, s. 90–99; P. Kardas, Konstytucyjne i ustawowe aspekty ochrony tajemnicy zawodowej powierzanej przedstawicielom zawodów zaufania publicznego, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2014/4, s. 5–51; J. Warylewski, Tajemnica adwokacka i odpowiedzialność karna za jej naruszenie (ujawnienie), „Palestra” 2015/5–6, s. 7–16; uchwała SN z 29.11.1962 r. (VI KO 61/61), OSN 1963/78, poz. 157; postanowienie SN z 26.10.2011 r. (I KZP 12/11), OSNKW 2011/10, poz. 90; wyrok TK z 22.11.2004 r. (SK 64/03), OTK-A 2004/10, poz. 107; wyrok TK z 2.07.2007 r. (K 41/05), OTK-A 2007/7, poz. 72; wyrok TK z 13.12.2011 r. (K 33/08), OTK-A 2011/10, poz. 116. poddawane były w przeszłości szerszej analizie w literaturze przedmiotu, o tyle zagadnienie ochrony prawnej adwokatów w oparciu o przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. nie stanowiło dotąd podstawy głębszych rozważań Także w dostępnych komentarzach do Prawa o adwokaturze zagadnieniu temu poświęcono niewspółmiernie mało miejsca w porównaniu do wagi zagadnienia. Zob. Z. Krzemiński, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 1998, s. 36–37; D. Michta, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Poznań 2012, s. 24; M. Gawryluk, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 2012, s. 52–53; J. Trela (w:) K. Ceglarska-Piłat, J. Trela, M. Zbrojewska, red. P. Kruszyński, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 2016, s. 42. .
Jak nadmieniono wyżej, problematyka ochrony prawnej adwokatów uregulowana jest w art. 7 ust. 1 p.o.a. Warto przytoczyć ten przepis in extenso:
Artykuł 7 p.o.a.
1. Adwokat podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator.
Przytoczona jednostka redakcyjna zawiera kilka elementów, których poprawna interpretacja w procesie dekodowania tekstu prawnego ma zasadnicze znaczenie dla jego prawidłowego zrozumienia. Przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. w pierwszej części określa adresatów jego zastosowania. Dalej opisany jest zakres czasowy uprawnienia, zdefiniowany przez dwa elementy: element temporalny („podczas i w związku”), a ponadto poprzez określenie charakteru czynności podlegających ochronie („z wykonywaniem obowiązków zawodowych”). Następnie przepis wymienia zakres przedmiotowy uprawnienia, opisany poprzez sformułowanie „korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator”.
1. Zakres podmiotowy art. 7 ust. 1 p.o.a.
Nawiązując kolejno do elementów składowych uprawnienia statuowanego przez normę zawartą w przepisie art. 7 ust. 1 p.o.a., przypatrzmy się na początek zakresowi podmiotowemu.
Ustawa określa adresatów normy za pomocą wyrażenia „adwokat”. Ustawodawstwo oprócz pojęcia „adwokat” zna jednakże pojęcia „aplikant adwokacki” i „adwokatura”.
O tym, kto jest uprawniony do posługiwania się tytułem zawodowym „adwokat”, przesądzają przepisy Prawa o adwokaturze i ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej Ustawa z 5.07.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2020 r. poz. 823). . Także w odniesieniu do „aplikantów adwokackich” Prawo o adwokaturze zakreśla odpowiednie kryteria, których spełnienie uprawnia do posługiwania się tytułem „aplikant adwokacki”. Z kolei zgodnie z art. 2 p.o.a. „adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich”.
Czy wobec odmienności definicyjnych i wyraźnego rozróżnienia przez ustawodawstwo wskazanych pojęć należy uznać, że ochrona prawna, o której mowa w art. 7 ust. 1 p.o.a., przysługuje wyłącznie adwokatom, z wyłączeniem aplikantów adwokackich?
Z jednej strony można by rzec, że gdyby ustawodawca chciał rozszerzyć uprawnienie przewidziane przez ten przepis na aplikantów adwokackich, użyłby innego sformułowania, tj. „osoba”, „członek adwokatury”, „każdy”, „kto”, „obrońca” lub „pełnomocnik”. Tym samym, zważywszy na wyjątkowość przepisu art. 7 ust. 1 p.o.a. i powszechnie akceptowaną zasadę exceptiones non sunt extendendae, konieczne byłoby zastosowanie w procesie interpretacji wykładni literalnej. Z drugiej jednak strony przepis art. 75 ust. 5 p.o.a. stanowi, że „do aplikantów adwokackich (…) przepisy art. 6–8 (…) stosuje się odpowiednio”. Jakkolwiek ramy artykułu nie pozwalają na głębszą analizę zagadnienia odpowiedniego stosowania grupy przepisów Szerzej na temat odpowiedniego stosowania przepisów prawa zob. J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964/3, s. 367–376; J. Nowacki, Wnioskowanie per analogiam a „odpowiednie” stosowanie przepisów prawa (w:) Analogia legis, Warszawa 1966, s. 135–162; J. Nowacki, Problem prawotwórczego charakteru rezultatów wnioskowania per analogiam, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” 1969/62, s. 19–38; A. Błachnio-Parzych, Przepisy odsyłające systemowo. Wybrane zagadnienia, „Państwo i Prawo” 2003/1, s. 43–54; L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2014, s. 244–245. , należy nadmienić, iż sformułowanie, że grupa przepisów jest stosowana odpowiednio, oznacza, że poszczególne przepisy albo są stosowane wprost, albo stosuje się je z odpowiednimi zmianami, albo w ogóle nie są stosowane J. Nowacki, „Odpowiednie”…, s. 373–375; J. Nowacki, Wnioskowanie…, s. 141–147. . O tym, że przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. stosuje się do aplikantów adwokackich wprost, przesądzają wykładnie systemowa i funkcjonalna. Tym samym każdemu aplikantowi adwokackiemu podczas i w trakcie wykonywania przez niego obowiązków zawodowych przysługuje ochrona taka jak sędziemu i prokuratorowi. Przeciwne rozwiązanie ograniczałoby ochronę aplikantów adwokackich, którzy na podstawie art. 77 p.o.a. mogą zastępować adwokata przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami. Wówczas aplikant adwokacki z jednej strony korzystałby z przepisów chroniących jego procesową rolę pełnomocnika lub obrońcy Por. postanowienie SN z 26.10.2011 r. (I KZP 12/11), OSNKW 2011/10. , a jednocześnie nie mógłby skorzystać z ochrony przewidzianej przez art. 7 ust. 1 p.o.a. Rozwiązanie to należałoby uznać za nieintuicyjne, niespójne aksjologicznie i systemowo, wprowadzające niezrozumiałe rozróżnienie w ochronie adwokatów i aplikantów adwokackich.
Co więcej, prawo do obrony zostało podniesione przez art. 42 ust. 2 Konstytucji RP do rangi uprawnień konstytucyjnych. Tym samym po wejściu w życie Konstytucji RP wykładnia art. 7 ust. 1 p.o.a. wyłączająca spod ochrony prawnej aplikantów adwokackich musiałaby zostać uznana za niezgodną z art. 42 ust. 2 Kon-stytucji RP, mówiącym ogólnie o prawie do obrony, bez wskazania, że odnosi się ono wyłącznie do adwokatów, ale już nie do aplikantów adwokackich. Dlatego tylko jako porządkujący należy potraktować postulat de lege ferenda stosownej modyfikacji treści przepisu art. 7 ust. 1 p.o.a., w ten sposób, aby z jego brzmienia jednoznacznie wynikało, że z ochrony prawnej takiej jak sędzia i prokurator podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych może skorzystać także aplikant adwokacki. Wystarczające byłoby zastąpienie wyrażenia „adwokat” innym, bardziej „pojemnym”, chociażby np. „członek adwokatury”.
2. Zakres czasowy obowiązywania art. 7 ust. 1 p.o.a.
2.1.
Kolejna kwestia to czas obowiązywania ochrony prawnej. Określony jest on za pomocą wyrażenia: „podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych”.
Jeżeli chodzi o wykładnię pojęcia „obowiązki zawodowe”, to z pomocą przychodzi Prawo o adwokaturze. Chodzi w szczególności o dwa przepisy. Po pierwsze, o art. 1 ust. 1 p.o.a., wedle którego „adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa”. Drugim przepisem, który zdaje się być kluczowy w interpretacji wyrażenia „obowiązki zawodowe”, jest art. 4 ust. 1 p.o.a.: „Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami”. O tym, że „obowiązki zawodowe” wymienione w przepisie art. 7 ust. 1 p.o.a. należy definiować poprzez brzmienie art. 4 ust. 1 p.o.a., może dodatkowo świadczyć treść art. 8a ust. 1 p.o.a., wedle którego „adwokat podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności, o których mowa w art. 4 ust. 1”. Wyraźne wskazanie czynności obłożonych ochroną ubezpieczeniową wydaje się być dodatkowym argumentem za tym, że to właśnie o te „obowiązki zawodowe” chodziło ustawodawcy w art. 7 ust. 1 p.o.a.
Po rozstrzygnięciu, w jaki sposób rozumieć sformułowanie „obowiązki zawodowe”, interpretacja pierwszego z użytych określeń („podczas wykonywania obowiązków zawodowych”) nie nastręcza trudności. Chodzi zatem o te wszystkie czynności, które wymienione są przez przepis art. 4 ust. 1 p.o.a.
Bardziej problematyczne może być zakreślenie desygnatów drugiego z członów normy, a mianowicie sformułowania „w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych”. Z uwagi na szczególny charakter uprawnienia kreowanego przez art. 7 ust. 1 p.o.a. powinno ono być określone w sposób dostatecznie precyzyjny. Z. Krzemiński podaje, że chodzi także o ochronę „(…) na korytarzu sądowym po wyjściu z sali itp.” Z. Krzemiński, Prawo…, s. 36–37. Należy się zgodzić z podanymi przykładami, niemniej to właśnie użyte na końcu zdania sformułowanie „itp.” rodzi wątpliwości o zakres uprawnienia.
W wykładni pojęcia „w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych” pomocna może być judykatura. Nad zwrotem tym pochylił się w przeszłości Trybunał Konstytucyjny. W uzasadnieniu TK wskazał: „przesłanka pozostawania (…) w związku z czynnościami służbowymi (…) oznacza, najkrócej mówiąc, że czyn (…) następuje ze względu na zachowania danej osoby jako funkcjonariusza, a więc jest wyrazem oceny tej osoby jako pełniącej określone funkcje (czynności służbowe) publiczne, a nie jako osoby w ogóle bądź jako osoby działającej również w innych sferach aktywności” Wyrok TK z 11.10.2006 r. (P 3/06), OTK-A 2006/9, poz. 121. . Jakkolwiek przedmiotem wypowiedzi TK było wyrażenie „w związku z czynnościami służbowymi funkcjonariusza”, podobieństwo pomiędzy oboma sformułowaniami uprawnia interpretatora do wykorzystania wskazanego orzeczenia TK.
Należy zatem uznać, że jeżeli określona czynność została zainicjowana „obowiązkami zawodowymi” adwokata, względnie stanowi warunek konieczny czynności wchodzących w zakres „obowiązków zawodowych” wymienionych w art. 4 ust. 1 p.o.a., to czynność ta wchodzi w zakres zbioru desygnatów opisanych za pomocą wyrażenia „w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych” i pozostaje pod ochroną prawną przewidzianą przez przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. Tym samym adwokat korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator już w drodze do sądu, na miejsce oględzin, w miejscu spotkania z klientem (także w domu klienta).
2.2.
Należy zwrócić uwagę, że człony „podczas wykonywania obowiązków zawodowych” oraz „w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych” oddzielone są od siebie spójnikiem „i”. Cała rzecz w tym, że interpretacja tej koniunkcji w niniejszym przepisie nie jest jednoznaczna. Zakładając różne możliwe interpretacje, otrzymujemy następujące możliwe warianty rozumienia elementu temporalnego art. 7 ust. 1 p.o.a.:
- podczas i (jednocześnie) w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych,
- podczas (ale nie) w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych,
- (nie) podczas (ale jednak) w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych,
- podczas i (tj.) w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Pierwszy wskazany sposób rozumienia przepisu (1) właściwy jest dla koniunkcji. Jak podają W. Wolter i M. Lipczyńska, „koniunkcja składa się z dwóch co najmniej zdań, a jako całość jest ona prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy oba (wszystkie) zdania czyli czynniki koniunkcji są zdaniami prawdziwymi” W. Wolter, M. Lipczyńska, Elementy logiki. Wykład dla prawników, Warszawa–Wrocław 1976, s. 81. . Zgodnie z tym sposobem rozumienia ochrona prawna adwokatowi przysługiwałaby wyłącznie wobec zachowań podejmowanych jednocześnie „podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych”.
Dwie kolejne opcje (2) i (3) nawiązują do alternatywy zwykłej. Logika formalna interpretuje ją w ten sposób: „cechą istotną «alternatywy zwykłej» jest, że jest to zdanie złożone z dwóch członów (składników) połączonych spójką międzyzdaniową, jak «lub», «albo», «czy» itd., które jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy co najmniej jeden składnik jest zdaniem prawdziwym; a więc prawdziwymi mogą być również oba zdania” W. Wolter, M. Lipczyńska, Elementy…, s. 82. .
Ostatni zaproponowany wariant (4), zawierający wyrażenie „to jest”, zakłada równoważność obu zdań składowych, czyli że zdanie drugie definiuje, doprecyzowuje zdanie pierwsze, stanowiąc jego swego rodzaju rozwinięcie. Wariant ten należy jednak a limine odrzucić. Pozostaje zatem wybór pomiędzy pierwszymi trzema opcjami.
Jakkolwiek logika formalna jest zasadniczo zgodna odnośnie do interpretacji spójnika „i” Por. J. Petzel (w:) S. Lewandowski, H. Machińska, A. Malinowski, J. Petzel, Logika dla prawników, red. A. Malinowski, Warszawa 2017, s. 76–78; O. Nawrot, Wprowadzenie do logiki dla prawników, Warszawa 2017, s. 132–133; Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 2014, s. 78–79, 85–86. , o tyle w języku potocznym nie zawsze oznacza on warunek spełnienia wszystkich warunków oddzielonych tym łącznikiem jako warunku koniecznego realizacji dyspozycji danego przepisu. Jak pisze Z. Ziembiński, spójnik „i” może być używany w języku potocznym „nie tylko jako spójnik międzyzdaniowy, a więc jako funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych, lecz także jako funktor nazwotwórczy o argumentach nazwowych. Rozróżnia się w szczególności trzy znaczenia tego słowa. W znaczeniu koniunkcyjnym mówi się, że A jest B i C, mając na myśli to, że A jest B i A jest C, to znaczy, że przedmiot czy przedmioty A należą do klasy B oraz do klasy C, tworząc część dla tych klas wspólną, czyli iloczyn tych klas. W znaczeniu enumeracyjnym mówi się np. «A i B są C», mając na myśli to, że przedmiot A należy do klasy C oraz przedmiot B należy do klasy C – a nie o to, że do tej klasy należą przedmioty będące zarazem przedmiotem A i przedmiotem B. Wreszcie w znaczeniu syntetyzującym mówi się, że A i B razem wzięte to C; np. mówi się, że zdanie i jego negacje to para zdań względem siebie sprzecznych, choć żadne przecież z tych zdań brane z osobna nie jest «zdaniem względem siebie sprzecznym»” Z. Ziembiński, Logika…, s. 86. .
Także ustawodawca nie zawsze jest zgodny co do znaczenia koniunkcji. Jako przykład niech posłuży przepis art. 4a ust. 1 p.o.a.: „adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce: (…)”. Zgodnie ze znaczeniem koniunkcyjnym oznaczałoby to, że adwokat może wykonywać zawód tylko wówczas, kiedy działa w kancelarii adwokackiej lub zespole adwokackim oraz jednocześnie w spółce. Taka interpretacja koniunkcji prowadzi jednak do absurdu. Z podobnie absurdalnym rozumieniem spójnika „i” mielibyśmy do czynienia w przepisie art. 7 ust. 1 p.o.a. Oto bowiem z ochrony prawnej na podstawie tego przepisu adwokat mógłby korzystać wyłącznie wówczas, gdy pozostawałby nie tylko „w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych”, ale musiałby pozostawać jednocześnie „podczas wykonywania obowiązków zawodowych” Warto przytoczyć uchwałę NSA z 29.06.2009 r. (I FPS 9/08), LEX nr 499995, w której stwierdzono, że „przepisów prawnych nie powinno się interpretować w sposób, który prowadzi do wniosków sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania (zakaz stosowania wykładni ad absurdum)”. .
Odwołując się znów do wykładni pojęcia „obowiązki zawodowe”, otrzymalibyśmy uprawnienie, którego praktyczne znaczenie byłoby śladowe. Przykładowo, jakkolwiek adwokat korzystałby z ochrony prawnej na sali sądowej w trakcie rozprawy (wg art. 4 ust. 1 p.o.a. zawód adwokata polega m.in. na występowaniu przed sądami), to byłby tej ochrony pozbawiony w budynku sądu, nawet jeżeli znalazł się w nim w związku z mającą się odbyć lub już zakończoną rozprawą.
Tymczasem w procesie wykładni nie można też stracić z pola widzenia wykładni celowościowej i ratio legis danego przepisu. Aby zharmonizować cele przepisu prawnego z celami instytucji prawnej, o czym pisał J. Wróblewski J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988, s. 143. , należy zdiagnozować cel przepisu prawnego. Nie ulega wątpliwości, że u podłoża decyzji ustawodawcy o wprowadzeniu normy z art. 7 ust. 1 p.o.a. leżało zapewnienie ochrony członkom adwokatury – jako osobom współodpowiedzialnym za prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości – poprzez możliwość skutecznego wykonywania zawodu.
Jak zatem należy interpretować przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. w miejscu, gdzie zakreślony jest temporalny czas obowiązywania tego uprawnienia? Jako najbardziej racjonalny sposób rozumienia tej normy należałoby wskazać zinterpretowanie koniunkcji tak, jak rozumiemy alternatywę zwykłą, czyli opowiedzenie się za wariantami (2) i (3). Co byłoby tożsame ze znaczeniem enumeracyjnym koniunkcji, właściwym dla języka potocznego.
Dodatkowo warto mieć na uwadze aktualne trendy w konstruowaniu tego typu uprawnień. Wystarczy odwołać się chociażby do przepisu art. 148 § 3 k.k. („podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych”), art. 222 § 1 k.k. („podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych”), art. 223 § 1 k.k. („podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych”) i art. 231a k.k. („podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych”). We wszystkich tych przypadkach, pomimo oczywistych prima facie podobieństw, ustawodawca posłużył się łącznikiem „lub” zamiast spójką „i”. Jakkolwiek w Kodeksie karnym odnaleźć można uprawnienie opisane przy zastosowaniu spójki „i”, którą posłużono się chociażby w przepisie art. 226 § 1 k.k. („podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych”), niemniej obserwuje się tendencję do odchodzenia przez ustawodawcę od określenia tego typu uprawnień za pomocą koniunkcji, na rzecz alternatywy zwykłej.
Podsumowując tę część rozważań: adwokatowi przysługuje ochrona prawna podobna do tej, z jakiej korzystają sędzia i prokurator, nie tylko podczas wykonywania przez niego obowiązków zawodowych, ale także już w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków zawodowych Odmiennie J. Trela (w:) K. Ceglarska-Piłat, J. Trela, M. Zbrojewska, red. P. Kruszyński, Prawo…, s. 42, wedle którego „nie wystarczy sama zbieżność czasowa czynu karalnego z wykonywaniem zawodu. Musi istnieć związek między czynem sprawcy a wykonywaniem konkretnej czynności zawodowej”. Także M. Gawryluk (Prawo…, s. 53) zdaje się optować za interpretowaniem spójki „i” jako koniunkcji, wskazując, że „zakres ochrony ograniczony jest przedmiotowo do czynności wykonywanych podczas i w związku z czynnościami zawodowymi”. Z kolei stanowisko Z. Krzemińskiego (Prawo…, s. 36–37), który podnosi, że „w grę wchodzi nie tylko ochrona podczas występowania przed sądem, ale także poza sądem, w Kancelarii zespołu adwokackiego, w kancelarii adwokackiej, w urzędzie, na korytarzu sądowym po wyjściu z sali itp.”, wydaje się iść w stronę wykładni łącznika „i” jako alternatywy. . Aby jednak uniknąć takiej gmatwaniny pojęciowej i ekwilibrystyki interpretacyjnej przy odczytywaniu tekstu prawnego, należałoby zgłosić postulat de lege ferenda korekty brzmienia art. 7 ust. 1 p.o.a. i zastąpienie koniunkcji „i” łącznikiem „lub” Realizacja także tego postulatu byłaby zgodna z § 6 załącznika do rozporządzenia w sprawie zasad techniki prawodawczej (załącznik „Zasady techniki prawodawczej” do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20.06.2002 r. – w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz.U. z 2016 r. poz. 283), wedle którego „przepisy ustawy redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w nich norm wyrażały intencje prawodawcy”. .
3. Zakres przedmiotowy art. 7 ust. 1 p.o.a.
Oznaczając zakres przedmiotowy uprawnienia z art. 7 ust. 1 p.o.a., ustawodawca ograniczył się do lakonicznego sformułowania „korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator”. Pominięto jednocześnie bliższe określenie znaczenia tego pojęcia.
Według słownika języka polskiego słowo „ochrona” oznacza „zabezpieczenie przed czymś złym, niekorzystnym, niebezpiecznym” E. Dereń, E. Polański, Wielki słownik języka polskiego, red. E. Polański, Kraków 2008, s. 540. Por. L. Drabik, A. Kubiak-Sokół, E. Sobol, L. Wiśniakowska, Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2018, s. 547. . A zatem w oparciu o art. 7 ust. 1 p.o.a. wobec adwokata dopuszczalne jest stosowanie wyłącznie przepisów, które można zakwalifikować do katalogu zabezpieczających go przed czymś złym, niekorzystnym, niebezpiecznym. Tym samym, jeżeli na podstawie określonego przepisu sędziego lub prokuratora może spotkać sankcja w jakiejkolwiek postaci – przykładowo nakładająca zobowiązanie lub zaostrzająca odpowiedzialność – to takiego przepisu w oparciu o dyspozycję art. 7 ust. 1 p.o.a. wobec adwokata nie można stosować.
Określenie „prawna” zostało użyte przez ustawodawcę w art. 7 ust. 1 p.o.a. bez kwantyfikatora zawężającego zakres tego pojęcia, z czego wypływa wniosek, że chodzi o ochronę przewidzianą w całym obowiązującym porządku prawnym. W grę wchodzą zatem regulacje przewidziane przez prawo materialne i prawo procesowe, właściwe dla różnych gałęzi prawa Jak wskazuje Z. Krzemiński, Prawo…, s. 36, „pojęcie ochrony prawnej podlega szerokiej wykładni. Chodzi przeto o ochronę przewidzianą przez Kodeks karny oraz przepisy administracyjne”. .
Powyższe doznaje jednak istotnych ograniczeń ze względu na zasadę nullum crimen sine lege oraz zakaz wykładni przepisów karnoprocesowych na niekorzyść oskarżonego. Dlatego też de lege lata adwokat podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych nie może korzystać z ochrony przewidzianej przez przepisy prawa karnego materialnego i procesowego penalizujące czyny podjęte wobec funkcjonariusza publicznego, aczkolwiek zarówno sędzia, jak i prokurator zgodnie z art. 115 § 13 pkt 3 k.k. zaliczani są do katalogu funkcjonariuszy publicznych Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy adwokat orzeka w sądzie dyscyplinarnym, działającym na podstawie ustawy, stosownie do dyspozycji przepisu art. 115 § 13 pkt 3 k.k. . Jedynie jako postulat de lege ferenda można rozpatrywać dopisanie do powyższego katalogu adwokatów Wówczas adwokaci chronieni byliby przez te wszystkie przepisy Kodeksu karnego, które penalizują zachowania wykraczające przeciwko funkcjonariuszom publicznym. Chodzi o tę grupę przepisów z Kodeksu karnego, która penalizuje atak na dobra prawne funkcjonariusza publicznego (np. art. 148 § 3 k.k., art. 222 k.k., art. 223 k.k., art. 226 k.k., art. 227 k.k., art. 231a k.k.). , co zresztą zważywszy na katalog osób uznawanych za funkcjonariuszy publicznych, w zestawieniu z rolą, jaką dla wymiaru sprawiedliwości pełnią adwokaci, byłoby w pełni uzasadnione.
Rozstrzygnięcia wymaga jednak kwestia natury zasadniczej: czy przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. odwołuje się do immunitetu sędziowskiego i prokuratorskiego Omówienie immunitetów sędziowskiego i prokuratorskiego znacznie przerosłoby ramy niniejszego artykułu. Należy tylko nadmienić, że immunitet sędziowski w odniesieniu do przestępstw należy do immunitetów formalnych, czyli procesowych, i jako taki nie uchyla karalności czynu. Immunitet formalny stanowi jedynie przeszkodę do wszczęcia ścigania karnego przeciwko sędziemu, chyba że w odniesieniu do danego czynu immunitet zostanie sędziemu uchylony przez właściwy sąd dyscyplinarny. Z kolei w odniesieniu do wykroczeń immunitet sędziowski ma charakter materialny, czyli zapewnia trwałą niekaralność za czyny będące wykroczeniami – wyjątkiem są wykroczenia, o których mowa w rozdziale XI Kodeksu wykroczeń (ustawa z 20.05.1971 r. – Kodeks wykroczeń, Dz.U. z 2021 r. poz. 281), o czym stanowi art. 81 § 3 ustawy z 27.07.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2072), dalej u.s.p. Podobny zakres ma immunitet prokuratorski w odniesieniu do przestępstw – art. 135 ustawy z 28.01.2016 r. – Prawo o prokuraturze (Dz.U. z 2021 r. poz. 66), dalej pr. o prok. – i wykroczeń (art. 138 pr. o prok.). W obu przypadkach immunitet nie wyłącza jednak postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego lub prokuratora. Szerzej na temat immunitetu sędziowskiego i prokuratorskiego zob. B. Janusz-Pohl, Immunitety…, s. 133–174; T. Janeczek, A. Roch, Odpowiedzialność karna, odpowiedzialność za wykroczenia oraz zawieszenie w czynnościach prokuratora w świetle Prawa o prokuraturze, „Prokuratura i Prawo” 2017/4, s. 124–145; J.R. Kubiak, J. Kubiak, Immunitet sędziowski, „Przegląd Sądowy” 1993/11–12, s. 3–23; E. Skrętowicz, Kilka uwag o immunitecie prokuratorskim, „Przegląd Sądowy” 1993/2, s. 74–77; A. Kaftal, A. Wernerowa, O immunitecie sędziowskim, „Państwo i Prawo” 1960/11, s. 779–791. ? Innymi słowy, czy adwokat podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzysta z ochrony przewidzianej przez immunitet sędziego i prokuratora tak jak sędzia i prokurator?
Zanim postawiony wyżej problem zostanie rozwiązany, konieczne jest poczynienie kilku uwag. Po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że ustawa – Prawo o adwokaturze nie reguluje w sposób wyczerpujący uprawnienia członków adwokatury, o którym mówi art. 7 ust. 1 p.o.a. W tej sytuacji należy przesądzić, że w przypadkach nieuregulowanych expressis verbis w Prawie o adwokaturze mamy do czynienia z luką w prawie, i to luką konstrukcyjną (techniczną) W uchwale SN wskazano, że luka konstrukcyjna (techniczna) to taki brak norm postępowania w regulacji prawnej, który uniemożliwia funkcjonowanie przewidzianej przez prawo instytucji prawnej – uchwała SN z 27.05.2009 r. (I KZP 5/09), LEX nr 493998. , co uprawnia interpretatora do zastosowania reguł wnioskowań prawniczych L. Morawski, Zasady…, s. 222. , otwierając możliwość skorzystania z analogii.
Po drugie, w orzecznictwie i piśmiennictwie wskazuje się, że warunkiem zastosowania analogii jest podobieństwo, które może polegać zarówno na podobieństwie faktycznym nieuregulowanej i uregulowanej sytuacji, jak i na podobieństwie celów regulacji L. Morawski, Zasady…, s. 231. Oba czynniki są brane pod uwagę przez SN, który w sprawie III CZP 37/91 [uchwała SN z 11.10.1991 r. (III CZP 37/91), OSNC 1992/4, poz. 50] stwierdził: „zasadniczą przesłanką sięgania do analogii z ustawy jest podobieństwo stanów faktycznych przy takim samym motywie legislacyjnym (ratio legis)”. Por. uchwała SN z 17.01.2003 r. (III CZP 79/02), OSNC 2003/11, poz. 142. . Niewątpliwie ratio legis ochrony adwokatów podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych jest analogiczne do ochrony sędziów i prokuratorów. Są to podmioty, które są współodpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości i poprawną realizację celów procesu, przykładowo w odniesieniu do procesu karnego, zadekretowanych w art. 2 § 1 k.p.k.
Po trzecie, należy odwołać się do pojęcia immunitetu. Jak pisał M. Cieślak, „o immunitecie we współczesnym prawie procesowym mówimy wtedy, gdy ustawa wyłącza lub ogranicza odpowiedzialność określonej kategorii osób ze względu na charakter ich funkcji lub też ze względu na ich szczególną pozycję społeczną” M. Cieślak, Zagadnienie…, s. 5. . W podobnym tonie wypowiada się E. Skrętowicz, wedle którego „immunitet – jako przywilej osobisty – ogranicza (wyłącza) ściganie lub karalność pewnych osób, najczęściej pełniących ważne funkcje w państwie, i jest dla nich gwarancją prawną należytego wykonywania tej funkcji” E. Skrętowicz, Kilka…, s. 74. . Koresponduje z tym stanowisko T. Grzegorczyka i J. Tylmana, którzy piszą, że zadaniem immunitetów jest „(…) ochrona określonych osób (z reguły w określonych sytuacjach) przed prowadzeniem przeciwko nim postępowania karnego” T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2014, s. 196. . W przytoczonych fragmentach prima facie widoczne jest odwołanie do ochrony jako celu immunitetu.
Próżno szukać przekonujących argumentów, które by kwestionowały obejmowanie adwokatów ochroną prawną w postaci immunitetu w zakresie podobnym do tego, z jakiego korzystają sędzia i prokurator W piśmiennictwie, pisząc o immunitecie adwokackim, autorzy ograniczają się do immunitetu adwokackiego w zakresie wolności słowa i pisma (art. 8 p.o.a.), pomijając w zupełności zagadnienie rozszerzenia immunitetu sędziowskiego i prokuratorskiego na adwokatów podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem przez nich obowiązków zawodowych. Odnosi się to nie tylko do opracowań stricte poświęconych immunitetowi adwokackiemu, przywołanych wyżej. Temat ten jest także pomijany milczeniem w komentarzach do Prawa o adwokaturze przez Z. Krzemińskiego, Prawo…, s. 36–37, D. Michtę, Prawo…, s. 24–26 oraz J. Trelę (w:) K. Ceglarska-Piłat, J. Trela, M. Zbrojewska, red. P. Kruszyński, Prawo…, s. 42. Wyłącznie M. Gawryluk, Prawo…, s. 53, komentując przepis art. 7 ust. 1 p.o.a., wskazuje, że stanowi on „kontynuację regulacji obejmującej immunitet adwokacki (art. 8)”. Pominięto jednak głębsze rozważania na ten temat, w związku z czym brak wskazówki, jak ów autor każe odczytywać niniejsze stwierdzenie. . Argumentem takim nie może być odwołanie się do wyjątkowego charakteru przepisów o immunitetach, które stanowią wyjątki od reguły ponoszenia przez każdego odpowiedzialności karnej. Przepis taki w myśl powszechnie aprobowanej zasady exceptiones non sunt extendendae nie powinien być poddawany wykładni rozszerzającej. Tymczasem, w omawianym przypadku, to nie o wykładnię rozszerzającą przepisu chodzi, ale o wypełnienie treścią luki konstrukcyjnej odnośnie do zakresu zastosowania przepisu art. 7 ust. 1 p.o.a., który wprost mówi o objęciu adwokatów ochroną prawną, taką, jaką posiadają sędzia i prokurator.
Pozytywne przesądzenie postawionego wyżej pytania o objęcie immunitetem sędziowskim i prokuratorskim adwokatów będących podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych rodzi jednak problemy natury praktycznej. Przepis art. 7 ust. 1 p.o.a. ogranicza się bowiem do stwierdzenia, że adwokat korzysta z ochrony prawnej „podobnie jak sędzia i prokurator”. Brak jednocześnie jakiegokolwiek bliższego sprecyzowania, jak to podobieństwo ma wyglądać.
Ten fragment rozważań należy rozpocząć konstatacją, że immunitet zastosowany wobec adwokatów w oparciu o brzmienie art. 7 ust. 1 p.o.a. ma charakter hybrydowy, tj. nacechowany jest elementami właściwymi zarówno dla immunitetu sędziowskiego, jak i prokuratorskiego. Mamy więc do czynienia z dwiema konkurującymi ze sobą grupami przepisów. Do adwokatów będących podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych w oparciu o art. 7 ust. 1 p.o.a. stosuje się bowiem w drodze analogii art. 181 Konstytucji RP, art. 80 i art. 81 u.s.p. regulujące immunitet sędziowski oraz art. 135 i art. 138 pr. o prok. odnoszący się do immunitetu prokuratorskiego.
Tym samym immunitet, z jakiego może korzystać adwokat w ramach ochrony prawnej przewidzianej przez art. 7 ust. 1 p.o.a., wydaje się mieć treść następującą:
1. Adwokat podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych nie może być zatrzymany, a za przestępstwo popełnione podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych pociągnięty do odpowiedzialności karnej, bez zgody właściwego sądu dyscyplinarnego lub przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania w razie ujęcia na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. O zatrzymaniu adwokata niezwłocznie powiadamia się dziekana okręgowej rady adwokackiej właściwego ze względu na miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego adwokata. Niezwłoczne zwolnienie adwokata zatrzymanego na gorącym uczynku może polecić także sąd dyscyplinarny.
2. Adwokat za wykroczenie popełnione podczas wykonywania i w związku z wykonywaniem swoich obowiązków zawodowych odpowiada tylko dyscyplinarnie, z zastrzeżeniem poniższym. Adwokat może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej za wykroczenia, o których mowa w rozdziale XI ustawy z 20.05.1971 r. – Kodeks wykroczeń Ustawa z 20.05.1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2021 r. poz. 281 ze zm.). , poprzez przyjęcie mandatu karnego albo uiszczenie grzywny, w przypadku ukarania mandatem karnym zaocznym, o którym mowa w art. 98 § 1 pkt 3 ustawy z 24.08.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Ustawa z 24.08.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2021 r. poz. 457). , co wyłącza odpowiedzialność dyscyplinarną adwokata.
Warto podkreślić, że powyższe nie jest nadawaniem kompetencji w drodze wykładni rozszerzającej, co stałoby w sprzeczności z powszechnie akceptowanymi zasadami wykładni prawa L. Morawski, Zasady…, s. 201–202. Zob. także uchwała TK z 7.03.1995 r. (W 9/94), OTK ZU 1995/1, poz. 20. . Chodzi wyłącznie o wypełnienie treścią przepisu art. 7 ust. 1 p.o.a, który ze względu na zastosowaną technikę legislacyjną nie powtarza odpowiednich zapisów stosowanych względem sędziego i prokuratora.
4. Wnioski
Przechodząc do podsumowania, należy wyjść od stwierdzenia, że źródła uprawnień wynikających z art. 7 ust. 1 p.o.a. należy doszukiwać się w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Skoro prawo do korzystania z pomocy obrońcy uznaje się za nierozerwalnie związane z prawem do obrony, to zapewnienie na gruncie normatywnym prawa do nieskrępowanego, skutecznego wykonywania obowiązków obrończych stanowi istotę prawa do obrony w rozumieniu art. 31 ust. 3 w zw. z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Tym samym w zakres konstytucyjnego prawa do obrony wchodzą te wszystkie regulacje prawne, które umożliwiają skuteczne wykonywanie swoich obowiązków procesowych przez profesjonalnych pełnomocników. Zatem prawidłową realizację konstytucyjnego prawa do obrony zapewniają nie tylko przepisy o charakterze gwarancyjnym, odnoszące się stricte do oskarżonego. Należy uznać, że prawidłową realizację prawa do obrony gwarantują także przepisy zabezpieczające wykonywanie zawodu adwokata. Założenie to aktualizuje w odniesieniu do regulacji normatywnych to orzecznictwo TK, które wskazuje na konieczność takiego uregulowania i wykładni przepisów prawa, aby zapewniały one realną realizację konstytucyjnych uprawnień Przykładowo w orzeczeniu TK z 2.03.1993 r. (K 9/92), OTK ZU 1993/1, poz. 6, TK stwierdził, że „ustawodawca nie może tworzyć konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji dają jedynie pozór ochrony interesów jednostki”. TK sformułował podobną tezę stricte w odniesieniu do prawa do obrony, podnosząc, że prawo do obrony musi być zagwarantowane proceduralnie po to, aby miało charakter realny i efektywny, a nie iluzoryczny i abstrakcyjny – wyrok TK z 28.11.2007 r. (K 39/07), OTK-A 2007/10, poz. 129. TK, uzasadniając swoje stanowisko, powołał się na orzecznictwo ETPCz (m.in. wyrok ETPCz z 9.10.1979 r., Airey v. Irlandia, skarga nr 6289/73), które wiąże prawo do obrony z gwarancjami rzetelnej procedury. .
Last but not least, warto powtórzyć, że ochrona prawna przysługująca adwokatom na podstawie art. 7 ust. 1 p.o.a. jest jednym z fundamentów – obok immunitetu adwokackiego z art. 8 p.o.a. i tajemnicy adwokackiej – na których opiera się bezpieczne i swobodne wykonywanie zawodu adwokata.