T ajemnica adwokacka jest instytucją fundamentalną z punktu widzenia wykonywania zawodu adwokata. Adwokaturę konstytuują trzy następujące zasady: bezwzględnego zachowania tajemnicy zawodowej, niezależności adwokackiej oraz unikania konfliktu interesówZob. P. Sendecki, Tajemnica zawodowa fundamentem adwokatury jako zawodu zaufania publicznego, (w:) Etyka zawodów prawniczych w praktyce. Wzajemne relacje i oczekiwania, red. G. Borkowski, Lublin: Oficyna Wydawnicza VERBA 2012, s. 255.. Szczególne znaczenie przyznaje się nakazowi zachowania tajemnicy adwokackiej, jako nieodłącznemu elementowi niezbędnemu dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i w ogóle systemu ochrony prawnej w demokratycznym państwie prawa, stanowiącemu gwarancję praw i wolności obywatelskichJ. Kurek, Tajemnica zawodów prawniczych. Tajemnica adwokacka, „Monitor Prawniczy” 2013, nr 23, s. 1279.. Odwołując się w tym kontekście do wciąż aktualnej opinii wyrażonej przez B. Kunicką-Michalską, należy podkreślić, że tajemnica zawodowa, a zatem i tajemnica adwokacka, obliczona jest przede wszystkim na ochronę sfery tajemnicy, postrzeganej jako prawo każdego człowieka. Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę na inny istotny aspekt stanowiący przesłankę dla ochrony tajemnicy adwokackiej, tj. konieczność zabezpieczenia prestiżu zawodu. Kreowanie zaufania do przedstawicieli adwokatury powinno bowiem następować zarówno na płaszczyźnie in concreto – w stosunku do klientów, którzy już powierzyli adwokatom swoje tajemnice, jak i w sferze in abstracto, tj. wśród wszystkich potencjalnych przyszłych klientówZob. B. Kunicka-Michalska, Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie karnym, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1972, s. 32. .

Brak odpowiedniej ochrony tajemnicy adwokackiej i jej bezpodstawne łamanie stanowi istotny problem, gdyż nie tylko dotyczy poszczególnych przypadków, ale rzutuje na ogólnospołeczne postrzeganie adwokatury jako instytucji mogącej być potencjalnie odbieraną jako niegwarantująca bądź też niebędąca w stanie zagwarantować przestrzegania poufności informacji powierzanych adwokatom. W zarysowanym kontekście trafne wydaje się rozumienie tajemnicy i stąd wynikające pojmowanie tajemnicy adwokackiej, zaproponowane przez J. Giezka. Autor ten tajemnicę definiuje przez negację, podnosząc, że nie można jej utożsamiać jedynie z informacją oraz z zawartym w niej przekazem. Należy ją raczej postrzegać jako „(…) będący odzwierciedleniem relacji łączącej powierzającego z powiernikiem (depozytariuszem) poufnych treści oczekiwany sposób postępowania z informacją, wskazujący jej mniej lub bardziej ograniczoną dostępność”4 J. Giezek, O granicach tajemnicy adwokackiej oraz zgodzie „dysponenta” na jej ujawnienie, „Palestra” 2014, nr 9, s. 64.. Stąd też konsekwentnie uznaje, że tajemnica adwokacka, jako tajemnica określonego rodzaju, staje się tajemnicą ze względu na szczególną relację łączącą adwokata oraz jego klientaamże, s. 66. Zob. również P. Kardas, Tajemnica adwokacka a procesowe zakazy dowodowe, (w:) Etyka adwokacka a kontradyktoryjny proces karny, Warszawa: Wolters Kluwer 2015, s. 231..

Istotę działalności adwokata stanowi to, że klient mówi mu o rzeczach, o których nie powiedziałby innym osobom, jak również to, że może on być odbiorcą innych poufnych informacji. Nie może istnieć zaufanie w przypadku braku pewności w przedmiocie dochowania rzeczonej tajemnicy. Tajemnica zawodowa adwokata jest zasadniczym prawem, a zarazem obowiązkiem adwokata. Stąd przez przyjęcie założenia, że zawód adwokata pozostaje zawodem zaufania publicznego, a obowiązek dochowania tajemnicy adwokackiej służy interesom organów wymiaru sprawiedliwości, jak również – a może wręcz przede wszystkim – interesom klienta, kształtuje się przekonanie o słuszności przyjęcia twierdzenia o powinności jej szczególnej ochrony przez państwoPor. Kodeks etyki prawników europejskich przyjęty na Sesji Plenarnej CCBE przez 18 delegacji narodowych reprezentujących Adwokatury i Stowarzyszenia Prawnicze Unii Europejskiej w dniu 28 października 1988 r., http://palestra.pl/old/index. php?go=artykul&id=2712 [2016.08.13, godz. 20.35].. Znajduje to uzasadnienie tym bardziej, jeżeli zważyć, że tajemnica ta stanowi filar, bez którego odpowiedniej ochrony brak jest niezbędnych gwarancji dla realizacji kluczowego zadania, spoczywającego u podwalin powołania adwokatury, a to „udzielania pomocy prawnej” – idąc za przepisem art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturzeTekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 615 ze zm. (dalej w skrócie: p.o.a.)..

Bezpośrednią i bezwzględną ochronę tajemnicy adwokackiej przewidują poszczególne przepisy art. 6 p.o.a. Zgodnie z art. 6 ust. 1 p.o.a. adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Ustawa określająca ramy ustrojowe adwokatury, w tym statuująca kardynalne zasady jej funkcjonowania, formułuje bezwzględny nakaz dochowania tajemnicy zawodowej, który nie może być przez nikogo uchylonyZob. Z. Krzemiński, Glosa do uchwały Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 27 października 1993 r., „Palestra” 1994, nr 1–2, s. 143–150.. Zasadę tę rozwinięto w § 19 ust. 1 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu (Kodeksu etyki adwokackiej)Uchwała Naczelnej Rady Adwokackiej nr 2/XVIII/98 z dnia 10 października 1998 r. – Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu (Kodeks etyki adwokackiej) ze zmianami wprowadzonymi uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 32/2005 z 19 listopada 2005 r. oraz uchwałami Naczelnej Rady Adwokackiej nr 33/2011 – 54/2011 z dnia 19 listopada 2011 r. – tekst jedn. na podstawie obwieszczenia Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 14 grudnia 2011 r. (Adwok. 2011.12.14) (dalej w skrócie: k.e.a.)., zgodnie z którym adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych.

Tajemnicą adwokacką są zatem objęte wszelkie informacje uzyskane przez adwokata, związane z udzielaniem pomocy prawnej. Nie można ich przy tym różnicować pod względem ich wagi, tj. czy są to informacje mniej lub bardziej znaczące. Tajemnica ta dotyczy zarówno treści pozyskanych w sposób werbalny, jak i tych utrwalonych w materiałach, notatkach, aktach sprawy, plikach znajdujących się na dysku twardym komputera bądź też na innych nośnikach danych, czy też przechowywanych na serwerze poczty elektronicznej. Nie jest już przy tym kluczowa – jak wynika z literalnej wykładni przepisu § 19 ust. 3 k.e.a. – ocena, czy informacje te zawierają się wyłącznie w obszarze relacji adwokat–klient, gdyż tajemnica adwokacka odnosi się do wszystkich wiadomości, notatek, dokumentów dotyczących sprawy, uzyskanych także od innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Chodzi bowiem o wszystko, o czym adwokat dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków służbowychPor. E. Mądrecka, W kwestii kolizji art. 180 § 2 kodeksu postępowania karnego i art. 6 Prawa o adwokaturze, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 2012, t. XXVIII, s. 149..

Zarówno w ustawie – Prawo o adwokaturze (art. 6 ust. 2 p.o.a.), jak i w Zbiorze zasad etyki adwokackiej i godności zawodu (§ 19 ust. 7 k.e.a.) została stanowczo wyłączona możliwość temporalnego ograniczenia obowiązku przestrzegania tajemnicy adwokackiej. Ochrona tajemnicy i obowiązek jej dochowania trwają zatem nie tylko w czasie prowadzenia powierzonej sprawy, lecz także po jej zakończeniu, a okoliczność ta powinna być wzięta pod uwagę m.in. przy organizowaniu archiwum akt kancelarii, w taki sposób, ażeby osoba niepowołana nie weszła w posiadanie informacji objętych nieograniczoną z punktu widzenia upływu czasu tajemnicą zawodowąPor. J. Naumann, Komentarz do § 19 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, (w:) J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Komentarz, Warszawa 2015, Legalis [2016.08.13, godz. 20.37].. Jedyny wyjątek od obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej przewidziano w art. 6 ust. 4 p.o.a., który stanowi, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmuTekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 455 ze zm. w zakresie określonym tymi przepisami.

Wobec zarysowanego ogólnego wzorca normatywnego funkcjonującego w odniesieniu do problematyki tajemnicy zawodowej adwokata w przepisach ustrojowych adwokatury i w kodeksie deontologii adwokackiej szczególnie przedstawia się ta kwestia na tle prawa karnego procesowego. Trzeba zwrócić uwagę przede wszystkim na wprowadzoną dychotomię w rozumieniu tajemnicy adwokackiej, jeżeli jako wyjściowy punkt odniesienia przyjmuje się pojęcie ukonstytuowane na kanwie art. 6 ust. 1 p.o.a. oraz § 19 ust. 1 k.e.a. Odnosząc się bowiem do przepisów art. 178 pkt 1 k.p.k., art. 180 § 2 k.p.k., art. 225 § 1 i § 3 k.p.k. oraz art. 226 k.p.k., można dokonać rozróżnienia na tajemnicę obrończą i tajemnicę zawodową adwokata. W dalszej zaś konsekwencji należy przeprowadzić ocenę ochrony tajemnicy adwokackiej w znaczeniu ogólnym, wytyczonym przez art. 6 p.o.a. i § 19 k.e.a., opisujące jej zasadniczy zakres i stanowiące podstawę do uznania, że zgodnie ze stanowiskiem adwokatury założeniem jest bezwzględny, bezwarunkowy i zupełny zakaz ujawniania okoliczności nią objętych. Stosowne analizy przeprowadzone zostaną na gruncie przepisów prawa karnego procesowego, w szczególności w odniesieniu do czynności przesłuchania i przeszukania.

Tajemnicę obrończą można zdefiniować jako tajemnicę funkcyjną, z którą ściśle związany jest sformułowany w przepisie art. 178 pkt 1 k.p.k. bezwzględny niezupełny zakaz dowodowy wyrażający się w braku możliwości przesłuchania obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1 k.p.k. co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Zakaz ten, w tym i określony w przepisie zakres podmiotowy zakazu przesłuchania obrońcy, jest ściśle związany z prawem do obrony, wyrażonym w art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm., które to prawo chroni, a także z zasadą domniemania niewinności. Stąd jeżeli tajemnica obrończa i zakaz zwolnienia obrońcy z nakazu jej dochowania ma stanowić fundament zaufania w relacjach między klientem a adwokatem, powinna ona być zagwarantowana w taki sposób, ażeby abstrakcyjne normy prawne do niej się odnoszące zapewniały jej realną ochronę. Trzeba podkreślić, że tajemnica obrończa nie budzi wątpliwości natury ogólnej, o ile z treści art. 178 pkt 1 k.p.k., ale także z art. 225 § 3 k.p.k. i art. 226 k.p.k., można odczytać jako zasadę bezwzględny zakaz ujawniania jakichkolwiek informacji związanych z obroną, a stąd również z realizacją przysługującego oskarżonemu prawa do obrony przede wszystkim w jego aspekcie formalnym, ale również i w ujęciu materialnym.

Z założenia tajemnica obrończa swym zakresem przedmiotowym powinna obejmować wszystkie informacje, które obrońca powziął, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę w charakterze obrońcy, wyłączając informacje, o których powziął wiadomość w związku z przepisami wspomnianej już ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Takie wnioski – jak się zdaje – nie płyną już jednak z analizy przepisów Kodeksu postępowania karnego, mających zapewniać ochronę tajemnicy obrończejZob. J. Kurek, Tajemnice zawodów prawniczych. Tajemnica obrońcy, „Monitor Prawniczy” 2014, nr 3, s. 165. . W kontekście czynności przesłuchania nie można bowiem zwolnić z obowiązku zachowania tajemnicy obrońcy, tj. osoby związanej z podejrzanym bądź też oskarżonym stosunkiem obrończym, powstałym w związku z udzieleniem adwokatowi stosownego pełnomocnictwa i zgłoszeniem jego udziału w postępowaniu. Nie ma zatem wątpliwości, że analizowany zakaz dowodowy obejmuje wszystkie fakty, o których obrońca powziął wiadomość, pełniąc swą funkcjęZob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 10 maja 2000 r., II AKz 96/00, Legalis nr 70526.. Tajemnica obrończa jest więc oparta na szczególnej relacji istniejącej między adwokatem i klientem, podporządkowanej interesom klienta jako osoby, względem której toczy się postępowanie karne, w oparciu o przysługujące jej prawo do obrony. Stąd jeżeli poufne treści, na które rozciąga się tajemnica obrończa, przekazywane są przez klienta jego obrońcy, jako adresowane wyłącznie do jego wiadomości, oznacza to, że nie można przykładowo przeprowadzić dowodu z zeznań osoby delegowanej przez prokuratora do obecności przy widzeniu oskarżonego z obrońcą na okoliczności treści rozmowy. Dopuszczenie i przeprowadzenie takiego dowodu zarówno godziłoby w prawo do obrony, jak i świadczyłoby o jedynie pozornej gwarancyjności bezwzględnego przecież zakazu dowodowego z art. 178 pkt 1 k.p.k. oraz stanowiłoby obejście zakazu przesłuchiwania obrońcy co do faktów, o których dowiedział się przy pełnieniu swej funkcjiZob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 25 listopada 1993 r., II Akr 144/93, KZS 1994, z. 1, poz. 30. .

Z treści art. 178 pkt 1 k.p.k. wynika również zakaz dowodowy przesłuchania adwokata, udzielającego pomocy prawnej osobie zatrzymanej, rozumianego jako reprezentant zatrzymanegoZob. L. K. Paprzycki, Komentarz aktualizowany do art. 178 Kodeksu postępowania karnego, (w:) L. K. Paprzycki, J. Grajewski, S. Steinborn, Komentarz aktualizowany do art. 1–424 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, red. L. K. Paprzycki, Lex 2015 [2016.08.13, godz. 20.40]. . Nie jest to już jednak na tyle jednoznaczne w odniesieniu do informacji, o których obrońca dowiedział się przed ustanowieniem go obrońcą w sprawie lub poza zakresem udzielonej pomocy prawnejZob. J. Kurek, Tajemnice zawodów prawniczych. Tajemnica obrońcy, s. 165. . Przykładowo problematyczna może okazać się ocena, czy jako objęte tajemnicą obrończą można traktować informacje uzyskane przez ustanowionego na podstawie art. 87 § 2 k.p.k. pełnomocnika osoby niebędącej stroną, faktycznie podejrzanej w danej sprawie (osoby podejrzanej), który po przedstawieniu zarzutów nie został przez tę samą osobę, występującą już w charakterze podejrzanego czy następnie oskarżonego, ukonstytuowany w procesie w charakterze obrońcy. Wydaje się, że można stwierdzić, iż relacja ta pozostaje poza zakresem wyznaczonym dla tajemnicy obrończej, jeżeli przeprowadzi się wykładnię językową przepisu art. 178 pkt 1 k.p.k. Taki stan rzeczy należałoby uznać za wysoce kontrowersyjny, o ile w wypadku zwolnienia w zaprezentowanych okolicznościach adwokata z obowiązku zachowania przez niego tajemnicy, na podstawie art. 180 § 2 k.p.k., doszłoby niewątpliwie – niezależnie od spełnienia przesłanek zawartych we wskazanym przepisie – do naruszenia art. 6 k.p.k. Tym samym można by podnosić twierdzenie o braku realności prawa do obrony interesów osoby podejrzanej w określonym postępowaniu, jak również w ewentualnych innych postępowaniach toczących się przeciwko tej osobie, a tym samym o braku zagwarantowania prawa do obrony formalnej w fazie in rem postępowania przygotowawczego. Stąd de lege ferenda można rozważać, czy nie byłoby właściwsze rozszerzenie zakazu z art. 178 pkt 1 k.p.k. na zakaz przesłuchania obrońcy lub adwokata co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę na jakimkolwiek etapie postępowania karnego. Stwarzałoby to także w niewątpliwie większym stopniu aniżeli de lege lata gwarancje dla prawa do obrony. Uzasadnienie dla takiego stanowiska można znaleźć w wyroku Sądu Najwyższego z 9 lutego 2004 r., zgodnie z którym to nie formalne przedstawienie zarzutu popełnienia przestępstwa, lecz już pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściganie określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obronyZob. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2004 r., V KK 194/03, Legalis nr 62310.. Idąc dalej, można postawić tezę, że prawo do obrony, a stąd i wiążący się z nim ściśle imperatyw ochrony tajemnicy obrończej, istnieje już od momentu popełnienia czynu zabronionego, jeszcze przed postawieniem osobie jakiegokolwiek zarzutuPor. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 września 2007 r., I KZP 26/07, LEX nr 298949; zob. również List Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej do Prokuratora Generalnego RP z dnia 19 marca 2012 r., http://www.adwokatura.pl/admin/ wgrane_pliki/adwokatura-tresc-9139.pdf, s. 4 [2016.08.13, godz. 20.50]. .

Ochrona tajemnicy obrończej znajduje swoje rozwinięcie w polskim prawie karnym procesowym – poza zakazem dowodowym uregulowanym w art. 178 pkt 1 k.p.k. – również w przepisie art. 225 § 3 k.p.k., który zapewnia literalnie respekt dla tego rodzaju tajemnicy w zakresie dotyczącym informacji zgromadzonych w pismach lub w innych dokumentach, w kontekście czynności przeszukania. Wskutek oświadczenia obrońcy lub innej osoby, od której żąda się wydania rzeczy lub u której dokonuje się przeszukania, o tym, że znalezione przez organ dokonujący przeszukania pisma lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, zasadą powinno być pozostawienie tych dokumentów wskazanej osobie bez zapoznawania się z ich treścią lub wyglądem. Jeżeli jednak oświadczenie osoby niebędącej obrońcą budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności przekazuje te dokumenty z zachowaniem rygorów wynikających z art. 225 § 1 k.p.k. sądowi, który to z kolei zwraca je w całości lub w części osobie, od której je zabrano, albo wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowaniaZob. J. Skorupka, Komentarz do art. 225 Kodeksu postępowania karnego, (w:) Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Legalis 2015 [2016.08.13, godz. 21.15]..

Złożenie wskazanego oświadczenia automatycznie uruchamia ochronę przewidzianą w art. 225 § 3 k.p.k. To zaś skutkuje powstaniem określonego obowiązku po stronie organu dokonującego przeszukania oraz prokuratora w postaci wyłączenia możliwości odczytywania przez te podmioty zabezpieczonych pism lub dokumentów, ale także odsłuchiwania treści zabezpieczonych rozmów telefonicznych czy oglądania zarejestrowanych obrazów w jakimkolwiek celu. W szczególności prokurator nie jest uprawniony do zaznajomienia się z zatrzymanymi dokumentami, nawet jeżeli czynność ta miałaby prowadzić do zweryfikowania, czy istotnie łączą się one z wykonywaniem przez adwokata funkcji obrońcy. Na sferę tę rozciąga się zakaz zaznajomienia się z treścią pisma lub innego dokumentu zawierającego – według oświadczenia obrońcy – okoliczności związane z wykonywaniem przez niego funkcji obrońcyTamże [2016.08.13, godz. 21.15]..

Należy przy tym rozważyć, czy tajemnica obrończa, na którą powołuje się adwokat lub inna osoba, od której żąda się wydania rzeczy lub u której dokonuje się przeszukania, musi zamykać się w jej rozumieniu w ujęciu art. 178 pkt 1 k.p.k. Niewątpliwie bowiem niekiedy kodeksowe rozumienie tej tajemnicy może okazać się zbyt wąskie, jeśli oceniać wskazany problem z perspektywy gwarancji prawa do obrony w jej ujęciu formalnym. Uzasadnione jest w tym kontekście przywołanie chociażby sytuacji, w której adwokat, udzielając określonej osobie pomocy prawnej, znajduje się w posiadaniu dokumentów lub materiałów istotnych z punktu widzenia jego obrony w postępowaniu karnym, a nie jest związany z tą osobą stosunkiem obrończym. Hipotetycznie możliwy jest również przypadek, gdy adwokat reprezentujący określoną osobę, przeciwko której ukierunkowane są czynności prowadzone przez organy ścigania, świadcząc usługi prawne w innych sprawach aniżeli przedmiotowa sprawa karna, znajduje się w posiadaniu dokumentów kluczowych z punktu widzenia postępowania karnego, w którym udzielał co prawda klientowi porady prawnej, ale w której to nie został jeszcze ustanowiony w charakterze obrońcy.

O ile jednak oświadczenia obrońcy o tym, że pisma lub inne dokumenty zawierają okoliczności objęte tajemnicą obrończą, posiadają z mocy ustawy walor wiarygodności i nie można ich podawać w wątpliwość, o tyle jeżeli oświadczenie takie składa osoba niebędąca obrońcą, a budzi ono wątpliwość, organ dokonujący przeszukania przekazuje niezwłocznie dokumenty sądowi w opieczętowanym opakowaniu. Wątpliwość, czy pismo lub dokument obejmuje informacje związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, rozstrzyga sąd po zaznajomieniu się z ich treścią, po czym zwraca je w całości lub w części osobie, od której je zabrano, bądź też wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowania. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo uzyskiwania istotnych dla organów procesowych informacji drogą zatrzymywania dokumentów objętych wskazaną tajemnicą pod nieobecność osoby uprawnionej do złożenia skutecznego oświadczenia z art. 225 § 3 k.p.k. Stąd też rodzi się praktyczna uwaga, aby adwokat na aktach sprawy składał pisemne oświadczenie, że zwierają one tajemnicę obrończą, i to już w chwili ich założenia. W ten sposób wszystkie znajdujące się w nich dokumenty będą objęte oświadczeniem samego obrońcy, niezależnie od tego, czy adwokat będzie obecny podczas przeszukania, podczas którego mogłoby dojść do zabezpieczenia dokumentów.

Podmiotowo związana tajemnicą obrończą jest, zgodnie z art. 82 p.o.a., osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury. Oznacza to, że funkcję obrońcy pełni zasadniczo adwokat, niemniej jednak po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może zastępować adwokata m.in. przed sądami i organami ścigania (art. 77 ust. 1 p.o.a.), działając na podstawie upoważnienia adwokata będącego obrońcą oskarżonego w ściśle określonej sprawie. Jeżeli dodatkowo odnieść się do przepisu art. 75 ust. 5 p.o.a., statuującego, że do aplikantów adwokackich stosuje się odpowiednio art. 6 p.o.a., stanowi to wyraz objęcia obowiązkiem dochowania tajemnicy adwokackiej w rozumieniu przepisów tej ustawy, a stąd i węższej w swym zakresie tajemnicy obrończej, także kandydatów do zawodu adwokata. Należy przy tym podkreślić, że obszar związania aplikanta adwokackiego tajemnicą obrończą jest jeszcze szerszy, jeżeli zważy się, iż w odniesieniu do czynności przeszukania, na zasadzie art. 225 § 3 k.p.k., jest on władny – w ramach upoważnienia go przez adwokata do występowania w sprawie, zgodnie z art. 77 p.o.a. – złożyć organowi dokonującemu przeszukania oświadczenie, że wydane lub znalezione pisma lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy. Oświadczenie takie wywołuje skutek, jakby złożył je sam adwokat uprawniony, ale i zobowiązany do powołania się na tajemnicę obrończą w konkretnej sprawieZob. postanowienie Sądu Najwyższego z 26 października 2011 r., I KZP 12/11, LEX nr 966846.. W tym kontekście należy jednak zwrócić uwagę na problematyczną kwestię wąskiego podmiotowego zakresu ochrony tej tajemnicy, o ile nie rozciąga się on na personel techniczny kancelarii oraz współpracowników niemających statusu adwokatów czy też aplikantów adwokackich. Osoby te nie są bowiem zobowiązane, mocą przepisów prawa, do zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem w kancelarii czynności zawodowych, ani też nie korzystają z ochrony przed możliwością wykorzystania ich jako źródeł informacjiJ. Giezek, P. Kardas, O etycznych i deontologicznych standardach aktywnej obrony w zmodyfikowanym modelu procedury karnej oraz wiążącej adwokata tajemnicy zawodowej, (w:) Etyka adwokacka a kontradyktoryjny proces karny, Warszawa: Wolters Kluwer 2015, s. 29..

Drugim rodzajem tajemnicy przyjmowanej expressis verbis w przepisach Kodeksu postępowania karnego – która wchodzi w ogólny zakres tajemnicy adwokackiej w jej rozumieniu z perspektywy przepisów ustrojowych adwokatury – stanowi tajemnica zawodowa adwokata. Instytucja ta – podobnie jak tajemnica obrończa – zostanie przeanalizowana z punktu widzenia jej ochrony na gruncie prawa karnego procesowego, w kontekście czynności przesłuchania i przeszukania .

Zgodnie z przepisem art. 180 § 2 k.p.k. osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie stosowną decyzję wydaje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie to służy zażalenie. Zakaz przesłuchania adwokata na okoliczności objęte tajemnicą zawodową ma więc w świetle przepisów Kodeksu postępowania karnego charakter względny, gdyż możliwe jest zwolnienie z obowiązku zachowania tego rodzaju tajemnicy przy kumulatywnym spełnieniu ww. przesłanek.

Dokonując wykładni językowej art. 180 § 2 k.p.k., należy podnieść, że przesłuchanie adwokata na okoliczności objęte tajemnicą zawodową jest uzależnione od wydania w tym przedmiocie postanowienia przez sąd. Dla przesłuchania adwokata pozostaje zatem zawsze niezbędne zwolnienie go z ciążącego na nim obowiązku, choćby nawet sam adwokat (co raczej trudno sobie wyobrazić) zgłaszał gotowość złożenia stosownych zeznań w tym zakresie z pominięciem wydania przewidzianej ustawą decyzji procesowejTak P. K. Sowiński, Prawo świadka do odmowy zeznań w procesie karnym, Warszawa: C. H. Beck 2004, s. 156; M. Rusinek, Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Warszawa: Wolters Kluwer 2007, s. 106–107.. Jeżeli natomiast zaistniałaby sytuacja, w której adwokat samorzutnie złożyłby zeznania, ujawniając fakty, na które roztacza się tajemnica zawodowa, jego zachowanie wyczerpałoby znamiona typu czynu zabronionego określonego w art. 266 § 1 k.k., a ponadto adwokat taki naraziłby się na odpowiedzialność dyscyplinarną, wychodząc od treści art. 80 p.o.a., zważywszy na fakt naruszenia przede wszystkim art. 6 p.o.a. oraz § 19 k.e.a.Zob. J. Warylewski, Tajemnica adwokacka i odpowiedzialność karna za jej naruszenie (ujawnienie), „Palestra” 2015, nr 5– 6, s. 13. Por. cytowane tamże postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2012 r., SDI 32/12, LEX nr 1231613. Zob. również M. Czerwiński, Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej adwokata a uzasadniony interes społeczny, „Palestra” 2013, nr 11–12, s. 56–57.

W przepisie art. 180 § 2 k.p.k. określone zostały dwie powiązane ze sobą przesłanki, których łączne spełnienie pozwala dopiero na przesłuchanie adwokata co do faktów objętych tajemnicą zawodowąPor. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 19 września 2008 r., II AKz 286/08, Legalis nr 138545. Zob. również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, Legalis nr 65778.. Zwolnienie adwokata, a w związku z tym przesłuchanie go w tym trybie, może nastąpić tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Przyjęta konieczność występowania koniunkcji między wymienionymi przesłankami zwolnienia powoduje, że w danej sprawie, w której ma nastąpić uchylenie zakazu dowodowego z art. 180 § 2 k.p.k., musi zachodzić niezbędność złożenia zeznań przez adwokata na okoliczności objęte tajemnicą zawodową dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Niemniej jednocześnie konieczne jest stwierdzenie istotnego charakteru okoliczności, która ma być danymi zeznaniami wykazana, oraz niemożności jej ustalenia na podstawie innego dowodu. Stwierdzenie tych przesłanek należy wykazać w uzasadnieniu postanowienia, które powinno zawierać wskazanie, jakie fakty je uzasadniają i jakie z nich wynikają wnioski istotne dla podjętej decyzjiZob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 13 grudnia 2011 r., II AKz 477/11, Legalis nr 467984.. Konieczność taka zachodzi, o ile przesłanka „dobra wymiaru sprawiedliwości” jest pojęciem o tyle ogólnym, co niemożliwym do sprecyzowania – stanowi bowiem typową klauzulę generalną. Jeżeli bowiem w przypadku zwolnienia zakłada się przewagę dobra wymiaru sprawiedliwości nawet nad uzasadnionym interesem indywidualnym, oznacza to, że niezbędne jest ścisłe określenie zakresu zwolnienia z tajemnicy zawodowej poprzez wskazanie konkretnej sprawy bądź czynu oraz okoliczności, o których zwolniony może zeznawać. W przeciwnym wypadku zwolnienie stanowiłoby carte blanche dla dowolnego korzystania przez organy procesowe, często z obejściem odnośnych ograniczeń, a ustanowiony w ustawie wyjątek od obowiązku zachowania zawodowej tajemnicy adwokackiej mógłby stać się niepożądaną regułąZob. w tym kontekście postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 21 kwietnia 2010 r., II AKz 129/10, LEX nr 590587; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 16 czerwca 2010 r., II AKz 198/10, LEX nr 663634..

Obydwie przesłanki ujęte w treści art. 180 § 2 k.p.k. za niefortunne uznaje L. K. Paprzycki, wskazując, że przepis ten posługuje się określeniami, których precyzyjna wykładnia i odniesienie do sytuacji procesowej konkretnej sprawy jest bardzo utrudnione. W tym kontekście stawia słuszną tezę, że w odniesieniu do każdej sprawy dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga, ażeby zapadające w niej orzeczenie oparte było na całokształcie materiału dowodowego i dotyczyć powinno zasadniczo każdej okoliczności mającej znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie karnej. Stąd wyciąga trafny wniosek, że dobro wymiaru sprawiedliwości nie wymaga uchylenia tajemnicy adwokackiej, gdy zwolnienie miałoby dotyczyć przesłuchania co do okoliczności o niewielkim znaczeniu dla rozstrzygnięcia w sprawie. Dalej trafnie podkreśla, że warunek, by fakt był ustalony na podstawie innego dowodu, zostaje spełniony tylko wówczas, gdy po jego przeprowadzeniu strony zgodnie oświadczą, że uznają ten fakt za udowodniony, a sąd podzieli taki pogląd, odstępując od zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy. Taka jednak wykładnia prowadzi L. K. Paprzyckiego do wnioskowania de lege ferenda o możliwości dokonania zmiany w analizowanym art. 180 § 2 k.p.k., która miałaby polegać na wprowadzeniu w tym zakresie bezwzględnego zakazu dowodowego, z wyłączeniem sytuacji, gdy zwolnienie miałoby dotyczyć przestępstw określonych w art. 240 § 1 k.k.Zob. L. K. Paprzycki, Komentarz aktualizowany do art. 180 Kodeksu postępowania karnego, (w:) Komentarz aktualizowany do art. 1–424 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, red. L. K. Paprzycki [2016.08.13, godz. 21.23].

Abstrahując od szerszej analizy i odstępując od szczegółowego przytaczania okoliczności sporu powstałego na tle problemu określenia relacji art. 6 p.o.a. oraz przepisu umiejscowionego w art. 180 § 2 k.p.k., należy wskazać, że większość przedstawicieli doktryny prawa zajmuje stanowisko, zgodnie z którym przepis art. 180 § 2 k.p.k. stanowi lex specialis w stosunku do przepisu art. 6 ust. 1 p.o.a., statuującego bezwzględny nakaz zachowania przez adwokata w tajemnicy wszystkiego, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, a także w odniesieniu do uregulowanego w art. 6 ust. 3 p.o.a. zakazu zwolnienia adwokata od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Szczególne znaczenie miała uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1994 r.Zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1994 r., I KZP 5/94, LEX nr 20671., w której Sąd Najwyższy potwierdził bezwzględny zakaz przesłuchiwania adwokata jako świadka co do faktów, o których dowiedział się jako obrońca, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Zgodnie z treścią uzasadnienia przywołanego judykatu w pozostałych wypadkach (czyli tych, na które rozciąga się tajemnica adwokacka) adwokat ma prawo odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się obowiązek tajemnicy określony w art. 6 p.o.a., chyba że sąd zwolni go od obowiązku zachowania tajemnicy. Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreślił, że zwolnienie z tajemnicy adwokackiej może nastąpić tylko wtedy, gdy ujawnienie okoliczności objętych tajemnicą – w drodze przesłuchania adwokata jako świadka – jest nieodzowne dla prawidłowego wyrokowania w sprawie.

Odnosząc się do kwestii zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej na zasadzie art. 180 § 2 k.p.k., należy przyłączyć się do twierdzeń zawartych w treści uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z 13 stycznia 2009 r.Zob. postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z 13 stycznia 2009 r., II AKz 621/08, KZS 2009, z. 1, poz. 72., podkreślając, że przy zwalnianiu z tajemnicy adwokackiej niezbędne jest wychodzenie z założenia, iż przedmiotowe zwolnienie jest wyjątkiem od zasady możności odmówienia zeznań przez adwokata. Korzystanie z wyjątku powinno być uzasadnione i niedopuszczalne jest jego dowolne rozszerzanie. Władze samorządu adwokackiego niezmiennie stoją przy tym na stanowisku, zgodnie z którym tajemnica adwokacka ma charakter bezwzględny, a przedstawiciele adwokatury obowiązek zachowania poufności informacji zawodowych powinni traktować jako wiążący, i to niezależnie od stanowiska i woli organów procesowychZob. uchwałę Naczelnej Rady Adwokackiej z 12 grudnia 1993 r. oraz uchwałę Naczelnej Rady Adwokackiej z 18 czerwca 1994 r., „Palestra” 1994, nr 7–8, s. 209–210. Zob. również ostatnio uchwałę Naczelnej Rady Adwokackiej nr 22/2014 z 22 listopada 2014 r., http://wwww.nra.pl/dokumenty/UCHWALA_Nr_22-2014.pdf [2016.08.27], w której to potwierdzono niezmienność i aktualność stanowiska Adwokatury Polskiej o bezwzględnym charakterze tajemnicy adwokackiej..

Wydaje się, że takie zapatrywanie Naczelnej Rady Adwokackiej na istotę tajemnicy adwokackiej, w kontekście wyjątku przewidzianego w art. 180 § 2 k.p.k., także w związku z funkcjonującym w tym zakresie orzecznictwem, powinno mieć konkretne przełożenie na postępowanie adwokatów w przypadku ich zwolnienia od obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej. W przypadku zaistnienia faktu zwolnienia przez sąd z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej należy uznać, że niezbędne jest poinformowanie o tym odpowiedniej okręgowej rady adwokackiej. Ponadto konieczną praktyką stosowaną w tym przypadku będzie zaskarżenie postanowienia o zwolnieniu. W sytuacji braku zaskarżenia takiej decyzji sądu, a istnienia w tym przedmiocie przesłanek świadczących o tym, że zwolnienie nastąpiło bez spełnienia warunków określonych w art. 180 § 2 k.p.k., adwokat naraża się na skargę na jego osobę, skierowaną do właściwej okręgowej rady adwokackiej, co może skutkować pociągnięciem go do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Z uwagi bowiem na przepisy ustawy – Prawo o adwokaturze i wiążące członków adwokatury zasady deontologii zawodowej adwokat zobowiązany jest in concreto do podejmowania wszelkich możliwych środków zmierzających do ochrony tajemnicy zawodowej.

Podnosząc kwestie dotyczące zwolnienia z tajemnicy adwokackiej, należy rozważyć inny jeszcze możliwy sposób ochrony tej tajemnicy przez adwokata, mającego być przesłuchanym co do faktów, o których dowiedział się, np. prowadząc sprawę cywilną, administracyjną, czy też występując w sprawie karnej, aczkolwiek w charakterze pełnomocnika. Jeżeli bowiem tajemnica adwokacka – według stanowiska adwokatury (autorów niniejszego artykułu) i dotyczącego jej prawodawstwa oraz przepisów prawa wewnątrzkorporacyjnego – stanowi nadrzędną wartość, oznacza to możliwość przyjęcia założenia, że w niektórych sytuacjach adwokat reprezentujący oskarżonego w innej sprawie może dla uchylenia się od zeznawania na takie okoliczności, w związku z udzielonym mu pełnomocnictwem, stać się obrońcą oskarżonego w sprawie, w której nastąpiło zwolnienie. Taka praktyka może okazać się skuteczna nie tylko z tego względu, że powoduje możliwość powołania się na tajemnicę obrończą, zważywszy, że zasadą jest jej nieograniczony charakter w ujęciu temporalnym, ale również dlatego, że nie powinna wywoływać żadnych wątpliwości natury etycznej, jeżeli kwestię tę oceniać z perspektywy obowiązujących adwokata – jako członka adwokatury – norm postępowania.

Kolejnym zagadnieniem wymagającym rozważenia jest ochrona tajemnicy adwokackiej w ramach czynności przeszukania. Zgodnie z treścią art. 225 § 1 k.p.k., jeżeli osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje objęte tajemnicą zawodową adwokata, organ przeprowadzający czynności przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytywania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.

Należy poczynić uwagę, że w przypadku gdy czynność przeszukania dokonywana jest w lokalu, w którym adwokat wykonuje zawód, lub w mieszkaniu prywatnym adwokata, zobowiązany on jest – na podstawie § 20 k.e.a. – żądać uczestnictwa w tej czynności przedstawiciela samorządu adwokackiego. W toku takiej czynności mogą być bowiem zajęte nośniki informacji, na które rozciąga się tajemnica adwokacka. Wagę obecności podczas czynności przeszukania bezstronnych obserwatorów w przypadku przeszukania kancelarii adwokackiej podkreślił w swym orzecznictwie Europejski Trybunał Praw Człowieka, wskazując, że obecność osób postronnych stanowi jedną z gwarancji, iż dokumenty objęte tajemnicą adwokacką nie zostaną zatrzymane niezgodnie z prawemZob. W. Jasiński, Dowodowe czynności wykrywcze a ingerencja w prawo do prywatności – standardy strasburskie, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015, nr 1, s. 20–21 i przywołany tamże wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 22 maja 2008 r., I. Stefanov przeciwko Bułgarii, skarga nr 65755/01. .

Zgodnie z § 19 ust. 2 i ust. 3 k.e.a. tajemnicą adwokacką objęte są materiały znajdujące się w aktach adwokackich, a ponadto wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące sprawy uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Trzeba zauważyć, że tryb przewidziany w art. 225 § 1 k.p.k. znajduje zastosowanie ze względu na interesy osób, które adwokatowi powierzyły swoje tajemniceJ. Skorupka, Komentarz do art. 225 Kodeksu postępowania karnego, (w:) Kodeks postępowania karnego. Komentarz [2016.08.13, godz. 21.30].. Sposób postępowania określony w art. 225 § 1 k.p.k. ulega jednak wyłączeniu w stosunku do pism lub innych dokumentów, które dotyczą tajemnicy zawodowej adwokata, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, oraz w stosunku do pism lub innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem (art. 225 § 2 k.p.k.).

Oceniając ochronę tajemnicy adwokackiej w świetle czynności przeszukania, niezbędne jest poczynienie odwołania do treści art. 226 k.p.k. Zgodnie z tą regulacją w kwestii wykorzystania dokumentów zawierających tajemnicę zawodową adwokata jako dowodów w postępowaniu karnym stosuje się odpowiednio zakazy i ograniczenia z art. 178–181 k.p.k. Oznacza to, że dla wykorzystania dokumentów objętych zakresem tajemnicy adwokackiej zastosowanie znajdują przesłanki określone w art. 180 § 2 k.p.k. i uregulowany tam tryb zwolnienia z tejże tajemnicy. Możliwość wykorzystania zajętych na podstawie art. 225 § 1 k.p.k. dokumentów w procesie uzależniona jest od decyzji sądu.

Należy podkreślić, idąc za treścią postanowienia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 października 2013 r.Zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 października 2013 r., II AKz 330/13, LEX nr 1451899., że uchylenie tajemnicy adwokackiej, przy zastosowaniu art. 180 § 2 k.p.k. w zw. z art. 226 k.p.k., powinno być stosowane, zważywszy na funkcje i znaczenie zawodowej tajemnicy adwokackiej, jedynie incydentalnie, po starannym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy i przy obligatoryjnym wypełnieniu określonych w ustawie przesłanek. Przede wszystkim dla stwierdzenia możliwości przeprowadzenia oceny w oparciu o informacje objęte tajemnicą adwokacką niezbędne jest dokonanie w tym zakresie wnikliwej oceny, czy in concreto interes wymiaru sprawiedliwości w drodze wyjątku uzasadnia naruszenie chronionego przez nią interesu publicznego i prywatnego. Decyzja sądu zezwalająca na wzruszenie zakazu dowodowego w postaci tajemnicy adwokackiej musi przy tym uwzględniać istotę praw i wolności obywatelskich zapewnionych w Konstytucji. Ochrona tajemnicy adwokackiej, stanowiąc gwarancję prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, jako zawodu zaufania publicznego, jest bowiem ze swego założenia gwarancją, której celem jest nie tyle ochrona komfortu adwokata, ile ochrona zaufania, którym obdarzył go klientPor. M. A. Nowicki, Wieser i Bicos Beteiligungen GmbH przeciwko Austrii – wyrok ETPC z dnia 16 października 2007 r., skarga nr 74336/01, (w:) M. A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2007, LEX [2016.08.13, godz. 21.39]. . Dlatego też w pełni uzasadniona jest konstatacja, że ochrona tajemnicy adwokackiej leży także w dobrze pojętym interesie publicznym.

Przy przeszukaniu niezbędne jest – odwołując się do dotychczasowych rozważań, w tym również do przywołanego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 października 2013 r. – odpowiednie skonkretyzowanie zakresu tegoż przeszukania. Takie stanowisko znajduje odzwierciedlenie również w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w odniesieniu do art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r.Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284 ze zm., zgodnie z którym nakaz przeszukania nie może być sformułowany w sposób bardzo ogólny, a musi wskazywać konkretne uzasadnienie dla inspekcji określonych dokumentów i zapoznania się z nimiZob. Robathin przeciwko Austrii, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3 lipca 2012 r., skarga nr 30457/02; P. Sallinen i inni przeciwko Finlandii, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 27 września 2005 r., skarga nr 50882/99. Zob. również B. Gronowska, Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu z dnia 27 września 2005 r. w sprawie Petri Sallinen i inni przeciwko Finlandii (dot. dokonania przeszukania kancelarii adwokata w kontekście art. 8 KE), „Prokuratura i Prawo” 2006, z. 1, s. 173–178. . Sfera mieszcząca się w pojęciu wymiany informacji między adwokatami i ich klientami podlega szczególnej ochronie przed wszelkimi formami ingerencji w jej zakres z punktu widzenia Konwencji. Adwokaci pełnią fundamentalną misję w społeczeństwie demokratycznym. Adwokat nie ma natomiast możliwości, aby prawidłowo wypełniać swoje funkcje, jeżeli w postępowaniu karnym nie zapewnia się ochrony poufności między nim a jego klientemPor. M. A. Nowicki, Michaud przeciwko Francji – wyrok ETPC z dnia 6 grudnia 2012 r., skarga nr 12323/11, (w:) M. A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2012, LEX 2013 [2016.08.13, godz. 21.43]. .

Reasumując, stwierdzić trzeba, że przepisy Kodeksu postępowania karnego nie zapewniają należytej ochrony tajemnicy adwokackiej w świetle czynności, które mogą potencjalnie naruszać jej zakres. Tajemnica adwokacka, w jej rozumieniu przyjętym zarówno w powszechnie obowiązujących przepisach ogólnoustrojowych adwokatury, jak i w prawie wewnętrznym tegoż samorządu zawodowego, stanowi fundamentalną wartość, od której nie dopuszcza się w zasadzie wyjątków. Dlatego też jeżeli od takiej wartości wprowadza się wyjątki, których stosowanie jest obwarowane ogólnymi, niedającymi się precyzyjnie zinterpretować przesłankami, nieuniknione są wątpliwości natury interpretacyjnej, które nieraz rzutują na negatywne doświadczenia w praktyce, w kontekście ich stosowania.

Sprowadza się to niejednokrotnie nie tylko do nieuzasadnionego okolicznościami sprawy lub nawet z punktu widzenia obowiązującego stanu prawnego zwolnienia od obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej – w kontekście przesłuchania, ale też do bezprawnej ingerencji w sferę prywatności – w przypadku czynności przeszukania. Jest to w dużej mierze spowodowane wprowadzeniem na potrzeby postępowania karnego dualizmu tajemnicy adwokackiej z jej podziałem na zawodową tajemnicę adwokacką i tajemnicę obrończą. Taki zabieg powoduje rozmycie spectrum tajemnicy adwokackiej, jako wartości w swej istocie abstrakcyjnej, i skutkuje w rezultacie poważnymi problemami w związku z koniecznością dookreślenia wyodrębnionych z niej pojęć i wytyczenia precyzyjnych granic pomiędzy nimi. W szczególności trudności zachodzą ze względu na zasadnicze związanie tajemnicy obrończej z formalną relacją klient–obrońca, a nie z faktem rzeczywistej realizacji prawa oskarżonego (w najszerszym rozumieniu tego pojęcia) do obrony w procesie karnym. Po pierwsze, nie bierze się pod uwagę osoby pozostającej w sferze zainteresowania organów ścigania, w perspektywie jej uzasadnionych interesów w realizacji, przysługującego jej już od chwili popełnienia czynu zabronionego, prawa do obrony. Po drugie, podważa się ogólne zaufanie do adwokata, który – jako osoba wykonująca zawód zaufania publicznego – przez wzgląd na rzeczywistą relację łączącą go z klientem, staje się powiernikiem informacji, powierzonych mu w celu wykonania ściśle określonych zadań.

Za uzasadnione trzeba zatem uznać de lege lata twierdzenia o niewystarczającej ochronie tajemnicy adwokackiej, a konieczności konkretnej jej ochrony, a nie ochrony opartej na nieostrych, niedookreślonych, pojemnych treściowo przesłankach, warunkujących możliwość jej uchylenia i na wciąż niejasnym – w niektórych przypadkach – rozróżnieniu tajemnicy zawodowej adwokata i tajemnicy obrończej. Dlatego też uzasadnione jest przyłączenie się do postulatu wskazującego konieczność ujednolicenia tajemnicy adwokackiej na gruncie polskiego prawa karnego procesowego i wyłączenie możliwości ingerencji w jej zakres, z wyjątkiem sytuacji, w których na takie zwolnienie zgodę wyrazi klient, a ujawnione okoliczności miałyby stanowić dowód odciążający w sprawiePor. M. Czerwiński, Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej adwokata a uzasadniony interes społeczny, s. 59–61..