1. Wprowadzenie

Ustanie poręczenia majątkowego to zakończenie stanu wywołanego złożeniem określonych wartości majątkowych (od tej chwili osoba, która złożyła poręczenie, nie ponosi już odpowiedzialności za zachowania oskarżonego)D. Tarnowska, Poręczenie majątkowe jako środek zapobiegawczy w polskim procesie karnym, Toruń 2002, s. 181.

Ustanie poręczenia następuje z chwilą:

• skutecznego cofnięcia poręczenia majątkowego (art. 269 § 3 k.p.k.),
• wydania prawomocnego orzeczenia o uniewinnieniu, umorzeniu postępowania, jego warunkowym umorzeniu albo prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności, ograniczenia wolności i grzywny z warunkowym zawieszeniem ich wykonania (arg. ex art. 249 § 4 k.p.k.),
• rozpoczęcia wykonania kary, co ma miejsce w przypadku wymierzenia kar pozbawienia wolności, ograniczenia wolności i grzywny bez warunkowego zawieszenia ich wykonania (stosownie do art. 249 § 4 zd. 1 k.p.k. środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary; podkreślenie w art. 269 § 2 k.p.k., że w razie prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności następuje to z chwilą rozpoczęcia odbywania kary, stanowi superfluum, gdyż wynika to z art. 249 § 4 zd. 1 k.p.k.),
• wydania postanowienia o uchyleniu lub zmianie na inny środek zapobiegawczy z urzędu (art. 253 § 1 i 2 k.p.k.)Sąd może uznać (także wobec postawy oskarżonego), że sprawa nie wymaga dodatkowych gwarancji, i uchylić zastosowane poręczenie majątkowe. W postępowaniu przygotowawczym decyzję może podjąć także prokurator, również w stosunku do środków zastosowanych przez sąd (art. 253 § 2 k.p.k.). lub na wniosek (art. 254 k.p.k.)R. A. Stefański, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, (red.) Z. Gostyński, R. A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2004, t. II, s. 179, 180; uchwała Sądu Najwyższego z 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94, OSNKW 1995, nr 3–4, poz. 14.,
• rozpoczęcia efektywnego wykonywania tymczasowego aresztowania, tj. z chwilą osadzenia oskarżonego (a nie z chwilą wydania lub uprawomocnienia się postanowienia o zastosowaniu tego środka), względem którego jest już stosowane poręczenie majątkowePostanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 3 sierpnia 2011 r., II AKz 364/11, LEX nr 1108589; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2003 r., I KZP 36/02, OSNKW 2003, nr 1–2, poz. 2..

2. Cofnięcie poręczenia

Cofnięcie poręczenia jest możliwe w każdym czasieR. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 181; P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2011, t. I, s. 1518.. Stanowi ono autonomiczną decyzję poręczycielaP. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania, t. I, s. 1518. . Nie ma znaczenia przyczyna takiej decyzji (mogą to być trudności  finansowe poręczyciela lub obawa o utratę przedmiotu poręczenia z powodu naruszenia przez oskarżonego obowiązków procesowych)R. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 181..

Oświadczenie o cofnięciu poręczenia nie powoduje automatycznego ustania poręczenia i zwrotu przedmiotu poręczenia lub zwolnienia jego sumyP. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania, t. I, s. 1518.. Samo złożenie oświadczenia jest jedynie jednostronnym wyrażeniem woli o odstąpieniu od szczególnego rodzaju umowy zawartej z organem procesowym, która była podstawą zastosowania poręczenia majątkowegoA. Bulsiewicz, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94, „Państwo i Prawo” 1996, z. 3, s. 98. .

Cofnięcie poręczenia majątkowego staje się skuteczne dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania tego środka (art. 269 § 3 k.p.k.).

Kodeks postępowania karnego nie określa wprost warunków formalnych cofnięcia poręczenia. Oświadczenie o cofnięciu poręczenia przybrać powinno formę pisma procesowego (a zatem odpowiadać warunkom określonym w art. 119 k.p.k.) albo zostać zamieszczone w protokole (na podstawie art. 143 § 2 k.p.k.) i zawierać wyraźne oświadczenie osoby składającej poręczenie majątkoweD. Tarnowska, Poręczenie majątkowe, s. 179. .

Wnioskodawca nie ma obowiązku uzasadniać swej decyzji (stosownie do art. 119 § 1 pkt 3 k.p.k. uzasadnienie wniosku sporządza się „w miarę potrzeby”), jednakże motywy, którymi kieruje się poręczyciel, mogą mieć wpływ na stanowisko organu procesowego (co do zmiany albo uchylenia środka zapobiegawczego), zatem ich ujawnienie może mieć istotne znaczenie dla skuteczności decyzji o cofnięciuTamże, s. 179, 180; R. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 181. .

Skuteczne cofnięcie poręczenia powoduje takie same konsekwencje, jak ustanie poręczeniaUchwała Sądu Najwyższego z 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94, OSNKW 1995, nr 3–4, poz. 14.. Cofnięcie poręczenia nie może skutecznie nastąpić, jeżeli wydano już postanowienie o przepadku przedmiotów poręczenia lub ściągnięciu sum poręczenia (art. 269 § 4 k.p.k.)T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 594..

3. Zwrot przedmiotu poręczenia i zwolnienie sumy poręczenia

Stosownie do art. 269 § 2 zd. 1 k.p.k. z chwilą ustania poręczenia majątkowego przedmiot poręczenia zwraca się, a sumę poręczenia zwalnia się, pod tym jednak warunkiem, że w razie prawomocnego skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności następuje to z chwilą rozpoczęcia odbywania przez niego kary. W razie niezgłoszenia się na wezwanie do odbycia kary stosuje się art. 268 § 1 k.p.k., co oznacza, że stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu.

Sumę poręczenia za oskarżonego prawomocnie skazanego zwalnia się z chwilą rozpoczęcia odbywania przez niego kary (art. 269 § 2 k.p.k.), zatem nie zwraca się jej, nim skazany rozpocznie odbywać karę. Okoliczność, że poręczający nie może dysponować sumą poręczenia do tego czasu, stanowi następstwo stosowania tego środka zapobiegawczegoPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 4 sierpnia 2011 r., II AKz 280/11, KZS 2011, z. 9, poz. 48, LEX nr 1099184.

Przedmiot poręczenia zwraca się osobie, która go złożyłaUchwała Sądu Najwyższego z 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94, OSNKW 1995, nr 3–4, poz. 14.. Organ procesowy nie jest uprawniony do badania, czyją własność stanowi ten przedmiot. Istotne jest, kto złożył poręczenie, i tej osobie zwraca się przedmiot poręczenia (rodzaj stosunków łączących oskarżonego i poręczyciela nie ma żadnego znaczenia)R. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 182..

W przypadku stanowiących przedmiot poręczenia środków pieniężnych przechowywanych na oprocentowanym rachunku bankowym osobie poręczającej należy zwrócić sumę poręczenia wraz z naliczonym od tej sumy oprocentowaniem (odsetkamiPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6 listopada 2007 r., II AKz 667/07, Apel.-W-wa 2008, nr 1, poz. 145, KZS 2008, z. 3, poz. 50, OSA 2008, nr 10, poz. 51, LEX nr 351838. ).

Podstawą do odbioru z depozytu sądowego złożonych tytułem poręczenia wartości majątkowych oraz zwolnienia sumy poręczenia zabezpieczonej hipoteką jest zarządzenie organu procesowego określające osobę uprawnioną do odbioru wartości majątkowej lub której zobowiązanie zabezpieczone hipoteką podlega wykreśleniu z księgi wieczystejR. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 181. . Decyzja w przedmiocie zwrotu kwoty poręczenia może także zostać umieszczona w postanowieniu o uchyleniu poręczenia majątkowegoPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8 października 2003 r., II AKz 808/03, KZS 2004, z. 2, poz. 52, LEX nr 104032. .

Z uwagi na ściśle procesowy charakter poręczenia majątkowego obowiązek zwrotu przedmiotu poręczenia aktualizuje się dopiero po jego uchyleniu lub zmianie oraz po zarządzeniu zwrotu jego przedmiotu. Przed dokonaniem tych czynności nie powstaje cywilnoprawne zobowiązanie do zwrotu przedmiotu poręczenia. Na organach procesowych spoczywa jedynie obowiązek wydania stosownej decyzji, który ma charakter publicznoprawny, jego podstawą są przepisy prawa karnego procesowego. Naruszenie tego obowiązku przez zaniechanie może uzasadniać roszczenie z art. 417 k.c.20 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22 listopada 1994 r., I ACr 300/94, „Wokanda” 1995, nr 11, poz. 43, LEX nr 24065.

4. Przepadek i ściągnięcie przedmiotu poręczenia

Celem instytucji przepadku i ściągnięcia przedmiotu poręczenia majątkowego jest wzmocnienie skuteczności tego środka zapobiegawczego. W przypadku złożenia poręczenia przez oskarżonego świadomość, że przedmiot poręczenia zagrożony jest przepadkiem, ma powstrzymać go od utrudniania przebiegu postępowania. Jeżeli poręczenie składa inna osoba, groźba orzeczenia przepadku oddziałuje na poręczyciela w kierunku  zapewnienia, że oskarżony nie będzie uchylał się od udziału w postępowaniu i nie będzie tego postępowania swoim zachowaniem utrudniałP. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania, t. I, s. 1512, 1513..

Przepadek przedmiotu poręczenia lub ściągnięcie sumy poręczenia złożonych przez inną osobę nie dotyka oskarżonego, lecz składającego poręczenie. Utrata określonej wartości majątkowej, będąca następstwem zachowania oskarżonego, stanowi dla składającego poręczenie sui generis karę za niewłaściwą ocenę przyszłego zachowania oskarżonego, wynikającą ze zbyt pochopnego podjęcia decyzji o wystąpieniu z poręczeniem majątkowym lub zaniechania sprawowania nadzoru nad jego zachowaniemR. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 174..

Ustawodawca wprowadza w art. 268 § 1 k.p.k. obligatoryjną oraz fakultatywną formę orzeczenia przepadku. Stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. Można zaś orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości w wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego.

Artykuł 268 § 1 zd. 1 k.p.k. mówi o ucieczce lub ukryciu się oskarżonego. Nie chodzi zatem o obawę ucieczki lub ukrycia się, ale o stan, gdy te zachowania już nastąpiły. Ucieczka zachodzi, gdy oskarżony wydalił się z miejsca pobytu bez podania adresu i bez zamiaru powrotu. Nie stanowi ucieczki krótkotrwały wyjazd oskarżonego. Ukrywaniem jest niestawianie się na wezwania organu procesowego i unikanie z nim kontaktu. Dla spełnienia tej przesłanki konieczne jest stwierdzenie, że nie jest możliwe skontaktowanie się z oskarżonym z powodu nieznajomości aktualnego miejsca jego pobytu, która to okoliczność została przez niego świadomie wywołanaTamże, s. 174, 175. .

Utrudnianie postępowania w inny sposób – stanowiące podstawę do fakultatywnego orzeczenia przepadku, zgodnie z art. 268 § 1 zd. 2 k.p.k. – to każde zachowanie mające na celu uniemożliwienie lub utrudnienie dotarcia przez organ procesowy do prawdy materialnej lub wykonania czynności w toku postępowania karnego. Utrudnianie postępowania stanowią: nakłanianie do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, namawianie do nieskładania zeznań lub wyjaśnień, nieusprawiedliwione niestawiennictwo na wezwanie, niszczenie dowodów rzeczowych lub ich preparowanie, zacieranie śladów, użycie przemocy lub groźby w celu nakłonienia oskarżyciela (prywatnego albo subsydiarnego) do odstąpienia od oskarżenia lub powoda cywilnego do cofnięcia powództwa itp. Wprawdzie ustawodawca w art. 268 § 1 k.p.k. nie podkreśla, że chodzi o bezprawny sposób utrudniania postępowania, jednakże nie do pogodzenia z zasadami racjonalnego działania byłoby przyjęcie, że przepadek przedmiotu poręczenia może być następstwem zachowania dopuszczonego przez prawoTamże, s. 175..

Do art. 268 § 1 k.p.k. odsyła art. 269 § 2 zd. 2 k.p.k. Zatem art. 268 § 1 k.p.k. ma także odpowiednie zastosowanie w razie niezgłoszenia się na wezwanie do odbycia kary (nie tylko kary pozbawienia wolności, ale również i innej, np. ograniczenia wolności – zgodnie z art. 249 § 4 k.p.k. środki zapobiegawcze można stosować do chwili rozpoczęcia wykonania kary). Ustawodawca nie określa, czy w takiej sytuacji ma miejsce obligatoryjne, czy fakultatywne orzeczenie przepadku. Należy przyjąć, że jest możliwe  tylko fakultatywne orzeczenie przepadku, gdyż obligatoryjne jest ograniczone jedynie do ucieczki lub ukrycia się oskarżonegoTamże, s. 175, 176. .

Usprawiedliwione niestawiennictwo wynikające z choroby potwierdzonej zaświadczeniem lekarza sądowego, bez podważenia treści tego zaświadczenia, nie daje podstaw do orzeczenia przepadkuWyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 26 września 1996 r., II AKz 405/96, Prok. i Pr. – wkł. 1997, nr 3, poz. 23, LEX nr 28428. . W pewnych okolicznościach także nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżonego nie stanowi podstawy do orzeczenia przepadku przedmiotu poręczenia. „Utrudnianie postępowania” w znaczeniu art. 268 § 1 zd. 2 k.p.k. nie zawsze jest tożsame z nieusprawiedliwionym niestawiennictwem. Kodeks postępowania karnego przewiduje wypadki, w których postępowanie może się toczyć bez udziału oskarżonego (np. art. 376 i 377 k.p.k.). W przypadku braku potwierdzenia, że oskarżony został wezwany na kolejną rozprawę, nie można stwierdzić, iż jego zachowanie było wprost ukierunkowane na zakłócenie toku procesu i w konsekwencji uzasadnia orzeczenie przepadkuPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 listopada 2006 r., II AKz 751/06, LEX nr 217069, Prok.i Pr. – wkł. 2007, nr 6, poz. 39, KZS 2007, z. 1, poz. 88..

Własność pozostaje pod ochroną konstytucyjną (art. 21 i 64 Konstytucji RP). Orzeczenie przepadku, z uwagi na jego dolegliwy charakter, powinno mieć na celu dobro prowadzonego postępowania karnego, któremu przecież poręczenie majątkowe ma służyć. Nie jest zatem uzasadnione orzekanie przepadku w sytuacji, gdy zachowanie oskarżonego nie godzi w prawidłowy tok postępowania.

Nie uzasadnia odstąpienia od orzeczenia przepadku przedmiotu poręczenia złożenie wniosku o odroczenie wykonania karyPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 10 marca 2010 r., II AKz 34/10, KZS 2010, z. 3, poz. 45, LEX nr 584387. Zgodnie z art. 269 § 2 k.p.k. w razie prawomocnego skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności zwrot przedmiotu poręczenia lub zwolnienie sumy poręczenia następuje z chwilą rozpoczęcia odbywania przez skazanego kary. W razie niezgłoszenia się na wezwanie do odbycia kary stosownie do art. 268 § 1 k.p.k. następuje orzeczenie przepadku. W sytuacji gdy skazany pomimo skutecznego doręczenia mu wezwania do stawienia się do zakładu karnego nie uczynił tego, nie przebywał także pod innymi znanymi adresami, zasadne jest orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia majątkowegoPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 grudnia 2008 r., II AKz 893/08, LEX nr 491169. .

Stosownie do art. 268 § 2 k.p.k. osobę składającą poręczenie należy uprzedzić o treści art. 268 § 1 i art. 269 k.p.k. Brak takiego uprzedzenia nie pozwala na orzeczenie przepadku przedmiotu poręczeniaUchwała Sądu Najwyższego z 20 maja 1992 r., I KZP 17/92, OSNKW 1992, nr 7–8, poz. 53. Zgodnie z art. 16 § 1 k.p.k. takie same skutki wiążą się z udzieleniem przez organ prowadzący postępowanie niewystarczającego (niepełnego) pouczenia, jak również udzielenie mylnego pouczeniaPostanowienie Sądu Najwyższego z 9 grudnia 1977 r., Z 38/77, OSNKW 1978, nr 1, poz. 14.. Reguły rzetelnego procesu, w tym zasada informacji prawnej (art. 16 k.p.k.), wymagają, aby wątpliwości co do zrealizowania przez organ procesowy obowiązku prawidłowego pouczenia nie rozstrzygać na niekorzyść uczestnika postępowaniaPostanowienie Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2011 r., II KZ 22/11, LEX nr 847149..

Nie stanowi mylnego pouczenia jego wadliwe zrozumienie przez stronę (np. sytuacja, w której osoba składająca poręczenie wprawdzie otrzymała stosowne informacje o treści art. 268 § 1 i art. 269 k.p.k., jednakże pozostaje w błędnym stanie świadomości co do ich treści Postanowienie Sądu Najwyższego z 26 września 2011 r., II KZ 33/11, LEX nr 960535.poprzez wadliwą ich interpretację; składający poręczenie – tak jak każdy inny uczestnik postępowania – może dowolnie i wiele razy upewniać się, że pouczenie prawidłowo zrozumiałPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 30 lipca 1998 r., II AKz 192/98, KZS 1998, z. 9, poz. 18, LEX nr 35187.).

Kodeks postępowania karnego nie uzależnia orzeczenia przepadku od postawy składającego poręczenie majątkowe, lecz skupia się na zachowaniu oskarżonego. Dlatego też orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia nastąpi niezależnie od tego, czy osoba składająca poręczenie wiedziała o zamiarach oskarżonego i czy mogła zapobiec jego ucieczce lub ukryciu się albo utrudnianiu w inny bezprawny sposób postępowaniaR. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 176..

Prawomocne orzeczenie przepadku przedmiotów poręczenia przenosi na Skarb Państwa własność złożonych pieniędzy i papierów wartościowych. W przypadku sumy zabezpieczonej zastawem lub hipoteką Skarb Państwa jest uprawniony do uzyskania tej sumy, która podlega ściągnięciu i przekazaniu na rachunek Skarbu PaństwaP. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania, t. I, s. 1514.

Stosownie do art. 269 § 1 k.p.k. ulegające przepadkowi przedmioty poręczenia lub ściągnięte sumy poręczenia majątkowego przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa; pokrzywdzony ma wówczas pierwszeństwo zaspokojenia na nich swoich roszczeń wynikających z przestępstwa, jeżeli w inny sposób nie można uzyskać naprawienia szkody. Przepis ten nie stanowi samoistnej podstawy prawnej zaspokojenia roszczenia należnego pokrzywdzonemu, a jedynie wskazuje, podobnie jak w przepisie art. 1025 k.p.c., kolejność jego wyegzekwowania w przypadku konkurencyjnych wierzytelności, powstałych z różnych podstaw prawnychPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 31 stycznia 1997 r., II AKa 965/96, Apel.-W-wa 1997, nr 2, poz. 10, LEX nr 28835. .

Realizacja postanowienia o przepadku pieniędzy lub papierów wartościowych odbywa się poprzez przekazanie ich na rzecz Skarbu Państwa, jeśli złożono je do depozytu sądowego, albo przez przelanie ich, gdy zostały umieszczone na rachunku bankowym. Wykonanie postanowienia obejmującego przepadek sum zabezpieczonych zastawem na ruchomości złożonej do depozytu sądowego albo hipoteką na nieruchomości następuje przez ich ściągnięcieP. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania, t. I, s. 1515, 1516 i powołana tam literatura..

5. Śmierć poręczyciela majątkowego

Nie skutkuje ustaniem poręczenia śmierć poręczyciela. W przypadku śmierci tej osoby w toku postępowania karnego przedmiot poręczenia wchodzi w skład masy spadkowej po nim, a w jego uprawnienia wchodzi spadkobierca, którego tytuł do spadku stwierdzony został stosownym postanowieniem sądu. W sytuacji gdy do spadku powołany został małoletni, a poręczenie majątkowe dotyczy jednego z jego oskarżonych w sprawie rodziców, małoletni wchodzi w uprawnienia poręczyciela, jednak do jego reprezentowania przed sądem, z uwagi na konflikt interesów, uprawniony jest drugi z rodziców (art. 98 § 2 i 3 k.r.o.). W tym stanie niezbędne jest ustanowienie dla małoletniego kuratora przez sąd opiekuńczy. Z takim wnioskiem powinien wystąpić sąd rozpoznający sprawę, przed podjęciem decyzji co do dalszego stosowania tego środka zapobiegawczegoPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 lutego 2011 r., II AKz 91/11, LEX nr 785474, KZS 2011, z. 5, poz. 95. W postępowaniu przygotowawczym ten obowiązek spoczywa na prokuratorze.

6. Postępowanie w przedmiocie orzeczenia przepadku lub ściągnięcia sumy poręczenia

Zgodnie z art. 46 Konstytucji RP sąd jest jedynym organem uprawnionym do orzeczenia przepadku lub ściągnięcia sumy poręczeniaS. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 441.. Stosownie do postanowień tego przepisu przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Zgodnie z wolą ustrojodawcy przepadek rzeczy może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Wyklucza to możliwość ustanawiania w tych sprawach jakichkolwiek wyjątków (nawet w ustawach) od wyłączności orzeczeń sądówB. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, s. 244..

Artykuł 46 Konstytucji RP został zamieszczony w dziale „Wolności i prawa osobiste”, obok przepisów ustanawiających zasadę wyłączności sądu w zakresie: stosowania tymczasowego aresztowania, orzekania o winie w postępowaniu karnym, podejmowania decyzji o ograniczaniu lub pozbawianiu praw rodzicielskich, a także rozstrzygania o dopuszczalności ekstradycji. Wymienione rozstrzygnięcia dotykają dóbr o podstawowym znaczeniu dla jednostki. Z tego względu rozstrzygnięcia te zostały zastrzeżone do kompetencji sądu. Celem takiego rozwiązania było stworzenie gwarancji proceduralnych niezbędnych dla zapewnienia zgodności z prawem ingerencji organów władzy publicznej w sferę wolności i własności jednostki. Sądowy tryb orzekania ma zapewnić sprawiedliwe i szczególnie wnikliwe rozpatrzenie sprawy oraz zapobiegać wydawaniu rozstrzygnięć niezgodnych z prawem, a w konsekwencji chronić jednostkę przed bezprawną lub nadmierną ingerencją. Prawodawca konstytucyjny uznał, że wystarczającą gwarancję praw jednostki zapewnia jedynie rozstrzygnięcie sąduWyrok Trybunału Konstytucyjnego z 17 kwietnia 2000 r., SK 28/99, OTK 2000, nr 3, poz. 88, LEX nr 40019. .

Stosownie do art. 270 § 1 k.p.k. o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka z urzędu sąd, przed którym postępowanie się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora – sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia następuje w stadium postępowania odwoławczego, sądem właściwym jest sąd drugiej instancjiR. A. Stefański, Kodeks postępowania, t. II, s. 182..

Postanowienie w przedmiocie przepadku przedmiotu poręczenia jest zaskarżalne. Stosownie do art. 270 § 3 k.p.k. na postanowienie określone w § 1 (dotyczące przepadku przedmiotu poręczenia) przysługuje zażalenie. Postanowienie mogą zaskarżyć strony. Może zażalenie złożyć także poręczyciel (art. 459 § 3 k.p.k.).

Nie służy zażalenie na odmowę orzeczenia przepadku poręczeniaTamże, s. 183.. Nie jest także zaskarżalne rozstrzygnięcie o odmowie uwzględnienia wniosku o zwrot kwoty wpłaconej tytułem poręczenia. Kwestię zaskarżalności postanowień dotyczących poręczenia majątkowego regulują przepisy art. 270 § 1 i 3 k.p.k., w myśl których zażalenie przysługuje na postanowienie o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia. Przepisy Kodeksu postępowania karnego nie przewidują natomiast możliwości zaskarżenia decyzji sądu o odmowie zwrotu osobie składającej poręczenie sumy pieniężnej wpłaconej tytułem poręczeniaPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 1 grudnia 2010 r., II AKz 489/10, LEX nr 785265..

Zgodnie z art. 270 § 2 k.p.k. oskarżony, poręczający i prokurator mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądowym lub złożyć wyjaśnienia na piśmie. Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na posiedzenie, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za potrzebne. W postępowaniu sądowym orzeczenie może zostać wydane także na rozprawieP. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania, t. I, s. 1520.. Stosownie do art. 95 zd. 2 k.p.k. orzeczenia podejmowane na posiedzeniu mogą zapadać także na rozprawie.

Ustawa zezwala na dopuszczenie do udziału w postępowaniu w przedmiocie przepadku poręczenia strony oraz poręczającego, a także umożliwia im przedstawienie swych racji oraz wniosków o konkretne rozstrzygnięcie. Osoby zainteresowane mogą toczyć spór o korzystne dla siebie orzeczenie. Konieczność zachowania kontradyktoryjności wynika z dolegliwości konsekwencji, jaka wiąże się z orzeczeniem przepadkuTamże..

Poręczający jest zobligowany do czuwania, by oskarżony stawiał się na wezwanie organu procesowego i nie utrudniał w bezprawny sposób postępowania, zatem musi mieć wiedzę na temat obowiązków, jakie ciążą na oskarżonym, i wymagań, jakie stawia przed nim organ procesowy. W takiej sytuacji sąd, podejmując decyzję w przedmiocie przepadku poręczenia majątkowego, powinien wysłuchać poręczającego, który wypowiedziałby się na temat zachowania oskarżonego i jego niestawiennictwa na wezwania sąduPostanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 3 sierpnia 2011 r., II AKz 364/11, OSA 2012, nr 5, s. 19–23, KZS 2012, z. 3, poz. 56, LEX nr 1162600..