Katastrofą budowlaną jest gwałtowne i niezamierzone zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów. Za katastrofę budowlaną należy uznać zniszczenie takich elementów konstrukcyjnych obiektu, jak schody i ściana nośnaWyrok WSA w Warszawie z 17 stycznia 2006 r., sygn. VII SA/Wa 1103/05, LEX nr 206527.. Ustawa Prawo budowlane nie tylko wskazuje, co należy rozumieć pod pojęciem „katastrofa budowlana” oraz jakie zdarzenia nie stanowią katastrofy budowlanej. Wyłączenie dotyczy uszkodzenia elementu wbudowanego w obiekt budowlany, nadającego się do naprawy lub wymiany, uszkodzenia lub zniszczenia urządzeń budowlanych związanych z budynkami oraz awarii instalacjiUstawa Prawo budowlane nie definiuje tego pojęcia. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. nr 62, poz. 558) awaria techniczna to gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości. Definicję tę można stosować pomocniczo.. Wyznaczając więc granice tej instytucji prawnej, ustawodawca do katastrofy budowlanej zaliczył także sytuacje mogące wystąpić w trakcie wykonywania robót budowlanych – obsunięcie się wykopu, zawalenie konstrukcji rusztowań lub urządzeń umożliwiających budowę elementów konstrukcyjnych. Regulacje prawne dotyczące katastrof budowlanych ustawodawca umieścił w odrębnym rozdziale ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlaneTekst jedn. Dz.U. z 2010 r. nr 243, poz. 1623 ze zm., katastrofa budowlana może bowiem dotyczyć zarówno obiektu będącego w budowie, jak i obiektu budowlanego użytkowanego.

Zdarzenie sklasyfikowane jako katastrofa budowlana musi być nagłe i nieoczekiwane. Stopniowe niszczenie obiektu nie może być więc uznane za katastrofę budowlaną. Użycie przez ustawodawcę w definicji katastrofy budowlanej określenia „niezamierzone” powoduje, że za takie zdarzenie nie będzie uznane celowe działanie człowieka, którego skutkiem jest gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów. W doktrynie pojawił się także pogląd, że sformułowanie „niezamierzone zniszczenie obiektu budowlanego” należy rozumieć w kategoriach obiektywnych, tzn. dla oceny stanu faktycznego bez znaczenia jest okoliczność, że sprawca katastrofy działał w sposób zamierzony bądź niezamierzony, jeśli w normalnych okolicznościach zdarzenie nie powinno mieć miejscaH. Kisilowska (red.), Prawo budowlane z umowami w działalności inwestycyjnej. Komentarz, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis 2008, s. 324–325; Z. Kostka, Prawo budowlane. Komentarz, Gdańsk: ODiDK 2004, s. 182.. Jeżeli zdarzenia  związane z obiektem budowlanym nie można zakwalifikować jako katastrofę budowlaną, bo np. obiekt uległ tylko uszkodzeniu, a nie zniszczeniu lub zniszczenie nie było gwałtowne, organ nadzoru budowlanego konieczne czynności podejmuje na podstawie rozdziału 6 ustawy Prawo budowlane.

W związku ze zdarzeniem zakwalifikowanym jako katastrofa budowlana konieczne jest podjęcie działań zabezpieczających. Teren katastrofy winna zabezpieczyć Policja, służby ratownicze (pogotowie ratunkowe, straż pożarna, służby ratownictwa biologicznego czy chemicznego) – ratować ludzi i mienie, natomiast służby nadzoru budowlanego odpowiedzialne są za ustalenie okoliczności i skutków zdarzenia. W użytkowanym obiekcie budowlanym zajdzie także konieczność odcięcia dopływu mediów technicznych.

Po podjęciu bezpośrednich działań zabezpieczających miejsce wystąpienia katastrofy budowanej ustawa Prawo budowlane przewiduje podjęcie określonych czynności administracyjnych, które mają na celu określenie przyczyn katastrofy, wyjaśnienie okoliczności zdarzenia i ewentualnie ustalenie osób, które przyczyniły się do katastrofy. Postępowanie wyjaśniające w sprawie przyczyn katastrofy budowlanej prowadzi organ nadzoru budowlanego. Właściwy jest organ miejsca zdarzenia i w zależności od rodzaju obiektu, który uległ katastrofie, czynności podejmować będzie nadzór budowlany szczebla powiatowego lub wojewódzkiego. W zakresie ustalenia organu właściwego rzeczowo należy stosować więc art. 83 ust. 3 w związku z art. 82 ust. 3 ustawy Prawo budowlaneWojewódzki inspektor nadzoru budowlanego będzie więc organem pierwszej instancji w sprawach obiektów i robót budowlanych: usytuowanych na terenie pasa technicznego, portów i przystani morskich, morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, a także na innych terenach przeznaczonych do utrzymania ruchu i transportu morskiego; hydrotechnicznych piętrzących, upustowych, regulacyjnych, melioracji podstawowych oraz kanałów i innych obiektów służących kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, wraz z obiektami towarzyszącymi; dróg publicznych krajowych i wojewódzkich wraz z obiektami i urządzeniami służącymi do utrzymania tych dróg i transportu drogowego oraz sytuowanymi w granicach pasa drogowego sieciami uzbrojenia terenu – niezwiązanymi z użytkowaniem drogi, a w odniesieniu do dróg ekspresowych i autostrad – wraz z obiektami i urządzeniami obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek; usytuowanych na obszarze kolejowym; lotnisk cywilnych wraz z obiektami i urządzeniami towarzyszącymi; usytuowanych na terenach zamkniętych metra wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi oraz sieciami uzbrojenia terenu, jeżeli konieczność ich budowy lub przebudowy wynika z budowy lub przebudowy metra; sieci uzbrojenia terenu sytuowanych poza pasem drogowym drogi krajowej lub wojewódzkiej, jeżeli konieczność ich budowy lub przebudowy wynika z budowy lub przebudowy tej drogi; drogowych obiektów inżynierskich sytuowanych w granicach pasa drogowego drogi krajowej lub wojewódzkiej, niezwiązanych z tymi drogami; dróg gminnych lub powiatowych, jeżeli konieczność ich budowy lub przebudowy wynika z budowy lub przebudowy drogi krajowej lub wojewódzkiej; zjazdów z dróg krajowych i wojewódzkich; sieci przesyłowych; rurociągów przesyłowych dalekosiężnych służących do transportu ropy naftowej i produktów naftowych..

Ustawodawca przewidział możliwość przejęcia prowadzenia postępowania przez organ wyższego stopnia (art. 77 w zw. z art. 76 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane). Z uprawnienia tego organ wyższego stopnia korzysta według własnego uznania, najczęściej wówczas, gdy katastrofa miała znaczne skutki lub w jej wyniku zginął człowiek. Ponadto czynności w związku z katastrofą budowlaną mogą podjąć inne organy według posiadanych kompetencji, np. prokuratura lub Państwowa Inspekcja Pracy. Organ wyższego stopnia czynności w sprawie będzie podejmował na podstawie ustawy Prawo budowlane, natomiast pozostałe instytucje na podstawie przepisów dla nich właściwych.

W przypadku katastrofy budowlanej w budowanym, rozbieranym lub użytkowanym obiekcie budowlanym, kierownik budowy (robót), właściciel, zarządca lub użytkownik jest obowiązany w pierwszej kolejności zorganizować doraźną pomoc poszkodowanym i przeciwdziałać rozszerzaniu się skutków katastrofy, a także zabezpieczyć miejsce katastrofy przed zmianami uniemożliwiającymi prowadzenie postępowania wyjaśniającego okoliczności i przyczyny zdarzenia, chyba że konieczne jest dokonanie czynności mających na celu ratowanie życia lub zabezpieczenie przed rozszerzaniem się skutków katastrofy. Wówczas należy szczegółowo opisać stan po katastrofie oraz zmiany w nim wprowadzone, z oznaczeniem miejsc ich wprowadzenia na szkicach i, w miarę możliwości, na fotografiach. O katastrofie budowlanej należy niezwłocznie zawiadomić właściwy organ nadzoru budowlanego, właściwego miejscowo prokuratora i Policję, inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta obiektu budowlanego (jeżeli katastrofa nastąpiła w trakcie budowy) oraz inne organy lub jednostki organizacyjne zainteresowane przyczynami lub skutkami katastrofy z mocy szczególnych przepisów (np. Państwowa Inspekcja Pracy, jednostki ratownictwa chemicznego lub biologicznego, organy właściwe z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego). Z treści przepisu wynika, że w przypadku katastrofy budowlanej w trakcie budowy lub rozbiórki obiektu akcją na miejscu katastrofy kieruje kierownik budowy. W przypadku obiektu będącego w użytkowaniu – właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu. Niedopełnienie powyższych obowiązków może skutkować odpowiedzialnością karną.

W sytuacji wystąpienia katastrofy budowlanej postępowanie prowadzone przez organy nadzoru budowlanego ma charakter działania w stanie wyższej konieczności i w pierwszej kolejności zmierza do wyjaśnienia przyczyn i okoliczności katastrofy budowlanej oraz ma na celu likwidację zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego, zdrowia i życia ludzkiego, a także zapobieżenie możliwości wystąpienia ogromnych strat materialnych. Ten szczególny tryb postępowania ma pierwszeństwo przed ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, m.in. dotyczącymi obowiązku zawiadomienia stron o wszczęciu postępowania (art. 61 § 4 w zw. z art. 10 § 1 k.p.a.). Dlatego dopiero po dokonaniu pierwszych niezbędnych czynności wyjaśniających organ ustala krąg podmiotów obowiązanych do wykonania niezbędnych robót w celu uporządkowania terenu katastrofy i zabezpieczenia obiektu budowlanego do czasu wykonania robót doprowadzających obiekt do stanu właściwego, co w konsekwencji ma doprowadzić do usunięcia skutków katastrofy budowlanej w trybie art. 78 ust. 1 i art. 79 ustawy Prawo budowlaneWyrok WSA w Łodzi z 25 października 2010 r., sygn. II SA/Łd 531/10, www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

Organ nadzoru budowlanego po otrzymaniu zawiadomienia o katastrofie budowlanej jest zobowiązany niezwłocznie powołać komisję w celu ustalenia przyczyn i okoliczności katastrofy oraz zakresu czynności niezbędnych do likwidacji zagrożenia bezpieczeństwa ludzi lub mienia oraz zawiadomić o katastrofie organ nadzoru budowlanego wyższego stopnia i Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Formą powołania komisji może być postanowienie. Nie ma potrzeby wydawania w tym zakresie decyzji administracyjnej.

W skład komisji obowiązkowo wchodzą: przedstawiciel właściwego organu jako przewodniczący, przedstawiciele innych zainteresowanych lub właściwych rzeczowo organów administracji rządowej i przedstawiciele samorządu terytorialnego. Jeżeli komisję powołuje organ wyższego stopnia, który przejął prowadzenie postępowania wyjaśniającego, w skład komisji może powołać przedstawiciela organu właściwego w pierwszej instancji. Liczba członków komisji zależy od uznania organu ją powołującego. Ponadto w miarę potrzeby w skład komisji mogą zostać powołani rzeczoznawcy budowlani lub inne osoby posiadające wymagane kwalifikacje zawodowe (w zależności od obiektu, który uległ katastrofie). Skoro ustawodawca wskazał konieczność posiadania wymaganych kwalifikacji zawodowych, osoby te muszą wykazać się przed organem nadzoru budowlanego posiadaniem stosownych kwalifikacji do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie oraz wpisem na listę członków właściwej izby samorządu zawodowego (zaświadczenie ze wskazaniem daty ważności).

Komisja dokonuje oględzin miejsca zdarzenia i ustala protokolarnie, na czym polegała katastrofa budowlana. Warto w trakcie oględzin sporządzić dokumentację fotograficzną miejsca zdarzenia. W oględzinach mogą uczestniczyć rzeczoznawcy budowlani, którzy sporządzą ekspertyzę konieczną do ustalenia przyczyn katastrofy. Przepisy ustawy Prawo budowlane upoważniają organ nadzoru budowlanego do zlecenia na koszt inwestora, właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego ekspertyzy, jeżeli jest to konieczne do ustalenia przyczyn katastrofy lub wydania decyzji określającej zakres i termin wykonania niezbędnych robót w celu uporządkowania terenu katastrofy i zabezpieczenia obiektu budowlanego do czasu wykonania robót doprowadzających obiekt do stanu właściwego. Dla obciążenia kosztami wykonania ekspertyzy nie jest konieczne zawarcie umowy cywilnej z podmiotem lub podmiotami wykonującymi ekspertyzęWyrok WSA w Warszawie z dnia 15 marca 2011 r., sygn. VII SA/Wa 2289/10, www.orzeczenia.nsa.gov.pl. Ponadto, jak wskazał NSA: „W razie wątpliwości co do formy zobowiązywania przez organ administracji do uiszczenia kosztów ekspertyz zleconych na podstawie art. 78 ust. 2 Prawa budowlanego należy przyjmować, że właściwą formą jest decyzja administracyjna. O takim charakterze rozstrzygnięcia decyduje jego treść i elementy, władczy charakter oraz potrzeba ochrony prawnych interesów zobowiązanych podmiotów”Wyrok NSA z 16 marca 2010 r., sygn. II OSK 879/09, www.orzeczenia.nsa.gov.pl. Wyrok zapadł w sprawie, w której GINB postanowieniem na podstawie art. 78 ust. 2 ustawy Prawo budowlane w zw. z art. 123 k.p.a.Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267. zobowiązał właściciela obiektu, który uległ katastrofie budowlanej, do uiszczenia kosztów sporządzenia ekspertyzy. W pouczeniu organ wskazał, że na postanowienie nie przysługuje zażalenie. NSA uznał więc, że należy domniemywać, iż postanowienie to w istocie stanowi decyzję, od której przysługuje środek odwoławczy. Wydając postanowienie w przedmiocie kosztów sporządzonej ekspertyzy, GINB pozbawił zobowiązanego ochrony swoich praw. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby w zakresie kosztów sporządzenia ekspertyzy skorzystać z dyspozycji art. 264 k.p.a. Zgodnie z nim jednocześnie z wydaniem decyzji organ administracji publicznej ustali w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie, wysokość  kosztów postępowania, osoby zobowiązane do ich poniesienia oraz termin i sposób ich uiszczenia.

Wskazać też należy, że kwestia kosztów sporządzenia ekspertyzy koniecznej do ustalenia przyczyn katastrofy lub do wydania decyzji określającej zakres i termin wykonania niezbędnych robót w celu uporządkowania terenu katastrofy i zabezpieczenia obiektu budowlanego do czasu wykonania robót doprowadzających obiekt do stanu właściwego nie jest sprawa cywilną, a przed sądami powszechnymi nie można dochodzić roszczeń z tego tytułuWyrok NSA z 16 marca 2010 r., sygn. II OSK 534/09, www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

Ekspertyza powinna wskazywać przyczynę i okoliczności katastrofy oraz czynności niezbędne do likwidacji niebezpieczeństwa dla ludzi i mienia. Termin przedstawienia ekspertyzy winien być tak ustalony, aby mogła być ona rzetelnie opracowana i aby komisja mogła zakończyć swoje prace, a organ wydać decyzję w przedmiocie robót niezbędnych do uporządkowania terenu katastrofy i zabezpieczenia obiektu budowlanego do czasu wykonania robót doprowadzających obiekt do stanu właściwego. Ustawodawca nie wskazuje wprost formy zlecenia ekspertyzy. Niewątpliwie stanowi ona element materiału dowodowego, na podstawie którego komisja merytorycznie zakończy swoją pracę. Zlecenie przedstawienia ekspertyzy powinno odbyć się więc w trybie przepisów o postępowaniu dowodowym. Zgodnie z art. 123 k.p.a. w toku postępowania organ administracji publicznej wydaje postanowienia, które dotyczą, co do zasady, poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania. Zlecenie przedstawienia ekspertyzy odbywa się więc w formie postanowienia.

Komisja może wezwać do udziału w czynnościach inwestora, właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego, projektanta, przedstawiciela wykonawcy lub producenta wyrobów budowlanych oraz osoby odpowiedzialne za nadzór nad wykonywanymi robotami budowlanymi. Ich wiedza o obiekcie lub wykonywanych robotach budowlanych stanowi cenny materiał dla komisji ustalającej okoliczności i przyczyny katastrofy. Osoby wezwane nie stają się członkami komisji, uczestniczą jedynie w jej pracach. W celu uzyskania materiału dowodowego komisja może przesłuchać w charakterze świadków: projektanta, inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego, kierownika budowy lub robót czy też wykonawców robót.

Jeżeli katastrofa budowlana wydarzyła się w trakcie budowy obiektu, organ nadzoru budowlanego powinien wstrzymać wykonywanie robót budowlanych postanowieniem na podstawie art. 50 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane. Jeżeli postępowanie w sprawie przyczyn i okoliczności powstania katastrofy przejął organ wyższego stopnia, to postanowienie na podstawie art. 50 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane winien wydać organ właściwy w sprawie przedmiotowego obiektu budowlanego lub robót budowlanych na zasadach ogólnych. Artykuł 77 ustawy Prawo budowlane zezwala jedynie na przejęcie prowadzenia postępowania w zakresie wyjaśnienia przyczyn i okoliczności katastrofy budowlanej. Postanowienie do wstrzymaniu robot budowlanych wykonywanych przy obiekcie, który uległ katastrofie, nie należy do tego zakresu.

Niewątpliwie zajdzie konieczność nakazania inwestorowi wykonania niezbędnych zabezpieczeń zrealizowanych dotąd robót budowlanych. Artykuł 76 ust. 4 ustawy Prawo budowlane upoważnia organy nadzoru budowlanego do nakazania właścicielowi lub zarządcy, jeszcze w trakcie prac komisji, w drodze decyzji, zabezpieczenia miejsca katastrofy oraz obiektu budowlanego, który uległ katastrofie, uporządkowania terenu lub wykonania innych niezbędnych czynności i robót budowlanych. Celem decyzji jest zabezpieczenie obiektu do czasu wykonania robót doprowadzających obiekt do stanu właściwego. W przypadku obiektu w budowie jest to stan umożliwiający podjęcie budowy, w przypadku użytkowanego obiektu – stan umożliwiający wznowienie jego użytkowania. Decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu i może być ogłoszona ustnie. Skutki prawne wywoła więc decyzja nieostateczna, a wniesienie odwołania nie wstrzyma jej wykonania. Ogłoszenia decyzji musi dokonać osoba piastująca funkcje organu albo pracownik organu upoważniony w trybie art. 268a k.p.a. W razie niewykonania lub nadmiernej zwłoki w wykonaniu decyzji przez właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego organ zapewni jej wykonanie na koszt i ryzyko zobowiązanego. Jeżeli decyzja została ogłoszona ustnie, jest ważne, by ten fakt został odnotowany w formie pisemnej, na wypadek rozpatrywania odwołania lub egzekwowania obowiązku nałożonego decyzją. 

Komisja ustalająca przyczyny i okoliczności katastrofy w trakcie prac korzysta z dokumentacji projektowej zatwierdzonej decyzją o udzieleniu pozwolenia na budowę (jeżeli taka decyzja została wydana), która winna znajdować się we właściwym organie nadzoru budowlanego. Jeżeli postępowanie wyjaśniające przejął organ wyższego stopnia, winien on taką dokumentację uzyskać od organu, który jest w jej posiadaniu. Dokumentacja projektowa winna być też przekazana osobie lub osobom sporządzającym ekspertyzę zleconą na koszt inwestora. Istotne informacje dla ustalenia przyczyn i okoliczności katastrofy, która wystąpiła w trakcie budowy obiektu, zawierać będzie dziennik budowy. Ponadto komisja ustala osoby, które pełniły samodzielne funkcje techniczne w związku z wykonywanymi robotami budowlanymi. Projektant, kierownik budowy, kierownicy robót, inspektor nadzoru inwestorskiego, a także inwestor, inżynier budowy czy kierownik firmy podwykonawczej powinni być przesłuchani przez komisję w charakterze świadków. W zakresie przesłuchania zastosowanie będą miały przepisy k.p.a. dotyczące świadków i zeznań.

W trakcie prac komisja może nakładać na uczestników procesu budowlanego mandaty karne stosownie do treści art. 93 ustawy Prawo budowlane, stanowiącej podstawę ukarania. Jeżeli po zakończeniu prac komisja uzna to za uzasadnione, może wystąpić do prokuratury z zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Zawiadomienie będzie zasadne m.in. wtedy, gdy komisja ustali, że:

• inwestor wykonywał roboty budowlane bez uzyskania wymaganego pozwolenia na budowę (art. 90 ustawy Prawo budowlane),
• osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne nie posiadały do tego odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (art. 91 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane),
• właściciel obiektu budowlanego nie spełnia obowiązku utrzymania obiektu w należytym stanie technicznym (art. 91a),
• zarządca obiektu nie usunął mogących spowodować niebezpieczeństwo dla ludzi uszkodzeń stwierdzonych w protokole okresowej kontroli obiektu budowlanego (art. 92 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane).

Ustalenie przyczyn katastrofy budowlanej prowadzi do wskazania osób odpowiedzialnych jej za spowodowanie. Sprawca katastrofy może ponieść odpowiedzialność karną na podstawie przepisów Kodeksu karnego. Zgodnie z art. 163 Kodeksu karnego odpowiedzialność ponosi sprawca zawalenia się budowli, które zagroziło życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, nawet jeżeli sprawca działał nieumyślnie.

Organy nadzoru budowlanego w wyniku ustaleń komisji mogą wystąpić do właściwej okręgowej izby inżynierów budownictwa o podjęcie postępowania dyscyplinarnego w stosunku do osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie.

Po zapoznaniu się z ekspertyzą i na podstawie własnej analizy komisja ustala zdarzenia i okoliczności zaistniałe bezpośrednio przed katastrofą, jak i w jej trakcie, które przyczyniły się do jej wystąpienia. Wśród okoliczności przyczyniających się do wystąpienia katastrofy mogą się znaleźć:

• błędy techniczne w fazie projektowania obiektu, najczęściej w zakresie właściwych obliczeń,
• błędy na etapie wykonawczym, poprzez np. naruszenie zasad wiedzy technicznej, samowolną zmianę materiałów budowlanych bez sporządzenia stosownych obliczeń, dokonanie odstąpień od zatwierdzonego projektu budowlanegoZgodnie z art. 36a ust. 5 ustawy Prawo budowlane do istotnych odstąpień od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę nie zalicza się zmian w zakresie konstrukcji obiektu, które w punktu widzenia sztuki budowlanej mogą być niebezpieczne. Do dnia 25 września 2006 r. istotne odstąpienie stanowiły zmiany geometrii dachu w zakresie kąta nachylenia, wysokości kalenicy i układu połaci dachowej. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 163, poz. 1364) wykreśliła ten zapis.,
• naruszenia przepisów Prawa budowlanego, np. brak ustanowienia kierownika budowy (art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy), brak zapewnienia nadzoru nad wykonaniem skomplikowanych robót budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (art. 18 ust. 1 pkt 5 ustawy), brak przestrzegania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, brak sporządzenia szczegółowego projektu określonych robót budowlanych wymaganego zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane (np. montażu pewnych elementów obiektu),
• nieprawidłowe dokumentowanie wykonywanych robót budowlanych w dzienniku budowy, np. brak zapisów o zastosowaniu wyrobów budowlanych zamiennych, brak informacji o zatrudnianiu na budowie firm podwykonawczych, brak informacji potwierdzających podjęcie się pełnienia samodzielnych funkcji technicznych na budowie,
• zaistnienie zjawiska nagłego i nieprzewidzianego przemieszczenia się mas ziemnych podłoża, tzw. osuwiska, skutkiem czego doszło do gwałtownego zniszczenia obiektu budowlanego.

Komisja, we wnioskach końcowych, wskazać może także konieczność wykonania ekspertyzy technicznej w zakresie prawidłowości całości wykonanych robót budowlanych, jeżeli katastrofa dotyczyła obiektu budowlanego będącego w budowie, a przyczyną katastrofy było odstąpienie od zatwierdzonej dokumentacji projektowej.

Po zakończeniu prac komisji organ niezwłocznie wydaje decyzję określającą zakres i termin wykonania niezbędnych robót w celu uporządkowania terenu katastrofy i zabezpieczenia obiektu budowlanego do czasu wykonania robót doprowadzających obiekt do stanu właściwego. Kompetencje do wydania decyzji posiada organ pierwszej instancji właściwy w zakresie przedmiotowego obiektu lub robót budowlanych, nawet wówczas, gdy prowadzenie postępowania wyjaśniającego przejął organ wyższego stopnia. Decyzja ta kończy postępowanie wyjaśniające w sprawie przyczyn i okoliczności katastrofy i może być skierowana do inwestora, właściciela lub zarządcy obiektu budowlanegoWyrok WSA w Warszawie z 24 kwietnia 2004 r., sygn. VII SA/Wa 69/08, LEX nr 526531. Podmioty te po zakończeniu postępowania są zobowiązane podjąć niezwłocznie działania niezbędne do usunięcia skutków katastrofy budowlanej. Niewykonanie tego obowiązku jest zagrożone odpowiedzialnością karną na podstawie art. 92 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane. Ustawodawca umożliwił organowi alternatywne wskazanie podmiotu zobowiązanego do wykonania nałożonego decyzją obowiązku. Organ może więc nałożyć obowiązek na wszystkich współwłaścicieli nieruchomości, mimo że tylko część z nich jest użytkownikami obiektuWyrok WSA w Łodzi z 25 października 2010 r., sygn. II SA/Łd 531/10, www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

Po usunięciu skutków katastrofy inwestor będzie mógł się ubiegać o pozwolenie na wznowienie prowadzonych robót budowlanych przerwanych w wyniku katastrofy. Właściciel lub zarządca obiektu budowlanego, jeżeli będzie to uzasadnione technicznie, będzie mógł się ubiegać o pozwolenie na remont lub odbudowę uszkodzonego lub zniszczonego obiektu budowlanego.

Po zakończeniu prac komisji ustalającej okoliczności i przyczyny katastrofy mogą być podejmowane dalsze władcze czynności organu nadzoru budowlanego na podstawie art. 66 lub 67 ustawy Prawo budowlane. Organ może uznać, że obiekt, który uległ katastrofie, jest zniszczony w takim stopniu, iż nie nadaje się do remontu, odbudowy lub wykończenia i konieczne jest nakazanie jego rozbiórki. Wówczas nakaz rozbiórki będzie skierowany do inwestora, właściciela albo zarządcy obiektu. Jeżeli przywrócenie obiektu do użytkowania wymaga dokonania pewnych robót doprowadzających obiekt do odpowiedniego stanu technicznego, organ wydaje decyzję na podstawie art. 66 ustawy Prawo budowlane skierowaną do właściciela lub zarządcy obiektu.

Zniszczenia lub uszkodzenia obiektów budowlanych mogą wystąpić także w trakcie zdarzeń kwalifikowanych jako stan klęski żywiołowej, w myśl przepisów ustawy z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowejKlęska żywiołowa, według ustawy, to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.. Wówczas organy nadzoru budowlanego uczestniczą, z mocy art. 17 ustawy, w pracach powiatowych lub wojewódzkich zespołów reagowania kryzysowego, w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub usunięcia jej skutków. Niemniej jednak udziału organów nadzoru budowlanego w tych zespołach, kierowanych przez organy wskazane w ustawie o stanie klęski żywiołowej, nie można utożsamiać z czynnościami wykonywanymi w sprawie katastrofy budowlanej na podstawie rozdziału 7 ustawy Prawo budowlane.