Wstęp

Ustawodawca w ramach techniki legislacyjnej bardzo często posługuje się przepisami odsyłającymiZob. M. Hauser, Przepisy odsyłające, „Przegląd Legislacyjny” 2003, nr 4, s. 75–92. Na temat odsyłającego charakteru przepisów przewidujących „odpowiednie stosowanie” wypowiadali się m.in. K. Opałek, J. Wróblewski, Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969, s. 320–321; Z. Siwik, „Odpowiednie” stosowanie przepisów kodeksu karnego w prawie karnym skarbowym, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. XXIII, Wrocław 1987, s. 112., używając sformułowania „stosuje się” lub „stosuje się odpowiednio”Ustawodawca często używa tych terminów zamiennie, nie rozróżniając ich.. Tego rodzaju zabieg legislacyjny, choć uzasadniony względami praktycznymiPosługiwanie się w aktach prawnych odesłaniami z zastrzeżeniem odpowiedniego stosowania wpływa m.in. na skrócenie ich rozmiarów i umocnienie spójności regulowanych instytucji. Zob. § 156 ust. 1 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz.U. z 2002 r. nr 100, poz. 908. Por. M. Hauser, Przepisy odsyłające, s. 80. , rodzi problemy interpretacyjne w procesie stosowania prawaNa problemy te zwracali już uwagę J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964, z. 3, s. 368; Z. Siwik, „Odpowiednie”, s. 113; M. Hauser, Odpowiednie stosowanie przepisów prawa – uwagi porządkujące, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. LXV, Wrocław 2005, s. 152.. Zasadniczo wynikają one stąd, że zwrot „odpowiednie stosowanie” nie jest jednoznaczny, a „odpowiednie stosowanie” odnośnych przepisów nie jest czynnością o jednolitym charakterzeZob. J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie, s. 370; uchwała SN z 28 września 2006 r., I KZP 8/06, OSNKW 2006, nr 10, poz. 87. .

W niniejszym artykule, jego części I, opierając się na wypowiedziach doktryny dotyczących kwestii odpowiedniego stosowania przepisów, jak i orzeczeniach Sądu Najwyższego – Izby Karnej, rozpatrującego kasacje od orzeczeń Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury, przedstawione zostaną teoretyczne i praktyczne problemy wynikające na tle przepisu art. 95n ustawy Prawo o adwokaturzeArt. 95n ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze z późn. zm: „W sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego” – tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 146, poz. 1188. (dalej: poa), który nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) do postępowania w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów.

W części II artykułu dokonana zostanie interpretacja przepisu art. 88a ustawy Prawo  o adwokaturze. Analizie będzie poddana kwestia sporządzania przez sąd dyscyplinarny uzasadnień orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne w celu ustalenia, czy obowiązek sporządzania uzasadnień powyższych rozstrzygnięć istnieje z urzędu, czy na wniosek uprawnionego podmiotu. Rozważone zostanie, czy powyższa materia została wyczerpująco uregulowana w akcie podstawowym, czy też wymaga odpowiedniego zastosowania przepisów k.p.k.

W części III artykułu udzielona zostanie odpowiedź na pytanie, czy od postanowienia sądu dyscyplinarnego orzekającego jako instancja odwoławcza (rozpoznającego odwołanie na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia dyscyplinarnego) przysługuje odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.

W poniższych rozważaniach posłużono się pojęciami w znaczeniu powszechnie akceptowanym w ogólnej teorii prawa. Przez termin „przepis odsyłający” będzie rozumiany przepis prawny, w którym sformułowane są normy odsyłające, przez termin „zakres odesłania” – stosunki nieuregulowane i wymagające uzupełnienia przez przepisy odniesienia, przez „zakres odniesienia” – stosunki (materia), do których odesłanie jest skierowane (stosunki, do jakich przepis ma być zastosowany), „przepisy odniesienia” – konkretny przepis czy grupa przepisów, do których skierowane jest odesłanie, a przez „przepis podstawowy” – przepis, który ma być ewentualnie uzupełniony o przepis (przepisy) odniesieniaZob. np. J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie , s. 368; M. Hauser, Odpowiednie stosowanie, s. 152–153; J. Wróblewski, Przepisy odsyłające, ZNUŁ Nauki Humanistyczno-Społeczne 1964, z. 35, s. 3; A. Błachnio-Parzych, Przepisy odsyłające systemowo (wybrane zagadnienia), „Państwo i Prawo” 2003, z. 1, s. 43..

I. Odpowiednie stosowanie przepisów – uwagi ogólne

Problematyka odpowiedniego stosowania przepisów, istotna z punktu widzenia procesu stanowienia prawa, jak i jego stosowania, nie cieszy się zbyt dużym zainteresowaniem doktryny. Wypowiedzi na temat tego zagadnienia jest niewiele. Są to głównie publikacje Józefa NowackiegoJ. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie, s. 367–376; tenże, Analogia legis, Warszawa 1966. Zagadnienie to poruszali również W. Kozielewicz, Stosowanie prawa karnego materialnego i procesowego w postępowaniu dyscyplinarnym w sprawach sędziów (zarys problematyki), (w:) W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora A. Wąska, red. L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda, Lublin 2005, s. 455–464; L. Morawski, Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 299–302; A. Błachnio-Parzych, Przepisy odsyłające systemowo, s. 43–54 oraz M. Hauser, Odpowiednie stosowanie, s. 151–168. Ta ostatnia dokonała podsumowania wypowiedzi doktryny na temat przedmiotowego zagadnienia. Formułowano też uwagi bardziej szczegółowe, np. dotyczące odpowiedniego zastosowania przepisów Kodeksu karnego w prawie karnym skarbowym: Z. Siwik, „Odpowiednie”, s. 97; G. Łabuda, T. Razowski, Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 maja 2002 r., „Prokuratura i Prawo” 2003, z. 3, s. 101–111. Niejednokrotnie w kwestii tej wypowiadał się Sąd Najwyższy, rozpatrując np. kasacje w sprawach postępowań dyscyplinarnych sędziów i adwokatów., który jako pierwszy wskazał, że „odpowiednie” stosowanie przepisów nie jest czynnością jednolitą i w konsekwencji ze względu na rezultat tej czynności wyodrębnił trzy grupy przypadków. Do pierwszej zaliczył te przepisy, które należy stosować bez żadnych zmian w ich dyspozycji. Do drugiej grupy – wypadki stosowania przepisów z pewnymi modyfikacjami, a do trzeciej te przepisy, które w ogóle nie mogą być stosowane do drugiego zakresu odniesienia, głównie ze względu  na ich bezprzedmiotowość bądź też całkowitą sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla tych stosunków, do których miałyby one być stosowane odpowiednioJ. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie, s. 370–371; wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z 29 października 2009 r., SDI 22/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 132.. To wyróżnienie spotkało się z akceptacją judykatury. Sąd Najwyższy wielokrotnie odwoływał się w swoich orzeczeniach do tego rozróżnieniaNp. uchwała z 28 września 2006 r., I KZP 8/06, OSNKW 2006, nr 10, poz. 87; uchwała SN – Izba Karna z 23 maja 2006, I KZP 6/06, OSNKW 2006, nr 6, poz. 56; wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z 29 października 2009 r., SDI 22/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 132..

Mając na uwadze, że ustawodawca posługuje się w ramach techniki legislacyjnej różnymi rodzajami odesłaniaNa temat klasyfikacji przepisów odsyłających zob. M. Hauser, Przepisy odsyłające, s. 75–92. i odsyła albo do konkretnych przepisów, albo do grupy przepisów (tak jak to uczynił w przypadku omawianego zagadnienia odesłania w postępowaniu dyscyplinarnym adwokatów do przepisów Kodeksu postępowania karnego – art. 95n poa), to wyróżniona przez Nowackiego trzecia grupa przypadków mogłaby być zastosowana jedynie do drugiego rodzaju odesłania – odesłania do grupy przepisów. Tylko w takiej bowiem sytuacji możliwe jest istnienie jakiegoś konkretnego (konkretnych) przepisu (przepisów) odniesienia, który nie mógłby być zastosowany z uwagi na jego bezprzedmiotowość dla danego zakresu odniesienia, czy też z uwagi na sprzeczność z innymi przepisami regulującymi już stosunki, do których przepisy te mają być zastosowaneA. Błachnio-Parzych, Przepisy odsyłające systemowo, s. 44–45.. Trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której ustawodawca (przy założeniu jego racjonalności) odsyła do konkretnego przepisu odniesienia, który nie może być zastosowany z powodu jego bezprzedmiotowości dla danego zakresu odniesienia albo sprzeczności z innymi przepisami normującymi daną materię. Założyć należy, że jeżeli ustawodawca odsyła do konkretnego przepisu odniesienia i formułuje nakaz jego „odpowiedniego” zastosowania, to takie „odpowiednie” zastosowanie jest w ogóle możliwe.

Przechodząc do charakterystyki omawianego przepisu art. 95n poa, posłużono się etapami wykładni przepisów odsyłających z zastrzeżeniem „odpowiedniości” wyróżnionych przez Marię HauserM. Hauser wyróżniła 7 etapów wykładni opartej na odpowiednim stosowaniu: „1. Identyfikacja przepisu odsyłającego z zastrzeżeniem odpowiedniego stosowania; 2. Ocena stanu uregulowania badanych stosunków według przepisów prawnych je normujących i ocena, w jakim zakresie brakuje dla danych przypadków jakiegoś uregulowania; 3. Ustalenie zakresu odesłania i zakresu odniesienia; 4. Identyfikacja przepisu (lub przepisów) odniesienia; 5. Ocena przydatności przepisu odniesienia do badanych stosunków oraz czy i ewentualnie w jakim zakresie konieczne są jakieś zmiany przepisu odniesienia; sprawdzenie, czy ewentualnie zmodyfikowany i „dostosowany” przepis rzeczywiście nadaje się do badanych stosunków; 6. Rekonstrukcja normy prawnej regulującej rozważane przypadki, z uwzględnieniem przepisów podstawowych, regulujących te stosunki oraz przepisów odniesienia, ewentualnie odpowiednio zmodyfikowanych; 7. Zastosowanie tak ustalonej normy. M. Hauser, Odpowiednie stosowanie, s. 160..

Proces wykładni przepisu odsyłającego z zastrzeżeniem odpowiedniości podmiot stosujący prawo powinien rozpocząć od identyfikacji owego przepisu. W omawianym przypadku jest to wymieniany już wyżej przepis art. 95n poa, w brzmieniu: „W sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale [dziale „Odpowiedzialność dyscyplinarna” – A. K.-L.] stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego”. Kolejny etap to ustalenie, które przypadki i w jakim zakresie ustawodawca uregulował  w dziale „Odpowiedzialność dyscyplinarna”. Czynność ta pozwoli podmiotowi stosującemu prawo na ustalenie, które kwestie w dziale tym nie zostały uregulowane (czyli na ustalenie zakresu odesłania) i w związku z tym wymagają odpowiedniego zastosowania określonych przepisów k.p.k. (etap ustalenia zakresu odniesienia). W omawianym przykładzie zakres odniesienia został wskazany ogólnie poprzez określenie „przepisy Kodeksu postępowania karnego”. Zadaniem interpretatora jest zatem wydzielenie spośród wszystkich przepisów k.p.k. tych, które mogą być odpowiednio zastosowane (identyfikacja przepisów odniesienia), byłyby adekwatne (nadawałyby się) do uzupełnienia brakującego uregulowania interesujących go stosunków. Po takiej identyfikacji podmiot stosujący prawo winien dokonać szczegółowej oceny przydatności zidentyfikowanego przepisu (przepisów) i po wstępnym uznaniu, że przepis ten może regulować interesującą go kwestię, ustalić, czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie, niezbędna jest jego modyfikacja. Dopiero po ostatecznym sprawdzeniu, czy tak „dostosowany” przepis nadaje się do rozważanych stosunków, można przystąpić do zdekodowania normy prawnej z przepisu podstawowego (przepisów) uzupełnionego o przepis odniesienia (przepisy), ewentualnie uprzednio odpowiednio zmodyfikowany.

Powyższy proces wykładni, choć z pozoru prosty, przy tak ogólnym jak powyżej określeniu zarówno zakresu odesłania, jak i zakresu odniesienia, rodzi w praktyce wiele problemów. Jednym z trudniejszych wydaje się być etap rekonstrukcji normy prawnej z przepisów podstawowych (regulujących interesujące nas stosunki odpowiedzialności dyscyplinarnej) uzupełnionych o przepisy odniesienia. Ponieważ, jak już wyżej wskazano, analizowany przepis art. 95n ustawy nie ma wyraźnie określonego zakresu odniesienia, stosowanie niektórych przepisów odniesienia, tj. niektórych przepisów k.p.k., może być pełne, niektórych ograniczone (z modyfikacjami), a niektóre przepisy k.p.k. mogą w ogóle nie być stosowane z uwagi na ich bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami poa. Taka konstrukcja sprawia, że ustalenie, czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie, konkretny przepis odniesienia (w tym przypadku przepis k.p.k.) ma być „zastosowany” (należy go wziąć pod uwagę), jest jeszcze bardziej utrudnione, albowiem pozostawia organowi stosującemu przepisy odsyłające z określeniem „odpowiedniości” dużą swobodę interpretacyjną, stwarzając niebezpieczeństwo dokonania wykładni niezgodnej z wolą ustawodawcy oraz niebezpieczeństwo wykładni normotwórczejNa tego rodzaju ryzyko zwraca uwagę M. Hauser, Odpowiednie stosowanie, s. 168.. To organ stosujący prawo ocenia zakres nieunormowania danej kwestii i stopień przydatności określonego przepisu k.p.k. I o ile nie ma wątpliwości, że to przepisy k.p.k. są „surowcem do dalszej obróbki”Z. Siwik, „Odpowiednie”, s. 110., o tyle zakres tej „obróbki” już tak oczywisty nie jest, i to zarówno w odniesieniu do zmiany zakresu odniesienia stosowanego odpowiednio przepisu, jak i granic zmiany dyspozycji przepisu odniesieniaO trudnościach oraz możliwych modyfikacjach dyspozycji przepisu odniesienia zob. A. Błachnio-Parzych, Przepisy odsyłające systemowo, s. 49–50..

Każdy zatem przepis k.p.k., który po wstępnej selekcji zostanie przez podmiot stosujący prawo zakwalifikowany do zastosowania w materii przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów, musi następnie zostać do tej materii adekwatnie „ przekodowany”. Ta czynność wymaga zarówno znajomości przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów (specyfiki tej odpowiedzialności), jak i przepisów k.p.k. oraz zastosowania przede wszystkim dyrektyw wykładni systemowej i funkcjonalnej. Oczywiście przepisy poa mają zawsze pierwszeństwo, a przy ustalaniu (rekonstruowaniu) normy z przepisów tejże ustawy (jako przepisów podstawowych) uzupełnionych o przepisy k.p.k. nieodzowne są ogólne zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów, które powinny wyznaczać granice możliwej modyfikacji przepisów k.p.k.Por. Z. Siwik, „Odpowiednie”, s. 115. Nie można też zapominać o specyfice postępowania dyscyplinarnegoNa temat ograniczeń „odpowiedniego” stosowania zob. M. Hauser, Odpowiednie stosowanie, s. 162–164..

II. Odpowiednie stosowanie przepisów k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym adwokatów na tle orzeczeń Sądu Najwyższego

W sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów w pierwszej instancji orzekają sądy dyscyplinarne poszczególnych izb adwokackichW myśl art. 91 ust. 2 poa: „Sąd dyscyplinarny izby adwokackiej rozpoznaje wszystkie sprawy jako sąd pierwszej instancji, z wyjątkiem spraw określonych w ust. 3 pkt 2 (tj. spraw dyscyplinarnych członków Naczelnej Rady Adwokackiej i okręgowych rad adwokackich – A. K.-L.) oraz w art. 85 ust. 2”, tj. odwołania od kary upomnienia wymierzonej przez dziekana rady adwokackiej., a jako instancja odwoławcza Wyższy Sąd Dyscyplinarny. Praktyka orzecznicza tych sądów w zakresie odpowiedniego stosowania w postępowaniu dyscyplinarnym przepisów k.p.k. jest różna i nie zawsze prawidłowa. Wynika to z reguły z nie do końca właściwego rozumienia „odpowiedniego” stosowania przepisówNa problem ten zwracał uwagę Sąd Najwyższy. W wyroku z 29 października 2009 r. SN wprost wskazał, że „zasadniczy sprzeciw budzić musi akceptacja dla absolutnie dowolnego, przypadkowego i niezrozumiale wybiórczego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym. Takiego ich stosowania, które nie ma nic wspólnego z ustawowo nakazanym stosowaniem ich w sposób odpowiedni” – wyrok SN-IK z 29 października 2009 r., SDI 22/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 132. W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy sygnalizował powielanie przez sądy dyscyplinarne tych samych błędów z uwagi na nieznajomość orzecznictwa SN w sprawach dyscyplinarnych. Wskazywał, że jednym z takich błędów jest nieprawidłowe określenie w orzeczeniu dyscyplinarnym materialnej podstawy tejże odpowiedzialności. Właściwe wskazanie materialnej podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata to przywołanie art. 80 poa, uzupełnione normą konkretyzującą, np. wskazaniem konkretnej zasady etyki adwokackiej i godności zawodu. Zob. wyrok SN-IK z 29 października 2009 r., SDI 22/09., zasygnalizowanych powyżej problemów interpretacyjnych, jak i braku opracowań omawianej materii.

W rozwiązaniu niektórych wątpliwości interpretacyjnych nieodzowne są orzeczenia Sądu Najwyższego – Izby Karnej. W judykatach tych Sąd Najwyższy, rozpatrując kasacje od orzeczeń Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury, na tle konkretnych przypadków, rozważał kwestię odpowiedniego zastosowania określonego przepisu (przepisów) k.p.k. w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów. Wskazywał zakres unormowania danych stosunków, zakres odniesienia przepisów k.p.k., a czasami granice ich możliwej modyfikacji. Poniżej przedstawiono przykłady norm, jakie Sąd Najwyższy zdekodował z przepisów działu VIII ustawy Prawo o adwokaturze  oraz odpowiednio zastosowanych przepisów procedury karnejPrzedstawione poniżej normy SN wyrażał expressis verbis w tezach judykatów albo ich uzasadnieniach.. Przykłady te zebrano w cztery grupy tematyczne:

1) Prawo obwinionego do obrony i postępowanie dowodowe

W zakresie prawa obwinionego do obrony w postępowaniu dyscyplinarnym oraz reguł, które winny być stosowane w postępowaniu dowodowym, Sąd Najwyższy sformułował jedną, aczkolwiek znaczącą, normę ogólną w brzmieniu: „Wprost i z pełnym rygorem stosowane powinny być te przepisy, które regulują zakres prawa obwinionego do obrony lub reguły postępowania dowodowego”Wyrok SN-IK z 29 października 2009 r., SDI 22/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 132..

Zastosowanie tych przepisów wprost i z pełnym rygorem Sąd Najwyższy uzasadniał, po pierwsze, brakiem odpowiednich regulacji w prawie o adwokaturze, po drugie – represyjnym charakterem odpowiedzialności dyscyplinarnejTamże, teza postanowienia: „Postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem, w którym podejmowane są rozstrzygnięcia o charakterze represyjnym, zatem postępowanie to nie może toczyć się przy pomijaniu norm określonych w Kodeksie postępowania karnego”.. Wskazywał, że orzekana w postępowaniu dyscyplinarnym kara, w szczególności ta najsurowsza, w postaci wydalenia z adwokatury, charakteryzuje się tak wysokim stopniem dolegliwości i ingerencji w sferę praw człowieka i obywatela, że uprawnione jest takie ustalenie zakresu odniesienia, które gwarantuje obwinionemu korzystanie ze wszystkich uprawnień wynikających z prawa do obrony oraz stosowania reguł postępowania dowodowegoWcześniej, w wyroku z 2 września 2009 r., SN wskazał na zastosowanie wprost art. 190 k.p.k. SN uznał, że przed rozpoczęciem przesłuchania w postępowaniu dyscyplinarnym należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. W tym samym judykacie Sąd z art. 410 k.p.k. zrekonstruował normę: „Podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy” – wyrok SN z 2 września 2009 r., SDI 14/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 132..

2) Forma rozstrzygnięć sądów dyscyplinarnych

Sąd Najwyższy, analizując treść art. 95 poaArt. 95: „1. Sąd dyscyplinarny orzeka na rozprawie lub na posiedzeniu. 2. Rozstrzygnięcia sądu dyscyplinarnego zapadają w formie orzeczeń lub postanowień. Orzeczenie może być wydane jedynie na rozprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”. , za kwestię nieuregulowaną w prawie o adwokaturze uznał określenie sytuacji procesowych, w jakich organ orzekający powinien wydać orzeczenie, a w jakich postanowienie. Milczenie w tym zakresie ustawodawcy stało się podstawą do odpowiedniego zastosowania przepisów k.p.k. i zdekodowania następującej reguły: „Jeśli w określonym układzie procesowym ustawa karnoprocesowa nakazuje wydać wyrok, to w takim samym układzie procesowym w adwokackim postępowaniu dyscyplinarnym powinno zapaść orzeczenie”Postanowienie SN-IK z 30 lipca 2008 r., SDI 18/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 106..

Powyższa reguła ogólna stała się podstawą do zrekonstruowania przez Sąd Najwyższy, po odpowiednim zastosowaniu konkretnych przepisów k.p.k., kolejnych, bardziej szczegółowych norm:

• „Sąd dyscyplinarny ma obowiązek orzeczeniem umorzyć postępowanie dyscyplinarne, gdy po otwarciu przewodu sądowego dostrzeże istnienie negatywnej przesłanki formalnej”, np. w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności  wyłączającej ściganie sąd dyscyplinarny orzeczeniem umarza postępowanie dyscyplinarne” (norma zdekodowana po odpowiednim zastosowaniu przepisu art. 414 § 1 k.p.k.Art. 414 § 1 k.p.k.: „W razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie albo umarza je warunkowo. Jednakże w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny”.);
• „O utrzymaniu w mocy, uchyleniu lub zmianie orzeczenia sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji sąd dyscyplinarny odwoławczy orzeka orzeczeniem, niezależnie od tego, czy sąd dyscyplinarny odwoławczy rozstrzyga na rozprawie, czy na posiedzeniu” (norma zdekodowana po odpowiednim zastosowaniu przepisu art. 456 k.p.k.Art. 456 k.p.k.: „O utrzymaniu w mocy, uchyleniu lub zmianie wyroku sądu pierwszej instancji sąd odwoławczy orzeka wyrokiem”.);
• „Jeśli rozstrzygnięcie w postępowaniu dyscyplinarnym powinno przybrać formę orzeczenia, a wadliwie nadano mu postać postanowienia, to konieczne jest traktowanie danego rozstrzygnięcia w dalszym procedowaniu jako orzeczenia ze wszystkimi tego konsekwencjami”Zob. tezę postanowienia SN-IK z 30 lipca 2008 r., SDI 18/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 106. (na podstawie reguły interpretacyjnej wyrażonej w art. 118 § 1 k.p.k.Art. 118 § 1 k.p.k.: „Znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego oświadczenia”).

3) Postępowanie odwoławcze

Uznając, że Prawo o adwokaturze „nie określa autonomicznie i samodzielnie względnych oraz bezwzględnych powodów odwoławczych w postępowaniu dyscyplinarnym”, Sąd Najwyższy wskazał, że w postępowaniu tym stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Z zastosowania wprost art. 439 k.p.k. § 1 pkt 2Art. 439 k.p.k. § 1 pkt 2: „§ 1. Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli: (…) 2) sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie”. in fine Sąd zdekodował normę w brzmieniu: „Sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia, jeżeli którykolwiek z członków składu orzekającego nie był obecny na całej rozprawie”Wyrok SN z 2 września 2009 r., SDI 14/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 132..

4) Postępowanie kasacyjne

W zakresie postępowania kasacyjnego w sprawach dyscyplinarnych Sąd Najwyższy wskazał materię, która została uregulowana w dziale „Odpowiedzialność dyscyplinarna” Prawa o adwokaturze. Za taką Sąd uznał przedmiot zaskarżenia, podmioty uprawnione do wniesienia kasacji, wstrzymanie wykonalności orzeczenia, od którego przysługuje kasacja, podstawy kasacji, termin wniesienia kasacji, opłatę sądową oraz tryb postępowania przed Sądem Najwyższym. Pozostałe kwestie, w zakresie postępowania tzw. przedkasacyjnego i kasacyjnego w sprawach dyscyplinarnych, uznano za nieuregulowane i wymagające odpowiedniego zastosowania przepisów k.p.k.Postanowienie SN z 29 października 2009 r., SDI 20/09. Tak również w orzeczeniach: postanowieniu z 30 września 2008 r., SDI 22/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 125 oraz postanowieniu z 11 lutego 2008 r., SDI 1/08, OSNKW 2008, nr 4, poz. 30.

Ustalenia te stały się podstawą do zrekonstruowania, po odpowiednim zastosowaniu określonych przepisów k.p.k., następujących norm:

• „Jeżeli kasacja nie pochodzi od rzecznika dyscyplinarnego, Ministra Sprawiedliwości, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, powinna być sporządzona przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym”Postanowienie SN-IK z 29 października 2009 r., SDI 20/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 130. Tak zrekonstruowaną normę SN sformułował również w postanowieniu z 6 sierpnia 2009 r., SDI 15/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 122. (norma zrekonstruowana z przepisu art. 91a ust. 1Art. 91a ust. 1 poa: „Od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji przysługuje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej kasacja do Sądu Najwyższego”. poa oraz art. 526 § 2 k.p.k.Art. 526 § 2 k.p.k.: „Jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich albo Rzecznika Praw Dziecka, powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym”.);
• „W postępowaniu dyscyplinarnym obwiniony adwokat może bronić się sam lub może ustanowić obrońcę, którym może być wyłącznie adwokat” a contrario „obwiniony adwokat nie może być własnym obrońcą” (normy zdekodowane przy uwzględnieniu przepisu art. 94 poaArt. 94 poa: „Obwiniony ma prawo do ustanowienia obrońcy, którym może być wyłącznie adwokat”. ).

Uzupełniając ostatnią z wyżej wskazanych norm o odpowiednio zastosowany przepis art. 526 § 2 k.p.k., Sąd Najwyższy zdekodował dwie kolejne normy:

• „Radca prawny może reprezentować w postępowaniu dyscyplinarnym, jako pełnomocnik, jedynie pokrzywdzonego, tj. osobę, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem obwinionego”Zob. postanowienie SN z 29 kwietnia 2008 r., SDI 11/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 116; postanowienie SN-IK z 30 września 2008 r., SDI 22/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 125.; oraz
• „Do sporządzenia i podpisania kasacji w postępowaniu dyscyplinarnym adwokatów, uprawniony jest jedynie adwokat, który jest obrońcą obwinionego”Zob. tezy postanowień SN-IK z 29 kwietnia 2008 r., SDI 11/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 116; z 30 lipca 2008 r., SDI 15/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 120 oraz z 29 października 2009 r., SDI 20/09, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych 2009, poz. 130..

Mając na uwadze powyższe reguły, z przepisów podstawowych, tj. art. 91c poaArt. 91c poa: „Kasację wnosi się do Sądu Najwyższego za pośrednictwem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem”. i przywoływanego wyżej art. 91a ust. 1 ustawy oraz art. 530 § 2 k.p.k.Art. 530 § 2 k.p.k.: „Prezes sądu, do którego wniesiono kasację, odmawia jej przyjęcia, jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 120 § 2 lub w art. 429 § 1, albo gdy kasację oparto na innych powodach niż wskazane w art. 523 § 1”., Sąd Najwyższy  w uzasadnieniu postanowienia z 30 września 2008 r.Postanowienie SN z 30 września 2008 r., SDI 22/08, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego 2008, poz. 125. zdekodował kolejne reguły postępowania dyscyplinarnego:

• „Kasacja od postanowień Wyższego Sądu Dyscyplinarnego jest niedopuszczalna”;
• „Prezes Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, do którego wniesiono kasację, odmawia jej przyjęcia, jeżeli kasacja ta została wniesiona od postanowienia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny”;
• „Prezes Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, do którego wniesiono kasację, dokonuje wstępnej kontroli w zakresie formalnych warunków jej dopuszczalności”;
• „Wymóg sporządzenia i podpisania kasacji przez obrońcę (adwokata) obwinionego jest jednym z formalnych warunków jej dopuszczalności”.

Podsumowanie

Interpretacja przepisów odsyłających z zastrzeżeniem odpowiedniości nie jest prosta. Choć doktryna wypracowała teoretyczne zasady postępowania w procesie egzegezy tychże przepisów, organy stosujące prawo nadal mają problemy. Pojawiają się one również na tle odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym w sprawach adwokatów. Sądy dyscyplinarne, istniejące przy każdej radzie adwokackiej, dekodują z przepisów dyscyplinarnych zawartych w Prawie o adwokaturze, uzupełnionych o przepisy procedury karnej, bardzo różne normy, często przeciwstawneNa problemy interpretacyjne zwracali uwagę m.in. rzecznicy dyscyplinarni i sędziowie sądów dyscyplinarnych na wspólnym spotkaniu, które odbyło się 10 grudnia 2011 r. w Warszawie, oraz uczestnicy konferencji „Postępowania dyscyplinarne w wolnych zawodach prawniczych – model ustrojowy i praktyka”, która odbyła się 5 marca 2012 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Ci pierwsi zgodnie postulowali o wprowadzenie zmian przepisów dyscyplinarnych w celu ich doprecyzowania, drudzy zastanawiali się nad potrzebą wprowadzenia tylko jednego sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji i profesjonalizacji rzeczników dyscyplinarnych (obecnie taki sąd istnieje przy każdej radzie adwokackiej). .

Pomocne w procesie ujednolicenia judykaty Sądu Najwyższego, w których dekodował on normy prawne, aczkolwiek znaczące, tylko w niewielkim stopniu niwelują spotykane w procesie postępowania dyscyplinarnego adwokatów problemy interpretacyjne. Poza tym Sąd Najwyższy, z racji swojej kognicji w postępowaniach dyscyplinarnychKasacja może być wniesiona od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego z powodu rażącego naruszenia prawa, rażącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej, ale już nie błędów w ustaleniach faktycznych. Zob. postanowienie SN-IK z 16 czerwca 2005 r., SDI 13/05, LexPolonica nr 2576180., podejmuje – co zrozumiałe – te kwestie, które związane są z toczącym się przed nim postępowaniem kasacyjnym.

Nieliczne są głosy doktryny, które wskazywałyby kierunki możliwych rozwiązań, zwłaszcza egzegezy przepisów ustawy Prawo o adwokaturze w zakresie „odpowiedzialności dyscyplinarnej”.