T ajemnica adwokacka jest niezbędnym elementem proceduralnego systemu ochrony wszystkich praw i wolności. Bez efektywnej ochrony tajemnicy adwokackiej nie ma gwarancji dostępu do sądu. Efektywna ochrona tajemnicy wymaga nie tylko odpowiednich przepisów ustanawiających tajemnicę, ale także niezależności adwokatów oraz ich samorządu i świadomości i kultury szacunku ze strony organów władzy publicznej, w tym szczególnie organów ścigania i sądów, dla tego adwokackiego i obywatelskiego sacrum.

Funkcją tajemnicy adwokackiej, czyli obowiązku adwokata zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, jest ochrona praw i wolności obywateli. Źródeł tych praw i wolności w polskim porządku prawnym należy dopatrywać się w Konstytucji Rzeczypospolitej PolskiejKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.). z 2.04.1997 r. oraz w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r.Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. nr 61 poz. 284), dalej EKPC., Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznychMiędzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. nr 38, poz. 167). otwartym do podpisu w Nowym Jorku 19.12.1966 r. i innych umowach międzynarodowych.

Każde z praw i wolności gwarantowanych tymi aktami normatywnymi posiada aspekt materialny i proceduralny. Aspekt materialny sprowadza się do konieczności zagwarantowania przez państwo takiego stanu rzeczy, jaki wynika bezpośrednio z treści norm prawnych. I tak na przykład w przypadku gwarantowanej przez art. 5 EKPC oraz m.in. art. 31 i 41 Konstytucji gwarancji wolności osobistej jej aspekt materialny polega na pozytywnym obowiązku zagwarantowania obywatelom szeroko rozumianej wolności osobistej, umożliwienie korzystania z tej wolności, a także na obowiązku negatywnym – nieingerowania w tę właśnie wolność przez samo państwo.

Aspekt proceduralny polega natomiast na gwarancji możliwości dochodzenia materialnej treści prawa lub wolności w sytuacji, gdy ta zostanie zagrożona lub naruszona. Innymi słowy – aspekt materialny praw i wolności jest efektywny wyłącznie wtedy, gdy równocześnie istnieją skuteczne instrumenty i procedura, umożliwiające wyegzekwowanie stanu rzeczy wynikającego z treści normy. Ilustrując to rozróżnienie użytym powyżej przykładem, można powiedzieć, że wolność osobista w aspekcie materialnym wyraża się m.in. w swobodzie spacerowania po ulicach Warszawy, w aspekcie proceduralnym zaś – w tym, że na wypadek, gdyby z jakiegoś powodu swoboda spacerowania została niezasadnie ograniczona, istnieje procedura umożliwiająca ocenę legalności takiej ingerencji w wolność osobistą, wyrażająca się choćby w odpowiedzialności karnej bądź cywilnej osoby czy instytucji odpowiedzialnej za taką ingerencję.

Do realizacji proceduralnego aspektu praw i wolności konieczne jest istnienie niezależnego sądu. Sąd ten – biorąc pod uwagę treść art. 6 ust. 1 EKPC – powinien spełniać co najmniej kilka warunków, a więc: być niezawisły i bezstronny oraz ustanowiony ustawą, a ponadto – być w stanie rozpatrywać sprawy sprawiedliwie i publicznie oraz w rozsądnym terminie. Dokładne znaczenie przytoczonych wyżej przymiotów sądu zostało określone na przestrzeni lat w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz).

Oprócz – czy raczej w uzupełnieniu do – niezależnego sądu konieczne jest również istnienie dostępu do profesjonalnej pomocy prawnej. Bez fachowego pełnomocnika czy obrońcy nie może być mowy o skutecznej realizacji prawa dostępu do sądu. Podobnie jak sąd, również profesjonalny prawnik musi spełniać kilka warunków, aby stanowić efektywną część systemu gwarancji składających się na aspekt proceduralny praw i wolności. Musi więc po pierwsze, być niezależny instytucjonalnie, co w szczególności oznacza, że w wykonywaniu obowiązków zawodowych może podlegać wyłącznie ustawom. Wymóg ten jest przyczyną zakazu prowadzenia obrony w postępowaniu karnym przez radców prawnych pozostających w stosunku pracy, jako że z samej istoty tego stosunku wynikać może zagrożenie dla niezależności obrońcy. Niezależność adwokata wymaga także, by samorząd zawodowy, do którego należy, także był niezależny od władzy państwowej i był wyposażony w niezależne sądownictwo dyscyplinarne.

Obrońca lub pełnomocnik musi ponadto spełniać warunek profesjonalizmu, a więc cechować się co najmniej wysokimi kompetencjami. Stąd też wynika nieustępliwość samorządu adwokackiego w zakresie konieczności certyfikacji prawników, wysokiego standardu szkolenia, doskonalenia zawodowego i egzaminów, prowadzenia rejestru adwokatów. Wszystkie te elementy szkolenia i funkcjonowania adwokatury służą realizacji prawa do sądu, jako że obywatel dochodzący swoich praw lub wolności w aspekcie materialnym musi mieć gwarancję, że pełnomocnik lub obrońca, który prowadzi jego sprawę lub udziela mu porady, będzie posiadał wiedzę i umiejętności pozwalające dostatecznie zabezpieczyć jego interesy.

Profesjonalny prawnik musi być także zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej i wyposażony w mechanizmy ochrony tej tajemnicy. Z tej perspektywy istnienie i efektywna ochrona tajemnicy adwokackiej mają znaczenie jako element systemu ochrony proceduralnej każdego z praw i wolności, przez co pozostają głęboko wplecione w gwarancje wolności wynikające z Konwencji i Konstytucji.

Nieistnienie któregokolwiek z powyższych warunków, tj. niezależności instytucjonalnej, profesjonalizmu lub obowiązku zachowania tajemnicy i istnienia mechanizmów jej ochrony po stronie pełnomocnika lub obrońcy, oraz stojącego za nimi niezależnego samorządu zawodowego, oznaczałoby brak możliwości zagwarantowania równości stron w postępowaniu przed sądem (zwłaszcza, choć nie tylko, w postępowaniu karnym). Mogłoby to powodować sytuacje, w których klient – słusznie – obawiałby się przekazać prawnikowi wszystkich informacji, mogących mieć znaczenie dla sprawy ze względu na możliwość pozyskania tych informacji przez przeciwnika procesowego lub osoby trzecie. W konsekwencji takiej sytuacji prawnik musiałby prowadzić sprawę, nie dysponując dostateczną wiedzą na jej temat, co ograniczałoby skuteczną obronę lub reprezentację.

Standard orzeczniczy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Europejski Trybunału Praw Człowieka wielokrotnie wypowiadał się w przedmiocie ochrony tajemnicy zawodowej prawników jako elementu systemu ochrony praw człowieka. Trybunał umiejscawia prawo do zachowania w tajemnicy informacji przekazywanych pomiędzy klientem a adwokatem w sferze gwarancji wynikających z artykułu 8 EKPC. Zgodnie z pierwszym punktem tego artykułu każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. Prawo to może ulegać ograniczeniom, jednak muszą one być równocześnie przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

W sprawie Laurent przeciwko FrancjiWyrok ETPCz z 24.5.2018 r. w sprawie Laurent przeciwko Francji (skarga nr 23224/94). ETPCz orzekł, że ingerencja organów wymiaru sprawiedliwości w korespondencję klienta z adwokatem powinna być dozwolona wyłącznie w wyjątkowych przypadkach, tzn. jeśli władze mają powody, by sądzić, że tajemnica adwokacka została nadużyta w celu, który zagrażałby bezpieczeństwu państwa lub osób lub miałby charakter przestępczy. „Wiarygodność” takich powodów zależy od ogółu okoliczności sprawy i powinna brać pod uwagę fakty lub informacje, które przekonałyby obiektywnego obserwatora, że dany kanał komunikacji jest nadużywany. W realiach omawianej sprawy Trybunał orzekł, że przejęcie i przeczytanie przez funkcjonariusza policji odręcznie napisanych przez prawnika notatek dla swojego klienta stanowiło nieuzasadnione naruszenie praw gwarantowanych w art. 8 Konwencji.

W sprawie Kopp przeciwko SzwajcariiWyrok ETPCz z 25.03.1998 r. w sprawie Kopp przeciwko Szwajcarii (skarga nr 23224/94). , dotyczącej podsłuchu telefonów adwokata w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji. Szwajcarskie przepisy nie zapewniały sposobu odróżnienia korespondencji prawnika z klientami, która podlegałaby szczególnej ochronie właściwej tajemnicy adwokackiej, od pozostałej komunikacji prowadzonej przez prawnika, a niepodlegającej takiej ochronie. ETPCz uznał, że niedopuszczalna jest sytuacja, w której zadanie to powierzone jest urzędnikowi departamentu prawnego urzędu pocztowego, a więc organu władzy wykonawczej, bez nadzoru niezależnego sądu.

W wyroku w sprawie Michaud przeciwko FrancjiWyrok ETPCz z 6.12.2012 r. w sprawie Michaud przeciwko Francji (skarga nr 12323/11). (skarga nr 12323/11) Trybunał podkreślił, że wszelka korespondencja pomiędzy prawnikiem a klientem – bez względu na jej cel i formę – podlega ochronie na gruncie art. 8 Konwencji. Sprawa dotyczyła obowiązywania przepisów prawa unijnego (trzech dyrektyw), które wprowadziły obowiązek sygnalizacji przez adwokatów sytuacji, w których podejrzewają oni możliwość prania brudnych pieniędzy przez ich klientów. Obowiązek ten ma pierwszeństwo przed obowiązkiem zachowania tajemnicy adwokackiej. Mimo że ETPCz orzekł, iż nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji, zaznaczył, że artykuł ten chroni poufność wszelkiej korespondencji między osobami, ale zapewnia też wzmocnioną ochronę komunikacji między prawnikami a ich klientami. Jest to uzasadnione faktem, że prawnicy pełnią zasadniczą rolę w demokratycznym społeczeństwie – rolę obrony i reprezentacji stron procesu. Prawnicy nie mogą jednak wykonywać tego podstawowego zadania, jeśli nie są w stanie zagwarantować tym, których bronią, że ich korespondencja pozostanie poufna. Przedmiotem ochrony jest w tym przypadku relacja zaufania między prawnikiem a klientem, niezbędna do zapewnienia tego fundamentalnego elementu demokratycznego państwa prawnego. Trybunał dostrzegł też, że niezaprzeczalnie gwarancja przestrzegania tajemnicy adwokackiej warunkuje prawo każdego do sprawiedliwego procesu, w tym prawa oskarżonych do nieobciążania samych siebie.

ETPCz dostrzegł jednak również funkcję tajemnicy adwokackiej jako elementu sprawiedliwego procesu. W wyroku w sprawie Niemietz przeciwko NiemcomWyrok ETPCz z 16.12.1992 r. w sprawie Niemietz przeciwko Niemcom (skarga nr 13710/88). Trybunał orzekł, że ingerencja w tajemnicę zawodową może mieć wpływ na prawidłowe działanie wymiaru sprawiedliwości, a tym samym na prawa zagwarantowane w art. 6 Konwencji. Sprawa dotyczyła przeszukania w kancelarii adwokata podejrzanego o znieważenie oraz próbę wywierania nacisku na sędziego. Trybunał uznał, że mimo że rzeczywiście doszło do popełnienia takiego czynu, nakaz, na mocy którego dokonano przeszukania, został sporządzony zbyt ogólnie, ponieważ przewidywał zajęcie „dokumentów” – bez żadnych ograniczeń – w celu wykrycia autora obraźliwego listu skierowanego do sędziego. Podkreślono, że ma to szczególne znaczenie zwłaszcza w przypadku Niemiec, gdzie nie istniały wówczas żadne gwarancje proceduralne towarzyszące przeszukaniu kancelarii prawniczej w postaci np. obecności obiektywnego obserwatora. Co ważniejsze, z uwagi na materiały, które faktycznie zostały poddane kontroli, poszukiwania wpłynęły na tajemnicę zawodową w stopniu, który wydaje się nieproporcjonalny, towarzyszący jej rozgłos mógł zaś mieć negatywny wpływ na reputację skarżącego w oczach jego obecnych klientów, jak i ogółu społeczeństwa.

Podobnie w sprawie Smirnov przeciwko RosjiWyrok ETPCz z 7.06.2007 r. w sprawie Smirnov przeciwko Rosji (skarga nr 71362/01). w sytuacji, w której doszło do przeszukania kancelarii adwokackiej, Trybunał – obok sformułowania testu proporcjonalności przeprowadzania przeszukania – powtórzył, że naruszenie tajemnicy zawodowej prawnika może mieć wpływ na prawidłowy wymiar sprawiedliwości, a tym samym na prawa zagwarantowane w art. 6 EKPC.

Z kolei w sprawie Öcalan przeciwko TurcjiWyrok ETPCz z 12.05.2005 r. w sprawie Öcalan przeciwko Turcji (skarga nr 46221/99). Trybunał uznał, że sytuacja, w której oskarżony nie ma zagwarantowanej swobody porozumiewania się z prawnikiem bez udziału osób trzecich, stanowi naruszenie prawa do obrony. Prawo oskarżonego do komunikowania się ze swoim adwokatem bez udziału osób trzecich jest jednym z podstawowych wymogów sprawiedliwego procesu w społeczeństwie demokratycznym i wynika z art. 6 ust. 3 lit. c EKPC. Jeżeli adwokat nie jest w stanie porozmawiać ze swoim klientem i wymieniać z nim poufnych informacji bez nadzoru, jego pomoc radykalnie traciłaby na użyteczności. Należy więc rozumieć, że tajemnica adwokacka w zakresie, w jakim służy ochronie komunikacji pomiędzy prawnikiem a klientem na każdym etapie postępowania, podlega ochronie również na gruncie art. 6 Konwencji.

Ograniczenie przez ETPCz tajemnicy zawodowej prawników do ochrony wynikającej z art. 8 i częściowo z art. 6 EKPC wydaje się być nietrafne i niewystarczające, by odzwierciedlić znaczenie tajemnicy dla ochrony pozostałych praw i wolności oraz zapewnienia im właściwego poziomu ochrony. Jak wskazano powyżej, tajemnica zawodowa prawników pozwala na istnienie zaufania pomiędzy klientem a adwokatem, stwarzając optymalne warunki do swobodnego, nieskrępowanego przekazywania pomiędzy nimi informacji i uwag. To zaś sprawia, że adwokat – wyposażony w pełną i prawdziwą wiedzę od klienta, może w sposób najefektywniejszy udzielić pomocy w dochodzeniu ochrony jego praw i wolności na drodze sądowej lub przed innymi organami władzy publicznej. Oznacza to, że tajemnica zawodowa zwiększa efektywność pomocy prawnej, a w konsekwencji dostępu do sądu i realizacji sądowej, proceduralnej ochrony wszystkich praw i wolności. Należałoby oczekiwać rozwoju orzecznictwa ETPCz w kierunku włączenia efektywnej ochrony tajemnicy adwokackiej do przesłanek aspektu proceduralnego każdego z praw i wolności, nie tylko jako element prawa do ochrony komunikacji na podstawie art. 8 EKPC oraz prawa do sądu z art. 6 EKPC.

Wątpliwości może budzić, czy w związku z tym, w przypadku naruszenia lub zagrożenia tajemnicy zawodowej, legitymowanym materialnie do złożenia skargi do ETPCz jest sam adwokat. Podmiotem bowiem praw i wolności, które chronione są tajemnicą adwokacką, jest jego klient. Adwokat swoim działaniem realizuje jedynie ochronę tych praw i wolności i stanowi element systemu ich proceduralnej ochrony.

Rola samorządu

Niezależność adwokatury jest niezbędna, by zapewnić ochronę omówionej powyżej niezależności indywidualnych adwokatów. Niezależność instytucjonalna samorządu adwokackiego wymaga, aby w sferze reglamentacyjnej nie podlegał on hierarchicznie Ministerstwu Sprawiedliwości ani też żadnemu innemu organowi władzy publicznej. Między innymi ze względu na konieczność ochrony tajemnicy adwokackiej konieczne jest istnienie niezależnego samorządu zawodowego, sprawującego autonomiczne sądownictwo dyscyplinarne oraz wyposażonego w mechanizmy umożliwiające wyegzekwowanie przestrzegania tajemnicy.

Niezależność samorządu zawodowego adwokatów wyraża się również w tym, że to właśnie samorząd staje w obronie wartości adwokackich, które służą realizacji praw i wolności w ich proceduralnym aspekcie. Ta niezależność jest o tyle ważna, że naruszającym tajemnicę (lub stanowiącym dla niej w zagrożenie) jest często organ władzy państwowej, tj. zwłaszcza policja, sąd, prokuratura, służby specjalne, organy podatkowe; niejednokrotnie również inne. Tylko niezależny od tej władzy państwowej samorząd adwokacki jest w stanie efektywnie – bo bez konfliktu interesu – występować przeciwko państwu w sytuacji zagrożenia tajemnicy adwokackiej.

Opisane powyżej zadanie samorządu adwokackiego służyć ma adwokatom tylko o tyle, o ile w ostatecznym rozliczeniu służy ochronie praw i wolności. Ochrona tajemnicy ze strony adwokata, a także wsparcie tej ochrony ze strony samorządu, służy bowiem nie adwokatowi, tylko osobom, których praw i wolności adwokaci są piastunami – tj. klientom adwokatów.

Ze względu na obowiązek zachowania tajemnicy adwokackiej, wynikający z art. 6 ustawy – Prawo o adwokaturzeUstawa z 26.05.1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2018 r. poz. 1184 ze zm.), dalej p.o.a., a także na zdefiniowane w art. 3 ust. 1 pkt 1 p.o.a. zadanie samorządu adwokackiego, polegające na tworzeniu warunków do wykonywania ustawowych zadań adwokatury, niezbędne stało się wypracowanie modelu reakcji samorządu adwokackiego na przypadki prób naruszenia tajemnicy adwokackiej.

Niestety na przestrzeni ostatnich lat doszło do eskalacji liczby przypadków związanych z naruszeniem czy obejściem tajemnicy adwokackiej na różne sposoby – przede wszystkim poprzez próby zwalniania z obowiązku zachowania tajemnicy przez sądy i prokuratury.

Najjaskrawszym przykładem takiego postępowania jest przypadek wydania postanowienia przez Sąd Rejonowy w Pruszkowie w przedmiocie zastosowania kary porządkowej grzywny 1.000,00 zł, następnie grzywny 3.000,00 zł i ostatecznie 7 dni aresztu wobec adwokata, który odmówił składania zeznań w postępowaniu cywilnym z uwagi na obowiązującą go tajemnicę adwokacką, w tym tajemnicę obrończą. Choć już następnego dnia dwie ostatnie z tych trzech kar zostały uchylone jako przedwczesne, to nie zmniejsza to zaniepokojenia sytuacją, w której sąd za stosowne i dopuszczalne uznaje przesłuchanie adwokata na okoliczności objęte tajemnicą obrończą.

Tajemnica obrończa jest elementem składowym skutecznego wymiaru sprawiedliwości. Tym bardziej rażące jest dążenie przez sąd do jej uchylenia. W omawianej sprawie Sąd zaprezentował sposób rozumowania, zgodnie z którym przepisy postępowania cywilnego interpretować należy wyłącznie zawężająco i niejako mechanicznie, a w konsekwencji – możliwa jest jedynie odmowa odpowiedzi na konkretne pytania ze względu na możliwość ujawnienia tajemnicy. Nie sposób zgodzić się z taką wykładnią, gdyż przesłuchanie adwokata, który z konieczności musi odmówić udzielenia odpowiedzi na każde zadane przez sąd pytanie, byłoby zupełnie bezcelowe. Taki zabieg można interpretować jako oczekiwanie przez sąd, że prawnik z jakiegoś powodu nie dochowa obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej, działając w ten sposób przede wszystkim na szkodę swojego klienta, a dalej – ze względu na naruszenie prawa do obrony – również wymiaru sprawiedliwości. W tym świetle wyrażona przez sąd zawężająca interpretacja przepisów postępowania cywilnego budzi poważne wątpliwości.

W związku z rosnącą w ostatnich latach skalą naruszeń tajemnicy adwokackiej konieczna była systemowa reakcja ze strony samorządu adwokackiego, aby zapewnić adwokatom możliwość należytego wykonywania zawodu, klientom zaś – ochronę ich interesów, praw i wolności. Ustanowiono więc w Izbie Adwokackiej w Warszawie procedurę reagowania, która może stanowić pozytywny wzór do naśladowania przez inne samorządy jako tzw. good practice. Cel procedury jest trojaki: po pierwsze, zapewnienie wsparcia adwokatom, którzy są narażeni na próbę naruszenia tajemnicy, po drugie – agregowanie informacji statystycznych o przypadkach naruszenia tak, aby oddawały obraz skali tych naruszeń na terenie izby, a w końcu po trzecie i najważniejsze – zapewnienie każdemu człowiekowi gwarancji efektywnej ochrony jego praw i wolności, szczególnie prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu, w którym zapewniona jest reprezentacja przez kompetentnego i godnego zaufania prawnika.

Statystyczny cel notyfikowania o przypadkach naruszeń tajemnicy adwokackiej wydaje się istotny zwłaszcza z perspektywy możliwości przesyłania tych danych Naczelnej Radzie Adwokackiej. Zbiór ten, administrowany przez NRA, ostatecznie stanowi ważny element informacji o tym, jak respektowana jest tajemnica adwokacka w Polsce, przy uwzględnieniu geograficznego występowania tego problemu.

Funkcja statystyczna tej procedury nie jest jednak najistotniejsza. Obowiązek dochowania tajemnicy adwokackiej jest bowiem elementem strukturalnym konstytucyjnej demokracji liberalnej, w której z założenia mają być respektowane prawa i wolności. W tym sensie istnienie obowiązku dochowania tej tajemnicy jest dobrem społecznym, dobrem obywateli, dobrem wszystkich rzeczywistych oraz potencjalnych podsądnych. Skoro tak, to reakcja samorządu i stosowane przezeń procedury muszą być opracowane w taki sposób, aby stanowić dla adwokata wsparcie i zabezpieczyć go, a nie tylko stanowić instrument agregowania danych o przypadkach naruszenia. Poza samym notyfikowaniem o przypadkach naruszenia konieczne są instrumenty, przez które samorząd może reagować dyscyplinująco w przypadkach, w których adwokat nie dotrzymuje swoich powinności w obliczu zagrożenia tajemnicy. Choć w znakomitej większości takich przypadków adwokaci postępują zdecydowanie i prawidłowo, odmawiając ujawniania informacji uzyskanych w związku z udzielaniem pomocy prawnej, to sama możliwość  odmiennego postępowania wymaga, aby w takich wyjątkowych przypadkach samorząd adwokacki mógł zainterweniować.

Zagrożenie pochodzi bowiem nie tylko ze strony państwa, lecz również samego depozytariusza tajemnicy. Może się zdarzyć, że adwokatowi będzie na rękę uchylenie tajemnicy. Może znaleźć się w sytuacji konfliktu interesu bądź w okolicznościach, w których uzna, że korzystniej dla siebie będzie ulec i uczynić wyłom w zasadzie bezwzględności tajemnicy. Adwokat może zechcieć ujawnić tajemnicę choćby częściowo w imię świętego spokoju, własnego bezpieczeństwa prawnego, oszczędności czasu – niekiedy powołując się na zgodę udzieloną przez klienta. Takie decyzje należy zawsze oceniać jednoznacznie nagannie.

Mając na uwadze przedstawione powyżej argumenty, w Warszawie ustanowiono system (procedurę) reagowania, zgodnie z którą adwokaci są zobowiązani powiadamiać Okręgową Radę Adwokacką o przypadkach naruszeń tajemnicy adwokackiej. W późniejszym czasie analogiczną procedurę przyjęła również Naczelna Rada Adwokacka w uchwale nr 53/2018 z 24.11.2018 r. w sprawie rekomendowanego postępowania dotyczącego ochrony tajemnicy adwokackiej.

Procedura reagowania przyjęta w Izbie Adwokackiej w Warszawie zakłada, że każdy przypadek zagrożenia lub naruszenia dla tajemnicy adwokackiej zgłoszony Okręgowej Radzie Adwokackiej jest rejestrowany w prowadzonej przez biuro rady ewidencji. Następnie adwokat, którego sprawa dotyczy, jest wzywany na pilne spotkanie z dziekanem lub innym członkiem prezydium. Na tym spotkaniu adwokat relacjonuje okoliczności naruszenia lub zagrożenia tajemnicy, a następnie wręczany jest mu odpis stanowiska Okręgowej Rady Adwokackiej w sprawie znaczenia i charakteru tajemnicy adwokackiej. Celem wręczenia tego stanowiska jest zapewnienie adwokatowi dokumentu, który może okazać organowi zmierzającemu do naruszenia tajemnicy adwokackiej, np. sądowi, prokuratorowi lub policji. Następnie dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej kieruje do tego organu pisemny list interwencyjny, przypominający charakter i znaczenie tajemnicy zawodowej adwokata oraz wyjaśniający, że dalsze postępowanie będzie monitorowane przez Okręgową Radę Adwokacką. Jeżeli zagrożenie dla tajemnicy wiąże się z czynnością procesową (np. posiedzeniem w sprawie wniosku o uchylenie tajemnicy adwokackiej), dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej – bądź osobiście, bądź wyznaczając w swoim zastępstwie członka rady – bierze udział w czynności w celu obserwacji przebiegu tej czynności, jako swoisty amicus curiae.

Reakcja samorządu zgodnie z wyżej opisaną procedurą ma na celu zwrócenie uwagi organom władzy państwowej na kaliber i znaczenie tajemnicy adwokackiej. Doświadczenia warszawskiej wskazują na to, że tak opisana interwencja stanowi ważne wsparcie dla adwokata, ale także doniosły sygnał dla sądów, prokuratur i innych organów, których działania mogą stanowić zagrożenie dla tajemnicy adwokackiej.

Konkluzje

Wśród adwokatów nie ma wątpliwości, że tajemnica zawodowa stanowi nie tylko nasze zawodowe sacrum, ale także niezbędną przesłankę efektywnej ochrony praw  i wolności, a w konsekwencji fundament liberalnej demokracji konstytucyjnej, w której każdy człowiek może czuć się bezpiecznie przed arbitralnym stosowaniem władzy przez państwo.

Procedura reagowania stosowana w Izbie Adwokackiej w Warszawie pokazuje, że każdorazowa reakcja samorządu adwokackiego na naruszenie lub zagrożenie dla tajemnicy adwokackiej nie tylko wzmacnia więź adwokatów z samorządem i stanowi realne wsparcie w konfrontacji z dążącą do naruszenia tej tajemnicy władzą publiczną. W konsekwencji samorządowy system reagowania na naruszenie tajemnicy jest ważnym elementem systemu ochrony praw i wolności konstytucyjnych.