I. Uwagi ogólne

Zgodnie z przepisem art. 76 k.p.c., kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy, aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji, przystąpić do tej strony. Celem interwencji ubocznej jest zatem udzielenie stronie przez interwenienta ubocznego pomocy w procesie oraz ochrona jego własnego interesu prawnego. Udzielenie stronie pomocy w procesie polega na wsparciu strony w osiągnięciu celu, jakim jest uzyskanie korzystnego dla niej rozstrzygnięcia. Ochrona własnego interesu prawnego interwenienta ubocznego polega na umożliwieniu udziału w procesie wszystkim podmiotom, wobec których zapadły prawomocny wyrok może wywoływać skutki prawne.M. Jędrzejewska, Interwencja uboczna samoistna, PiP 1971, z. 10, s. 578; J. Klimkowicz, Interwencja uboczna według Kodeksu postępowania cywilnego, Warszawa 1972, s. 11.

Interwencja uboczna występuje tylko w procesie. W postępowaniu nieprocesowym nie ma potrzeby stosowania przepisów o interwencji ubocznej (art. 76–83 k.p.c.). W postępowaniu nieprocesowym wszystkie osoby, które mają interes prawny w rozstrzygnięciu sprawy, biorą udział jako uczestnicy postępowania (art. 510 zd. 1 k.p.c).

W procesie co do zasady interwencja uboczna jest dopuszczalna. Nie ma przepisów szczególnych, które wyłączałyby dopuszczalność interwencji ubocznej. Jednakże w nauce prawa postępowania cywilnegoE. Wengerek, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, PiP 1961, z. 7, s. 160; tenże, Przegląd orzecznictwa, NP 1962, nr 11, s. 1421; J. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, NP 1959, nr 10, s. 21. i judykaturzeOrzeczenie SN z 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, PiP 1961, z. 7, s. 160. przyjęto, że interwencja uboczna w sprawach o rozwód i separację jest niedopuszczalna. Szczególne kontrowersje wywołuje zagadnienie dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka.

II. Dopuszczalność interwencji ubocznej w judykaturze

W orzecznictwie Sądu Najwyższego początkowo zarysowały się dwa główne stanowiska w zakresie dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka. Według pierwszego z nich w tych sprawach interwencja uboczna jest niedopuszczalna. Na poparcie tego stanowiska Sąd Najwyższy przytoczył następujące argumenty:

1. szczególny charakter i istota spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, które wynikają z przepisów prawa, poglądów moralnych oraz etycznych przyjętych w społeczeństwie;
2. koncentracja postępowania w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka wokół wzajemnych praw i obowiązków rodzica oraz dziecka;
3. konieczność wyeliminowania z procesu o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka osób, których zainteresowanie ma wymiar czysto ekonomiczny, z uwagi na to, że takie zainteresowanie nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.Orzeczenie SN z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, OSPiKA 1958, nr 9, poz. 221.

Według drugiego stanowiska prezentowanego przez Sąd Najwyższy zgłoszenie interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest dopuszczalne, ale jedynie przez podmiot osobiście i bezpośrednio zainteresowany wynikiem sprawy, który posiada legitymację procesową.Postanowienie SN z 30 kwietnia 1963 r., 4 CR 307/62, OSPiKA 1964, nr 5, poz. 96; postanowienie SN z 26 listopada 1966 r., I CR 335/63, OSNPG 1967, nr 4, poz. 15; postanowienie SN z 11 października 1967 r., II CZ 107/67, Legalis nr 13239; orzeczenie SN z 26 czerwca 1952 r., C 1313/52, OSN 1953, nr 4, poz. 101; postanowienie SN z 8 czerwca 1967 r., I CZ 24/67, OSNCP 1968, nr 1, poz. 9. Zawężenie interesu prawnego interwenienta ubocznego pozwala na ograniczenie kręgu uczestników postępowaniaOrzeczenie SN z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, OSPiKA 1958, nr 9, poz. 221. oraz wyeliminowanie możliwości zakłócania spokoju, stabilizacji i ładu życia rodziny ze strony osób trzecich.Orzeczenie SN z 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, OSNCK 1957, nr 2, poz. 52; uchwała SN z 30 września 1975 r., III CZP 18/75, OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 150.

Przełomowe znaczenie dla rozstrzygnięcia problematyki dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka miała uchwała Sądu Najwyższego z 30 września 1975 r., III CZP 18/75.OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 150. W uchwale tej wskazano, że zasada, iż interwencję uboczną w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka może zgłosić tylko osoba, której przysługuje legitymacja procesowa w sprawie, nie ma charakteru bezwzględnego. To stwierdzenie prowadzi do wniosku, że interwencja uboczna w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest więc co do zasady dopuszczalna. Tym samym Sąd Najwyższy odstąpił od formułowania ogólnych tez w zakresie dopuszczalności interwencji ubocznej w tych sprawach i w późniejszym okresie wypowiadał się już tylko in casu.J. Klimkowicz, Interwencja uboczna według Kodeksu postępowania cywilnego, s. 76.

Sąd Najwyższy dopuścił interwencje uboczne w następujących wypadkach:

1. po stronie kuratora przez spadkobierców domniemanego ojca w sprawie o ustalenie ojcostwa;Uchwała SN z 14 kwietnia 1960 r., 4 CO 3/60, PiP 1961, z. 2, s. 348–349. Odmiennie uchwała SN z 30 września 1975 r., III CZP 18/75, OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 150; postanowienie SN z 29 marca 1983 r., I CZ 37/83, Legalis nr 23637.
2. po stronie pozwanego dziecka przez ojca dziecka, którego ojcostwo zostało ustalone sądownie po uprawomocnieniu się wyroku zaprzeczającego ojcostwo, w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa toczącej się wskutek rewizji nadzwyczajnej;Orzeczenie SN z 17 czerwca 1958 r., 2 CR 111/58, OSNCK 1959, nr 3, poz. 87. Odmiennie orzeczenie SN z 8 czerwca 1967 r., I CZ 24/67, OSN 1968, nr 1, poz. 9; postanowienie SN z 5 kwietnia 1968 r., I CR 33/68, OSPiKA 1969, nr 3, poz. 66; postanowienie SN z 12 października 1959 r., 4 CR 364/59, OSNPG 1959, nr 12, poz. 31; orzeczenie SN z 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, OSNCK 1957, nr 2, poz. 52.
3. po stronie dziecka przez matkę w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa wytoczonej przez dziecko;Postanowienie SN z 30 kwietnia 1963 r., 4 CR 307/62, OSPiKA 1964, nr 5, poz. 96.
4. po stronie powoda przez rodzeństwo w sprawie o ustalenie macierzyństwa wytoczonej przez dziecko.Postanowienie SN z 3 lipca 1978 r., I CZ 79/78, Legalis nr 20965.

Sąd Najwyższy wykluczył natomiast dopuszczalność następujących interwencji ubocznych:

1. spadkobiercy domniemanego ojca, niebędącego jego dzieckiem;Uchwała SN z 30 września 1975 r., III CZP 18/75, OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 150; postanowienie SN z 29 marca 1983 r., I CZ 37/83, Legalis nr 23637.
2. mężczyzny, który twierdzi, że nie jest  ojcem dziecka, a chciałby uchronić się przed możliwością prowadzenia przeciwko niemu sprawy o ustalenie ojcostwa, w sprawie o ustalenie ojcostwa;Orzeczenie SN z 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, OSNCK 1957, nr 2, poz. 52.
3. w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa mężczyzny, przeciwko któremu zostało wytoczone powództwo o ustalenie ojcostwa;Postanowienie SN z 5 kwietnia 1968 r., I CR 33/68, OSPiKA 1969, nr 3, poz. 66; postanowienie SN z 11 października 1967 r., II CZ 107/67, Legalis nr 13239.
4. po stronie małoletniego pozwanego w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa córki i żony rzeczywistego ojca, który po zaprzeczeniu ojcostwa ma zamiar uznać ojcostwo z naruszeniem w szczególności praw do spadku oraz alimentów córki i żony rzeczywistego ojca.Orzeczenie SN z 26 czerwca 1952 r., C. 1313/52, OSN 1953, nr 4, poz. 101.

III. Dopuszczalność interwencji ubocznej w doktrynie

W dotychczasowych wypowiedziach przedstawicieli doktryny w zakresie dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka zarysowały się również dwa przeciwstawne stanowiska.

Według pierwszegoJ. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 29–30; Z. Krzemiński, Postępowanie odrębne w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, Warszawa 1978, s. 53; K. Lipiński, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, NP 1958, nr 1, s. 116–121; E. Wengerek, Glosa do orzeczenia z dnia 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, s. 163–168; tenże, Przegląd orzecznictwa, s. 1421. prawo do interwencji ubocznej w sprawach o pochodzenie dziecka przysługuje jedynie osobom, które w takim procesie mogą występować jako strony. Interwenientem ubocznym w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka może więc być jedynie taka osoba, której przysługuje legitymacja procesowa oraz nie występuje ona w postępowaniu jako powód albo pozwany.W każdym wypadku należy więc ustalić najpierw krąg osób, którym przysługuje legitymacja procesowa, a następnie czy wszystkie osoby, którym ona przysługuje, biorą udział w postępowaniu jako powód bądź pozwany. W sprawie o ustalenie macierzyństwa legitymacja procesowa przysługuje dziecku (art. 6110 § 2 k.r.o.) oraz matce (art. 6110 § 3k.r.o.). Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce (art. 6110 § 2 k.r.o.) albo matka przeciwko dziecku (art. 6110 § 3 k.r.o.). Taka analiza prowadzi do wniosku, że interwencja uboczna w procesie o ustalenie macierzyństwa nie jest w ogóle dopuszczalna, skoro wszystkie podmioty, którym przysługuje legitymacja procesowa, występują w procesie po stronie powodowej lub pozwanej. W sprawie o zaprzeczenie macierzyństwa legitymacja procesowa przysługuje dziecku (art. 6112 § 2 k.r.o.), matce (art. 6112 § 2 k.r.o.), kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka (art. 6112 § 3 k.r.o.) oraz mężczyźnie, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka (art. 6112 § 5 k.r.o.). Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka (art. 6112 § 2 k.r.o.). Matka wytacza powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i przeciwko dziecku (art. 6112 § 3 k.r.o.). Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa przeciwko dziecku (art. 6112 § 4 k.r.o.). Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, wytacza powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa przeciwko dziecku i tej kobiecie (art. 6112 § 5 k.r.o.). W procesie o zaprzeczenie macierzyństwa wszczętym przez dziecko interwencję uboczną zgłosić mogą więc: matka oraz mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka. W procesie o zaprzeczenie macierzyństwa wszczętym przez matkę interwencję uboczną zgłosić może tylko mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka. W procesie o zaprzeczenie macierzyństwa wszczętym przez kobietę wpisaną w akcie urodzenia dziecka jako jego matka interwencję uboczną może zgłosić matka oraz mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka. W procesie o zaprzeczenie macierzyństwa wszczętym przez mężczyznę, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka, interwencję uboczną zgłosić może matka. Dziecko wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu (art. 84 § 2 k.r.o.). Matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu (art. 84 § 2 k.r.o.). Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce (art. 84 § 3 k.r.o.). Skoro wszystkie podmioty, którym przysługuje legitymacja procesowa w sprawie o ustalenie ojcostwa wszczętej przez domniemanego ojca, występują po stronie powodowej lub pozwanej, to interwencja uboczna jest niedopuszczalna. W procesie o ustalenie ojcostwa wszczętym przez dziecko interwencję uboczną zgłosić może matka. W procesie o ustalenie ojcostwa wszczętym zaś przez matkę dziecka interwencję uboczną może zgłosić dziecko. W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa legitymacja procesowa przysługuje mężowi matki (art. 63, art. 69 § 2, art. 70 § 2 k.r.o.), matce (art. 69 i 70 § 2 k.r.o.) oraz dziecku (art. 69 § 2 i 70 k.r.o.). Mąż matki wytacza powództwo przeciwko dziecku i matce (art. 66 k.r.o.). Matka wytacza powództwo przeciwko mężowi i dziecku (art. 69 § 2 k.r.o.). Dziecko wytacza powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce (art. 70 § 2 k.r.o.). Bez względu na to, która z legitymowanych czynnie osób wszczyna postępowanie o zaprzeczenie ojcostwa, wszystkie osoby, którym przysługuje legitymacja procesowa, występują po stronie powodowej lub pozwanej. W procesie o zaprzeczenie ojcostwa interwencja uboczna jest niedopuszczalna. Zwolennicy tego poglądu przytoczyli następujące argumenty na poparcie swojego stanowiska:

1. brak szczególnego przepisu dopuszczającego interwencję uboczną w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka;
2. brak możliwości stosowania przepisów dotyczących interwencji ubocznej samoistnej  (art. 81 k.p.c.) Przepis art. 81 k.p.c. stanowi, że jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, iż wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. W przypadku współuczestnictwa jednolitego czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników (art. 73 § 2 k.p.c.). Akty dyspozycji przedmiotem sporu są ograniczone w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka.oraz wejścia interwenienta ubocznego na miejsce strony, do której przystąpił (art. 83 k.p.c.);E. Wengerek, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, s. 164–165; J. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 27–28. Ugoda (postanowienie SN z 15 lipca 1974 r., I CZ 99/74, Legalis nr 18169; wyrok SN z 21 października 2005 r., III CZP 75/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 142), zrzeczenie się roszczenia (orzeczenie SN z 2 listopada 1957 r., 1 CR 1177/57, OSNCK 1958, nr 2, poz. 60) oraz oparcie rozstrzygnięcia na przyznaniu okoliczności faktycznych (art. 431 zd. 1 w zw. z art. 458 § 1 k.p.c.) są niedopuszczalne. Prowadzi to do wniosku, że pozycja interwenienta ubocznego zrównana zostaje z pozycją strony. Interwencję uboczną zgłosić może więc wyłącznie osoba, której przysługuje legitymacja procesowa (J. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 28–29). Przepis art. 83 k.p.c. stanowi, że za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił. Przepisu tego nie da się zastosować w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, ponieważ katalog osób, którym przysługuje legitymacja procesowa, jest zamknięty (E. Wengerek, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, s. 164–165). ewentualne stosowanie tychże przepisów w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka zrównałoby w sposób niedopuszczalny pozycję interwenienta ubocznego z pozycją strony;
3. bezpośredni i osobisty charakter interesu prawnego interwenienta ubocznego; interes w rozstrzygnięciu sprawy osób, które nie mają legitymacji procesowej, nie ma takiego charakteru;E. Wengerek, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, s. 165. interes prawny nie jest tożsamy z zainteresowaniem wynikiem sprawy, interesem ekonomicznym, faktycznym oraz uczuciowym;J. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 22–23. zamiarem ustawodawcy jest niedopuszczenie do procesu o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka osób, które nie mają osobistego i bezpośredniego interesu prawnego;Z. Krzemiński, Postępowanie odrębne w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, s. 52–53. w szczególności interesu takiego nie ma mężczyzna, który twierdzi, że nie jest ojcem dziecka, i chce się uchronić przed późniejszym ustaleniem jego ojcostwa wobec dziecka,Orzeczenie SN z 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, OSNCK 1957, nr 2, poz. 52; postanowienie SN z 5 kwietnia 1968 r., I CR 33/68, OSPiKA 1969, nr 3, poz. 66; postanowienie SN z 8 czerwca 1967 r., I CZ 24/67, OSNCP 1968, nr 1, poz. 9. spadkobierca domniemanego ojcaUchwała SN z 30 września 1975 r., III CZP 18/75, OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 150. oraz mężczyzna, który chce uznać dziecko;Postanowienie SN z 8 czerwca 1967 r., I CZ 24/67, OSNCP 1968, nr 1, poz. 9.
4. hermetyczny charakter spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka; osoby, które nie zostały wymienione w tych przepisach, nie mogą, zgodnie z intencją ustawodawcy, uczestniczyć w procesie nie tylko jako strona, ale tym bardziej jako interwenient uboczny; osoby trzecie nie powinny mieć jakiejkolwiek możliwości ingerowania w proces o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dzieckaJ. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 27; Z. Krzemiński, Postępowanie odrębne w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, s. 52–53; Z. Wiszniewski, Glosa do uchwały z 14 kwietnia 1960 r., 4 CO 3/60, PiP 1961, z. 2, s. 352. z uwagi na względy ideologiczne, zasady prawa rodzinnego oraz wyłączenie możliwości zakłócenia spokoju życia rodziny ze strony osób trzecich;Por. orzeczenie SN z 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, OSNCK 1957, nr 2, poz. 52; J. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 24.
5. odseparowanie macierzyństwa i ojcostwa, będących osobistymi stosunkami rodzinnymi, od wpływów im obcych, takich jak czynniki materialne, ze względu na podstawowe założenia Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;0 J. Ignatowicz, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 24–25 i 29–30.
6. sprzeczność udziału interwenienta ubocznego z zasadą dobra dziecka; interwenient uboczny może podejmowanymi przez siebie czynnościami procesowymi celowo opóźniać chwilę uprawomocnienia się wyroku; często celem interwenienta ubocznego nie będzie dążenie do rozstrzygnięcia sprawy na korzyść strony, do której przystąpił, lecz uniemożliwienie dziecku ustalenia jego pochodzenia zgodnie z prawdą materialną i zasądzenia w przyszłości alimentów od interwenienta ubocznego.K. Lipiński, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, s. 117.

Według drugiego stanowiska interwencja uboczna w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka dopuszczalna jest na zasadach ogólnych (art. 76–83 k.p.c.), bez żadnych ograniczeń ze względu na posiadanie przez osobę legitymacji procesowej oraz charakter interesu prawnego interwenienta ubocznego.J. Lapierre, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, NP 1958, nr 1, s. 114. Zwolennicy tego poglądu wskazali, że:

1. nie można przyjąć, że w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka interwencja uboczna a priori jest niedopuszczalna; sąd nie może z urzędu nie dopuścić interwencji ubocznej, ponieważ sąd bada interes prawny interwenienta ubocznego dopiero wtedy, gdy jedna ze stron zgłosi opozycję; gdyby intencją ustawodawcy było wyłączenie albo ograniczenie dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach z zakresu pochodzenia dziecka, to dałby temu wyraz, wprowadzając regulację szczególną;W. Siedlecki, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego, PiP 1959, z. 7, s. 97; tenże, Glosa do uchwały SN z dnia 15 kwietnia 1960 r., 4 CO 3/60, PiP 1961, z. 2, s. 353 i 355; T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, PiP 1961, z. 1, s. 149–150; B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, SC 1970, t. XIV, s. 236–237.
2. Kodeks postępowania cywilnego w przepisach normujących postępowanie odrębne w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 453–458 k.p.c.) nie reguluje problematyki interwencji ubocznej inaczej niż w przepisach ogólnych o zasadach ogólnych w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, skoro expressis verbis nie została wyłączona;T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, s. 149; tenże, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971, s. 123; J. Lapierre, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, s. 115; W. Siedlecki, Odpowiedź na pytanie prawne, PiP 1947, z. 1, s. 129; tenże, Glosa do uchwały SN z dnia 15 kwietnia 1960 r., 4 CO 3/60, s. 355; J. Klimkowicz, Interwencja uboczna według Kodeksu postępowania cywilnego, s. 79–80; B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 212–213.
3. interwenient uboczny ma własny interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść strony, do której przystępuje;B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 238. interes prawny interwenienta ubocznego nie musi być osobisty oraz bezpośredni; może on mieć charakter zarówno niemajątkowy, jak i majątkowy;T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, s. 151; tenże, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, s. 133; J. Klimkowicz, Interwencja uboczna według Kodeksu postępowania cywilnego, s. 80; B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 222–224.
4. udział interwenienta ubocznego przyczynia się do rozstrzygnięcia sprawy o pochodzenie dziecka zgodnie z jego rzeczywistym pochodzeniem; interwenient uboczny często ma wiedzę pozwalającą na poczynienie przez sąd ustaleń faktycznych zgodnych z zasadą prawdy materialnej oraz zasadą dobra dziecka;J. Lapierre, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, s. 115–116; T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, s. 149; B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 225–229. jego udział w sprawie o pochodzenie dziecka ułatwia wymiar sprawiedliwości, wpływa na przyśpieszenie procesu oraz może zapobiegać wytoczeniu kolejnych procesów,E. Waśkowski, Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1932, s. 275; T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, s. 150; B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 225. np. przeciwko interwenientowi ubocznemu.

IV. Analiza problematyki dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka

Rozważenie problematyki dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka rozpocząć należy od wskazania, że interwencja uboczna jest instytucją prawa procesowego oraz jej dopuszczalność powinna zostać rozstrzygnięta na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a nie norm prawnomaterialnych.B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 210–211.

Przepisy dotyczące postępowania odrębnego w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 453–458 k.p.c.) nie regulują w sposób wyczerpujący całego postępowania w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka. Wynika z tego konieczność uzupełniającego stosowania na podstawie przepisu art. 13 § 2 k.p.c. przepisów o procesie (art. 15–424¹² k.p.c.), z uwzględnieniem specyfiki postępowania odrębnego w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi.Z. Krzemiński, Postępowanie odrębne w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, s. 10.

Przystępując do analizy problematyki dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, wskazać należy, że skoro przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie wyłączają możliwości dopuszczalności interwencji ubocznej w tych sprawach, to jest ona dopuszczalna na zasadach ogólnych (art. 76–83 k.p.c.). Nie ma potrzeby wprowadzenia do Kodeksu postępowania cywilnego regulacji stanowiącej, że interwencja uboczna w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest dopuszczalna. Wystarczające są przepisy o interwencji ubocznej (art. 76–83 k.p.c.). Wynika to z zasad techniki legislacyjnej oraz zasad wykładni systemowej. Przepis taki niepotrzebnie ingerowałby w systematycznie ujęty stosunek między przepisami ogólnymi o procesie (art. 15–424¹² k.p.c.) a przepisami regulującymi postępowanie odrębne w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi. Tego rodzaju  regulacja mogłaby także wprowadzać w błąd, że skoro stosuje się przepisy o interwencji ubocznej, to a contrario nie stosuje się przepisów o współuczestnictwie, pełnomocnictwie, czynnościach procesowych itp.B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 214–215.

Interes prawny, o którym mowa w przepisie art. 76 k.p.c., oznacza rzeczywiście istniejącą – w ramach obowiązującego prawa – potrzebę rozstrzygnięcia sprawy na korzyść jednej ze stron, wpływającego jednocześnie na ochronę własnej (interwenienta) sfery prawnej.Uchwała SN z 28 kwietnia 1982 r., III CZP 12/82, OSNC 1982, nr 11–12, poz. 165. Pojęcie interesu prawnego należy interpretować szeroko i przyjąć go we wszystkich przypadkach, w których rozstrzygnięcie procesu może wywrzeć skutki prawne w sferze prawnej interwenienta.T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, s. 150; W. Siedlecki, Odpowiedź na pytanie prawne, s. 129. Zawężająca wykładnia interesu prawnego poprzez ograniczanie go do interesu bezpośredniego i osobistego doprowadziłaby do sytuacji, w której instytucja interwencji ubocznej utraciłaby swoją wartość i znaczenie w obrocie prawnym.W. Siedlecki, Odpowiedź na pytanie prawne, s. 129. Wymóg interesu prawnego bezpośredniego i osobistego jest sprzeczny z obowiązującymi przepisami, w szczególności z przepisem art. 76 k.p.c.T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, s. 123 i 129; W. Siedlecki, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego, s. 769; J. Klimkowicz, Interwencja uboczna według Kodeksu postępowania cywilnego, s. 79–80. Interwencję uboczną w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka może zgłosić nie tylko osoba bezpośrednio i osobiście zainteresowana, ale także osoba pośrednio i majątkowo zainteresowana. Jedynym warunkiem jest posiadanie interesu prawnego. W szczególności interwenientem ubocznym może być spadkobierca (nawet potencjalny), osoba, która chce uchronić się przed wytoczeniem przeciwko niej powództwa o ustalenie pochodzenia dziecka w przyszłości, osoba, która po ustaleniu jej macierzyństwa lub ojcostwa ponosiłaby odpowiedzialność karną.W szczególności w zakresie przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, takich jak: zgwałcenie (art. 197 k.k.), wykorzystanie bezradności, upośledzenia (art. 198 k.k.), nadużycie zależności (199 k.k.), obcowanie płciowe z małoletnim (art. 200 k.k.), kazirodztwo (art. 201 k.k.) Słusznie bowiem wskazał Sąd Najwyższy, że każdy wypadek zgłoszenia interwencji ubocznej należy oceniać w konkretnym stanie faktycznym, a zasada, że interwenientowi ubocznemu musi przysługiwać legitymacja procesowa, nie ma charakteru bezwzględnego. Osoba, której przysługuje legitymacja procesowa do wytoczenia powództwa o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, będzie miała zazwyczaj interes prawny w rozumieniu przepisu art. 76 k.p.c. Niemniej jednak osoba, której przymiot ten nie przysługuje, może w określonym stanie faktycznym mieć interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść strony, do której przystąpiła.Por. uchwałę SN z 30 września 1975 r., III CZP 18/75, OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 150. Nie stanowi to zagrożenia dla stron postępowania, którym przysługuje środek w postaci opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego (art. 78 k.p.c.).

Analiza przepisów dotyczących interwencji ubocznej samoistnej (art. 81 k.p.c.) i wstąpienia interwenienta ubocznego w miejsce strony, do której przystąpił (art. 83 k.p.c.), nie prowadzi do wniosku, że interwencja uboczna w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest niedopuszczalna. Po pierwsze, przepis art. 435 § 1 k.p.c.Przepis ten stanowi, że wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich.  w zw. z art. 458 § 1 k.p.c. (skuteczność wyroku erga omnes) nie przesądza a priori bezpośredniego skutku, o którym mowa w przepisie art. 81 k.p.c., między interwenientem ubocznym a przeciwnikiem strony,  do której interwenient przystąpił. Od istoty stosunku prawnego łączącego stronę postępowania z interwenientem ubocznym zależy, czy interwencja uboczna będzie miała charakter samoistny, czy niesamoistny.W. Siedlecki, Glosa do uchwały SN z dnia 15 kwietnia 1960 r., 4 CO 3/60, s. 354. Odmienne stanowisko zajął B. Dobrzański (Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 230–232). Autor przyjął, że każda interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu ma charakter samoistny ze względu na rozszerzoną powagę rzeczy osądzonej. Skutek, o którym mowa w przepisie art. 81 k.p.c., jest zawsze bezpośredni. Trudno bowiem wyobrazić sobie wyrok w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, który miałby tylko skutek pośredni w stosunku do osób trzecich w rozumieniu przepisu art. 435 w zw. z art. 458 § 1 k.p.c. Interwenient uboczny, którego interes jest pośredni, będzie interwenientem ubocznym niesamoistnym.W. Siedlecki, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego, s. 769; T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, s. 129. Nawet jeżeli w danym układzie procesowym interwencja uboczna miałaby charakter samoistny, to zgodnie z przepisem art. 81 in fine k.p.c. do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Odpowiednio oznacza to, że przepis będzie stosowany wprost, z modyfikacją albo wcale.Por. J. Nowacki, Odpowiednie stosowanie przepisów prawa, PiP 1964, z. 3. Po drugie, odróżnić należy interes prawny interwenienta ubocznego od legitymacji procesowej. Pozycja interwenienta ubocznego nie jest zrównana z pozycją strony, skoro interwenient uboczny nie ma własnego roszczenia, lecz interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść strony, do której przystępuje.W. Siedlecki, Glosa do uchwały SN z dnia 15 kwietnia 1960 r., 4 CO 3/60, s. 354; B. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 232. Nie ma przeszkód do stosowania przepisu art. 83 k.p.c. w procesie dotyczącym pochodzenia dziecka. Wyraźne wskazanie przez ustawodawcę w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego osób, którym przysługuje legitymacja procesowa w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, nie wyłącza możliwości wejścia interwenienta ubocznego na miejsce strony, do której przystąpił, za zgodą stron. Należy odróżnić wstąpienie interwenienta ubocznego za zgodą stron na miejsce strony, do której przystąpił, od przesłanki zasadności powództwa, jaką jest legitymacja procesowa stron. Jeżeli interwencję uboczną zgłosi osoba, której przysługuje legitymacja procesowa np. w procesie o ustalenie ojcostwa wytoczonym przez dziecko przeciwko domniemanemu ojcu, interwencję uboczną po stronie dziecka zgłosi jego matka, która za zgodą stron wstąpi do procesu na miejsce dziecka, to sprawa zostanie rozstrzygnięta między podmiotami, którym przysługuje legitymacja procesowa. Jeżeli interwencję uboczną zgłosi osoba, której nie przysługuje legitymacja procesowa (np. w procesie o ustalenie ojcostwa wytoczonym przez dziecko przeciwko domniemanemu ojcu interwencję uboczną zgłosi żona pozwanego), a która za zgodą stron wstąpi do procesu na miejsce domniemanego ojca, to powództwo o ustalenie ojcostwa zostanie oddalone z uwagi na brak legitymacji procesowej biernej.

Enumeratywne wyliczenie w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym osób, którym przysługuje legitymacja procesowa w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, nie przesądza o niedopuszczalności interwencji ubocznej. Ustawodawca dopiero w roku 2009 kompleksowo uregulował problematykę legitymacji procesowej w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka.Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 220, poz. 1431), która weszła w życie 13 czerwca 2009 r., dodała m.in. przepisy art. 6111–6114 k.r.o., regulujące legitymację procesową w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa. Przed wejściem w życie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 220, poz. 1431) przyjmowano, że legitymację procesową w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa ma osoba bezpośrednio i osobiście zainteresowana.Por. orzeczenie SN z 1 lutego 1958 r., I CR 1380/57, OSN 1958, poz. 87; postanowienie SN z 26 listopada 1966 r., I CR 335/63, OSNPG 1967, poz. 15; wyrok SN z 27 lutego 1967 r., II CR 470/66, OSNC 1967, poz. 167; postanowienie SN z 30 lipca 1968 r., II CZ 139/68, OSNC 1969, poz. 96. Obecnie – zgodnie z przepisem art. 61¹² § 5 k.r.o. – legitymację procesową w sprawie o zaprzeczenie macierzyństwa ma mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka. Wątpliwości budzi, czy taki podmiot jest bezpośrednio i osobiście zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy o zaprzeczenie macierzyństwa. Przepisy regulujące legitymację procesową w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka nie są więc jedynym wyznacznikiem, skoro legitymacja procesowa może przysługiwać osobie, która nie jest osobiście i bezpośrednio zainteresowana rozstrzygnięciem danej sprawy.

Nie ulega wątpliwości, że sprawy o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka mają specyficzny i hermetyczny charakter. Zamiarem ustawodawcy nie było jednak rozstrzyganie tego rodzaju spraw tylko i wyłącznie w kręgu rodzinnym, z wyłączeniem jakiejkolwiek ingerencji osób trzecich. Gdyby była taka intencja ustawodawcy, to sprawy te rozstrzygane byłyby na posiedzeniach przy drzwiach zamkniętych i nie tylko udział interwenienta ubocznego byłby wyłączony, ale także udział publiczności. W sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka rozstrzygane są osobiste oraz intymne aspekty życia prywatnego stron postępowania, takie jak przebieg porodu oraz współżycie fizyczne. Mimo to ustawodawca nie zdecydował się na rozstrzyganie tychże spraw przy drzwiach zamkniętych.

Udział interwenienta ubocznego nie narusza spokoju rodziny, który zostaje już naruszony przez samo wszczęcie postępowania w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka. Zasadne jest wręcz dopuszczenie do procesu udziału osoby trzeciej, która stała się powodem nieporozumień rodzinnych. Taki udział może przyczynić się do wyjaśnienia okoliczności wywołujących stan napięcia między stronami i stanowiących podstawę faktyczną powództwa.Odmienne stanowisko zajęli zwolennicy pierwszego z zaprezentowanych stanowisk. Działanie interwenienta ubocznego nie przyczynia się do rozstrzygnięcia sprawy o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka zgodnie z prawdą materialną. Pomoc interwenienta ubocznego w tym zakresie jest bardzo ograniczona. Nawet osoba trzecia, która nie bierze udziału w postępowaniu, może zwrócić uwagę sądu na potrzebę przeprowadzenia konkretnego dowodu. Sąd zaś może na zasadzie przepisu art. 232 zd. 2 k.p.c. dopuścić dowód niewskazany przez stronę z urzędu (K. Lipiński, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, s. 120; E. Wengerek, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1959 r., 2 CR 44/59, s. 165). W następstwie może dojść do pojednania się stron oraz cofnięcia pozwu. Tego rodzaju skutki mogłoby wywołać przystąpienie po stronie pozwanej mężczyzny, który twierdzi, że nie jest ojcem dziecka, w procesie o zaprzeczenie ojcostwa.J. Lapierre, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1956 r., 4 CR 1039/55, s. 115–116; T. Rowiński, Glosa do orzeczenia z 30 października 1956 r., 3 CR 741/56, s. 152.

Osobiste stosunki rodzinne takie jak macierzyństwo oraz ojcostwo nigdy nie są całkowicie wolne od czynników majątkowych. Wyrok ustalający oraz zaprzeczający pochodzenie dziecka wpływa zawsze na sferę majątkowąB. Dobrzański, Interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu, s. 221–222. nie tylko stron, ale także innych osób. Wskutek ustalenia pochodzenia dziecka, a więc pokrewieństwa, powstaje obowiązek alimentacyjny nie tylko między rodzicem a dzieckiem, ale także między dzieckiem a dalszymi krewnymi w linii prostej i rodzeństwem (art. 128 k.p.c.) oraz dzieckiem a mężem swojej matki, niebędącym jego ojcem, i żoną ojca dziecka, niebędącą jego matką (art. 144 § 1–2 k.r.o.). Wskutek zaprzeczenia pochodzenia dziecka obowiązek ten przestaje istnieć. Wyrok ustalający pochodzenie dziecka  powoduje poszerzenie się kręgu spadkobierców ustawowych. Wskutek zaprzeczenia pochodzenia dziecka krąg ten ulega zawężeniu. Rozstrzygnięcie procesu o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka wpływa na stosunki prywatnoprawne (rodzinne oraz majątkowe) i publicznoprawne interwenienta.W. Siedlecki, Odpowiedź na pytanie prawne, s. 129.

V. Podsumowanie

Przedstawione powyżej argumenty prowadzą do wniosku, że interwencja uboczna w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest dopuszczalna na zasadach ogólnych. Istotne jest jedynie, czy dana osoba ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron. Jednakże nie musi on być ani bezpośredni, ani niemajątkowy. Nie odnajdujemy bowiem podstaw w Kodeksie postępowania cywilnego do kategoryzowania interesu prawnego na bezpośredni i niemajątkowy. Argumenty zaś jedynie światopoglądowe dotyczące stabilizacji życia rodziny, ładu i spokoju oraz hermetycznych stosunków rodzinnych nie są wystarczające dla zawężenia interesu prawnego, o którym mowa w przepisie art. 76 k.p.c. W każdym wypadku kwestia dopuszczalności interwencji ubocznej powinna podlegać indywidualnemu badaniu, to znaczy czy w danym stanie faktycznym interwenient uboczny ma interes prawny, żeby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron.