W artykule autor analizuje pojęcie dowodu urzędowego oraz dowodu prywatnego, jak również pojęcia dokumentów urzędowych i prywatnych. Zakresy tych pojęć są różne i nie mogą być utożsamiane. Dokument wystawiony przez organy władzy może być kwalifikowany jako dowód prywatny, dokument prywatny może zaś mieć charakter dowodu urzędowego.

Pojęcie dowodu, choć stanowi istotny element postępowania dowodowego w ramach procesu karnego, nie zostało zdefiniowane w przepisach Kodeksu postępowania karnegoUstawa z 6.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1987 ze zm.), dalej k.p.k.. Jest to jedno z najbardziej wieloznacznych wyrażeń terminologii prawnej i prawniczej, które funkcjonuje w różnych zakresach znaczeniowych i rozumiane może być w różny sposóbM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, t. 1, Warszawa 1955, s. 37–38; P. Horoszowski, Nazwa i pojęcie „dowodu” w teorii i praktyce prawa sądowego, „Państwo i Prawo” 1956/10, s. 593–594; M. Klejnowska, Dowód, ślad, informacja – wyjaśnienia znaczenia pojęć w procesie dowodzenia w sprawie karnej (w:) Węzłowe problemy procesu karnego, red. P. Hofmański, Warszawa 2010, s. 288–290; K. Woźniewski, Prawo karne procesowe. Zarys instytucji, Gdańsk 2013, s. 106.. W klasycznej definicji przez dowód rozumiany jest w domniemaniu prawdziwy fakt, który służy za podstawę wiary w istnienie lub nieistnienie innego faktu. Termin „dowód” występuje także w znaczeniach bardziej szczegółowych, łączących to pojęcie z jednym wybranym elementemM. Klejnowska, Dowód, ślad, informacja..., s. 296; F. Tremmel, Czy można rozwijać podstawowe definicje teorii dowodu (w:) Nauka wobec prawdy sądowej. Księga pamiątkowa ku czci profesora Zdzisława Kegla, red. R. Jaworski, M. Szostak, Wrocław 2005, s. 556.. Pojęcie dowodu używane jest dla określenia procesu myślowego zachodzącego w umyśle podmiotu przeprowadzającego dowódS. Śliwiński, Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne, Warszawa 1948, s. 574. lub też w wyniku tego procesu, czyli pewności określonego stanu rzeczy lub przekonania o wystąpieniu pewnej okolicznościA. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Kraków 2010, s. 44–45; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011, s. 464–465; P. Horoszowski, Nazwa i pojęcie..., s. 609–610; S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 1995, s. 327.. Określenie „dowód” wiązane jest również z wprowadzaniem dowodów do postępowania karnego, ich przeprowadzaniem i ocenianiemA. Gaberle, Dowody w sądowym..., s. 44; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie..., s. 465; P. Horoszowski, Nazwa i pojęcie..., s. 609; K. Witkowska, Dowody w procesie karnym a realizacja celów postępowania karnego, „Przegląd Sądowy” 2011/3, s. 52.. W tym znaczeniu termin „dowód” występuje np. w art. 213 § 2 k.p.k. i obejmuje czynności procesowe podmiotu dokonującego percepcji środka dowodowegoR. Kmiecik, Dowód ścisły w procesie karnym, Lublin 1983, s. 12–13; Z. Kwiatkowski, Dowód prywatny w projekcie zmian k.p.k., „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2012/3, s. 14–16.. Przez dowód rozumie się także zmysłową percepcję środka dowodowego przez organ procesowy w toku przeprowadzenia dowodu. W tym ujęciu dowodem są oględziny czy przesłuchanie świadkaM. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1973, s. 328–329; M. Cieślak, Jeszcze o pojęciu dowodu w procedurze sądowej tudzież metodach krytyki, „Państwo i Prawo” 1963/4, s. 696; S. Waltoś, Proces karny..., s. 327.. Pojęcie dowodu używane jest także w odniesieniu do czynności mającej doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wnioskowanie o istotnych zagadnieniach. Wówczas dowodem jest konfrontacja czy sekcja zwłokM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 37–38; M. Cieślak, Jeszcze o pojęciu dowodu..., s. 696; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie..., s. 465.. Termin „dowód” występuje także w rozumieniu faktu dowodowego, a więc udowodnionej okoliczności, która następnie sama w sobie stanowi dowód na istnienie lub też nieistnienie innej dowodzonej okoliczności. Tak rozumianym dowodem jest np. alibiM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 37–38; A. Gaberle, Dowody w sądowym..., s. 44; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie..., s. 464–465; K. Witkowska, Dowody w procesie karnym..., s. 52.. W pojęciu dowodu mieści się wreszcie i odmiana rozumowania w logice i matematyceM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 37–38; M. Cieślak, Jeszcze o pojęciu dowodu..., s. 696; S. Waltoś, Proces karny..., s. 327..

Również i środki dowodowe oraz źródła dowodowe wchodzą w zakres pojęcia dowodu. Początkowo nie wyróżniano źródeł dowodowych, a środki dowodowe wymieniane były jako jeden ze sposobów rozumienia terminu „dowód”S. Śliwiński, Polski proces karny..., s. 577; M. Czubalski, O pojęciu i klasyfikacji środków dowodowych, „Państwo i Prawo” 1968/1, s. 114–115; P. Horoszowski, Nazwa i pojęcie..., s. 609–615.. Obecnie jednak źródła dowodowe wyodrębnia się od środków dowodowych, przy czym oba te pojęcia są ze sobą powiązane. Źródło dowodowe definiowane jest jako osoba lub rzecz, od której pochodzi środek dowodowyM. Cieślak, Polska procedura..., s. 328; S. Waltoś, Proces karny..., s. 328.. Stanowi więc źródło informacji o faktachA. Gaberle, Dowody w sądowym..., s. 42; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie..., s. 464.. Źródłami dowodowymi są więc oskarżeni, świadkowie, biegli – zaliczani do osobowych źródeł dowodowych, jak również dokumenty, dowody rzeczowe, miejsca (poddane oględzinom), eksperymenty procesoweA. Gaberle, Dowody w sądowym..., s. 42–43.. Z kolei środkiem dowodowym jest zjawisko, z którym organ prowadzący postępowanie styka się bezpośrednio, stanowiące podstawę poznania faktu udowadnianegoM. Cieślak, Polska procedura..., s. 328.. Niekiedy pod pojęciem środka dowodowego rozumie się formę przekazu informacji (spostrzeżeń) uzyskiwanych ze źródła dowodowego, z którym organ prowadzący postępowanie styka się bezpośrednio przy przeprowadzaniu dowoduK. Marszał, Proces karny, Katowice 1992, s. 174.. Środkom dowodowym można w większości przypadków przyporządkować odpowiadające im źródła dowodowe. Dla oskarżonego jako źródła dowodowego środkiem dowodowym są jego wyjaśnienia, dla świadka – zeznania; dokumentowi jako źródłu dowodowemu odpowiada środek dowodowy w postaci treści dokumentu, a jeżeli źródłem dowodowym jest miejsce – wówczas środek dowodowy stanowią oględzinyM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 42; K. Marszał, Proces karny, s. 174; K. Woźniewski, Prawo karne..., s. 107..

Różne rozumienia pojęcia dowodu łączą ten termin z jednym wybranym elementem, stanowiącym element konstrukcyjny poszczególnych definicjiM. Klejnowska, Dowód, ślad, informacja..., s. 296; F. Tremmel, Czy można rozwijać podstawowe definicje..., s. 556.. Z uwagi na niejednoznaczność terminu „dowód” proponowano ograniczenie jego zakresu pojęciowego. Postulowano, by przez dowód rozumieć wynik dowodzenia, rezultat procesu rozumowaniaP. Horoszowski, Nazwa i pojęcie..., s. 611; K. Witkowska, Dowody w procesie karnym..., s. 52., a poza zakresem tego pojęcia powinny znaleźć się środki dowodowe, postępowanie dowodowe i pozostałe możliwe znaczenia. Jednakże propozycja ta nie znalazła zastosowania. Obecnie najczęściej pojęcie dowodu używane jest dla określenia środka dowodowegoM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 39–40; S. Waltoś, Proces karny..., s. 327–328, K. Witkowska, Dowody w procesie karnym..., s. 52.. W tym też znaczeniu występuje ono w pojęciu „dowód prywatny”.

Pojęcie dowodu prywatnego

Dowód prywatny nie jest pojęciem normatywnymA. Bojańczyk, Dowód prywatny w postępowaniu karnym w perspektywie karnoporównawczej, Warszawa 2011, s. 53.. Określenie takie nie występuje w Kodeksie postępowania karnego. Sama możliwość konstruowania pojęcia dowodu prywatnego na gruncie procesu karnego, a także jego zakres, wywołują rozbieżnościA. Bojańczyk, Dowód prywatny..., Warszawa 2011, s. 178–179; G. Bucoń, Dopuszczalność gromadzenia i wykorzystywania „dowodów prywatnych” w procesie karnym, „Przegląd Sądowy” 2009/7–8, s. 190; R. Kmiecik, „Dowód prywatny” i tzw. zasada swobody dowodzenia w postępowaniu karnym, „Państwo i Prawo” 2013/2, s. 33; A. Taracha, O dowodach prywatnych w świetle Konstytucji – uwagi polemiczne, „Palestra” 2005/1–2, s. 96–97.. Przez dowód, w odniesieniu do dowodu prywatnego, rozumie się – jak wskazano – środek dowodowyA. Bojańczyk, Dowód prywatny..., s. 178–179; G. Bucoń, Dopuszczalność gromadzenia..., s. 190; R. Kmiecik, „Dowód prywatny” i tzw. zasada..., s. 33., choć zauważyć trzeba, że nie jest wykluczone objęcie zakresem tego pojęcia także źródła dowodowegoG. Bucoń, Dopuszczalność gromadzenia..., s. 190; Z. Kwiatkowski, Dowód prywatny w projekcie..., s. 17.. Z kolei określenie „prywatny” związane jest ze statusem podmiotów postępowania karnegoA. Bojańczyk, Dowód prywatny..., s. 180–182; A. Bojańczyk, Z problematyki dopuszczalności niektórych dowodów prywatnych w postępowaniu karnym, „Palestra” 2004/9–10, s. 44–48; G. Bucoń, Dopuszczalność gromadzenia..., s. 192; P. Kardas, Dowody publiczne (urzędowe) a dowody prywatne (w:) Obrońca i pełnomocnik w procesie karnym po 1 lipca 2015 r. Przewodnik po zmianach, red. P. Wiliński, Warszawa 2015, s. 339–340.. W procesie karnym występują bowiem podmioty publiczne, jak i podmioty, które nie mają tego przymiotu. Podmioty, których funkcjonowanie regulują normy prawa publicznego, określane są jako podmioty instytucjonalne lub publiczneP. Kardas, Podstawy i ograniczenia przeprowadzania oraz wykorzystywania w procesie karnym tzw. dowodów prywatnych, „Palestra” 2015/1–2, s. 7–8.albo jako instytucjonalne strony postępowaniaP. Kardas, Dowody publiczne (urzędowe)..., s. 339–340; P. Kardas, Podstawy i ograniczenia..., s. 7–8; P. Kardas, Problem granic legalności czynności uczestników postępowania karnego i konsekwencji ich przekroczenia (w:) Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, red. D. Gruszecka, J. Skorupka, Warszawa 2015, s. 40–41.. Bezsprzecznie podmiotem publicznym – organem procesowym jest w toku postępowania jurysdykcyjnego sąd. W postępowaniu przygotowawczym organem procesowym jest prokurator, który w fazie jurysdykcyjnej postępowania karnego staje się stroną procesu – oskarżycielem publicznym. Pojęcie dowodu prywatnego powiązane jest z podmiotem występującym w postępowaniu karnym, który nie jest organem procesowym, a zasady jego działania nie są normowane przepisami zaliczanymi do prawa publicznego. Nieistytucjonalnymi uczestnikami postępowania będą zatem: oskarżony, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, a także obrońca i pełnomocnik – adwokat lub radca prawny. Wprawdzie adwokat i radca prawny wykonują zawody zaufania publicznego, jednakże nie są organami procesowymi, a ich uprawnienia procesowe są emanacją stron przez nich reprezentowanychA. Bojańczyk, Dowód prywatny..., s. 181–182; P. Kardas, Podstawy i ograniczenia..., s. 7–8; J. Skorupka, Granice prawa do obrony i działań obrończych w procesie karnym (w:) Etyka adwokacka a kontradyktoryjny proces karny, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2015, s. 99–101; wyrok TK z 7.05.2002 r. (SK 20/02), OTK-A 2002/3, poz. 29.. Z tych względów, w odniesieniu do pojęcia dowodu prywatnego, obrońców i pełnomocników należy kwalifikować jako nieinstytucjonalnych uczestników postępowania karnego. Przez dowód prywatny rozumie się więc środek dowodowy (lub źródło dowodowe) wyszukany, zgromadzony, wytworzony, zabezpieczony lub w jakikolwiek sposób utrwalony przez podmiot prywatny, niebędący instytucjonalnym uczestnikiem postępowaniaA. Bojańczyk, Dowód prywatny..., s. 203–204; G. Bucoń, Dopuszczalność gromadzenia..., s. 190; P. Kardas, Podstawy i ograniczenia..., s. 7–8; D. Stachurski, O dopuszczalności dowodów prywatnych w świetle Konstytucji RP, „Palestra” 2013/3–4, s. 78.. W zakres tego pojęcia nie wchodzą zatem dowody powiązane z organami procesowymi (sądami), jak i z podmiotami, które na etapie postępowania przygotowawczego miały przymiot organu procesowego, w fazie jurysdykcyjnej procesu karnego występują zaś jako strony (prokuratorami). Takie ujęcie określenia dowodu prywatnego wskazuje także na jego brak waloru procesowego. Dowód prywatny – dla wprowadzenia do zbioru dowodów w procesie karnym – musi zostać dopuszczony i przeprowadzonyA. Bojańczyk, Dowód prywatny..., s. 203–205; P. Kardas, Podstawy i ograniczenia..., s. 10–11.. Przeprowadzenie zaś dowodu stanowi czynność procesową, której celem jest zapoznanie się z treścią dowodu przez organ procesowy i strony w trybie i formie, która przeważnie jest określona wprost w przepisach prawa karnoprocesowegoZ. Kwiatkowski, Dowód prywatny w projekcie..., s. 18.. Zatem nieinstytucjonalny uczestnik postępowania nie może przeprowadzić dowodu; kompetencje w tym zakresie ma wyłącznie organ procesowy. Dowód prywatny zyskuje więc walor procesowy dopiero wówczas, gdy zostanie dopuszczony i przeprowadzony przez organ procesowy.

Dowód z dokumentu w postępowaniu karnym

Dowody prywatne mogą mieć różny charakter, w zależności od stosowanych kryteriów klasyfikacji. W ramach bowiem systematyki zagadnień dowodowych wyróżniane są różne rodzaje dowodów, a większość z przyjmowanych podziałów daje się także odnieść do dowodów prywatnych. Jednym z najczęściej stosowanych wyróżników jest rodzaj źródła dowodowego. W zależności od charakteru źródła dowodowego dowody dzieli się na osobowe i rzeczowe. W przypadku gdy źródłem dowodowym jest osoba, a informacja pochodzi od żywego człowieka, bez pośrednictwa innych źródeł dowodowych, dowód ma charakter osobowyM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 72; S. Waltoś, Proces karny..., s. 332.. W przypadku dowodu rzeczowego źródłem dowodowym jest rzecz rozumiana sensu largo, np. właściwość miejsca, treść dokumentuM. Cieślak, Zagadnienia dowodowe..., s. 72; A. Gaberle, Dowody w sądowym..., s. 45; M. Klejnowska, Dowód, ślad, informacja..., s. 297; S. Śliwiński, Polski proces karny..., s. 607; K. Witkowska, Dowody w procesie karnym..., s. 53.. Czasem dowody rzeczowe różnicuje się na dowody rzeczowe sensu stricto i dokumentyS. Śliwiński, Polski proces karny..., s. 607; P. Horoszowski, Nazwa i pojęcie..., s. 598.. Kiedy przyjmie się rodzaj źródła dowodowego jako wyróżnik podziału dowodów, dowód prywatny może mieć charakter zarówno osobowy, jak i rzeczowy.

Jednym z rodzajów dowodów rzeczowych, jak wskazano, są dokumenty. Kodeks postępowania karnego, posługując się pojęciem dokumentu, nie definiuje go. Definicja dokumentu zawarta została w art. 115 § 14 Kodeksu karnego; zgodnie z nią dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Zdefiniowanie pojęcia dokumentu nastąpiło więc przede wszystkim dla potrzeb prawa karnego materialnego, wyznaczając zakres przedmiotowy ochrony prawnej przy przestępstwach skierowanych przeciwko dokumentomWyrok SN z 29.11.1972 r. (III KR 217/72), OSNPG 1973/6, poz. 82.. To sprawia, że nie jest zasadne przenoszenie wprost definicji dokumentu zawartej w art. 115 § 4 k.k. na grunt karnoprocesowy. Nie oznacza to jednak, że definicja ta nie może być pomocna przy określaniu treści pojęcia „dokument” w znaczeniu procesowymT. Nowak, Dowód z dokumentu w polskim procesie karnym, Warszawa 1982, s. 15. .

Jednym z elementów definicji dokumentu zawartej w Kodeksie karnym jest powiązanie przedmiotu lub nośnika zapisu z prawem, stosunkiem prawnym lub inną okolicznością mającą znaczenie prawne poprzez jego treśćWyrok SN z 15.10.2002 r. (III KKN 90/00), „Prokuratura i Prawo” – wkł. 2003/4, poz. 2.. Zatem w przypadku przedmiotu (nośnika informacji) stanowiącego dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne to treść zawarta w dokumencie (na nośniku) pozwala na zaliczenie go do grupy dokumentów. Z tego względu definicja dokumentu z art. 115 § 4 k.k. pomocna jest w wyznaczaniu zakresu pojęcia dokumentu w znaczeniu prawa karnego procesowegoT. Nowak, Dowód z dokumentu..., s. 16–17. . Niewątpliwie bowiem dokumentem w znaczeniu karnoprocesowym będzie każdy przedmiot wyrażający w sposób graficzny pewną treść i w tym zakresie pojęcia dokumentu na gruncie prawa karnego materialnego i procesowego są zbieżne. Jednakże w rozumieniu prawa karnego materialnego dokumentami są także np. znaki graniczne na gruncie lub na wodzieI. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1970, s. 406. czy numerki stanowiące potwierdzenie pozostawienia garderoby w szatniW. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, s. 658.. Przedmioty te nie stanowią zaś dokumentów w znaczeniu karnoprocesowym i w tym sensie pojęcie dokumentu na gruncie prawa karnego procesowego jest węższe niż dokument jako przedmiot ochrony karnomaterialnej, zdefiniowany w art. 115 § 4 k.k.A. Bojańczyk, Glosa do wyroku SN z 10.05.2002 r. (WA 22/02), „Palestra” 2003/7–8, s. 245. Z drugiej zaś strony jako dokumenty w rozumieniu karnoprocesowym mogą być traktowane różne przedmioty mające treść graficzną, o ile ich treść może mieć znaczenie w sprawie (np. notatki urzędowe – w określonych sytuacjachWyrok SN z 2.02.1981 r. (II KR 2/81), OSNPG 1981/10, poz. 113.). W tym sensie pojęcie dokumentu w znaczeniu procesowym jest szerokie i obejmuje nie tylko dokumenty określone w art. 115 § 4 k.k., lecz także inne dowody pisemne, o ile ich treść może mieć znaczenie w sprawieWyrok SN z 29.11.1972 r. (III KR 217/72), OSNPG 1973/6, poz. 82..

Dokumenty urzędowe i dokumenty prywatne w postępowaniu karnym

Dokumenty w rozumieniu karnoprocesowym nie są kategorią jednolitą. W ramach dokumentów w znaczeniu dowodowym wyróżnić można dokumenty urzędowe oraz dokumenty prywatne. Kryterium podziału stanowi status podmiotu sporządzającego dokument (autora dokumentu). Przez dokumenty urzędowe należy rozumieć pisemne oświadczenia wystawione przez odpowiednie władze, organy państwowe, instytucje, a także osoby, gdy wystawiają one dokument z racji wykonywanej funkcji (np. lekarza)T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 1998, s. 770.. Dokumenty urzędowe wydawane są więc w ramach uprawnień nadanych tym podmiotom – w celu uzewnętrznienia ich woliR.A. Stefański (w:) Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 2, red. Z. Gostyński, Warszawa 1998, s. 297.. Przepis art. 393 § 1 k.p.k. odwołuje się do dokumentów urzędowych złożonych w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym. Dokument urzędowy w tym znaczeniu stanowić będzie np. odpis wyroku sądowego, odpis aktu notarialnego, decyzja administracyjna, odpis skrócony aktu stanu cywilnego czy zaświadczenie wystawione przez upoważniony organ.

Odrębnie wymienione w przepisie art. 393 § 1 k.p.k. są dokumenty w postaci protokołów oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinii biegłych (instytutów, zakładów lub instytucji), danych o karalności, wyników wywiadu środowiskowego. Wprawdzie konstrukcja przepisu art. 393 § 1 k.p.k., który – jako podlegające odczytaniu – wymienia najpierw protokoły, opinie, dane o karalności i wyniki wywiadu środowiskowego, a następnie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym (a nie inne czy pozostałe dokumenty urzędowe) mogłaby wskazywać, że dokumenty określone w początkowej części przepisu nie zaliczają się do dokumentów urzędowych, jednak biorąc pod uwagę charakter tych dokumentów (sporządzenie ich w postępowaniu karnym) i podmioty je sporządzające, niewątpliwie uznać je trzeba za dokumenty urzędowe.

Dokumenty prywatne natomiast to oświadczenia pisemne, sporządzone przez różne osoby, ale nie w ramach wykonywanych przez nie funkcji. Pismo takie nie musi zawierać podpisu, jednakże z jego treści wyraźnie musi wynikać, kto jest jego autoremR.A. Stefański (w:) Kodeks..., s. 299–300.. Przykładem dokumentów prywatnych są, wymienione w art. 393 § 3 k.p.k., oświadczenia, listy, publikacje oraz notatki. Zawarte w art. 393 § 3 k.p.k. wyliczenie nie ma charakteru zamkniętego, co sprawia, że również i inne dokumenty sporządzone przez podmioty nieurzędowe zaliczać się będą do tej kategorii (np. pamiętniki, zapiski w kalendarzu). Przepis art. 393 § 3 k.p.k. wskazuje, że odczytaniu podlegają dokumenty prywatne powstałe poza postępowaniem karnym. Sformułowanie to odnosi się do momentu powstania dokumentu. Niewątpliwie dokumentem powstałym poza postępowaniem karnym będzie pismo (np. list, oświadczenie), które zostało sporządzone przed wszczęciem postępowania karnego. Jednak i dokumenty prywatne napisane w czasie toczącego się postępowania zaliczają się do dokumentów powstałych poza postępowaniem karnym. Dokumenty prywatne nie są bowiem sporządzane przez organy procesowe czy instytucjonalne strony postępowania karnego w fazie jurysdykcyjnej procesu karnego. W tym sensie dokumenty prywatne zawsze powstają poza postępowaniem karnym, jedynie bowiem organ procesowy (lub instytucjonalny uczestnik postępowania karnego) uprawniony jest do dokonywania czynności procesowychD. Świecki (w:) Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I (art.1–424), red. D. Świecki, B. Augustyniak, K. Eichstaedt, M. Kurowski, Warszawa 2018, s. 1530.. Można by więc uznać, że sformułowanie „poza postępowaniem karnym” użyte w art. 393 § 3 k.p.k. nie jest konieczne.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym dokument prywatny może zostać odczytany w trybie art. 393 § 3 k.p.k. również wtedy, gdy został sporządzony dla celów postępowania karnego. Dopuszczalne jest wprowadzenie do procesu karnego dokumentów prywatnych stanowiących tzw. dowody z przeznaczenia, a więc wytworzonych z zamiarem wykorzystania ich w postępowaniu karnym. Dokumentem takim będzie tzw. opinia prywatna wykonana przez osobę posiadającą wiedzę specjalną, instytut lub instytucję naukową, sporządzona na zlecenie strony. Opracowanie takie nie stanowi opinii biegłego w rozumieniu art. 193 § 1 k.p.k. Opinia taka jest jednak dowodem z dokumentu przeprowadzanym na rozprawie głównej przez jej odczytanie i podlegającym swobodnej ocenie organu procesowegoD. Świecki (w:) Kodeks..., s. 1532.. Również opisy miejsca lub rzeczy, a także pisma zawierające oświadczenia dowodowe, sporządzone dla celów postępowania karnego, mogą obecnie zostać włączone do zbioru dowodów w sprawie po ich odczytaniu w trybie art. 393 § 3 k.p.k.

Dowody z dokumentów jako dowody urzędowe i prywatne

Kryterium decydującym o zaliczeniu dokumentu do kategorii dokumentów urzędowych lub prywatnych jest więc wystawca (autor) dokumentu. Element podmiotowy stanowi kryterium podziału również w odniesieniu do wyróżnienia kategorii dowodu prywatnego. W tym sensie jest to czynnik wspólny dla obu pojęć: dowodu prywatnego i dokumentu prywatnego. Nie można jednak stosować automatyzmu i przyjmować, że dokumenty prywatne stanowią zawsze dowody prywatne, a dokumenty urzędowe – są dowodami urzędowymi. Skoro dowodem prywatnym jest każdy środek dowodowy, nie tylko wytworzony, ale także wyszukany, zgromadzony czy zabezpieczony przez podmiot niebędący instytucjonalnym uczestnikiem postępowania, to strona nieinstytucjonalna może wyszukać lub zgromadzić również dokument urzędowy z zamiarem wykorzystania go w procesie karnym.

Oskarżony może, dla wykazania własności rzeczy, przedstawić odpis aktu notarialnego, który to dokument ma przymiot dokumentu urzędowego. Obrońca oskarżonego może złożyć w toku postępowania – wnioskując o odczytanie dokumentu na rozprawie głównej – odpis postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku czy o dziale spadku. Dokumenty te, niewątpliwie zaliczające się do kategorii dokumentów urzędowych, jako wyszukane i zgromadzone przez nieinstytucjonalną stronę postępowania, klasyfikowane mogą być jako dowody prywatne. Zaświadczenia wystawione na wniosek nieinstytucjonalnego uczestnika procesu karnego przez Urząd Skarbowy czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych stanowią dokumenty urzędowe. Jednak z uwagi na uzyskanie ich i zgromadzenie przez stronę nieinstytucjonalną zaliczać się będą – według zaprezentowanej definicji – do dowodów prywatnych. Protokoły oględzin, sporządzone w innym postępowaniu karnym, a wyszukane i przedstawione z wnioskiem o odczytanie na rozprawie przez oskarżyciela posiłkowego, także stanowić będą dowody prywatne.

Nie ma również prostej zależności pomiędzy dowodem urzędowym a dokumentem urzędowym. Oczywiste jest, że niektóre kategorie dokumentów mogą być sporządzane wyłącznie przez organ prowadzący postępowanie, np. protokół oględzin rzeczy. Dokument taki, sporządzony w toku postępowania przygotowawczego, a następnie odczytany – zgodnie z wnioskiem dowodowym oskarżyciela publicznego – na rozprawie głównej w trybie art. 393 § 3 k.p.k. jest dokumentem urzędowym, a w ramach podziału dowodów na urzędowe i prywatne – zalicza się do dowodów urzędowych. Bardzo często zatem dokumenty urzędowe stanowić będą dowody urzędowe. Jednakże w toku postępowania ujawnione mogą zostać przez organ procesowy dokumenty prywatne, zawierające treści istotne z punktu widzenia celów procesu karnego. Dokumenty prywatne, np. listy czy zapisy w pamiętniku, ujawnione w toku przeszukania pomieszczenia, zatrzymane i zabezpieczone przez organ prowadzący postępowanie, a następnie odczytane w trybie art. 393 § 3 na rozprawie głównej, nie tracą charakteru dokumentów prywatnych. Nie stanowią one jednak dowodów prywatnych, lecz dowody urzędowe.

Podsumowanie

Linia podziału pomiędzy dokumentem prywatnym a urzędowym nie pokrywa się więc z granicą oddzielającą pojęcia dowodu prywatnego i dowodu urzędowego. Utożsamianie dowodów z dokumentów prywatnych z dowodami prywatnymi jest uproszczeniem i może być mylące. Niewątpliwie dokumenty prywatne mogą stanowić dowody prywatne. W przypadku tzw. opinii prywatnych, będących dokumentami prywatnymi, dowód z takiego dokumentu (przed jego przeprowadzeniem, co – jak wskazano – jest odrębnym zagadnieniem) zawsze będzie miał cechy dowodu prywatnego. Również i inne dokumenty prywatne, sporządzone na potrzeby procesu karnego, a więc o charakterze intencjonalnym, stanowić będą dowody prywatne. Jednakże prywatne zapiski, notatki, dzienniki i oświadczenia, wykonane przed wszczęciem procesu karnego, mogą być dowodami urzędowymi, jeżeli zostaną ujawnione i zabezpieczone przez organ procesowy, a następnie włączone do zbioru dowodów w trybie art. 393 § 3 k.p.k. Z kolei dokumenty urzędowe, jeżeli wyszuka je i przedstawi w trakcie procesu strona nieinstytucjonalna, kwalifikowane mogą być jako dowody prywatne. Pojęcie dowodu prywatnego z dokumentu nie ogranicza się wyłącznie do dokumentów prywatnych. Te dwa pojęcia nie mają takiego samego zakresu; nie można ich więc utożsamiać. Autorstwo dokumentu (podmiot prywatny czy organ urzędowy) nie determinuje zatem charakteru dowodu w kontekście dowodu urzędowego i prywatnego.