Z agadnienie biegu terminu zasiedzenia zostało uregulowane w sposób wyjątkowo zwięzły w drodze odesłania zawartego w art. 175 Kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, że do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. W związku z istotną zmianą regulacji poświęconych przedawnieniu, która to weszła w życie 9.07.2018 r., zachodzi potrzeba powtórnego przyjrzenia się przesłankom i rezultatom odpowiedniego stosowania tej regulacji do instytucji zasiedzenia. Szczególnie interesująco jawi się w tym kontekście problem odpowiedniego stosowania zmienionego art. 118 Kodeksu cywilnego. Oprócz skrócenia zasadniczego terminu przedawnienia z 10 do 6 lat znowelizowany art. 118 k.c. przedstawia bowiem jeszcze jedną doniosłą regułę, zgodnie z którą koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Jak wiadomo, terminy zasiedzenia w prawie polskim nie są krótsze niż dwa lata, w związku z czym regulacja zawarta w art. 118 zd. 2 k.c. mogłaby znaleźć zastosowanie do wszystkich przypadków zasiedzenia. Warto zatem szczegółowo przeanalizować tę kwestię.

Charakterystyka art. 175 k.c. jako przepisu odsyłającego

Analizy poświęcone art. 175 Kodeksu cywilnegoUstawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.), dalej k.c. należy rozpocząć od przypomnienia kwestii zasadniczej. Otóż w strukturze przepisów odsyłających dają się wyodrębnić dwa elementy, tj. „zakres odniesienia” i „zakres odesłania”. Zakresem odniesienia jest ta sfera spraw, która zostaje uregulowana poprzez odesłanie. Z kolei zakresem odesłania jest regulacja prawna, do której prawodawca w danym przypadku odsyłaWedług terminologii zaproponowanej przez J. Nowackiego elementami przepisu odsyłającego są „zakres odniesienia” oraz „przepisy stosowane” będące odpowiednikiem użytego przeze mnie terminu „zakres odesłania”; zob. J. Nowacki, Analogia legis, Warszawa 1966, s. 138.. Spoglądając z tej perspektywy na art. 175 k.c., należy dojść do wniosku, że zakresem odniesienia prawodawca uczynił „bieg zasiedzenia”, natomiast zakresem odesłania „przepisy o biegu przedawnienia roszczeń”.

Komentatorzy art. 175 k.c. różnią się w poglądach na temat zakresu odesłania omawianego przepisu. Zdaniem Stanisława Rudnickiego i Jerzego Ciszewskiego „odesłanie do przepisów o biegu przedawnienia roszczeń odnosi się do art. 121–124”S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własności i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2007, s. 217; tak samo J. Ciszewski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, Warszawa 2014, s. 312.. Tożsame stanowisko w rozważanej tutaj kwestii zajmują również Teresa A. FilipiakT.A. Filipiak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Kidyba, Warszawa 2012, t. 2, s. 70. oraz Rafał MorekR. Morek (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2017, t. 2, s. 232.. Krzysztof Gołębiowski wskazuje, że art. 175 k.c. odsyła do „zasad regulujących bieg przedawnienia roszczeń, zawartych w art. 120–124 k.c.”.K. Gołębiowski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2017, s. 406. Natomiast Michał WarcińskiM. Warciński (w:) Kodeks cywilny, t. I, Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Legalis 2018/el., uw. do art. 175, nb 1. i Jakub KępińskiJ. Kępiński (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Gutowski, Warszawa 2016, t. 1, s. 860. uznają, że rozważany tutaj przepis odsyła do art. 117–124 k.c. Jeszcze inaczej zakres odesłania art. 175 k.c. wyznacza Joanna Naczyńska. Jej zdaniem do biegu zasiedzenia zastosowanie znajdują art. 119 oraz art. 121–124 k.c.J. Naczyńska (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Habdas, M. Fras, Warszawa 2018, t. 2, s. 261, 263.

Pogłębionej analizie problematykę odpowiedniego stosowania do biegu zasiedzenia przepisów regulujących bieg przedawnienia poddał Sylwester Wójcik. Zdaniem tego autora „zwrotem «bieg terminu przedawnienia» obejmuje się: początek biegu przedawnienia, zawieszenie biegu przedawnienia, wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia oraz przerwanie (lub przerwę) biegu przedawnienia. W obrębie zaś «biegu terminu zasiedzenia» (lub «upływu czasu przy zasiedzeniu») wyróżnia się: początek biegu terminu zasiedzenia, zawieszenie biegu terminu zasiedzenia, wstrzymanie zakończenia biegu terminu zasiedzenia oraz przerwanie (lub przerwę) biegu terminu zasiedzenia”.S. Wójcik, Z problematyki stosowania przepisów o biegu przedawnienia roszczeń do biegu zasiedzenia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 1973/1, s. 236. Na podstawie powyższych ustaleń cytowany autor doszedł do wniosku, że do biegu zasiedzenia odpowiednie zastosowanie znajdują art. 121–124k.c.S. Wójcik, Z problematyki…, s. 236. Natomiast art. 119 k.c. może znaleźć zastosowanie do biegu zasiedzenia tylko w drodze analogiiS. Wójcik, Z problematyki…, s. 248..

Jak z powyższego wynika, pełną zgodę uzyskano dotychczas tylko co do tego, że zakresem odesłania zawartego w art. 175 k.c. nie jest objęty art. 125 k.c., objęte zaś są art. 121–124 k.c. Zaobserwowane różnice poglądów można po części wyjaśnić w następujący sposób. Otóż jak wiadomo, odpowiednie stosowanie przepisów na podstawie odesłania polega na tym, że przepisy, do których odesłano, mogą być zastosowane do wskazanego w przepisie odsyłającym zakresu odniesienia wprost, mogą być zastosowane ze zmianami, jak również mogą zostać pominięte ze względu na ich nieadekwatność do stosunków objętych zakresem odniesienia albo sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla tych stosunkówJ. Nowacki, Analogia…, s. 141.. Stąd jak można przypuszczać, część autorów identyfikuje zakres odesłania zawartego w art. 175 k.c. z całokształtem przepisów o przedawnieniu roszczeń, zakładając jednocześnie, że nie wszystkie przepisy nim objęte mogą finalnie znaleźć zastosowanie do zakresu odniesienia. Inni autorzy, pisząc o zakresie odesłania, odwołują się natomiast wyłącznie do tych przepisów, które albo wprost, albo ze zmianami znajdują zastosowanie do zakresu odniesienia. Niezależnie od tego nasuwa się jednak spostrzeżenie, że ustawodawca nie odesłał w art. 175 k.c. do przepisów o przedawnieniu roszczeń in extenso, co powodowałoby objęcie zakresem odesłania całego Tytułu VI Księgi pierwszej k.c. Odesłał natomiast do przepisów o biegu przedawnienia roszczeńZob. S. Wójcik, Z problematyki…, s. 236.. Różnica ta nie pozostaje bynajmniej bez znaczenia. Gdyby bowiem wolą ustawodawcy było objęcie zakresem odesłania wszystkich przepisów o przedawnieniu roszczeń, to wystarczyłoby odesłać do „przepisów o przedawnieniu roszczeń” albo do „przepisów Tytułu VI Księgi pierwszej Kodeksu cywilnego”. Co za tym idzie, użyty w art. 175 k.c. zwrot „bieg” stawałby się zbędny w procesie wykładni tego przepisu. To z kolei stoi w sprzeczności z powszechnie aprobowaną regułą interpretacji tekstu prawnego określaną skrótowo mianem zakazu wykładni per non est.Zob. L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2006, s. 106 i 107; zob. także S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001, s. 166. Z tego względu należy przyjąć, że odesłanie zawarte w omawianym tutaj przepisie obejmuje swoim zakresem nie całokształt przepisów o przedawnieniu roszczeń, lecz tylko te spośród nich, które dotyczą biegu terminu przedawnienia.

Zwrot „bieg” w odniesieniu do przedawnienia został użyty w art. 120 § 1 i 2, art. 121, art. 122 § 2 i 3, art. 123 oraz art. 124 § 1 i 2 k.c. Nie oznacza to jednak, że tylko te przepisy znajdują odpowiednie zastosowanie do biegu zasiedzenia. Nie budzi bowiem wątpliwości, że np. art. 122 § 1 k.c., w którym to nie posłużono się zwrotem „bieg przedawnienia”, jest przepisem, który reguluje tę właśnie kwestięZ. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2017, s. 369; A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 365., a w konsekwencji znajduje on odpowiednie zastosowanie do biegu zasiedzeniaS. Wójcik, Z problematyki…, s. 242; E. Janeczko, Zasiedzenie, Zielona Góra 2002, s. 156; J. Ciszewski (w:) Kodeks…, s. 312; R. Morek (w:) Kodeks…, s. 234. . Przepis ten stanowi, że przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Przewiduje on zatem tzw. wstrzymanie zakończenia terminu przedawnieniaA. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo…, s. 357.. Oznacza to, że w sytuacjach wskazanych w tym przepisie termin przedawnienia, który według ogólnych zasad skończyłby się w określonej dacie, ulega odpowiedniemu przedłużeniu.

Zaliczenie art. 122 § 1 k.c. do grupy przepisów określających bieg przedawnienia koresponduje też z ogólniejszymi wypowiedziami doktryny na temat znaczenia zwrotu „bieg terminu przedawnienia”. Jak wyjaśnili bowiem Aleksander Wolter, Jerzy Ignatowicz i Krzysztof Stefaniuk, problematyka biegu terminów przedawnienia obejmuje:

1. zagadnienia związane z oznaczeniem początku biegu przedawnienia;
2. problematykę zakłóceń, jakim może podlegać bieg przedawnienia w wyniku jego zawieszenia, przerwania lub wstrzymania zakończenia;
3. problem określenia końca terminu przedawnieniaA. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo…, s. 357..

W związku z powyższym nasuwa się wniosek, że przepisami o biegu terminu przedawnienia nie są te, które określają, co ulega przedawnieniu (art. 117 § 1 k.c.), na czym polega skutek przedawnienia (art. 117 § 2 i 2¹ k.c.), w jakich wypadkach sąd może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia (art. 117¹ k.c.). Tak samo należy ocenić art. 118 zd. 1 k.c., który reguluje nie problematykę biegu terminu przedawnienia, lecz ogólne terminy przedawnienia.

Wahania może natomiast budzić kwalifikacja art. 119 k.c., który to stanowi, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Przepis ten nie odnosi się wprost do problematyki początku, końca, ani zakłóceń, jakim może podlegać bieg terminu przedawnienia. Jak przekonująco wyjaśnia bowiem Piotr Machnikowski, „przepis [art. 119 k.c. – przyp. K.Sz.] przede wszystkim zabrania dokonywania czynności prawnych wprowadzających krótsze lub dłuższe niż określone w ustawie terminy przedawnienia roszczeń”P. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2017, s. 307.. Poza tym jednak „z przepisu tego wynika także zakaz dokonywania czynności prawnych ustalających inny niż określony ustawą początek biegu przedawnienia, uchylających skutki zawieszenia lub przerwania biegu przedawnienia bądź wprowadzających inne niż ustawowe podstawy biegu przedawnienia”P. Machnikowski (w:) Kodeks…, s. 307; zob. także T. Pałdyna, Przedawnienie w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2012, s. 82; M. Mataczyński, M. Saczywko (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. T. I, red. M. Gutowski, Warszawa 2018, s. 1065.. Innymi słowy, mimo że w warstwie językowej rozważany tutaj przepis dotyczy wyłącznie terminów przedawnienia, to w wyniku zastosowania dyrektyw wykładni funkcjonalnej należy uznać, iż statuuje on również zakaz modyfikowania reguł biegu terminów przedawnienia. W rezultacie uzasadniony jest wniosek, że zakresem odesłania zawartego w art. 175 k.c. objęty jest również art. 119 k.c., jako jeden z przepisów o biegu przedawnieniaE. Janeczko, Zasiedzenie…, s. 149; J. Naczyńska (w:) Kodeks…, s. 263.. Nie ma natomiast potrzeby odwoływania się w tym przypadku do analogii, tak jak sugerował S. WójcikS. Wójcik, Z problematyki…, s. 248 .. Oczywiście może budzić wątpliwości, czy odesłanie do tego przepisu jest konieczne dla zagwarantowania bezwzględnie wiążącej mocy normom określającym terminy zasiedzenia oraz reguły ich biegu. Można bowiem przyjąć, że wynika to z charakteru zdarzenia prawnego, jakim jest zasiedzenie, i wywoływanych przez nie skutków w zakresie utraty i towarzyszącego jej nabycia prawa podmiotowego skutecznego erga omnes. Niemniej jednak objęcie art. 119 k.c. zakresem odesłania zawartego w art. 175 k.c. kwestię tę definitywnie przesądza.

Wpływ znowelizowanych przepisów o biegu przedawnienia roszczeń na bieg zasiedzenia

Przyglądając się bliżej, jaki wpływ na reguły rządzące biegiem zasiedzenia wywarła nowelizacja przepisów o przedawnieniu dokonana ustawą z 13.04.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawUstawa z 13.04.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), dalej ustawa nowelizująca., w pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że zgodnie z § 159 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20.06.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20.06.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. z 2016 r. poz. 283 ze zm.). odesłania w tekstach aktów normatywnych mają charakter dynamiczny, tzn. są odesłaniami do obowiązujących przepisów prawnych w brzmieniu, jakie będą one miały każdorazowo w czasie obowiązywania przepisu odsyłającegoZob. S. Wronkowski (w:) S. Wronkowska, M. Zieliński, Komentarz do Zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2012, s. 312 i 313.. Oznacza to, że wraz ze zmianami przepisów objętych zakresem odesłania danego przepisu odsyłającego zmianie może ulec również unormowanie spraw objętych zakresem odniesienia tego przepisuPor. S. Wronkowski (w:) S. Wronkowska, M. Zieliński, Komentarz…, s. 312.. W rozważanym tutaj przypadku zmiana przepisów o biegu przedawnienia roszczeń może spowodować zmianę unormowania biegu zasiedzenia. Należy zatem przeanalizować, czy w związku z wejściem w życie ustawy nowelizującej doszło do zmiany unormowania biegu zasiedzenia, a jeżeli tak, to jaki jest jej zakres i ramy czasowe.

Rozważania w powyższej kwestii warto rozpocząć od wyjaśnienia, dlaczego zakresem odesłania art. 175 k.c. nie jest objęty art. 117¹ k.c. Przepisy zawarte w tym artykule stanowią, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności (§ 1). Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności:

1. długość terminu przedawnienia;
2. długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
3. charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia (§ 2).

Jak widać, przepisy te nie odnoszą się do problematyki biegu przedawnienia, rozumianego jako zespół reguł wyznaczających początek i koniec terminu przedawnienia oraz – jak to syntetycznie ujęli A. Wolter, J. Ignatowicz i K. Stefaniuk – zakłócenia tego terminu. Upływ terminu przedawnienia stanowi natomiast konieczną przesłankę zastosowania art. 117¹ k.c., co oznacza, że dopiero gdy termin przedawnienia – zgodnie z treścią innych aniżeli art. 117¹ k.c. przepisów – upłynie, sąd uzyskuje kompetencję, aby skutków przedawnienia w danym przypadku nie uwzględniać. Już z tego powodu przepis ten należy wyeliminować z zakresu odesłania art. 175 k.c. Zwróćmy również uwagę, że odpowiednie zastosowanie tej regulacji do zasiedzenia doprowadziłoby do trudnych do zaakceptowania, a nawet absurdalnych wniosków. Należy bowiem przypomnieć oczywistą kwestię, że termin przedawnienia biegnie przeciwko wierzycielowi, a z korzyścią dla dłużnika. W przypadku zasiedzenia termin biegnie przeciwko właścicielowi, a z korzyścią dla samoistnego posiadacza. W wyniku przedawnienia roszczenia prawo podmiotowe wierzyciela ulega osłabieniu w ten sposób, że wierzyciel traci (lub może stracić w wyniku podniesienia zarzutu przez dłużnika) kompetencję do przymusowej realizacji roszczenia. W wyniku zasiedzenia właściciel traci przysługujące mu prawo podmiotowe, natomiast nabywa je samoistny posiadacz. Jeżeli zatem art. 117¹ k.c. umożliwia sądowi nieuwzględnienie upływu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi (a zatem przedawnienia biegnącego na korzyść konsumenta), to odpowiednie zastosowanie tego przepisu do zasiedzenia oznaczałoby, że sąd może nie uwzględnić upływu terminu zasiedzenia biegnącego na korzyść konsumenta. Chodziłoby zatem o sytuacje, w których to posiadaczowi samoistnemu można by przypisać status konsumenta. Mając jednakże na uwadze, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, status ten wydaje się niemożliwy do przypisania w ramach reguł innego aniżeli czynność prawna zdarzenia prawnegoPor. uchwałę składu 7 sędziów SN z 17.11.2011 r. (III CZP 5/11), LEX nr 1011468, w której to wykluczono możliwość przypisania statusu konsumenta poszkodowanemu dochodzącemu od ubezpieczyciela w ramach actio directa odszkodowania za szkodę, za którą odpowiedzialność ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony.. Oczywiście może być tak, że osoba fizyczna wejdzie w posiadanie rzeczy w wykonaniu nieważnej albo bezskutecznej czynności prawnej dokonanej z przedsiębiorcą, a przy tym będzie to dla tej osoby czynność niezwiązana bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W konstrukcji zasiedzenia brak jest jednak jakichkolwiek racji przemawiających za nieuwzględnieniem upływu terminu zasiedzenia właśnie w takiej sytuacji. Mówiąc najprościej, w przypadku przedawnienia upływ terminu uwzględniany jest na zarzut, a tylko na zasadzie wyjątku od tej reguły upływ terminu przedawnienia roszczenia przeciwko konsumentowi uwzględniany jest z urzędu. Artykuł 117¹ k.c. przewiduje natomiast wyjątek od tego wyjątku. Natomiast upływ terminu zasiedzenia uwzględniany jest z urzęduE. Janeczko, Zasiedzenie…, s. 149., niezależnie od statusu posiadacza samoistnego. Skoro posiadacz samoistny „będący konsumentem” nie jest w żaden sposób uprzywilejowany w ramach konstrukcji zasiedzenia, nie ma też powodu do stosowania w tym przypadku regulacji wyłączającej uprzywilejowanie ze względu na szczególnego rodzaju okoliczności opisane w art. 117¹ k.c.

Ustawą nowelizującą dokonano również zmiany art. 118 k.c. Dotychczas głosił on, że „jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata”. Od 9.07.2018 r. ma on następujące brzmienie. „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata”.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zarówno przed nowelizacją, jak i po nowelizacji nie znajduje zastosowania do zasiedzenia regulacja określająca terminy przedawnienia. Przede wszystkim przepisy te (tj. art. 118 k.c. w brzmieniu sprzed 9.07.2018 r. oraz art. 118 zd. 1 k.c. w aktualnym brzmieniu) nie wyznaczają zasad biegu terminu przedawnienia, tj. początku, końca i zakłóceń tego terminu. Gdyby nawet zakwestionować podział przepisów o przedawnieniu na te, które regulują terminy przedawnienia oraz te, które mają za przedmiot bieg tych terminów, to i tak wobec uregulowania terminów zasiedzenia w art. 172 § 1 i 2 k.c. oraz art. 174 § 1 k.c. omawiane tutaj przepisy o terminach przedawnienia nie mogłyby znaleźć zastosowania do zasiedzeniaTak E. Janeczko, Zasiedzenie…, s. 147; A. Stelmachowski (w:) System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, red. T. Dybowski, Warszawa 2007, s. 401.. Różnica polegałaby zaś na tym, że według prezentowanej tutaj koncepcji art. 118 k.c. w brzmieniu sprzed 9.07.2018 r. oraz art. 118 zd. 1 k.c. w aktualnym brzmieniu nie są objęte zakresem odesłania rozważanego tutaj przepisu odsyłającego (art. 175 k.c.). Gdyby jednak wchodziły w skład zakresu odesłania tego przepisu, to odpowiednie ich stosowanie do instytucji zasiedzenia musiałoby de facto polegać na niezastosowaniu, ze względu na ich całkowitą sprzeczność z ustanowionymi dla zasiedzenia przepisami o długości okresów samoistnego posiadania rzeczy wymaganych do nabycia własności przez posiadacza niebędącego właścicielemPor. J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964/3, s. 371..

Patrząc z perspektywy instytucji zasiedzenia, najbardziej interesującym elementem znowelizowanych przepisów o przedawnieniu jest art. 118 zd. 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Jak wiadomo, terminy zasiedzenia w prawie polskim nie są krótsze niż dwa lata. W związku z tym aktualne staje się pytanie, czy art. 118 zd. 2 k.c. objęty jest zakresem odesłania art. 175 k.c. Sens normatywny tego pierwszego przepisu objaśniany jest w literaturze w następujący sposób. Otóż zdaniem Joanny Kuźmickiej-Sulikowskiej art. 118 zd. 2 k.c. przesuwa swoiście końcowy moment biegu terminu przedawnieniaJ. Kuźmicka-Sulikowska, Przedmiot przedawnienia, jego terminy iskutki w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego z 2015 roku i ustawie z 13.04.2018 roku, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2018/3, s. 609.. Jak z kolei wskazują Maciej Mataczyński i Maksymilian Saczywko, przepis ten ustanawia szczególną wobec normy z art. 112 k.c. regułę wyznaczania końcowego dnia niektórych (a w praktyce większości) terminów przedawnieniaM. Mataczyński, M. Saczywko (w:) Kodeks cywilny…, s. 1057.. W ślad za cytowanymi autorami warto również podkreślić, że regulacja zawarta w art. 118 zd. 2 k.c. nawiązuje do rozwiązania przyjętego w prawie niemieckim, a konkretnie w § 199 ust. 1 niem. k.c. Różnica polega jednak na tym, że § 199 ust. 1 niem. k.c. określa, kiedy ogólny termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg (tj. z końcem roku kalendarzowego, w którym roszczenie stało się wymagalne i w którym wierzyciel dowiedział się lub, bez rażącego niedbalstwa, mógł się dowiedzieć o okolicznościach wywołujących roszczenie i o dłużniku zobowiązanym do jego zaspokojeniaM. Mataczyński, M. Saczywko (w:) Kodeks cywilny…, s. 1058; tak również W. Kocot, Zmiana regulacji…, s. 129. ). Natomiast art. 118 zd. 2 k.c. określa, kiedy termin przedawnienia swój bieg kończyM. Mataczyński, M. Saczywko (w:) Kodeks cywilny…, s. 1058; tak również W. Kocot, Zmiana regulacji…, s. 129. .

Regulacji art. 118 zd. 2 k.c. jak dotychczas najwięcej uwagi poświęcił Dominik Bierecki. Zdaniem tego autora „artykuł 118 zd. 2 k.c. powinien być stosowany łącznie z art. 112 k.c. (...) W świetle art. 110 k.c. przepisy art. 118 zd. 2 i art. 112 k.c. wyrażają łącznie normę prawną o charakterze lex specialis względem ogólnych przepisów o obliczaniu terminu (art. 110–116). Obliczając upływ terminu przedawnienia, który wynosi dwa lub więcej lat, należy w pierwszej kolejności ustalić rok, którego ostatni dzień będzie ostatnim dniem terminu przedawnienia. Rok ten ustalić się powinno zgodnie z dyspozycją normy prawnej wynikającej z art. 112 k.c. Zgodnie z tym przepisem w roku tym powinien być dzień, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu przedawnienia. W dalszej kolejności należy, zgodnie z art. 118 zd. 2 k.c., ustalić ostatni dzień tego roku”D. Bierecki, Nowe regulacje przedawnienia roszczeń, „Rejent” 2018/10, s. 13.. Można zatem przyjąć, że co do zasady w przypadkach objętych regulacją art. 118 zd. 2 k.c. termin przedawnienia upływa z końcem roku kalendarzowego, w którym termin ten upłynąłby przy zastosowaniu reguły wysłowionej w art. 112 k.c. W poprzednim zdaniu użyto zwrotu „co do zasady”, bowiem – jak wskazuje cytowany autor – sformułowana w nim reguła dopuszczać ma dwa wyjątki. Otóż zdaniem D. Biereckiego „obliczenie upływu terminu przedawnienia w wypadku wstrzymania zakończenia jego biegu powinno nastąpić przy obliczeniu w pierwszej kolejności upływu tego terminu zgodnie z art. 112 zd. 1 k.c. i art. 118 zd. 2 k.c. Następnie należy obliczyć upływ terminu przedawnienia mając na uwadze wstrzymanie jego zakończenia”D. Bierecki, Nowe regulacje…, s. 13.. Oznaczałoby to, że w przypadku ziszczenia się przesłanek wstrzymania zakończenia biegu przedawnienia koniec terminu przedawnienia może przypaść na inny dzień aniżeli 31 grudnia. Zilustruje to następujący przykład. Roszczenie, do którego znajduje zastosowanie 3-letni termin przedawnienia, stało się wymagalne 10.07.2018 r. W związku z tym – przy zastosowaniu art. 112 zd. 1 k.c. i 118 zd. 2 k.c. – przedawniłoby się z upływem 31.12.2021 r. (tj. z końcem tego dnia). Mając jednak na uwadze, że wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, a przy tym np. do 10.02.2020 r. nie ma przedstawiciela ustawowego, na podstawie art. 122 § 1 k.c. przedawnienie tego roszczenia nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niego przedstawiciela ustawowego. W rezultacie, w opisanym powyżej stanie faktycznym, roszczenie przedawniłoby się 11.02.2022 r.

Prezentowany pogląd budzi jednakże uzasadnione zastrzeżenia. Po pierwsze, oba rozpatrywane tutaj przepisy (art. 122 § 1 i 3 k.c.) głoszą, że przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od zaistnienia określonych w tych przepisach stanów rzeczy. Nie oznacza to jednak, że termin przedawnienia nie może skończyć się później. Po drugie, o tym, czy art. 118 zd. 2 k.c. znajdzie zastosowanie do biegu przedawnienia konkretnego roszczenia, decyduje również art. 5 ust. 1 ustawy nowelizującej, zgodnie z którym do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się przepisy k.c. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą. Konieczne zatem jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy 9.07.2018 r. dane roszczenie uległo już przedawnieniu, czy jeszcze nie. Wymaga to wyznaczenia końca biegu przedawnienia, i to przy zastosowaniu wszystkich obowiązujących dotychczas przepisów, a zatem nie tylko art. 112 zd. 1 k.c., ale też art. 122 § 1 i 3 k.c. Chodzi bowiem o ustalenie, czy bieg przedawnienia zakończył się przed 9.07.2018 r., czy nie. Jeżeli koniec terminu przedawnienia uległ wstrzymaniu (art. 122 § 1 albo 3 k.c.) z takim skutkiem, że termin, który w świetle art. 112 zd. 1 k.c. zakończyłby się przed 9.07.2018 r., zakończy się z upływem tego dnia albo później, to znajdzie do jego biegu zastosowanie również art. 118 zd. 2 k.c. Modyfikując podany przykład: Roszczenie, do którego znajduje zastosowanie 3-letni termin przedawnienia, stało się wymagalne 5.06.2015 r. W związku z tym przedawniłoby się 6.06.2018 r. Mając jednak na uwadze, że wierzyciel nie miał pełnej zdolności do czynności prawnych, a przy tym np. do 12.07.2016 r. nie miał przedstawiciela ustawowego, na mocy art. 122 § 1 k.c. przedawnienie tego roszczenia nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niego przedstawiciela ustawowego, czyli nie może skończyć się wcześniej niż 12.07.2018 r. Oznacza to, że w podanym przykładzie mamy do czynienia z roszczeniem powstałym przed dniem wejścia w życia ustawy nowelizującej i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionym. Co za tym idzie, znajdzie do niego zastosowanie art. 118 zd. 2 k.c., w związku z czym koniec terminu przedawnienia ulegnie przesunięciu do 31.12.2018 r.

Podsumowując tę część rozważań, należy wskazać, że kolejność stosowania regulacji wyznaczających koniec biegu terminów przedawnienia nie krótszych niż dwa lata powinna być następująca:

1. art. 112 zd. 1 k.c.,
2. art. 122 § 1 i 3 k.c.,
3. art. 118 zd. 2 k.c.

Zdaniem D. Biereckiego drugi wyjątek od zasady, zgodnie z którą koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, przewiduje art. 115 k.c.D. Bierecki, Nowe regulacje…, s. 13. Należy przez to rozumieć, że po zastosowaniu reguł wysłowionych w art. 112 k.c. i art. 118 zd. 2 k.c., ewentualnie również w art. 122 § 1 albo 3 k.c., jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, przedawnienie nastąpi z upływem następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą. Artykuł 115 k.c. znajduje bowiem zastosowanie dopiero wtedy, gdy koniec terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę. Innymi słowy, znajduje zastosowanie w ostatniej kolejności, tj. po wyznaczeniu końca terminu przedawnienia na podstawie wszystkich powołanych wyżej przepisów, a w tym i art. 118 zd. 2 k.c.

Należy jednak pamiętać, że problem stosowania art. 115 k.c. do biegu przedawnienia roszczeń uchodzi w doktrynie za wysoce kontrowersyjny. Przepis ten nie dotyczy bowiem każdego terminu, a jedynie terminów do wykonania czynności. Jeżeli koniec takiego terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą. Problem sprowadza się zatem do tego, czy termin przedawnienia jest terminem do wykonania czynności. Przeciwko takiej kwalifikacji opowiedzieli się m.in. Tomasz PałdynaT. Pałdyna, Przedawnienie…, s. 189., M. Mataczyński i M. SaczywkoM. Mataczyński, M. Saczywko (w:) Kodeks cywilny…, s. 1058., Krzysztof MularskiK. Mularski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. red. M. Gutowski, Warszawa 2018, t. 1, s. 1034., Radosław StrugałaR. Strugała (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2017, s. 296.. Za stosowaniem art. 115 k.c. do terminów przedawnienia opowiedzieli się natomiast P. MachnikowskiP. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny…, s. 306., Bogudar KordasiewiczB. Kordasiewicz (w:) System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2008, s. 667., Anna Stępień-Sporek i Filip SporekA. Stępień-Sporek, F. Sporek, Przedawnienie i terminy zawite, Warszawa 2009, s. 83., Anna Zbiegień-TurzańskaA. Zbiegień-Turzańska (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis/el. 2017, t. 1, uw. do art. 115, nb 2., Katarzyna Skubisz-KępkaK. Skubisz-Kępka (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Habdas, M. Fras, Warszawa 2018, t. 1, s. 925.. Ten ostatni pogląd znajduje oparcie w orzecznictwie, a konkretnie w wielokrotnie powoływanym w literaturze wyroku SN z 13.04.2007 r.Wyrok SN z 13.04.2007 r. (III CSK 409/06), LEX nr 315527.

Wracając do głównego nurtu rozważań, należy stwierdzić, że art. 118 zd. 2 k.c. jest bez wątpienia przepisem regulującym problematykę końca terminu przedawnienia. Należy zatem do przepisów o biegu przedawnienia roszczeń i – co za tym idzie – jest objęty zakresem odesłania zawartego w art. 175 k.c. Nie oznacza to jednak, że art. 118 zd. 2 k.c. musi znaleźć zastosowanie do biegu zasiedzenia. Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, należy przede wszystkim ustalić, czy nie pozostaje on w sprzeczności z przepisami ustanowionymi wprost dla instytucji zasiedzenia lub szerzej – z istotą instytucji zasiedzenia, a jeżeli sprzeczność taka występowałaby, czy nie można jej uniknąć, dokonując odpowiedniej jego korektyPor. Z. Radwański, M. Zieliński (w:) System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2007, s. 365..

Ze względu na przedmiot regulacji art. 118 zd. 2 k.c. może on pozostawać w sprzeczności przede wszystkim z unormowaniami zawartymi w art. 172 § 1 i 2 k.c. oraz art. 174 § 1 k.c. Jak stanowią wskazane przepisy, posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny. Jeżeli zaś uzyskał posiadanie w złej wierze, przesłanką nabycia własności jest nieprzerwane posiadanie nieruchomość od lat trzydziestu. Z kolei posiadacz rzeczy ruchomej niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze. Dotychczas nie budziło żadnych wątpliwości, że wskazane wyżej terminy zasiedzenia oblicza się zgodnie z zasadami wysłowionymi w art. 112 zd. 1 k.c.E. Janeczko, Zasiedzenie…, s. 149. Jeżeli zatem, zgodnie z art. 172 § 2 k.c., po upływie lat trzydziestu posiadacz samoistny nieruchomości, który uzyskał posiadanie w złej wierze, nabywał jej własność, to o tym, kiedy kończył się termin trzydziestoletni i – co za tym idzie – kiedy było już po upływie tego terminu, rozstrzygał wyłącznie art. 112 zd. 1 k.c. Jako termin oznaczony w latach kończył się on bowiem z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Nie ulega przy tym wątpliwości, że w związku z brzmieniem art. 172 § 1 i 2 k.c. oraz art. 174 § 1 k.c. początkowym dniem terminu zasiedzenia jest dzień objęcia rzeczy w posiadanie samoistne przez podmiot niebędący właścicielem rzeczyE. Janeczko, Zasiedzenie…, s. 148.. Z tego też względu do biegu zasiedzenia nie znajdują zastosowania reguły wysłowione w art. 120 k.c., które wiążą początek biegu przedawnienia z dniem, w którym roszczenie stało się wymagalne bądź stałoby się wymagalne, albo – w przypadku roszczeń o zaniechanie – z dniem, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Jak zostało już ustalone, obecnie art. 118 zd. 2 k.c. modyfikuje w odniesieniu do przedawnienia roszczeń regułę wyznaczania końca terminu wysłowioną w art. 112 zd. 1 k.c. W rezultacie termin przedawnienia, który verba legis wynosi np. 6 lat, w rzeczywistości może upłynąć po blisko 7 latach. W związku z tym samo brzmienie art. 172 § 1 i 2 k.c. oraz art. 174 § 1 k.c., które wskazują, że posiadacz samoistny nabywa własność po upływie określonej liczby lat, nie wyklucza zastosowania do biegu zasiedzenia art. 118 zd. 2 k.c. Mechanizm zastosowania tego przepisu do biegu przedawnienia i biegu zasiedzenia jest bowiem taki sam. W obu przypadkach przepisy oznaczają relewantne terminy w pełnych latach, niemniej jednak art. 118 zd. 2 k.c. konwencjonalnie terminy te przedłuża. Pozostaje zatem rozważyć, czy taki rezultat wykładni nie stoi w sprzeczności z argumentami natury systemowej i funkcjonalnej.

Jak wiadomo, systemowe reguły wykładni uwzględniają usytuowanie odtwarzanej normy wśród innych norm systemu prawnegoM. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2017, s. 256.. W związku z tym ich rolą jest przede wszystkim zapewnienie zgodności odtwarzanej normy z normami hierarchicznie wyższymiM. Zieliński, Wykładnia prawa…, s. 296; zob. także L. Morawski, Zasady…, s. 109.. W rozpatrywanym tutaj przypadku chodzi zatem głównie o zapewnienie zgodności z normami konstytucyjnymi.

W tym kontekście na uwagę zasługuje wypowiedź Trybunału Konstytucyjnego dotycząca reguł intertemporalnych znajdujących zastosowanie w związku ze zmianą regulacji zasiedzenia dokonaną tzw. nowelą lipcową z 1990 r.Ustawa z 28.07.1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 55 poz. 321), dalej nowela lipcowa. W świetle tez sformułowanych przez TK w wyroku z 28.10.2003 r.Wyrok TK z 28.10.2003 r. (P 3/03), LEX nr 81787. zaprezentowany powyżej rezultat wykładni art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 175 k.c. nie stoi w sprzeczności z normami konstytucyjnymi. Jak bowiem wyjaśniono, „Konstytucja nie gwarantuje wprost praw osób znajdujących się w sytuacji faktycznej prowadzącej do zasiedzenia. Czyni to dopiero ustawodawca zwykły, wyraźnie określając zasady zasiedzenia i obliczania terminu zasiedzenia, a także – co ma znaczenie w niniejszej sprawie – określając treść przepisów intertemporalnych. (…) Zasadą konstytucyjnie określoną – od której tylko wyjątkowo wprowadza się odstępstwa – jest nienaruszalność prawa własności. Zasiedzenie jest odstępstwem od zasady jej nienaruszalności i to bardzo daleko idącym. Tym bardziej wszelkie wątpliwości powinny być tłumaczone na korzyść ochrony własności”. W świetle cytowanego stanowiska TK należy dojść do wniosku, że ustawodawca może swobodnie wydłużać terminy zasiedzenia. Oczekiwanie posiadacza samoistnego na nabycie własności w drodze zasiedzenia nie należy bowiem do sytuacji prawnych konstytucyjnie chronionych. Z kolei nawet tuż przed upływem terminu zasiedzenia przysługujące nieposiadającemu właścicielowi prawo własności korzysta z pełnej ochrony, będąc – wedle słów TK – „najsilniejszym prawem majątkowym”, a przy tym „filarem ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”. Wobec tego uzasadniony staje się wniosek, że regulacja art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 175 k.c., wydłużając terminy zasiedzenia, a zarazem ujednoznaczniając datę ich upływu, niewątpliwie umacnia pozycję prawną właścicieli. Stąd też należy ją uznać za w pełni zgodną z wzorcami ochrony prawa własności wynikającymi z art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji RP.

W ostatniej kolejności prezentowany tutaj rezultat wykładni językowej art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 175 k.c. należy rozpatrzyć w kontekście funkcjonalnych reguł wykładni. W uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw, uchwalonej 13.04.2018 r., powołano następujące argumenty przemawiające za obowiązywaniem reguły, zgodnie z którą koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. „Wprowadzenie takiego rozwiązania (zakończenie biegu przedawnienia na koniec roku kalendarzowego dla terminów dwuletnich i dłuższych niż dwa lata) ułatwi obronę, zwłaszcza w tych przypadkach, kiedy wymagalność roszczenia jest uzależniona od momentu, w którym wierzyciel najwcześniej mógł podjąć działanie. Takie rozwiązanie będzie również stanowić ułatwienie dla samych wierzycieli, którzy nie będą musieli dokonywać szczegółowych obliczeń. Wskazywane ułatwienia nie powinny przy tym dotyczyć terminów krótszych niż dwa lata, gdzie na trudności dowodowe istotnie nie oddziałuje czynnik w postaci upływu czasu”Druk sejmowy nr 2216.. Sądzę, że argumenty te zachowują aktualność na gruncie instytucji zasiedzenia. Warto jednak poświęcić im nieco więcej uwagi.

Przede wszystkim odpowiedzi wymaga pytanie, jak należy rozumieć stwierdzenie, że wierzyciele nie będą musieli dokonywać szczegółowych obliczeń terminu przedawnienia. Wydaje się, że chodzi tutaj przede wszystkim o przypadki objęte zakresem zastosowania art. 120 § 1 zd. 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego (np. wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia w zobowiązaniu bezterminowym – art. 455 k.c.), bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie. Odwołując się do przykładu zobowiązania bezterminowego, należy stwierdzić, że dotychczas ustalenie terminu przedawnienia wymagało określenia daty, w której uprawniony najwcześniej mógł wezwać dłużnika do spełnienia świadczenia. W oparciu zaś o to ustalenie należało wyznaczyć ostatni dzień, w którym świadczenie można było uznać za spełnione niezwłocznie (art. 455 k.c.). Dzień po tej ostatniej dacie przypadał hipotetyczny termin wymagalności roszczenia, od którego liczyło się z kolei termin przedawnienia. Obecnie wskazanie daty, do której świadczenie hipotetycznie powinno być spełnione, nie jest konieczne. Wystarczające wydaje się ustalenie, że data ta przypada w danym roku kalendarzowymJ. Kuźmicka-Sulikowska, Przedmiot…, s. 610., przed jego końcem. Analogicznie, w przypadku roszczeń o zaniechanie (art. 120 § 2 k.c.) nie jest już konieczne ustalenie, w jakim dniu zobowiązany nie zastosował się do treści roszczenia. Wystarczające natomiast jest wykazanie, że nastąpiło to w danym roku kalendarzowym.

W odniesieniu do zasiedzenia argument przemawiający za wprowadzeniem regulacji zawartej w art. 118 zd. 2 k.c. nabiera jeszcze większego znaczenia. Dotychczas przesłanką stwierdzenia nabycia prawa własności w drodze zasiedzenia było bowiem ustalenie, że w konkretnej dacie doszło do objęcia rzeczy w posiadanie samoistne przez podmiot niebędący jej właścicielem. W przypadku nieruchomości jest to data bardzo odległa. Stąd, poza przypadkami, gdy objęcie w posiadanie nastąpiło w wykonaniu nieważnej albo bezskutecznej umowy przenoszącej własność, ustalenie takiej daty dziennej jest bardzo trudne, a w rzeczywistości jest to często data hipotetyczna. Jak należy sądzić, w aktualnym stanie prawnym nie jest konieczne udowodnienie, że objęcie w posiadanie rzeczy nastąpiło w konkretnym dniu. Wystarczające wydaje się wykazanie, że nastąpiło to w danym roku, np. w pierwszej połowie, latem, w październiku itp. Już na tej podstawie sąd będzie władny stwierdzić, że do nabycia prawa własności w drodze zasiedzenia doszło z końcem roku kalendarzowego przypadającego 3, 20 albo 30 lat później. Mając na uwadze, że przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.), to w aktualnym stanie prawnym faktem takim jest objęcie rzeczy w posiadanie samoistne w danym rokuPor. w odniesieniu do przedawnienia – J. Kuźmicka-Sulikowska, Przedmiot…, s. 610., a nie w konkretnym dniu. Skoro bowiem niezależnie od tego, czy objęcie rzeczy w posiadanie samoistne nastąpiło 1.01., czy 31.12. danego roku, nabycie własności i tak nastąpi 1.01.po odpowiednio 3, 20 albo 30 latach, to nie można uznać za fakt istotny dla rozstrzygnięcia sprawy tego, w jakim konkretnie dniu objęcie w posiadanie miało miejsce.

Podsumowując, biorąc pod uwagę naturalnie występujące w sprawach o zasiedzenie trudności dowodowe, należy uznać, że ukształtowanie reguł wyznaczania końca terminu zasiedzenia za pomocą odpowiednio stosowanego art. 118 zd. 2 k.c. we właściwy sposób niweluje ujemne skutki istnienia tych trudności. Zastosowanie art. 118 zd. 2 k.c. do biegu zasiedzenia można zatem ocenić jako uzasadnione w świetle dyrektyw wykładni funkcjonalnej.

Warto również dodać, że zdaniem J. Kuźmickiej-Sulikowskiej wątpliwości może budzić – podniesiony w uzasadnieniu do projektu ustawy z 13.04.2018 r. – argument, zgodnie z którym regulacja zawarta w art. 118 zd. 2 k.c. ułatwi obronę dłużnikom. Jak wskazuje bowiem cytowana autorka, „omawiany mechanizm raczej pogorszy sytuację broniącego się pozwanego, który nawet będąc w stanie wykazać, kiedy dokładnie – z dokładnością do daty dziennej – rozpoczął biec termin przedawnienia, nie może obronić się tym, że data ta już w ostatnim roku biegu terminu przedawnienia minęła, bowiem ustawodawca przesunął to zakończenie biegu terminu przedawnienia na dalszy termin, to jest na koniec roku kalendarzowego”J. Kuźmicka-Sulikowska, Przedmiot…, s. 610.. Odnosząc cytowane uwagi do zasiedzenia, w pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że w tym przypadku sytuacja jest niejako odwrócona. Termin zasiedzenia biegnie wszakże na korzyść posiadacza (w przypadku przedawnienia termin biegnie na korzyść dłużnika), jednakże to nie posiadacz jest stroną broniącą się w sporze. Jest nią właściciel, przeciwko któremu biegnie termin przedawnienia. Z jego perspektywy, odpowiednio zastosowany do biegu zasiedzenia art. 118 zd. 2 k.c. rzeczywiście ułatwia obronę przed zasiedzeniem. Wydłuża bowiem termin do przerwania biegu zasiedzenia, a nadto usuwa mogące się pojawić wątpliwości co do daty dziennej, w jakiej termin ten upływa.

W świetle powyższych ustaleń należy stwierdzić, że w aktualnym stanie prawnym zasadą jest, iż koniec biegu zasiedzenia przypada na koniec roku kalendarzowego, a nabycie na tej podstawie własności następuje 1.01.następnego roku. Aby określić, kiedy kończy się bieg zasiedzenia, należy w pierwszej kolejności ustalić rok, w którym bieg zasiedzenia skończyłby się przy zastosowaniu reguły obliczania terminów rocznych wysłowionej w art. 112 zd. 1 k.c. Następnie, stosownie do okoliczności, należy zastosować przepisy przewidujące wstrzymanie zakończenia biegu zasiedzenia. Dopiero w ostatniej kolejności stosuje się art. 118 zd. 2 k.c., co powoduje przesunięcie końca biegu zasiedzenia na koniec roku kalendarzowego, w którym bieg ten zakończyłby się przy uwzględnieniu dwóch poprzedzających reguł.

W tym miejscu szerszej uwagi wymaga kwestia wstrzymania zakończenia biegu zasiedzenia. Nie ulega wątpliwości, że art. 122 k.c. przewidujący wstrzymanie zakończenia terminu przedawnienia zawiera przepisy o biegu przedawnienia roszczenia. W związku z tym objęte są one zakresem odesłania zawartego w art. 175 k.c. W doktrynie wskazuje się, że odpowiednie zastosowanie tych przepisów do biegu zasiedzenia prowadzi do następujących rezultatów. Po pierwsze, ze względu na fakt, że terminy zasiedzenia nie są krótsze niż dwa lata, nieadekwatny do tego przypadku jest art. 122 § 2 k.c. Z odpowiednimi modyfikacjami może natomiast znaleźć zastosowanie do biegu zasiedzenia art. 122 § 1 k.c. Konieczność modyfikacji determinuje obowiązywanie art. 173 k.c., który ma częściowo zbieżny zakres zastosowania. Jeżeli zatem właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez właściciela pełnoletności, bez względu na to, czy taki właściciel miał przedstawiciela ustawowegoE. Janeczko, Zasiedzenie..., s. 156.. Ochrona małoletniego właściciela wynikająca z art. 173 k.c. ma szerszy zakres aniżeli ta, którą stwarzałby odpowiednio stosowany art. 122 § 1 k.c.E. Janeczko, Zasiedzenie..., s. 156.Z tego względu ten ostatni przepis nie znajdzie zastosowania do przypadków biegu zasiedzenia przeciwko małoletniemu właścicielowi nieruchomości. Nie ma natomiast przeszkód, by art. 122 § 1 k.c. zastosować w sytuacji, gdy przedmiotem zasiedzenia jest rzecz ruchoma, a jej małoletni właściciel nie ma przedstawiciela ustawowego. Poza tym regulacja zawarta w art. 122 § 1 k.c. znajdzie zastosowanie do przypadków, gdy właściciel rzeczy zasiadywanej jest osobą pełnoletnią, nie ma jednak pełnej zdolności do czynności prawnych i zarazem nie ma przedstawiciela ustawowego. W takiej sytuacji bieg zasiedzenia nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla właściciela przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowieniaE. Janeczko, Zasiedzenie..., s. 156.. Jak trafnie wskazywał Aleksander Kunicki, przyczyna ustanowienia przedstawiciela ustawowego ustaje w wyniku uchylenia ubezwłasnowolnienia, a nie samego ustania choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, uzasadniających ubezwłasnowolnienie tej osobyA. Kunicki, Zasiedzenie w prawie polskim, Warszawa 1964, s. 110.. W rezultacie w rozważanym tutaj kontekście przyczyna ustanowienia opiekuna (kuratora) ustanie z dniem, w którym orzeczenie uchylające poprzednio wydane orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym stanie się prawomocneB. Kordasiewicz (w:) System..., t. 2, s. 635. . Natomiast ustanowienie przedstawiciela ustawowego ze skutkiem, o którym mowa w art. 122 § 1 k.c., następuje z dniem, w którym postanowienie sądu w tej sprawie stanie się prawomocneB. Kordasiewicz (w:) System..., t. 2, s. 635; .

Do biegu zasiedzenia zastosowanie znajduje również art. 122 § 3 k.c. Oznacza to, że bieg zasiedzenia przeciwko pełnoletniemu właścicielowi rzeczy, wobec którego istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niego przedstawiciela ustawowego albo od ustania podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnieniaE. Janeczko, Zasiedzenie..., s. 156 i 157..

We wszystkich opisanych wyżej przypadkach, tj. zarówno tych, w których zastosowanie znajduje art. 173 k.c., jak i tych, które podlegają regulacjom zawartym w art. 122 § 1 albo 3 k.c. w zw. z art. 175 k.c., przy ustalaniu końca biegu zasiedzenia konieczne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy hipotetyczny koniec biegu zasiedzenia ustalony zgodnie z art. 112 zd. 1 k.c. przypada wcześniej niż dwa lata po:

1. uzyskaniu przez właściciela nieruchomości pełnoletności, albo
2. ustanowieniu dla małoletniego właściciela ruchomości niepozostającego pod władzą rodzicielską przedstawiciela ustawowego, albo
3. ustanowieniu dla pełnoletniego właściciela, niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych, przedstawiciela ustawowego bądź ustaniu przyczyny jego ustanowienia, albo
4. ustanowieniu dla pełnoletniego właściciela, wobec którego istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia, przedstawiciela ustawowego bądź ustaniu podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia właściciela.

W przypadku pozytywnej odpowiedzi na to pytanie hipotetyczny koniec biegu zasiedzenia ulega przesunięciu do dnia, w którym upływają dwa lata (liczone zgodnie z art. 112 k.c.) od zaistnienia wymienionych wyżej zdarzeń. Dopiero w ostatniej kolejności, na podstawie art. 118 zd. 2 k.c., koniec biegu zasiedzenia ulega przesunięciu na koniec roku kalendarzowego, w którym przypada ów dzień.

Powyższe ustalenia nie wyczerpują oczywiście bogatej problematyki biegu zasiedzenia. Pomimo wejścia w życie ustawy nowelizującej w dalszym ciągu aktualny pozostaje problem stosowania do biegu zasiedzenia art. 115 k.c. Zagadnienie powyższe nie było przedmiotem głębszych dociekań przedstawicieli doktryny. Na uwagę zasługuje w tym kontekście wypowiedź J. Naczyńskiej, zdaniem której w przypadku zasiedzenia „do obliczania terminów i ustalania daty ich zakończenia należy stosować art. 112–115 k.c.”J. Naczyńska (w:) Kodeks cywilny..., s. 263..

Jak zostało już zasygnalizowane, sformułowanie „termin do wykonania czynności” jest bardzo niejasne. Co za tym idzie, poczynienie w omawianej tutaj kwestii konstruktywnych ustaleń musiałoby zostać poprzedzone szerszymi rozważaniami na temat funkcji unormowania zawartego w art. 115 k.c. oraz charakteru prawnego różnych postaci dawności. W konsekwencji problematyka ta wykracza poza ramy niniejszego opracowania.

Warto jednak zauważyć, że ostatnimi czasy omawiane tutaj zagadnienie zostało dostrzeżone w orzecznictwie SN, a konkretnie w postanowieniu z 6.06.2018 r.Postanowienie SN z 6.06.2018 r. (III CSK 61/18), LEX nr 2511972.Sąd Najwyższy stanął w tym przypadku na stanowisku, zgodnie z którym art. 115 k.c. znajduje zastosowanie do biegu zasiedzenia. Co więcej, SN przyjął, że przepis ten ma zastosowanie do biegu zasiedzenia z mocy odesłania zawartego w art. 175 k.c. Ta ostatnia teza wydaje się o tyle błędna, że nawet w braku odesłania do przepisów o biegu przedawnienia ustawowe terminy zasiedzenia powinny być obliczane zgodnie z zasadami określonymi w Tytule V Księgi pierwszej k.c. Niezależnie od tego uzasadniając zajęte stanowisko, SN wskazał – powoływany już wyżej, a dotyczący końca terminu przedawnienia roszczeń – wyrok SN z 14.04.2007 r.Wyrok SN z 14.04.2007 r. (III CSK 409/06), LEX nr 315527., zaznaczając równocześnie, że „wskazany przepis [art. 115 k.c. – przyp. K.Sz.] powinien być interpretowany w kontekście normy zawartej w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 165 § 1 i 2 k.p.c.”. Wszystko to pozwala na ostrożne sformułowanie wniosku o zarysowywaniu się w orzecznictwie SN szerokiej interpretacji zwrotu „termin do wykonania czynności”, obejmującej również te terminy, których upływ jest konstytutywnym elementem różnych postaci dawności. Przy takim założeniu w aktualnym stanie prawnym art. 115 k.c. mógłby znajdować zastosowanie tylko wtedy, gdy 31 grudnia przypadałby na sobotę albo na niedzielę. Przepis ten znajduje bowiem zastosowanie dopiero wtedy, gdy koniec terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę. Koniec terminu zasiedzenia wyznacza natomiast art. 118 zd. 2 k.c.

Zagadnienia intertemporalne

Osobną kwestią jest wyznaczenie ram czasowych obowiązywania zmienionych zasad biegu zasiedzenia. Reguły intertemporalne dotyczące znowelizowanych przepisów o przedawnieniu zostały sformułowane w art. 5 ustawy nowelizującej. Brak natomiast reguł odnoszących się wprost do zmienionych tą ustawą zasad biegu zasiedzenia. W tym stanie rzeczy w grę wchodzą dwa konkurencyjne rozwiązania, których ocena uzależniona jest od odpowiedzi na pytanie, czy odesłanie do danych przepisów merytorycznych (np. przepisów o biegu przedawnienia roszczeń) obejmuje swym zakresem również dotyczące ich przepisy intertemporalne. Przy pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, na mocy odesłania zawartego w art. 175 k.c., odpowiednio stosowany do biegu zasiedzenia może być nie tylko wprowadzony nowelizacją art. 118 zd. 2 k.c., ale również dotyczące tego przepisu regulacje intertemporalne pomieszczone w art. 5 ustawy nowelizującej. Przy negatywnej odpowiedzi na postawione tutaj pytanie należy uznać, że wobec braku relewantnych przepisów intertemporalnych w ustawie nowelizującej zagadnienia międzyczasowe związane ze zmianą zasad biegu zasiedzenia powinny zostać rozstrzygnięte na podstawie unormowań zawartych w ustawie z 23.04.1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilnyUstawa z 23.04.1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16 poz. 94 ze zm.), dalej p.w.k.c.; por. K. Mularski, Prawo intertemporalne z perspektywy nauki prawa cywilnego, Warszawa 2015, s. 43..

Dla rozstrzygnięcia sformułowanego powyżej problemu doniosłe mogą zatem być regulacje pomieszczone w art. 5 ust. 1–3 ustawy nowelizujacej oraz w art. XLI p.w.k.c. Warto przepisy te przywołać w tym miejscu in extenso. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy nowelizującej „do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”. Z kolei w myśl art. 5 ust. 2 „jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu”. Natomiast art. 5 ust. 3 stanowi, że „do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym”. Z kolei w myśl art. XLI § 1 p.w.k.c. „do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego, stosuje się od tej chwili przepisy tego kodeksu; dotyczy to w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie”. Natomiast zgodnie z art. XLI § 2 p.w.k.c. „jeżeli termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg zasiedzenia rozpoczyna się z dniem wejścia kodeksu w życie; jeżeli jednak zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu określonego w przepisach dotychczasowych wcześniej, zasiedzenie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu”.

Wśród cytowanych przepisów znajdują się zarówno przepisy intertemporalne sensu strictoPrzepisami intertemporalnymi są przepisy nakazujące do wyróżnionego w nich pewnego zakresu temporalnego faktów „stosować prawo nowe” (a więc w istocie – nowy przepis merytoryczny) lub „prawo dawne” (obowiązujący we wskazanym momencie przeszłości przepis merytoryczny, a więc dotyczący tego rodzaju faktów); tak T. Pietrzykowski (w:) System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012, s. 720.(art. 5 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej, art. XLI § 1 p.w.k.c.), jak i przepisy przejściowPrzepisy przejściowe wyróżniają pewną kategorię faktów prawnych, które rodzić mają (w związku ze zmianą prawa) szczególne skutki prawne, różne zarówno od tych, jakie wyznaczały im przepisy dotychczasowe, jak i tych, jakie wiązać będą z nimi nowe przepisy merytoryczne; tak T. Pietrzykowski (w:) System…, s. 721.(art. 5 ust. 2 ustawy nowelizującej, art. XLI § 2 p.w.k.c.). Zdając sobie sprawę z różnic zachodzących między nimi, oba typy przepisów będę traktował jako źródło relewantnych reguł intertemporalnychPor. T. Pietrzykowski (w:) System…, s. 722..

Przypomnijmy, że zakresem odesłania art. 175 k.c. objęte są przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. Taki charakter ma bez wątpienia rozważany tutaj przepis przejściowy, tj. art. 5 ust. 2 ustawy nowelizującej, który w odniesieniu do wskazanych w nim przypadków samodzielnie reguluje kwestie początku i końca biegu terminu przedawnienia. Jak wiadomo, wskutek wejścia w życie tej ustawy terminy zasiedzenia nie zostały skrócone, w związku z czym art. 5 ust. 2 ustawy nowelizującej należy uznać za nieadekwatny, a w rezultacie nieznajdujący zastosowania do instytucji zasiedzenia. Z tego samego powodu do omawianej tutaj zmiany zasad biegu terminu zasiedzenia nie znajdzie zastosowania art. XLI § 2 p.w.k.c.

Natomiast zastosowanie art. 5 ust. 1 ustawy nowelizującej do biegu zasiedzenia musiałoby polegać na tym, że w miejsce reguły, zgodnie z którą „do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1 (tj. przepisy k.c.), w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą (tj. ustawą nowelizującą)”, obowiązywałaby odpowiednio reguła głosząca, że „do biegu zasiedzenia rozpoczętego przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (tj. 9.07.2018 r.) i w tym dniu jeszcze niezakończonego stosuje się od dnia wejścia w życie tej ustawy, przepisy ustawy zmienianej w art. 1 (tj. przepisy k.c.), w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą”. W rezultacie jeżeli koniec biegu zasiedzenia przypadał na 9.07.2018 r. albo później, wejście w życie ustawy nowelizującej spowodowało przesunięcie końca tego terminu na 31.12.2018 r. albo na 31.12. tego roku kalendarzowego, w którym zgodnie z art. 112 k.c. upłynie odpowiednia liczba lat od objęcia rzeczy w posiadanie samoistne przez podmiot niebędący jej właścicielem, ewentualnie upłyną dwa lata od ustania przyczyny wstrzymania zakończenia biegu zasiedzenia (art. 122 § 1 k.c, art. 122 § 3 k.c., art. 173 k.c.). Jeżeli natomiast koniec biegu zasiedzenia przypadał wcześniej, np. 8.07.2018 r., posiadacz samoistny nabył własność na dotychczasowych zasadach po upływie 3, 20 albo 30 lat (w podanym przykładzie nabył własność 9.07.2018 r.). Do identycznego wniosku prowadzi zastosowanie w rozważanym tutaj przypadku art. XLI § 1 p.w.k.c. Mając na uwadze, że w nauce prawa jednolicie przyjmuje się, że ten i inne przepisy wprowadzające Kodeks cywilny dotyczą nie tylko stanów rzeczy istniejących w chwili wejścia w życie k.c., ale również stanów rzeczy istniejących w chwili wejścia w życie jakiejkolwiek zmiany k.c.Tak K. Mularski, Prawo intertemporalne…, s. 48., uzasadnione staje się sformułowanie na podstawie art. XLI § 1 p.w.k.c. następującej reguły intertemporalnej. „Do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (9.07.2018 r.), stosuje się od tej chwili przepisy ustawy nowelizującej ( a zatem również art. 118 zd. 2 k.c.)”. Zaprezentowanego rezultatu wykładni językowej art. 5 ust. 1 ustawy nowelizującej oraz art. XLI § 1 p.w.k.c. nie podważają również dyrektywy wykładni systemowej i funkcjonalnej. Przypomnijmy bowiem, że zgodnie z utrwalonym poglądem przyjmowanym tak przez doktrynę, jak i judykaturę ustawodawca może właściwie bez ograniczeń wydłużać terminy biegnącego zasiedzeniaK. Mularski, Prawo intertemporalne..., s. 68; T. Pietrzykowski (w:) System..., s. 771.; wyrok TK z 28.10.2003 r. (P 3/03), LEX nr 81787.. W rozważanym tutaj kontekście należy jedynie dodać, że może to czynić zarówno wydłużając terminy zasiedzenia, jak i zmieniając zasady rządzące biegiem zasiedzenia w taki sposób, iż terminy zasiedzenia ulegają de facto wydłużeniu.

Z kolei odpowiednio zastosowany do biegu zasiedzenia art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej musiałby przyjąć następującą postać. „Do biegnącego przeciwko konsumentowi przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej okresu zasiedzenia i w tym dniu jeszcze niezakończonego, którego terminy są określone w art. 118 i art. 125 § 1 k.c., stosuje się przepisy k.c. w brzmieniu dotychczasowym”. Jak widać, art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej jest zupełnie nieadekwatny do rozważanego tutaj przypadku. Po pierwsze dlatego, że terminów zasiedzenia nie wyznaczają zmieniane w ustawie nowelizującej art. 118 i 125 § 1 k.c., lecz art. 172 § 1 i 2 k.c. oraz art. 174 § 1 k.c. Po drugie natomiast, skoro konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22¹ k.c.), trudno status konsumenta przypisywać osobie, która żadnej czynności prawnej nie dokonuje, a jedynie jest właścicielem rzeczy znajdującej się w posiadaniu samoistnym innego podmiotu.

Wnioski

Poczynione ustalenia pozwalają na sformułowanie następujących wniosków. Po wejściu w życie ustawy nowelizującej bieg zasiedzenia tak nieruchomości, jak i rzeczy ruchomych upływa z końcem roku kalendarzowego. Aby ustalić, kiedy w konkretnym przypadku nastąpi koniec biegu zasiedzenia, należy w pierwszej kolejności ustalić, kiedy bieg ten zakończyłby się przy zastosowaniu reguły obliczania terminów oznaczonych w latach wysłowionej w art. 112 zd. 1 k.c. W dalszej kolejności należy uwzględnić ewentualne wstrzymanie zakończenia biegu zasiedzenia, dla którego podstawy stwarzają art. 122 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 175 k.c. oraz art. 173 k.c. Jeżeli tak wyznaczony koniec biegu zasiedzenia przypada najpóźniej 8.07.2018 r., nie znajdzie do niego zastosowania art. 118 zd. 2 k.c. Jeżeli przypada po 8.07.2018 r., będzie to jedynie hipotetyczny koniec biegu zasiedzenia, albowiem na podstawie art. 118 zd. 2 k.c. ulegnie on przesunięciu na koniec roku kalendarzowego, w którym ów hipotetyczny koniec biegu zasiedzenia przypada. W związku z tym posiadacz samoistny nabędzie własność rzeczy 1.01. następnego roku. Przedstawione powyżej zasady znajdują zastosowanie również do biegu zasiedzenia prowadzącego do nabycia użytkowania wieczystego, służebności gruntowych i służebności przesyłu.