Z godnie z art. 776 k.p.c. podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, tj. tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytułem egzekucyjnym jest dokument urzędowy stwierdzający istnienie i zakres roszczenia wierzyciela, a zarazem istnienie i zakres obowiązku świadczenia dłużnika Zob. uchwałę SN z 2 grudnia 2003 r., III CZP 92/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 22.. Stanowią je nie tylko orzeczenia sądowe czy też ugody zawarte przed sądem, ale także tzw. prywatne tytuły egzekucyjne, czyli bankowe tytuły egzekucyjne oraz akty notarialne odpowiadające wymogom ustawowym.

Istnienie tytułu egzekucyjnego stanowi pierwszy warunek dopuszczalności egzekucji, przy czym wyegzekwowanie obowiązku nim objętego uzależnione jest od pozytywnego wyniku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności. Postępowanie to ma charakter autonomiczny i stanowi stadium pośrednie pomiędzy postępowaniem rozpoznawczym a wykonawczym, łączące te obie fazy postępowania cywilnego Zob. uchwałę SN z 7 stycznia 2004 r., III CZP 98/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 27 oraz uchwałę SN z 7 marca 2008 r., III CZP 155/07, OSNC 2009, nr 3, poz. 42.. Jednocześnie postępowanie klauzulowe traktowane jest jako postępowanie o charakterze pomocniczym, ubocznym w stosunku do głównego toku postępowania, a zarazem jako postępowanie funkcjonalnie związane z postępowaniem egzekucyjnym Zob. uchwałę SN z 25 października 2006 r., III CZP 74/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 90..

Klauzula wykonalności jest zezwoleniem sądu na prowadzenie egzekucji z majątku dłużnika i stwierdzeniem, że obowiązek objęty treścią tytułu egzekucyjnego podlega wykonaniu. Oznacza polecenie i nakaz sądu w stosunku do wszystkich urzędów i osób, których może to dotyczyć, aby wykonały postanowienia tytułu egzekucyjnego lub udzieliły w tym celu pomocy. Istota tego postępowania polega na tym, że nadanie klauzuli wykonalności nie może kreować nowych praw, lecz jedynie potwierdzać zdolność do egzekucji tytułu egzekucyjnego Zob. uchwałę SN z 7 marca 2008 r., III CZP 155/07, OSNC 2009, nr 3, poz. 42..

W judykaturze Sądu Najwyższego wskazuje się, że klauzula wykonalności może mieć charakter konstytutywny bądź też deklaratoryjny. Konstytutywny lub deklaratywny charakter klauzuli wykonalności nie zależy od rodzaju tytułu egzekucyjnego, lecz od tego, czy postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności modyfikuje wynikający z tytułu egzekucyjnego przedmiotowy bądź podmiotowy zakres egzekucji (orzeczenie konstytutywne), czy też jedynie potwierdza wynikający z tytułu egzekucyjnego zakres egzekucji (orzeczenie deklaratywne) Zob. uchwałę SN z 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 58..

Konieczność modyfikacji podmiotów wskazanych w tytule egzekucyjnym zachodzi w wyniku przejścia na inną osobę uprawnień lub obowiązków w nim wymienionych.  Przepisem dopuszczającym nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego jest art. 788 k.p.c. Stosownie do § 1 tego przepisu: „Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym”. Wskazany wyżej przepis stwarza możliwość prowadzenia postępowania egzekucyjnego, jeśli zaszły zmiany w osobach wierzyciela lub dłużnika po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy, a zatem kiedy dłużnik przestał być dłużnikiem lub wierzyciel przestał być wierzycielem, a w ich miejsce wstąpiły inne osoby na skutek następstwa prawnego. Przepis art. 788 § 1 k.p.c. odnosi się do wszelkich wypadków następstwa prawnego, zarówno pod tytułem ogólnym, jak i szczególnym, i bez względu na to, czy były one zależne, czy niezależne od woli stron Z. Szczurek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, wyd. 3, Sopot 2005, s. 221.. Nie każda jednak zmiana po stronie dłużnika oznacza następstwo prawne. Nie zachodzi bowiem wypadek następstwa prawnego, jeśli obok dłużnika dotychczasowego wchodzi nowy dłużnik jako solidarnie lub posiłkowo zobowiązany Zob. uchwałę SN z 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNC 1994, nr 2, poz. 35. Przepis ten nie może także służyć usunięciu nieprawidłowości powstałych wskutek niewłaściwego oznaczenia strony, przeciwko której wydany został tytuł egzekucyjny oraz tytuł wykonawczy Zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 7 marca 1993 r., I ACz 138/93, OSA 1993, nr 11, poz. 78.

Do przejścia uprawnień wierzyciela i obowiązków dłużnika po powstaniu tytułu egzekucyjnego najczęściej dochodzi w wyniku zdarzeń prawnych w postaci: śmierci wierzyciela lub dłużnika, likwidacji osoby prawnej i przejęcia jej majątku przez następcę prawnego, przelewu wierzytelności (art. 509 k.c.), wstąpienia w prawa wierzyciela (art. 518 k.c.), przejęcia długu (art. 519 k.c.), czy też nabycia spadku na podstawie umowy ze spadkobiercą (art. 1051 k.c. i in.) A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 506–1217, t. II, Warszawa 2006, s. 665..

W postępowaniu toczącym się w wyniku złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego sąd bada jedynie treść (osnowę) dołączonych do wniosku dokumentów urzędowych lub prywatnych z podpisem urzędowo poświadczonym. Badanie takie zmierza do stwierdzenia, czy na podstawie treści dokumentu można ustalić przejście uprawnień i obowiązków. Ma ono zatem charakter jedynie formalny, wyłączona jest natomiast merytoryczna kontrola, czy przejście takie istotnie nastąpiło z punktu widzenia przepisów prawa materialnego Zob. uchwałę SN z 19 marca 2009 r., III CZP 5/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 3. . W toku tego postępowania sąd nie może także wnikać w treść tytułu egzekucyjnego ani też kwestionować istnienia uprawnienia wierzyciela lub obowiązków dłużnika, których dalsze istnienie, po powstaniu tytułu, może być podważane w postępowaniu wywołanym powództwem opozycyjnym (art. 840 k.p.c.).

Zgodnie z art. 788 § 1 k.p.c. w postępowaniu klauzulowym następstwo po stronie wierzyciela lub dłużnika musi zostać wykazane w sposób kwalifikowany – dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Dokument urzędowy, o jakim mowa w ww. przepisie, definiować należy przez odwołanie się do treści art. 244 k.p.c. Zob. uchwałę SN z 29 listopada 2007 r., III CZP 101/07, OSNC 2008, nr 11, poz. 9. W świetle tego przepisu dokumentem urzędowym jest dokument sporządzony w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania (kompetencji), jak również przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej. Dokumenty te stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Dokument urzędowy odpowiadający wymaganiom z art. 244 k.p.c. korzysta z domniemania prawdziwości (autentyczności) oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co w nim urzędowo zaświadczonoT. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom 1, wyd. 2, Warszawa 2007, s. 572..

Z kolei dokumentem prywatnym jest każdy dokument, który nie jest dokumentem urzędowym Zob. wyrok SN z 3 października 2000 r., I CKN 804/98, niepubl. oraz wyrok SN z 6 listopada 2002 r., I CKN 1280/00, niepubl., a także T. Ereciński (red.), Kodeks, s. 574. . Pismo stanowiące dokument prywatny musi spełniać ogólne warunki przewidziane dla wszelkich dokumentów jako środków dowodowych, tzn. musi zawierać określoną treść oraz podpis wystawcy. Wystawcą dokumentu prywatnego może być każda osoba, tj. każdy podmiot prawa (osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne dopuszczone do obrotu prawnego). Przedmiot dokumentu prywatnego nie jest niczym ograniczony, a zatem dokumenty prywatne mogą zawierać wszelkie oświadczenia wiedzy lub woli. Podpis stanowi element konieczny każdego dokumentu prywatnego, co wynika wprost z treści art. 245 k.p.c. Dokument prywatny nie może istnieć bez podpisu Zob. wyrok SN z 2 kwietnia 2008 r., III CSK 299/07, niepubl.. Do dokumentów prywatnych należy zaliczyć m.in.: pozasądowe opinie biegłych, weksle, dokumenty księgowe, testamenty własnoręczne, pokwitowania, świadectwa pracy, pisemne umowy, operaty szacunkowe, zaświadczenia, pisemne oświadczenia, faktury czy też spisy kosztów procesu. Wskazane wyżej dokumenty zawierają nie tylko oświadczenia woli, ale także oświadczenia wiedzy, które w żaden sposób nie powodują powstania, ustania czy też zmiany (modyfikacji) stosunków prawnych.

Na tle art. 788 k.p.c. powstaje zatem pytanie, czy dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności, gdy do wniosku o nadanie klauzuli wykonalności został dołączony dokument prywatny z podpisem urzędowo poświadczonym, zawierający jedynie oświadczenie wiedzy nt. przejścia uprawnień na inną osobę. W praktyce zdarzają się bowiem przypadki, że do takiego wniosku dołączony jest dokument prywatny z podpisami notarialnie poświadczonymi, w którym znajdują się oświadczenia pierwotnego wierzyciela oraz jego następcy prawnego, wskazujące na zawartą we wcześniejszym okresie umowę cesji wierzytelności. W judykaturze Sądu Najwyższego brak jest wypowiedzi w tej materii. Także w doktrynie nie ma stanowiska odnoszącego się wprost do sytuacji objętej tym zagadnieniem.

Moim zdaniem dokumentem prywatnym wykazującym przejście uprawnień lub obowiązków (w drodze czynności cywilnoprawnej) na inną osobę jest tylko taki dokument prywatny, który zawiera oświadczenia woli stron stosunku prawnego powodujące przejście uprawnień lub obowiązków na inną osobę. Inaczej rzecz ujmując, można stwierdzić, że na podstawie oświadczeń woli stron zawartych w tym dokumencie musi  nastąpić przejście uprawnień lub obowiązków na inną osobę. Nie sposób zatem uznać za dokument prywatny (z podpisem urzędowo poświadczonym) w rozumieniu omawianego przepisu dokumentu (z podpisami notarialnie poświadczonymi) zawierającego oświadczenia wiedzy wskazujące, że we wcześniejszym okresie została zawarta umowa przenosząca przez wierzyciela wierzytelność na osobę trzecią. Oświadczenia wiedzy zawarte w takim dokumencie nie powodują przejścia uprawnień lub obowiązków na inną osobę, lecz tylko wskazują na wcześniej zawartą czynność prawną. Za powyższym stanowiskiem przemawia zarówno wykładnia językowa omawianego przepisu, jak i celowościowa. Ustawodawca wskazał bowiem, że przejście uprawnień lub obowiązków na inną osobę (po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed jego wydaniem) musi być wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Zwrot „wykazać” oznacza zaś bardziej dowieść, udokumentować czy udowodnić niż jedynie oznajmić czy poinformować. Za przyjęciem ww. tezy przemawia również wzgląd na ochronę praw zarówno dotychczasowego wierzyciela, jak i dłużnika. Postępowanie w tym trybie toczy się bowiem według bardzo uproszczonej procedury, sprowadzającej się do badania przez sąd załączonych do wniosku dokumentów i bez wysłuchania stanowisk stron, a postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wydawane jest na posiedzeniu niejawnym. Podnieść także należy, że w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. przez podmiot, na który przeszło uprawnienie stwierdzone tytułem egzekucyjnym, osoba oznaczona w tym tytule jako wierzyciel nie ma legitymacji do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Osoba wskazana w tytule egzekucyjnym jako wierzyciel nie jest bowiem stroną tego postępowania Zob. uchwałę SN z 20 maja 2003 r., III CZP 19/03, OSNC 2004, nr 3, poz. 34..

Reasumując – dokumentem prywatnym wykazującym przejście uprawnień lub obowiązków (w drodze czynności cywilnoprawnej) na inną osobę jest tylko taki dokument prywatny, który zawiera oświadczenia woli stron stosunku prawnego powodujące przejście uprawnień lub obowiązków na inną osobę. Dokumenty prywatne zawierające jedynie oświadczenia wiedzy nie mogą stanowić podstawy do uwzględnienia przez sąd wniosku o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego.