1. Zagadnienie konsekwencji prawnych skutecznego przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości dla bytu ograniczonych praw rzeczowych dotychczas obciążających tę nieruchomość, jakkolwiek poddane stosownej regulacji normatywnej, w dalszym ciągu wywołuje liczne problemy i wątpliwości. Dotyczą one chociażby zasadniczej kwestii, czy wskutek przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego określone ograniczone prawa rzeczowe w ogóle wygasają, a jeśli tak, to który moment traktować należy jako prawnie relewantny. Poważne rozterki natury praktycznej powstać mogą także w chwili podjęcia działań zmierzających do „aktualizacji” treści księgi wieczystej prowadzonej dla takiej nieruchomości (czy też ksiąg prowadzonych dla nieruchomości obciążonych bądź współobciążonych), ale również w przypadku realizacji (dochodzenia) swoich dotychczasowych uprawnień przez właścicieli nieruchomości uprawnionych.

Nie do końca precyzyjne brzmienie właściwych przepisów, a także niejednolita praktyka, w tym także sądów wieczystoksięgowych, a nawet notariuszy sporządzających stosowne akty notarialne, jedynie potęguje wspomniane rozterki, które niejednokrotnie trudno rozstrzygnąć w sposób jednoznaczny i kategoryczny.

Powyższe, składające się na szerszy problem związany z niejednolitą wykładnią i praktyką związaną z ograniczonymi prawami rzeczowymi (niebędący jednak w swej ogólności przedmiotem niniejszych rozważań), prowadzi do konieczności poddania tytułowego zagadnienia stosownej analizie pod kątem szeroko rozumianej praktyki. Jakkolwiek dalsze rozważania prowadzone będą na przykładzie służebności gruntowych (jako budzących w praktyce najwięcej wątpliwości), to jednak wiele poczynionych uwag i zastrzeżeń zachowa swą aktualność także w odniesieniu do innych ograniczonych praw rzeczowych.

2. Przybicie i przysądzenie własności to kolejne z etapów postępowania egzekucyjnego, występujące w przypadku sprzedaży nieruchomości, do której skierowana jest egzekucja, na jednym z dwóch wyznaczonych terminów licytacji Poczynione w tekście uwagi dotyczące egzekucji z nieruchomości oraz przysądzenia własności nieruchomości dotyczą również egzekucji z prawa użytkowania wieczystego nieruchomości i jego przysądzenia. Wszak zgodnie z art. 1004 k.p.c. do egzekucji z użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o egzekucji z nieruchomości, zaś zasady dotyczące skutków prawnych dla służebności obciążających przedmiot przysądzenia, wynikające z wydania prawomocnego postanowienia o przysądzeniu, nie zostały odrębnie uregulowane w odniesieniu do użytkowania wieczystego.. Postanowienie o przysądzeniu własności wydawane jest przez Sąd dopiero po uprawomocnieniu się przybicia i wykonaniu przez nabywcę warunków licytacyjnych lub postanowienia o ustaleniu ceny nabycia i wpłaceniu całej ceny. Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności ma charakter konstytutywny – przenosi własność na nabywcę (niezależnie od ujawnienia nowego stanu właścicielskiego w księdze wieczystej), a nadto  stanowi tytuł do ujawnienia na jego rzecz prawa własności, zarówno poprzez wpis w księdze wieczystej (ewentualnie złożenie dokumentu do zbioru dokumentów), jak i w katastrze nieruchomości Por. art. 999 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.); zgodnie z art. 998 § 2 k.p.c. na postanowienie co do przysądzenia własności przysługuje zażalenie, stąd też do dokonywania jakichkolwiek wpisów w księdze wieczystej na jego podstawie konieczne jest dysponowanie postanowieniem z klauzulą prawomocności i wykonalności, o czym będzie jeszcze mowa poniżej.. Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności jest także tytułem egzekucyjnym do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości, a dzień jego uprawomocnienia stanowi jednocześnie dzień przejścia na nabywcę wszelkich praw i obowiązków właściciela R. Kowalkowski, H. Langa-Bieszki, Z. Szczurek, Egzekucja z nieruchomości, Sopot: Wydawnictwo Stowarzyszenia Komorników Sądowych 1994, s. 121..

Co do zasady, z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw oraz roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości, z wyjątkiem ciążących na niej spółdzielczych praw do lokali lub domu jednorodzinnego W takiej sytuacji spółdzielcze własnościowe prawa do lokali, z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, przekształcają się odpowiednio w prawo najmu, prawo odrębnej własności lokalu albo we własność domu jednorodzinnego.. W miejsce wygasających praw powstaje prawo do zaspokojenia z ceny nabycia z kolejnością przewidzianą w przepisach o podziale kwoty uzyskanej z egzekucji (uprawnieni z tytułu wygasających ograniczonych praw na nieruchomości, innych niż hipoteka, w zależności od chwili ujawnienia w księdze wieczystej, zostają zaspokojeni w piątej lub dopiero w dziesiątej kolejności) Zasady i sposób podziału sumy uzyskanej z egzekucji zostały uregulowane w art. 1023 i n. k.p.c.. Jest to generalna zasada, która na gruncie przepisów k.p.c. doznaje wielu wyjątków i ograniczeń, także w wymiarze pozostającym w spektrum naszych zainteresowań W doktrynie owe ograniczenia dzieli się na dwie podstawowe grupy: pierwszą – obejmującą prawa utrzymujące się w mocy bez zaliczenia na cenę nabycia [chodzi tu o przypadki, w których istniejące obciążenie przechodzi na nabywcę, przy czym jego odpowiedzialność ogranicza się do samej nieruchomości – nie przechodzą na niego zobowiązania osobiste dłużnika (z wyjątkiem określonych w art. 999 § 2 k.p.c.)]; drugą – obejmującą prawa utrzymujące się w mocy z zaliczeniem na cenę nabycia (nabywca odpowiada względem uprawnionych w sposób pełny, ale w zamian za to cena nabycia jest obniżana o wartość niewygasającego prawa).. Kluczowa, z uwagi na tytułowe zagadnienie niniejszego opracowania, staje się dyspozycja art. 1000 § 3 k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem pozostają w mocy prawa ujawnione przez wpis w księdze wieczystej lub przez złożenie dokumentu do zbioru dokumentów, a także nieujawnione w sposób powyżej określony, lecz zgłoszone najpóźniej na trzy dni przed terminem licytacji, użytkowanie, służebności i prawa dożywotnika, jeżeli spełniony został którykolwiek z następujących warunków: przedmiotowym prawom przysługuje pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami obciążającymi nieruchomość; nieruchomość nie jest hipotekami obciążona; wartość użytkowania, służebności i praw dożywotnika znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia, jednakże w tym wypadku wartość tych praw będzie zaliczona na tę cenę.

W odniesieniu do pierwszego z określonych powyżej warunków podkreślić należy, że kwestię owego pierwszeństwa rozstrzygać trzeba na podstawie ogólnych reguł ustalania pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość. I tak, w pierwszej kolejności, zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach  wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361; dalej: u.k.w.h.) ograniczonym prawom rzeczowym ujawnionym w treści księgi wieczystej przysługuje bezwzględne pierwszeństwo przed prawami w niej nieujawnionymi. W tym przypadku w ogóle bez znaczenia jest moment powstania ograniczonego prawa rzeczowego (art. 11 u.k.w.h. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 249 § 1 k.c.), co oznacza, że ograniczone prawo rzeczowe ujawnione w treści księgi wieczystej, nawet powstałe później, może być wykonywane tak, jakby prawo w rzeczywistości wcześniej powstałe, ale jednak niewpisane do księgi wieczystej, w ogóle nie istniało E. Bałan-Gonciarz, H. Ciepła, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Warszawa: Wolters Kluwer 2011, s. 42.. Zatem w przypadku, w którym mamy do czynienia ze służebnością nieujawnioną w treści księgi wieczystej, wpisaną w dziale IV księgi wieczystej, hipotece przysługiwać będzie zawsze pierwszeństwo przed ową służebnością, niezależnie od rzeczywistej kolejności ustanowienia tych praw. Tym samym przedmiotowy warunek nie zostanie zrealizowany, a w konsekwencji – jeśli nie zostanie spełniony jakikolwiek inny warunek przewidziany w art. 1000 k.p.c. – służebność nie pozostanie w mocy. Po wtóre, zgodnie z art. 12 u.k.w.h., o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu, prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają zaś równe pierwszeństwo. Stąd też w przypadku ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej ich kolejność (pierwszeństwo) ustala się na podstawie daty ich wpisu do księgi wieczystej – prawu wpisanemu wcześniej przysługuje pierwszeństwo przed prawem później wpisanym. „Podane w art. 12 [u.k.w.h.] kryterium pierwszeństwa ma bezwzględne znaczenie, wobec którego data ustanowienia lub powstania prawa nie ma wpływu na stopień pierwszeństwa”S. Rudnicki, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, Warszawa: LexisNexis 2010, s. 104.. Zgodnie zaś z art. 626⁶ § 1 k.p.c. o kolejności wniosków wieczystoksięgowych rozstrzyga chwila ich wpływu do sądu, określona z dokładnością co do minuty. Tym samym odniesienie skutków materialnoprawnych wpisu do chwili wpływu wniosku o jego dokonanie przesądza o tym, że z dwóch wzajemnie wykluczających się wniosków o dokonanie wpisu, z których każdy rozpoznawany oddzielnie nadawałby się do uwzględnienia, pozytywnie rozpatrzony powinien być ten wcześniejszy Por. postanowienia SN: z 13 lutego 2004 r., II CK 456/02, LEX nr 276412; z 23 października 1996 r., I CKU 14/96, „Palestra” 1997, nr 1–2, s. 216..

W odniesieniu do drugiego z przedstawionych powyżej warunków należy kategorycznie stwierdzić, że w tym przypadku decyduje stan prawny nieruchomości na chwilę uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności (prawa użytkowania wieczystego). Biorąc pod uwagę treść art. 29 u.k.w.h., który skutek wsteczny wpisu wiąże z wpisem już dokonanym (zatem występuje on dopiero od daty dokonania/uprawomocnienia się wpisu), należy stwierdzić, że dopóki nie nastąpi wpis o charakterze konstytutywnym (a taki przecież charakter, zgodnie z u.k.w.h., ma wpis hipoteki do księgi wieczystej), dopóty nikt nie może wykonywać prawa wynikającego z hipoteki (która jeszcze nie powstała) Por. postanowienie SN z 21 września 2011 r., I CSK 32/11, LEX nr 1096027. Oznacza to, że jeżeli wniosek o wpisanie hipoteki w księdze wieczystej, złożony nawet przed uprawomocnieniem się postanowienia o przysądzeniu, nie został  jeszcze wykonany na dzień uprawomocnienia się postanowienia o wpisie, to nieruchomość należy uważać za wolną od hipotek (oczywiście pod warunkiem, że inne hipoteki nie były w tym czasie wpisane w dziale IV księgi wieczystej). Wszak wyłącznie wierzyciele, których wierzytelności zabezpieczone zostały hipotekami już wpisanymi w księdze wieczystej, mogą powołać się na istniejącą hipotekę i brać udział w postępowaniu egzekucyjnym z nieruchomości (tylko hipoteka wpisana do chwili uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasa i w jej miejsce powstaje prawo do zaspokojenia się z ceny nabycia z pierwszeństwem przewidzianym w przepisach o podziale ceny uzyskanej z egzekucji)Tamże..

Analizując ostatni z ww. warunków, stwierdzić należy, że w tym przypadku uprawnieni z tytułu służebności (innej niż droga konieczna, a także służebność przesyłu), w razie obciążenia nieruchomości hipotekami, mogą uzyskać ekwiwalent swoich praw, uczestnicząc w planie podziału, według reguł określonych w art. 1025 i 1026 k.p.c., w wypadku gdy nie przysługuje im pierwszeństwo wynikające z wpisu. W przeciwnej sytuacji, a także w razie pełnego pokrycia wartości tych praw w cenie, prawa te utrzymują się na nieruchomości, mimo przejścia własności na nabywcę Por. postanowienie SN z 16 kwietnia 2009 r., I CSK 478/08, LEX nr 503231.. Na marginesie niniejszych rozważań dodać należy, że pokrycie wartości następuje przy uwzględnieniu wszystkich należności, którym zgodnie z art. 1025 k.p.c. przysługuje pierwszeństwo przy podziale, przy czym wartość praw musi znaleźć pełne pokrycie, a w przypadku braku pokrycia lub jedynie pokrycia częściowego – służebności wygasają, w ich miejsce powstaje zaś prawo do zaspokojenia z ceny nabycia. Pokrycie wartości służebności obciążającej nieruchomość wcale nie jest regułą i wcale nie jest takie oczywiste. Należy bowiem w ślad za M. Kunickim podkreślić, że pojęcie ceny nabycia ma węższy zakres znaczeniowy od pojęcia sumy uzyskanej z egzekucjiM. Kunicki, Podział sumy uzyskanej z egzekucji, Sopot: Oficyna Wydawnicza FINNA 1999, s. 184..

3. Naturalną konsekwencją wygaśnięcia służebności dotychczas obciążających nieruchomość, w przypadkach wyżej opisanych, jest możliwość ich wykreślenia z księgi wieczystej. I tu najczęściej pojawiają się w praktyce największe problemy.

Przede wszystkim w tym miejscu podkreślić należy, że art. 1000 k.p.c. ma charakter przepisu materialnoprawnegoTamże, s. 321. Tym samym organy egzekucyjne – zarówno komornik, jak i sąd – nie wydają żadnych stosownych postanowień, stwierdzających wygaśnięcie, względnie utrzymanie w mocy praw i roszczeń dotychczas obciążających nieruchomość A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa: C. H. Beck 2010, s. 1622; P. Bieżuński, M. Bieżuński, Egzekucja z nieruchomości. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa: Diffin 2008, s. 87. Jednak sam fakt wygaśnięcia służebności, jako materialnoprawny skutek uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, niepoparty stosownymi dokumentami – jeśli wziąć pod uwagę zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego, nie stanowi wystarczającej przesłanki do wykreślenia służebności z księgi wieczystej Por. postanowienie SN z 19 lipca 2006 r., I CSK 141/06, LEX nr 395227.. Zatem samo powołanie się przed sądem wieczystoksięgowym na treść przywołanych powyżej przepisów k.p.c., nawet wykazanie realizacji ich dyspozycji, na niewiele się zda. Podkreślić należy, że brak stosownego dokumentu, będącego  podstawą dokonania wpisu w tym zakresie, nawet w sytuacji, gdy z okoliczności innych niż wynikające z treści wniosku, dołączonych do niego dokumentów i treści księgi wieczystej wynika, że prawo wygasło lub w ogóle nie powstało, przesądza o niemożności uwzględnienia wniosku o wykreślenie służebności wpisanej w księdze wieczystej. Wszak sąd wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek o wpis do księgi wieczystej, bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treść księgi wieczystej, stanowiące zgodnie z art. 626⁸ k.p.c. wyłączną podstawę dokonywanej przez sąd oceny. Nie może on prowadzić jakiegokolwiek dodatkowego postępowania dowodowego, wykraczającego poza zarysowane powyżej granice, w tym chociażby niepopartego stosownymi dokumentami wnioskowania uwzględniającego wyżej poczynione uwagi W. Szkadłubowicz, Ujawnianie służebności gruntowych w treści księgi wieczystej – zagadnienia praktyczne, „Rejent” 2013, nr 4, s. 17 i n.; W. Szkadłubowicz, Służebności gruntowe – zagadnienia praktyczne, „Rejent” 2013, nr 8, s. 32 i n..

W przedmiotowym zakresie podstawą dokonania wpisu w księdze wieczystej mogą być jedynie prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności wraz z planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji lub prawomocny wyrok uwzględniający powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Zgodnie z art. 1003 § 1 k.p.c. prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności wraz z planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji stanowi tytuł do wykreślenia z księgi wieczystej lub zbioru dokumentów wszelkich praw, które według planu podziału wygasły. Podkreślić należy, że samo prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności, w którym stwierdzono zapłacenie przez nabywcę całej ceny, owszem, stanowi dokument urzędowy, ale może być samodzielną podstawą jedynie do wykreślenia wszystkich hipotek obciążających nieruchomość (które jednak pozostają poza nawiasem niniejszego opracowania) Por. postanowienie SN z 4 lutego 2004 r., I CK 543/03, LEX nr 453679.. W literaturze i w orzecznictwie podkreśla się, że dopiero łączne złożenie przedmiotowego postanowienia wraz z planem podziału stanowi podstawę wykreślenia wygasłych praw, innych niż same hipoteki Por. postanowienie SN z 19 lipca 2006 r., I CSK 141/06, LEX nr 395227.. Brak któregokolwiek ze wskazanych dokumentów powoduje niemożność wykreślenia wygasłego obciążenia, dotychczas ujawnionego w dziale III księgi wieczystej. Należy zwrócić uwagę, że plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości sporządzany jest (a przynajmniej powinien być) obligatoryjnie, i to nawet wówczas, gdy suma uzyskana z egzekucji wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli (lub prowadzona jest na rzecz jednego wierzyciela), wszak spełnia on, poza zasadniczą funkcją podziału kwoty, równie doniosłą funkcję decyzyjną Por. postanowienie SN z 19 lipca 2006 r., I CSK 141/06 LEX nr 395227.. Zgodnie z art. 1024 § 1 pkt 5 k.p.c. owe prawa ujawnione przez wpis w księdze wieczystej lub złożenie dokumentów do zbioru, które wygasły wskutek przysądzenia własności, winny zostać wymienione w planie podziału, sporządzonym przez organ egzekucyjny (w przypadku egzekucji prowadzonej z nieruchomości – przez sąd). Zwraca się przy tym uwagę na brzmienie art. 1023 § 1 i art. 1035 k.p.c., które nie przewidują żadnych wyjątków od obowiązku sporządzenia planu podziału. Nadto podkreślić należy, że co prawda ustawodawca użył określenia „prawomocny” jedynie  w odniesieniu do postanowienia o przysądzeniu własności, jednak warunek ten należy odnosić również do planu podziału R. Kowalkowski, H. Langa-Bieszki, Z. Szczurek, Egzekucja, s. 128..

Przyjęcie, że dokonywanie stosownych ustaleń, relewantnych w kwestii obciążenia nieruchomości już po zakończeniu postępowania egzekucyjnego, nie jest możliwe, zamykałoby drogę do wykreślenia ograniczonych praw rzeczowych wygasłych zgodnie z prawem (w sposób wyżej opisany), chociażby w sytuacji, w której plan podziału w ogóle nie został sporządzony, a takie przypadki w praktyce przecież się zdarzają. Zaistniały stan niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może zostać usunięty właśnie w drodze przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. powództwa osoby mającej w tym interes prawny, zaś orzeczenie wydane w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, uwzględniające owo powództwo, jest podstawą realizacji wykreślenia wygasłych praw, co wynika z art. 31 ust. 2 u.k.w.h. Postanowienie SN z 4 lutego 2004 r., I CK 543/03, LEX nr 453679.

4. Niejako ponownie wkraczając na grunt zagadnienia zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego w interesującym nas aspekcie, należy rozstrzygnąć, czy wykreślenie obciążeń wygasających z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości może nastąpić z urzędu, ilekroć podstawą wpisu własności na rzecz nabywcy jest takie prawomocne postanowienie. Na tak postawione pytanie należy udzielić jednoznacznie odmownej odpowiedzi i w ślad za A. Oleszką skrytykować odmienną praktykę sądów wieczystoksięgowych A. Oleszko, Pytania i odpowiedzi, „Rejent” 2000, nr 10, s. 105.. Wszak, zgodnie z art. 626⁸ k.p.c., wpisy do ksiąg wieczystych dokonywane są co do zasady wyłącznie na wniosek (nie z urzędu) i w jego granicach, a dokonywanie wpisów z urzędu dopuszczalne jest jedynie w wypadkach prawem przewidzianych Wskazać tu należy art. 62613 k.p.c. (wpis ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym) oraz art. 27 ust. 2 u.k.w.h. (prostowanie oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej).. Żaden z wyjątków od zasady dokonywania wpisu na wniosek i w jego granicach in expressis verbis nie dotyczy zarysowanej sytuacji – przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne mówią jedynie o wygaśnięciu obciążeń, w żaden jednak sposób nie modyfikują przepisów postępowania wieczystoksięgowego. Stąd też w tej sytuacji zastosowanie znajdują przepisy u.k.w.h., w połączeniu z ogólnymi przepisami regulującymi postępowanie wieczystoksięgowe R. Kowalkowski, H. Langa-Bieszki, Z. Szczurek, Egzekucja, s. 127–128.. Zatem wykreślenie ograniczonych praw rzeczowych dotychczas obciążających nieruchomość, które wygasły z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu nieruchomości, nastąpić może jedynie na wniosek, nigdy z urzędu. Dlatego też formułując wniosek o wpis własności nabytej na podstawie powołanej wyżej podstawy (względnie wpisując do księgi wieczystej jako właściciela następcę prawnego osoby, która własność nabyła na tej właśnie podstawie), należy osobno zawnioskować o wykreślenie ograniczonych praw rzeczowych, wygasających zgodnie z przepisami regulującymi postępowanie egzekucyjne z nieruchomości. Brak wniosku w tym zakresie skutkuje pozostawieniem przedmiotowych wpisów w księdze wieczystej. Nadto, zważywszy na to, że zgodnie z art. 6268 k.p.c. wniosek o wykreślenie jest także wnioskiem o wpis, oczywiste jest, że ze złożeniem takiego wniosku, zgodnie z art. 3 ustawy o kosztach, wiąże się obowiązek  poniesienia opłaty sądowej Zgodnie z art. 46 w zw. z art. 42 ust. 1 ustawy o kosztach wniosek o wykreślenie służebności podlega opłacie w kwocie 100 zł.. Tym samym jako nieprawidłową wskazać należy praktykę składania wniosków wieczystoksięgowych o „wykreślenie z urzędu” przedmiotowych ograniczonych praw rzeczowych i/lub niepobieranie od takiego wniosku stosownej opłaty sądowej W sprawie wysokości opłaty sądowej za wykreślenie wygasłych służebności por. W. Szkadłubowicz, Ujawnianie, s. 21 i n..

5. Poczynione powyżej uwagi to zaledwie kropla w morzu zagadnień i problemów związanych z praktycznym stosowaniem przepisów dotyczących ograniczonych praw rzeczowych, w szczególności służebności gruntowych. Niejednoznaczne brzmienie stosownych przepisów oraz brak jednolitej praktyki, zarówno sądowej, jak i notarialnej, prowadzi do komplikacji poszczególnych stanów faktycznych na wielu płaszczyznach, a także potęgować może wrażenie chaosu, w szczególności u osób, dla których wspomniana tematyka nie stanowi głównego spektrum zainteresowań lub praktyki zawodowej.