Zainstaluj aplikację Palestra na swoim urządzeniu

Palestra 5-6/2011

Prawa podejrzanego w amerykańskiej procedurze karnej

G enezy prawa karnego i procedury karnej USA należy poszukiwać w prawie angielskim. Jednak od momentu obowiązywania Magna Charta z 1215 r. prawo angielskie, a tym bardziej prawo amerykańskie, przeszło istotną ewolucję, zachowując jednocześnie ogólne rozwiązania charakterystyczne dla modelu anglosaskiego.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do hierarchii norm prawnych. Stany Zjednoczone są państwem federalnym, stąd istotne znaczenie ma podział na prawo stanowe, obowiązujące w danym stanie, i federalne, obowiązujące na terenie całego kraju. Powyższy podział ma bezpośredni wpływ na hierarchię norm prawnych. Konstytucja USA jako konstytucja federalna jest najwyższym prawem całego kraju. Kolejne miejsca zajmują umowy międzynarodowe, ustawy federalne, konstytucje stanowe, ustawy stanowe oraz normy prawa lokalnego. Niezależnie od przedstawionej hierarchii w ramach prawa amerykańskiego wyróżnia się również prawo stanowione, czyli statute law, oraz prawo powszechne określane jako common law. Z kolei w ramach tego ostatniego należy wskazać instytucję precedensu. Precedens powstaje na bazie konkretnej sprawy i ma postać szczególnej normy prawnej. Jego istota wyraża się związaniem sądów niższego rzędu decyzją sądów nadrzędnych. Nie wyklucza to jednocześnie odstąpienia przez odpowiedni sąd od ustanowionego przez siebie precedensu. Wówczas, jak wskazuje C. Kulesza,C. Kulesza, Niektóre aspekty prawa do obrony w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego USA, „Palestra” 1995, nr 9–10, s. 87. oddziałuje to na toczącą się sprawę oraz na sprawy przyszłe. Nie ma natomiast wpływu na poprzednie rozstrzygnięcia sądowe wydane w oparciu o dotychczasowe orzecznictwo. Sens istnienia instytucji precedensu zakłada jego wielokrotne zastosowanie w przyszłości w odniesieniu do tej samej kategorii spraw co sprawa precedensowa. Nie można jednocześnie wykluczyć sytuacji, gdy dany stan faktyczny lub prawny nie został rozstrzygnięty w żadnym precedensie. Wówczas konieczne jest porównanie okoliczności danej sprawy z dotychczasowymi rozstrzygnięciami sądowymi. Instytucja precedensu ma szczególne znaczenie zarówno w amerykańskim orzecznictwie, jak i w ustawodawstwie. Amerykański system prawny preferuje prawo powszechne, które w większym stopniu odzwierciedla potrzeby społeczne. Jak słusznie podnosi R. Tokarczuk,R. Tokarczuk, Prawo amerykańskie, Zakamycze 2003, s. 36. w odniesieniu do instytucji precedensu istnieje pomiędzy amerykańskim i angielskim common law istotna różnica. W przypadku amerykańskiego common law występuje większa koegzystencja z prawem stanowionym. Jak wskazuje T. Langer,T. Langer, Stany w USA. Instytucje–praktyka–doktryna, Warszawa 1988, s. 211. o przejęciu angielskiego common law zadecydowały chronione przez to prawo zasady wolności osobistej, własności prywatnej, bez ograniczeń feudalnych. Cechą charakterystyczną prawa amerykańskiego jest współwystępowanie w nim z jednej strony common law, a z drugiej norm powstałych w drodze ustawodawczej.

Zasadniczym źródłem prawa amerykańskiego, w tym prawa karnego, jest Konstytucja. Została ona uchwalona w 1787 r. i – jak zaznacza T. Tomaszewski – początkowo nie dotyczyła problematyki procesu karnego.T. Tomaszewski, Proces amerykański. Problematyka śledcza, Toruń 1996, s. 19. Wskazywała jedynie, że Sąd Najwyższy oraz sądy niższego szczebla sprawować będą władzę sądową. Istotną zmianę przyniosło uchwalenie 10 poprawek do Konstytucji, zwanych Kartą Praw, czyli Bill of Rights. Na szczególną uwagę zasługują następujące poprawki: IV, V, VI, VIII oraz XIV. Analizując pozycję podejrzanego w toku postępowania przygotowawczego, zasadne jest odniesienie się do regulacji mającej najwyższą moc prawną, tj. do norm rangi konstytucyjnej. Takie ujęcie badanej kwestii pozwala na uzyskanie wstępnej odpowiedzi na pytanie, kto – podejrzanyW amerykańskim postępowaniu policyjnym obejmującym zarówno wstępne śledztwo (preliminary investigation), jak i zaawansowane śledztwo (follow up investigation) podejrzanego określa się, niewłaściwie z punktu widzenia kontynentalnego modelu postępowania przygotowawczego, jako oskarżonego lub osobę oskarżoną. Podejrzanym jest osoba, której nie przedstawiono jeszcze zarzutów, po ich przedstawieniu podejrzany staje się oskarżonym. czy pokrzywdzony – ma silniejszą pozycję w toku postępowania przygotowawczego. Oczywiście podkreślenia wymaga fakt, że będzie to jedynie wstępna odpowiedź, gdyż wyczerpująca charakterystyka modelu anglosaskiego wymaga odniesienia się również do prawa pisanego, tzw. statues.

Poprawka IV reguluje przesłanki dokonania rewizji i zatrzymania rzeczy lub osoby. Czynności te mogą nastąpić jedynie na podstawie nakazu sędziego lub innego urzędnika posiadającego władzę sędziowską oraz muszą być poparte wiarygodną przyczyną, dokładnie wskazywać miejsce przeszukania, a w przypadku aresztowania lub zatrzymania – odpowiednio osobę oraz rzeczy. Orzecznictwo amerykańskie wprowadziło jednocześnie kilka wyjątków. Należą do nich m.in. zgoda na rewizję i zatrzymanie rzeczy lub osoby, doktryna otwartego pola, w sytuacji gdy przedmioty lub osoba znajdują się w miejscu publicznym. Stosowanie zakazu bezzasadnej rewizji oraz zatrzymań w obliczu rozbieżnej linii interpretacyjnej orzeczeń sądowych wielokrotnie sprawia trudności. Konsekwencją uzyskania dowodu z naruszeniem IV Poprawki był zakaz wykorzystania tych dowodów przed sądem (exclusionary rule).Reguła zakazu spożywania owoców zatrutego drzewa (the fruit of poisonous tree) obowiązuje w prawie federalnym USA od 1914 r., a od roku 1961 również w prawie stanowym. Przełomem w zakresie przestrzegania IV Poprawki, a tym samym również egzekwowania tej reguły, okazały się dwa rozstrzygnięcia sądowe. Pierwsze z nich dotyczy sprawy F. Weeks v. United States z 1914 r. Sąd Najwyższy uznał wówczas, że sąd federalny popełnił błąd, odrzucając wniosek obrońcy, złożony przed rozprawą, a dotyczący wydania oskarżonemu bezprawnie uzyskanych dowodów rzeczowych, pochodzących z przeszukania, które przeprowadzono bez nakazu sądowego. Drugie orzeczenie pojawiło się w sprawie Mapp v. Ohio. Wówczas Sąd Najwyższy przyjął zasadę, że eliminacja nielegalnie zebranych dowodów w postępowaniu przygotowawczym obowiązuje również w prawie stanowym. Zgodnie z tym rozstrzygnięciem dozwolone jest dokonanie przeszukania jedynie w oparciu o nakaz sądowy wydany na podstawie uzasadnionej przyczyny, poparty oświadczeniem złożonym pod przysięgą i zawierającym szczegółowy opis miejsca przeszukania i osoby, od której mają być odebrane poszukiwane przedmioty.

Poprawka V wprowadza zakaz dwukrotnego sądzenia oskarżonego za to samo przestępstwo oraz zakaz pozbawiania życia, wolności, czy też dokonywania konfiskaty mienia inaczej aniżeli zgodnie z obowiązującą w tej materii procedurą. Wskazuje ona jednocześnie, że warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej jest postawienie w stan oskarżenia przed wielką ławę przysięgłych. Poprawka ta jest ściśle powiązana z innymi poprawkami, m.in. z poprawką gwarantującą prawo do obrony (VI) i poprawką zapewniającą przeprowadzenie sprawiedliwego procesu (XIV). Jak wskazuje T. Tomaszewski, poprawka ta miała największy wpływ na rozwój zakazu zmuszania oskarżonego do samooskarżania, zwłaszcza podczas wstępnego jego kontaktu z policją.T. Tomaszewski, Proces amerykański, s. 21. Miało to zasadnicze znaczenie z punktu widzenia oceny wiarygodności przyznania się oskarżonego do popełnienia zarzucanego mu czynu. Na uwagę zasługuje sprawa Brown v. Missisipi (1936),297 U.S. 278 (1936). w której Sąd Najwyższy uchylił wyrok skazujący sądu stanowego na skutek wymuszenia od oskarżonego przyznania się do winy.Wymuszenie przyznania się do winy polegało na tym, że szeryf stanu Missisipi przywiązał do krzeseł dwóch aresztowanych Murzynów i bił ich skórzanym pasem nabijanym gwoździami, dopóki nie przyznali się do popełnienia zbrodni zabójstwa. Świadkiem tego przyznania był sędzia stanowy. Wyrok sądu stanowego był skazujący, a koronnym dowodem było przyznanie się oskarżonych do popełnienia zarzucanego im czynu, bowiem innych dowodów obciążających oskarżonych nie było. Kolejne lata spowodowały wykształcenie się standardów przesłuchania oskarżonego, co przejawiało się nałożeniem na organy ścigania obowiązku udowodnienia, że przyznanie się do winy zostało uzyskane dobrowolnie. W sprawie Chamber’s v. Florida (1940)309 U.S. 227 (1940). sąd orzekł, że przesłuchanie trwające przez 5 dni, w zasadzie bez przerw, musi stawiać pod znakiem zapytania dobrowolność przyznania się oskarżonego do popełnienia zarzucanych mu czynów. Z kolei w sprawie Escobedo v. Illinois (1964)378 U.S. 478 (1964). Sąd Najwyższy uznał, że w sytuacji gdy postępowanie przygotowawcze skierowane jest przeciwko konkretnej osobie, winna ona zostać pouczona o przysługujących jej prawach, w tym o prawie do nieudzielania odpowiedzi na pytania oraz o prawie do skontaktowania się ze swym adwokatem.

Poprawka VI do Konstytucji USA ustanowiła prawo oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy oraz prawo do tego, aby sprawa została rozpatrzona w szybkim i jawnym procesie. Poprawka ta miała zasadnicze znaczenie z punktu widzenia realizacji Poprawki XIV, statuującej prawo każdego do sprawiedliwego procesu i do jednakowej ochrony prawnej. Zaznaczyć należy, że amerykańskie prawo karne przez długi czas nie realizowało w praktyce uchwalonej po zakończeniu wojny domowej XIV Poprawki oraz wprowadzonych w XVIII w. Bill of Rights, stając się prawem dla ludzi zamożnych.S. Waltoś, Niektóre gwarancje procesowe oskarżonego w procesie karnym USA w świetle badań empirycznych, PiP 1978, z. 3, s. 126.   Sytuację tę trafnie określił de Tocqueville, pisząc: „Wizerunek amerykańskiego społeczeństwa jest, że się tak wyrażę, pokryty demokratycznym pokostem, pod którym tu i ówdzie ujawniają się dawne barwy arystokratycznego porządku świata”.A. de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976, s. 59.

Przełomowa okazała się sprawa Miranda v. Arizona (1966).384 U.S. 436 (1966). Wskazano w niej, że jeśli podejrzany przyznał się do winy w toku postępowania policyjnego i nie towarzyszył mu wówczas obrońca, to taki dowód co do zasady pozbawiony jest mocy dowodowej. W sprawie tej zostały ustanowione reguły, zgodnie z którymi powinno odbywać się przesłuchanie podejrzanego. W pierwszej kolejności podejrzany winien zostać pouczony o wszystkich swych uprawnieniach, w tym o prawie do odmowy składania wyjaśnień. Co więcej, pouczenie to winno zostać dokonane w przystępnej dla strony formie. Po drugie, w przypadku gdyby podejrzany zdecydował się na złożenie wyjaśnień, musi on wiedzieć, że wszystko, co powie, może być użyte jako dowód przeciwko niemu w sądzie. Jednocześnie skorzystaniu przez niego ze swego prawa nie może towarzyszyć nakładanie jakichkolwiek sankcji oraz wykorzystywanie faktu milczenia przez oskarżenie jako okoliczności obciążającej w toku rozprawy. Po trzecie, podejrzany powinien zostać pouczony o możliwości porozumienia się ze swym adwokatem, który może być obecny podczas jego przesłuchania. Powyższemu powinna również towarzyszyć informacja, że w przypadku niezamożności istnieje możliwość skorzystania z pomocy adwokata z urzędu. Podejrzany mógł podjąć decyzję o skorzystaniu z pomocy adwokata również w toku przesłuchania, które wówczas powinno zostać przerwane do momentu przybycia obrońcy. Jeśli oświadczenie podejrzanego o przyznaniu się do winy zostało uzyskane bez obecności obrońcy, wówczas oskarżyciela obciążał ciężar dowodu, że oskarżony w sposób świadomy zrezygnował z pomocy obrońcy. Konsekwencją nielegalnie przeprowadzonej czynności dowodowej jest niemożność uznania jej za dowód w procesie. Od wyroku w sprawie Miranda v. Arizona obowiązkiem policji było pouczenie podejrzanego o przysługujących mu uprawnieniach podczas pierwszego przesłuchania.

Jednak VI Poprawka nie ogranicza się jedynie do posiadania przez podejrzanego obrońcy. Jak wskazują przedstawiciele amerykańskiej doktryny,C. Bowman, The Indigent’s Right to an Adequate Defense: Expert and Investigational Assistance in Criminal Proceedings, „Cornell Law Review” 1969–1970, t. 55, s. 640. udział obrońcy nigdy nie gwarantował i nie będzie gwarantował, że podejrzany zostanie uniewinniony, a postępowanie umorzone, lecz obrońca winien spełniać pewne standardy. Początkowo rozróżniano owe standardy ze względu na obrońcę z wyboru i obrońcę z urzędu. Jednak ostatecznie rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego USA w sprawie Cuyler v. Sullivan (1980)W sprawie Cuyler v. Sullivan 446 U.S. 335 (1980) SN USA uznał: „Właściwe pojmowanie Szóstej Poprawki czyni niezasadnym stwierdzenie, że oskarżeni, którzy wynajmują swoich obrońców, korzystają z mniejszej ochrony niż oskarżeni korzystający z obrońców z urzędu (...) Sąd nie widzi różnicy pomiędzy obrońcami z urzędu a obrońcami z wyboru, która odmawiałaby równej sprawiedliwości dla oskarżonych korzystających z usług obrońców z wyboru”, cyt. za: C. Kulesza, Efektywność udziału obrońcy w procesie karnym w perspektywie prawnoporównawczej, Kraków 2005, s. 165. to rozgraniczenie zniosło.

Kolejną kwestią, która wyłania się na tle VI Poprawki, są standardy, jakie winien spełnić obrońca, by można było mówić o obronie faktycznej, a nie tylko iluzorycznej.  Orzecznictwo Sądu Najwyższego USA jest w tej materii bardzo bogate.Por. sprawy: State v. Peart, 621 So. 2D 780 (La. 1993), Gideo v. Wainwright 1963, Rickets v. Adamson, 483 U.S. (1987), Mabry v. Johnson, 467 U.S. 504 (1984), Santabello v. New York, 404 U.S. 257 (1971), Caplin & Drysdale v. U.S. 109 S Ct., at. 2672 (1986), State v. Gover 402 N.W. 2 d 163 (Minn. Ct. App.1987). Z uwagi na jego obszerność rozważania te ograniczę do dwóch rozstrzygnięć. Po pierwsze, na uwagę zasługuje sprawa U.S. v. Cronic,466 U. S. 104 S. Ct. 2039, 80 L. Ed. Zd 657 (1984). w której SN wskazał, że realizacja VI Poprawki winna polegać na obronie efektywnej. Obrońca powinien posiadać stosowne kompetencje oraz czas niezbędny do zapoznania się z materiałem sprawy, a w konsekwencji również do przygotowania linii obrony. Czas przeznaczony dla obrońcy, zdaniem Sądu Najwyższego, uzależniony jest od wagi stawianych zarzutów oraz stopnia skomplikowania sprawy. W analizowanym orzeczeniu obrońcy wyznaczono 25 dni na przygotowanie taktyki obrończej, podczas gdy postępowanie przygotowawcze trwało 2 lata. Po drugie, w sprawie Stricland v. Washington (1984)466 U. S. 104 S. Ct. 2052, 80 L. Ed. 2d 674 (1984). Sąd Najwyższy USA, wskazując efektywny udział obrońcy, zdefiniował pojęcie nieefektywnego korzystania z pomocy obrońcy. Mamy z nim do czynienia, gdy działania obrońcy były niewystarczająco staranne, a w konsekwencji istnieje duże prawdopodobieństwo, że zaniedbania ze strony obrońcy wpłynęły na skazanie oskarżonego. Reasumując, należy wskazać, że istota posiadania obrońcy przez podejrzanego powinna zmniejszać nierównowagę sił pomiędzy podejrzanym-oskarżonym a organami ścigania. Prawo do obrony ma również służyć osiągnięciu celów procesu karnego, w tym wykryciu prawdy.

Z kolei VIII Poprawka zakazuje wymierzania kar okrutnych i niezwykłych oraz nadmiernego stosowania kaucji. Interpretacją pojęć „kara okrutna” oraz „kara niezwykła” zajął się Sąd Najwyższy USA. Nie wypracowano jednolitej linii interpretacyjnej w tej materii. Rozbieżności dotyczyły m.in. tego, czy kara śmierci może zostać uznana za karę okrutną. Próbując odpowiedzieć na to pytanie, należy jednak zastanowić się, czy wymierzana kara ma spełniać wymóg proporcjonalności do wagi popełnionego przestępstwa. W sprawie Harmelin v. Michigan (1991)Sprawa Harmelin v. Michigan 501 U.S. 957 (1991) dotyczyła posiadania przez oskarżonego 672 gramów kokainy, za co został on skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Zgodnie z prawem stanowym Michigan w przypadku posiadania narkotyków, których waga przekracza 500 gramów, musi zostać orzeczona kara dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Prawo stanowe przewiduje tę karę m.in. za wytwarzanie, rozprowadzanie lub posiadanie co najmniej 650 gramów narkotyków. sędziowie musieli rozstrzygnąć, czy wymierzona kara dożywotniego pozbawienia wolności nie jest zbyt surowa, a także czy kara ta jest proporcjonalna do wagi czynu. W analizowanej sprawie dwóch sędziów odrzuciło stosowanie zasady proporcjonalności w przypadku stosowania kar innych niż kara śmierci z uwagi na trudności w ustaleniu kary proporcjonalnej. Odrębne ujęcie kary śmierci wynikało głównie z faktu jej nieodwracalności.Opinia sędziego Scalii: „Bez względu na to, co kierowało tymi, którzy stworzyli i przyjęli Konstytucję, postanowili oni nie włączać do tego dokumentu zakazu wymierzania kar nieproporcjonalnie surowych, który to zakaz przewidywały konstytucje niektórych stanów. Przemawiały za tym istotne powody. Podczas gdy istnieją stosunkowo jasne źródła historyczne i ogólnie zaakceptowana praktyka umożliwiająca sędziom określenie, które ze sposobów karania są okrutne i niezwykłe, proporcjonalność nie poddaje się tego rodzaju analizie” (zob. S. Frankowski, R. Goldman, E. Łętowska, Sąd Najwyższy USA, Prawa i wolności obywatelskie, Warszawa 1996, s. 209–212). Druga grupa sędziów przyjęła zasadę  proporcjonalności w jej wąskim znaczeniu. Jednocześnie uznali oni, że Poprawka VIII nie wymaga ścisłej proporcjonalności kary do przestępstwa, a zakazuje jedynie wyroków skrajnie surowych. Za wyroki skrajnie surowe uznawano wyroki będące w rażącej dysproporcji do wagi popełnionego przestępstwa. Ostatecznie w sprawie Harmelin v. Michigan nie uznano wymierzonej kary dożywotniego pozbawienia wolności za karę okrutną i surową. Zaznaczyć jednak należy, że w orzecznictwie sądowym pojawiały się rozstrzygnięcia wskazujące na istnienie w Poprawce VIII wymogu proporcjonalności kar.W sprawie Weems v. United States z 1910 r. sprawca został skazany na 15 lat ciężkich robót za fałszerstwo dokumentów. Orzeczono wobec niego zakaz zajmowania po odbyciu kary odpowiedzialnych stanowisk i dożywotni dozór władzy, pozbawiono go władzy rodzicielskiej oraz praw publicznych. Ostatecznie Sąd Najwyższy USA uchylił wymierzoną karę, wskazując na jej niekonstytucyjność ze względu na nieproporcjonalnie długi okres pozbawienia wolności w stosunku do wagi popełnionego czynu. Z kolei w sprawie Rummel v. Estelle z 1980 r. Sąd Najwyższy USA wskazał, że zasada proporcjonalności musi mieć zastosowanie do każdej z wymierzanych kar, w tym również do kary śmierci. W wypadku przyjęcia przeciwnego stanowiska dopuszczalne byłoby wymierzenie kary śmierci za drobne wykroczenie drogowe, a takiej sytuacji, zdaniem sądu, zaakceptować nie można. W sprawie Solem v. Helm z 1983 r. zastosowano zasadę proporcjonalności w stosunku do kary innej niż kara śmierci. Kara dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie została wymierzona za wystawienie czeku z nieistniejącego rachunku bankowego. Stosując zasadę proporcjonalności, Sąd Najwyższy USA uchylił wymierzoną karę.

Z kolei poprawka XIV została ustanowiona jako gwarancja prawidłowego procesu, w którym przestrzegane są prawa uczestników postępowania, a zwłaszcza oskarżonego. Przesłanka ta miała być ukoronowaniem dotychczasowych zasad zawartych w Konstytucji. Jej istota sprowadza się do tego, że nikt nie zostanie pozbawiony życia, wolności lub mienia inaczej niż na podstawie orzeczenia sądu wydanego po przeprowadzeniu sprawiedliwego procesu. Pojęcie sprawiedliwego procesu odnoszono do respektowania przez organy procesowe zasady równości wobec prawa wszystkich uczestników procesu, a w przypadku podejrzanego należało m.in. pouczyć go o przysługujących mu uprawnieniach, zapewnić pomoc prawną, jeśli o nią wnosił, przesłuchać oraz umożliwić dobrowolne przyznanie się do winy. To ostanie było przejawem powiązania Poprawki V i XIV i spowodowało uchylenie wielu wyroków sądów stanowych na skutek wymuszenia przez organy ścigania przyznania się podejrzanego do winy.S. Frankowski, R. Goldman, E. Łętowska, Sąd Najwyższy USA, s. 199. Respektując zasadę praworządności, nie można równocześnie akceptować różnych form przemocy fizycznej stosowanej wobec przesłuchiwanych, a także uporczywego i długotrwałego przesłuchiwania w izolacji. W sprawie Brown v. Missisipi (1936) sąd uznał, że stosowanie podczas przesłuchania powyższych metod jest jaskrawym pogwałceniem prawa i stwarza niebezpieczeństwo uzyskania fałszywych zeznań. Co więcej, po stronie organów ścigania takie zachowanie jest zaprzeczeniem dążenia do wykrycia rzeczywistego sprawcy przestępstwa. Natomiast przyznanie się do winy nie może nigdy być traktowane jako „królowa dowodów”, zwłaszcza wówczas, gdy nie znajduje potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym. Poprawka XIV zawiera zasadę sprawiedliwości proceduralnej (due process of law), wyrażającej się w potrzebie istnienia prawnych reguł oraz norm chroniących prawa jednostki. W sprawie United States v. Salerno (1987)481 U.S. 739 (1987) rozważano, czy tymczasowe aresztowanie jest karą dla podejrzanego nałożoną przed rozprawą, a w konsekwencji czy jest sprzeczne z zasadą sprawiedliwości proceduralnej.W sprawie United States v. Salerno (1987) zastosowano wobec oskarżonego tymczasowy areszt w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez niego nowego przestępstwa oraz zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Zastosowanie takiego środka i jednocześnie odmowa zwolnienia sprawcy za kaucją uzasadnione były ciężarem gatunkowym postawionych zarzutów, w tym stania na czele organizacji mającej na celu popełnianie przestępstw oraz zlecenia dokonania dwóch morderstw. Oskarżony w odwołaniu wskazał, że prawo karne przewiduje odpowiedzialność za już popełnione przestępstwo, a nie za możliwość jego popełnienia w przyszłości. Większość składu Sądu Najwyższego nie zgodziła się z taką interpretacją XIV Poprawki. Wskazali oni, że stosowanie tymczasowego aresztowania zawiera w sobie pewną dolegliwość dla sprawcy przestępstwa, ale powyższe nie czyni go niekonstytucyjnym. Uzasadnieniem może być potrzeba ochrony społeczeństwa, tym bardziej gdy podejrzany stanowi dla niego realne zagrożenie. Uznano również, że stosowanie tymczasowego aresztowania jest wyjątkową sytuacją. Wśród przesłanek jego stosowania wskazuje się postawienie sprawcy zarzutu popełnienia zbrodni oraz uznanie przez sędziego, iż stanowi on istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostek lub społeczności, zwłaszcza że istnieje obawa popełnienia przez oskarżonego kolejnego przestępstwa podczas oczekiwania na rozprawę na wolności.

Wskazane powyżej normy konstytucyjne regulują jedynie prawa oskarżonego. Konstytucja USA zabezpiecza przede wszystkim prawa oskarżonego. W tym miejscu można zadać pytanie, czy amerykańskie prawo karne zapomniało o ofierze przestępstwa. Odpowiedź pozytywna na tak postawione pytanie byłaby bez wątpienia nieprawidłowa. Wynika to chociażby z faktu, że regulacje amerykańskiego procesu karnego nie ograniczają się jedynie do norm rangi konstytucyjnej. Jednocześnie stwierdzić należy, że taka sytuacja czyni pozycję oskarżonego silniejszą aniżeli pozycja pokrzywdzonego. Nie oznacza to bynajmniej, że pokrzywdzony przestępstwem został osamotniony w dochodzeniu sprawiedliwości. Jednak to podejrzanemu i oskarżonemu amerykańskie prawo konstytucyjne poświęca więcej miejsca i wyczerpująco reguluje jego uprawnienia oraz obowiązki. To głównie w odniesieniu do oskarżonego analizowana jest zasada praworządnego postępowania, przejawiająca się m.in. w korzystaniu przez podejrzanego i oskarżonego z pomocy obrońcy, w zakazie zatrzymania lub przeszukania przy braku uzasadnionych podstaw, że osoba lub przedmiot mające być zatrzymane są powiązane z popełnionym przestępstwem, czy też w obowiązku pouczenia podejrzanego przez policję o przysługujących mu prawach. Pokrzywdzony z chwilą zawiadomienia organów ścigania o popełnionym przestępstwie nie staje się stroną tego etapu postępowania.John M. Scheb, Criminal Procedure, Cengage Learning 2009, s. 8. Jego zasadnicza rola ogranicza się do inicjowania postępowania i mimo że będzie ono dotyczyło jego interesu, udział pokrzywdzonego zostaje ograniczony do bycia świadkiem we własnej sprawie. Dlatego należy zgodzić się z J.  M. Scheby,Tamże. że ofiary przestępstwa w amerykańskiej procedurze karnej pełnią role drugorzędnych graczy. W tym kontekście można by zapytać, co z prawem pokrzywdzonego do korzystania z pomocy adwokata-obrońcy, z prawem do szybkiego odzyskania przedmiotów będących własnością ofiary, a zabezpieczonych u sprawcy, czy też z prawem do informowania przez organy ścigania o przysługujących pokrzywdzonemu prawach. Odpowiedzi na tak postawione pytania nabierają dużego znaczenia w odniesieniu do instytucji plea  bar­gaining, w której pertraktacje pomiędzy organami ścigania a podejrzanym odbywają się bez udziału pokrzywdzonego, a niekiedy nawet i bez jego wiedzy. Podobna sytuacja ma miejsce w odniesieniu do spraw, w których ocena interesu publicznego dokonywana w oparciu o wagę popełnionego przestępstwa oraz cechy dotyczące sprawcy nie będzie uzasadniała ścigania. W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę, że prawa przysługujące pokrzywdzonemu są równie ważne jak prawa przysługujące sprawcy przestępstwa. Zastanowić się należy, czy nie są one ważniejsze, zwłaszcza w kontekście wtórnej wiktymizacji, w tym przypadku przez system.

0%

In English

Rights of the suspect in the United States criminal procedure

The roots of the US criminal law and criminal procedure derive from common law. Since 1215 when the Magna Charta had been enacted, both English and US law have evolved significantly, however they preserved features that are characterized to the Anglo-Saxon model of the criminal procedure. The main source of US law, including the criminal law, is the United State Constitution. The constitution was passed in 1787 and as T. Tomaszewski states, initially the Constitution didn’t refer to the criminal procedure. Significant change was brought to the constitution by the 10 amendments, called The Bill of Rights. The attention must be paid to amendments: IV, V, VI, VIII and XIV. The IV amendment regulates search, detention and seizure. Those actions can take place only under the order of the judge other the legal authority, which precisely describes the place to be searched, and in case of the arrest or the seizure the persons or the things to be seized. The fifth amendment banned the double jeopardy, deprivation of the life, the liberty or the property without due process of law. This amendment is strictly connected with the other amendments including the sixth amendment which ensures the right of defense and the XIV’th amendment which guarantees the due process of law. Legal clauses mentioned above regulate only the rights of the accused, because the US Constitution mainly protects rights of this participant of criminal proceeding. Although the victim of the crime hasn’t been deprived of right to seek for the legal protection, the suspect and accused are the central figures in the US constitutional law which comprehensively regulates their rights and obligations.

Informacja o plikach cookies

W ramach Strony stosujemy pliki cookies. Korzystanie ze Strony bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza zgodę na ich zapis lub wykorzystanie. Możecie Państwo dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies w przeglądarce internetowej w każdym czasie. Więcej szczegółów w "Polityce Prywatności".