A rtykuł jest analizą praktycznych aspektów związanych z występowaniem w procesie cywilnym wspólników spółki cywilnej jako współuczestników jednolitych i wnoszeniem przez nich apelacji. Omawia istotne różnice związane z legitymacją procesową i legitymacją do wniesienia środka zaskarżenia. Przedstawia rozważania na temat wymogów niezbędnych dla skutecznego pod względem legitymacji czynnej zgłoszenia roszczeń przez wspólników spółki cywilnej oraz czynności, jakie powinien przedsiębrać sąd w razie ujawnienia braków w legitymacji procesowej po stronie powodowej. Analizuje kwestie opłacenia apelacji przez współuczestników jednolitych i kwestie współuczestnictwa jednolitego na gruncie postępowania apelacyjnego i skuteczności czynności procesowych samodzielnie działających współuczestników jednolitych. Pomimo bowiem jasnego brzmienia przepisów Kodeksu postępowania cywilnego zbyt często zapomina się w orzecznictwie o różnicy w zakresie źródeł do przedsiębrania określonych czynności przez strony procesu – autor przypomina więc o źródle legitymacji procesowej w prawie materialnym, zaś legitymacji do wniesienia środka zaskarżenia – z przepisów ustawy procesowej.

Wydawać by się mogło, że specyfiki związane z występowaniem w procesie cywilnym spółki cywilnej, a raczej jej wspólników, prowadzących działalność gospodarczą w tejże formie, zostały szeroko i wyczerpująco omówione zarówno przez doktrynę przedmiotu, jak i Sąd Najwyższy i nie generują problemów w praktyce orzeczniczej. Tak jednak nie jest.

Tytułem wstępu zauważyć trzeba, że umowę spółki cywilnej regulują przepisy Tytułu XXXI Kodeksu cywilnegoUstawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.), dalej k.c., a konkretnie art. 860–875. Spółka cywilna jako taka nie ma osobowości prawnej ani podmiotowości procesowej i materialnej, jest stosunkiem zobowiązaniowymTak m.in. K. Pietrzykowski (w:) Kodeks cywilny, t. 2, Komentarz do art. 450–1088 przepisy wprowadzające, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018, komentarz do art. 860, nb 4 i cyt. tam obszerna literatura, Legalis/el. (dostęp: 20.12.2018 r.).. Sytuacja ta jest zgoła odmienna od tej, z jaką mamy do czynienia na gruncie spółek handlowych, które to podmioty regulowane przepisami Kodeksu spółek handlowych Ustawa z 15.09.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2019 r. nr 505 poz. 1037 ze zm.), dalej k.s.h.posiadają rozstrzygniętą wprost kwestię legitymacji procesowej czynnej i biernej. Spółki kapitałowe mają osobowość prawną, osobowe spółki posiadają zaś zdolność prawną jako ułomne osoby prawne (arg. ex art. 8 i art. 11 k.s.h. i art. 33¹ k.c.). Trafnie A. Szajkowski stwierdził, że „podmiotowość spółki handlowej [osobowej – przypis autora] nie różni się niczym istotnym od podmiotowości osób prawnych”A. Szajkowski (w:) System Prawa Prywatnego, t. 16, red. A. Szajkowski, Warszawa 2008, s. 76 oraz wskazana tam literatura..

Powyższa specyfika umowy spółki cywilnej implikuje to, że w procesie cywilnym występują, a raczej powinni występować, dla zachowania legitymacji procesowej czynnej, wszyscy wspólnicy spółki cywilnej prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej i tak modelowo należy oznaczać stronę procesową, po której występują wspólnicy spółki cywilnejWyrok SN z 11.10.2013 r. (I CSK 14/13), LEX nr 1523343.. Stan ten to współuczestnictwo procesowe.

Współuczestnictwo procesowe

W procesie z udziałem wspólników spółki cywilnej, jak już wspomniano, występuje współuczestnictwo procesowe, które po stronie powodowej jest współuczestnictwem materialnym i koniecznym, a jednocześnie jednolitym (art. 72 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm.), dalej k.p.c.w zw. z art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 73 § 2 k.p.c.)Postanowienie SN z 18.04.2018 r. (IV CZ 18/18), LEX nr 2498016; postanowienie SN z 14.11.2014 r. (I CZ 69/14), LEX nr 1583213; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 9.05.2017 r. (I ACa 1431/16), LEX nr 2310609. . Oznacza to, że w procesie cywilnym, w którym dochodzone są roszczenia wspólników spółki cywilnej, łączny udział wszystkich wspólników spółki cywilnej na etapie wytaczania powództwa jest konieczny.

Od razu należy podkreślić, że konieczności takiej, co do zasady, nie ma przy dochodzeniu roszczeń od podmiotów prowadzących działalność w formie spółki cywilnej, z uwagi na solidarny charakter odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki, o czym stanowi art. 864 k.c., a konsekwencje tego stanu rzeczy określa art. 366 k.c.Postanowienie SN z 17.01.2003 r. (I CK 109/12), Legalis nr 58371. Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, co oznacza, że powód dochodzący swoich pretensji od przedsiębiorców prowadzących działalność  w formie spółki cywilnej ma dowolność w zakresie wyboru biernie legitymowanego podmiotu, od którego będzie dochodził swoich roszczeń. Wynika także z powyższego, że może pozwać jednego, dwóch lub wszystkich wspólników łącznie bez obaw o oddalenie powództwa z uwagi na brak legitymacji biernej.

Legitymacja procesowa

Pozostając jednak na gruncie sytuacji procesowej, w której wspólnicy spółki cywilnej występują po stronie powodowej, należy wyeksponować, że dla zachowania legitymacji procesowej czynnej konieczne jest wniesienie pozwu przez wszystkich wspólników spółki cywilnej. Stąd też wytoczenie powództwa przez np. dwóch z trzech wspólników implikuje brak legitymacji czynnej po stronie powodowej, czego konsekwencją jest (powinno być) oddalenie powództwaUchwała SN z 9.02.2010 r. (III CZP 130/10), Legalis nr 282961..

Wymaga zauważenia, że opisany brak w zakresie legitymacji podlega sanacji w toku postępowania przed sądem a quo w trybie art. 195 k.p.c., a redakcja przepisu nie powinna nasuwać wątpliwości, iż wydanie odpowiednich postanowień wzywających stronę powodową do oznaczenia osób niebiorących udziału w postępowaniu jest obowiązkiem sądu, który to obowiązek powinien być wykonany z urzędu. Nieuczynienie zadość powyższej normie przez sąd pierwszej instancji otwiera drogę do skutecznego postawienia zarzutu nierozpoznania istoty sprawy i wydania orzeczenia kasatoryjnego (art. 386 § 4 k.p.c.), jeżeli sąd oddala powództwo z powodu braku legitymacji po stronie powodowej, nie wezwawszy uprzednio strony powodowej do oznaczenia osób niebiorących udziału w postępowaniu, jeśli takie braki zostaną dostrzeżone. Oddalenie powództwa w powyższym układzie procesowym z powołaniem na brak legitymacji czynnej będzie mogło nastąpić wówczas, gdy brak ten nie zostanie usuniętyPostanowienie SN z 28.03.2018 r. (IV CZ 11/18) Legalis nr 1781912..

W typowym układzie procesowym podmioty występujące po stronie powodowej na etapie wnoszenia pozwu kontynuują ten proces także przed sądem ad quem, innymi słowy, te podmioty łącznie wnoszą środek zaskarżenia, tak jak łącznie wytoczyły powództwo. Zdarza się jednak, że powództwo zostało wniesione przez wszystkich wspólników, natomiast z biegiem czasu już nie wszyscy wspólnicy są zainteresowani kontynuowaniem procesu. Powstaje pytanie, co zrobić w sytuacji, w której niektórzy wspólnicy nie popierają już wniesionego powództwa, a wyrok zaskarża apelacją tylko część ze wspólników.

Na przedpolu dalszych rozważań odnotować trzeba, że od chwili zawisłości sprawy zasadą jest stabilizacja podmiotowa procesu cywilnego i utrzymanie legitymacji procesowej stron, pomimo tego, że mogą wystąpić zdarzenia mające wpływ na stabilizację podmiotowąWyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 4.03.2013 r. (I ACa 948/12), Legalis nr 722810.. W praktycznym ujęciu oznacza to, że prawidłowo zgłoszone roszczenie procesowe przez wszystkich wspólników spółki cywilnej pozostanie nim pomimo tego, że np. jeden ze wspólników wystąpił ze spółki lub jakiś wspólnik do niej dołączyłPostanowienie SN z 18.04.2018 r. (IV CZ 18/18), Legalis nr 1781532..

Legitymacja do wniesienia środka zaskarżenia

Dalszej eksploatacji i analizy wymaga sytuacja, w której wspólnicy spółki cywilnej prawidłowo i z zachowaniem legitymacji procesowej czynnej wytoczyli powództwo, środek zaskarżenia zaś nie został wniesiony przez wszystkich współuczestników, a tylko jednego z nich, i taki też układ procesowy jest analizowany w dalszych wywodach. Powstaje w tym miejscu pytanie, bynajmniej nie teoretyczne, czy taki środek zaskarżenia został prawidłowo wniesiony. Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, a to z uwagi na treść przepisu art. 73 § 2 k.p.c. stanowiącego o tym, że „gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających”.

Powyższy przepis stanowi wyjątek od zasady samodzielności działania współuczestników procesowych. Najważniejszą jednak kwestią jest to, że przepis art. 73 § 2 k.p.c. stanowi źródło legitymacji do wniesienia środka zaskarżenia, a nie źródło samodzielnej legitymacji procesowej czynnej dla jednego z kilku współuczestników jednolitychH. Pietrzykowski, Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2017, s. 713.. Jednak w praktyce orzeczniczej sądy niestety zdają się pomijać dystynkcje pomiędzy legitymacją procesową czynną a legitymacją do wniesienia środka zaskarżenia.

Konsekwencje zaś błędnych decyzji sądu w tym zakresie są dla strony daleko idące, zwłaszcza gdy mieć na uwadze ograniczenia z art. 398² § 1 k.p.c. in principio związane z niedopuszczalnością skargi kasacyjnej co do roszczeń poniżej pięćdziesięciu tysięcy złotych, która to kwota nie jest wcale błaha i ma znaczenie dla podmiotów pozostających w obrocie gospodarczym. Może się więc zdarzyć, że błędne orzeczenie sądu z przyczyn formalnych nie będzie mogło zostać poddane kontroli kasacyjnej lub też przeszkodą dla oceny sprawy przez Sąd Najwyższy będzie brak środków na uiszczenie należytej opłaty od skargi kasacyjnej.

Tytułem przykładu wskazać należy np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13.07.2018 r. w sprawie o sygnaturze V ACa 31/18, w którym Sąd oddalił apelację powoda – jednego z dwóch wspólników spółki cywilnej z obszernym powołaniem na treść uchwały Sądu Najwyższego o sygnaturze III CZP 130/10 z uwagi na brak legitymacji czynnej po stronie powodowej, traktując de facto tożsamo pojęcie legitymacji procesowej czynnej z legitymacją do wniesienia środka zaskarżeniaWyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13.07.2018 r. (V ACa 31/18), Legalis nr 1814848..

Z kolei Sąd Apelacyjny w Łodzi, wyrokując w cytowanej już sprawie I ACa 1431/16, musiał przypomnieć, że przepis art. 73 § 2 k.p.c. nie kreuje legitymacji procesowej czynnej i wniesienie pozwu przez jednego ze wspólników spółki cywilnej, zamiast przez wszystkich, implikuje brak legitymacji procesowej czynnej.

Z uwagi na praktyczny walor opracowania wypada zauważyć, że systemy informacji prawnej w oczywiście wadliwy sposób tezują powyższy wyrok, wywodząc legitymację procesową czynną w powyższym układzie faktycznym z przepisu art. 73 § 2 k.p.c., choć  jego wymowa jest zgoła odmienna, co nakazuje ze szczególną uwagą korzystać z tez wskazanych w publikatorach.

Źródła legitymacji procesowej czynnej wspólników spółki cywilnej

Przyjdzie stanowczo wyeksponować, że legitymacja procesowa czynna jest pochodną przepisów prawa materialnego, legitymacja do wniesienia środka zaskarżenia ustalana jest zaś na podstawie przepisów prawa procesowegoWyrok SN z 2.12.2015 r. (IV CSK 107/15), Legalis nr 1396486; wyrok SN z 24.06.1998 r. (I PKN 169/98), Legalis nr 43258.. Nie powinno umknąć uwadze, że współuczestnictwo materialne i konieczne, będące jednocześnie jednolitym, jakie jest udziałem wspólników spółki cywilnej występujących po stronie powodowej, jest efektem tego, że z istoty stosunku prawnego wynika, iż wyrok ma dotyczyć wszystkich współuczestników niepodzielnie. Dochodzone przez nich wierzytelności wchodzą w skład majątku wspólnego wspólników (nie spółki) mającego charakter wspólności do niepodzielnej ręki (art. 863 k.c.)K. Pietrzykowski (w:) Kodeks cywilny…, komentarz do art. 863, nb 6, Legalis (dostęp: 20.02.2019 r.). . Przepis ten jest normą iuris cogentis.

Współuczestnictwo procesowe wspólników spółki cywilnej wynika więc z istoty stosunku prawnego współwłasności łącznej, jaki jest udziałem podmiotów wchodzących w skład spółki cywilnej. Analogiczny charakter ma współwłasność łączna małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej (art. 35 k.r.o.)K. Szadkowski (w:) Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–352, red. M. Gutowski, Warszawa 2018, komentarz do art. 196, nb 1, Legalis/el. (dostęp: 20.02.2019 r.).. Przenosząc powyższe spostrzeżenia na grunt niniejszych rozważań, zauważyć trzeba, że wyrok zapadły w procesie, w którym występują po stronie powodowej wspólnicy spółki cywilnej, będzie dotyczyć współuczestników jednolitych – wspólników spółki cywilnej łącznie i niepodzielnie. Już z samej istoty wspólności łącznej wynika niepodzielność majątku oraz brak możliwości ułamkowego określenia udziałów przysługujących poszczególnym wspólnikom. Tak więc dochodzenie wierzytelności przez wspólników spółki cywilnej ma na celu powiększenie majątku wspólnego wspólników. Stąd też na etapie wytaczania powództwa konieczne jest łączne wystąpienie wszystkich wspólników spółki cywilnej, jako że dochodzenie wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników przez jednego z nich prowadziłoby do powiększenia jego majątku, a nie majątku wspólnego. Samodzielną legitymację procesową czynną posiada wspólnik dopiero po rozwiązaniu spółki i w części mu przypadającejWyrok SN z 10.02.2004 r. (IV CK 12/03), Legalis nr 67439; wyrok SN z 6.11.2002 r. (I CKN 1118/00), Legalis nr 56281..

Źródła legitymacji do wniesienia środka zaskarżenia

Sytuacja wygląda jednak zgoła odmiennie na gruncie postępowania odwoławczego, gdzie legitymacja do wniesienia środka zaskarżenia wywodzona jest z przepisów prawa procesowego – dla wspólników spółki cywilnej po stronie powodowej z art. 73 § 2 k.p.c.

Zasadą w postępowaniu apelacyjnym jest to, że granice przedmiotowe i podmiotowe wynikają z treści środka odwoławczego (art. 378 k.p.c.). Regułą jest także samodzielność działania uczestników procesu – art. 73 § 1 k.p.c., która doznaje wyjątku przy współuczestnictwie jednolitym z mocy przepisu art. 73 § 2 k.p.c. Podobnie w skutkach należy ocenić regulację przepisu art. 378 § 2 k.p.c., który stanowi, że „w granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne”.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się raczej zgodnie, że dotyczy to hipotezy przepisu art. 72 § 1 pkt 1 in principio k.p.c., a więc przepis art. 378 § 2 k.p.c. znajdzie zastosowanie tylko wtedy, gdy prawa lub obowiązki są wspólne dla współuczestnikówWyrok SN z 14.02.2007 r. (II CK 5/06), Legalis nr 141131; wyrok SN z 11.12.2008 r. (II CSK 272/08), Legalis nr 114983; T. Ereciński (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 3, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, komentarz do art. 378, teza 13, LEX/el. (dostęp: 20.12.2018 r.). . Podobnie, raczej bezsporne jest to, że pomimo posłużenia się przez ustawodawcę sformułowaniem „sąd może” w rzeczywistości jest to obowiązek sądu, a podjęcie decyzji w tym zakresie winno być uzasadnione wspólnością zarzutów, jakie mogli podnieść niedziałający współuczestnicyK. Piasecki (w:) Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, Komentarz. Art. 367–729, red. A. Marciniak, K. Piasecki, komentarz do art. 378 oraz cytowana tam literatura, Legalis/el. 2016 (dostęp: 20.02.2019 r.); T. Wiśniewski, H. Dolecki (w:) Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, Komentarz do artykułów 367–50537, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2010, s. 64; T. Wiśniewski (w:) System Prawa Procesowego Cywilnego, t. III, Środki zaskarżenia, red. J. Gudowski, Warszawa 2013, cz. 1, s. 276; M. Manowska, Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz, orzecznictwo, Warszawa 2016, s. 205; odmiennie zaś T. Ereciński (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 3, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, LEX/el. 2016, komentarz do art. 378, teza 13 (dostęp: 20.02.2019 r.)..

Jeżeli zaś w sprawie występuje współuczestnictwo jednolite, a więc w sytuacji dochodzenia roszczeń przez wspólników spółki cywilnej, podstawą do wniesienia apelacji i rozpoznania przez sąd apelacji wniesionej przez jednego współuczestnika (lub kilku, ale nie wszystkich) na rzecz niedziałających współuczestników jest przepis art. 73 § 2 k.p.c.H. Pietrzykowski, Czynności procesowe…, s. 713. Czynności procesowe tego uczestnika są skuteczne wobec innych, niedziałających i stają się oni uczestnikami postępowania apelacyjnego. W takiej sytuacji mamy do czynienia z podmiotowym rozszerzeniem granic apelacji. Sąd nie może oddalić samodzielnej apelacji współuczestnika jednolitego z powołaniem się na brak legitymacji do wniesienia środka zaskarżenia

Co warto dodać jedynie dla porządku i dla wyjaśnienia przytoczenia powyższych wywodów, przy współuczestnictwie jednolitym przepis art. 73 § 2 k.p.c. wyłącza konieczność stosowania przepisu art. 378 § 2 k.p.c.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 28.01.2016 r. (I ACa 1464/15), Legalis nr 1446622.

Istnienie tych dwóch norm jest konieczne, jako że współuczestnictwo jednolite wynikające z istoty stosunku prawnego obejmuje także te sytuacje, w których mamy do czynienia ze współuczestnictwem koniecznym wynikającym z istoty stosunku prawnego. Jednak są też sytuacje, w których współuczestnictwo konieczne jest oparte na przepisie  ustawyi nie musi być wówczas współuczestnictwem jednolitym. W tej ostatniej sytuacji zastosowanie znaleźć winien przepis art. 378 § 2 k.p.c.M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo procesowe. Istota, zakres, rodzaje. Warszawa 1975, s. 201–206.

Czynności procesowe współuczestników jednolitych

Współuczestnictwo jednolite będące udziałem wspólników spółki cywilnej po stronie powodowej stanowi wyjątek od zasady samodzielności działania uczestników procesu i ma doniosłe znaczenie praktyczne także przy innych kwestiach związanych z zaskarżaniem wyroku i rezonuje na całe postępowanie odwoławcze i kasacyjne.

Wypada przypomnieć, że złożenie wniosku o doręczenie uzasadnienia wyroku przez jednego ze współuczestników jednolitych otwiera możliwość do złożenia środka zaskarżenia także dla niedziałającego współuczestnika, w terminie „otwartym” dla współuczestnika, który złożył wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyrokuWyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6.11.2013 r. (I ACa 501/13), Legalis nr 745888..

Kolejno, także przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Ustawa z 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 300). są koherentne z powyższym uregulowaniem, jako że przy współuczestnictwie jednolitym wniesienie opłaty od jednej i wspólnej apelacji lub skargi kasacyjnej przez jednego ze współuczestników jednolitych jest skuteczne wobec wszystkich (art. 4 ust. 1 u.k.s.c.). Oznacza to także, że uzyskanie zwolnienia od konieczności wniesienia opłaty od środka zaskarżenia przez jednego ze współuczestników jednolitych wywoła pośrednio skutek dla pozostałych w tym znaczeniu, że wniesienie apelacji przez podmiot zwolniony od opłaty od apelacji powoduje, że podlega ona rozpoznaniu i jest skuteczna także wobec podmiotów, które powinny uiścić opłatęPostanowienie SN z 9.04.2015 r. (II CZ 8/15), Legalis nr 1231893..

Wymaga zauważenia, że wskazana teza, postawiona na kanwie przywołanego postanowienia Sądu Najwyższego, dotyczyła sytuacji, w której współuczestnicy jednolici uzyskali zwolnienie od opłaty od apelacji do określonej kwoty, sąd zaś odrzucił apelację współuczestników jednolitych jako nieopłaconą, skoro opłatę wniósł tylko jeden z nich w granicach udzielonego zwolnienia, z czym nie zgodził się Sąd Najwyższy.

Wydaje się, że analogicznie należy ocenić uzyskanie całkowitego zwolnienia od kosztów przez jednego ze współuczestników jednolitych. Nadmiernym formalizmem byłoby odrzucanie jednej wspólnej apelacji współuczestników jednolitych jako nieopłaconej w sytuacji jej wniesienia przez współuczestników jednolitych, przy różnych zakresach ustalonych dla nich opłat, np. w wypadku zwolnienia jednego współuczestnika z obowiązku uiszczenia opłaty w całości i gdy drugi współuczestnik nie opłaciłby swojej apelacji wcale – taka apelacja powinna zostać uznana za należycie opłaconą i niecelowe jest odrzucanie apelacji współuczestnika, który jej nie opłacił pomimo takiego obowiązku. Wniosek ten wynika z faktu, że apelacja podmiotu zwolnionego od ponoszenia opłaty od apelacji wywoła skutek także wobec współuczestnika niezwolnionego. Wymaga więc odnotowania, że nie jest trafny pogląd Sądu Najwyższego zawarty w jednym z orzeczeń Postanowienie SN z 8.11.2012 r. (I CZ 154/12), Legalis nr 577237.i cytowany w literaturze przedmiotu. 

Warte przytoczenia jest także spostrzeżenie M. Manowskiej, która wskazała, że w sytuacji, w której apelację wnosi jeden ze współuczestników jednolitych, drugi zaś cofa wniesioną apelację, nie można uznać takiego cofnięcia za skuteczneM. Manowska (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Art. 1–505(38), red. M. Manowska, teza 7, LEX/el. 2015 (dostęp: 20.02.2019 r.). . Dla skuteczności cofnięcia apelacji konieczna jest bowiem zgoda wszystkich współuczestnikówM. Jędrzejewska (w:) Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, teza 7, LEX/el. 2004 (dostęp: 20.02.2019 r.)..

Rodzaje rozstrzygnięć ad quem w związku z brakiem legitymacji

W toku postępowania apelacyjnego przy współuczestnictwie jednolitym po stronie powodowej podstawą do oddalenia apelacji będzie przeniknięcie braku legitymacji procesowej czynnej z postępowania przed sądem a quo, a więc wystąpienie z roszczeniem przez np. jednego z dwóch wspólników spółki cywilnej, a nie brak legitymacji do wniesienia środka zaskarżenia przez taki podmiot.

Brak legitymacji procesowej czynnej w sytuacji współuczestnictwa jednolitego może być też skutecznie wytknięty przez stronę pozwaną, jeżeli sąd uwzględnił powództwo pomimo niewystępowania w charakterze powodów wszystkich podmiotów, których łączny udział jest konieczny.

W powyższych układach procesowych sąd ad quem powinien, w razie pierwotnego braku czynnej legitymacji procesowej, oddalić apelację strony powodowej od wyroku oddalającego powództwo, w wypadku zaś uwzględnienia powództwa wytoczonego przez podmiot, który nie był czynnie legitymowany, wydać orzeczenie reformatoryjne oddalające powództwo na skutek apelacji strony pozwanej.

Oczywiste pozostaje, że na etapie postępowania odwoławczego sanacja braku w zakresie legitymacji procesowej nie jest możliwa z uwagi na przepis art. 391 k.p.c. Należy więc zauważyć, że przy dochodzeniu roszczeń przez wspólników spółki cywilnej sąd ad quem nie może wymagać, aby środek zaskarżenia był wniesiony przez krąg podmiotów analogiczny jak w pozwie, wystarczające bowiem jest zaskarżenie wyroku przez jednego ze współuczestników jednolitych – a więc np. przez jednego z dwóch wspólników spółki cywilnej.

Wnioski

W konkluzji należy stwierdzić, że ze wszech miar błędne jest utożsamianie legitymacji czynnej procesowej wspólników spółki cywilnej występujących po stronie powodowej z legitymacją tychże wspólników do wniesienia środka zaskarżenia. Dla prawidłowego dochodzenia swoich pretensji przez wspólników spółki cywilnej konieczne jest zachowanie legitymacji czynnej, a więc wytoczenie powództwa przez wszystkich wspólników spółki cywilnej. Wniesiona zaś przez jednego ze współuczestników jednolitych apelacja jest czynnością skuteczną wobec niedziałających współuczestników. Relewantne przy ocenie takiej apelacji wniesionej przez wspólników spółki cywilnej, a nawet tylko jednego z nich, a więc nie wszystkich łącznie, jest tylko to, czy została zachowana legitymacja  procesowa czynna, tzn. czy roszczenie zostało zgłoszone przez wszystkich wspólników. Jeżeli tak, sąd odwoławczy nie może oddalić apelacji z uwagi na to, że nie wnieśli jej wszyscy wspólnicy, a tylko niektórzy.

Powyższe rozważania warto podsumować wnioskiem o charakterze utylitarnym, a mianowicie aby w sytuacji samodzielnego zaskarżania wyroku przez współuczestnika jednolitego, w sytuacji prawidłowego wytoczenia powództwa, wyeksponować, czy to w treści apelacji, czy też na rozprawie apelacyjnej, że posiada on legitymację do wniesienia środka zaskarżenia z uwagi na treść przepisu art. 73 § 2 k.p.c., pomimo tego, że iura novit curia.