I. Postęp w metodach badawczych oraz rozwój nauk przyrodniczych i technicznych dają coraz lepszą i dokładniejszą możliwość identyfikacji człowieka. Do nowych metod pozwalających zidentyfikować istotę ludzką i ustalić związki pokrewieństwa należy przede wszystkim dowód z badań DNAE. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), PiP 2010, z. 11, s. 60.. Dowody przyrodnicze, do których zalicza się dowód z badań DNA, mają tę przewagę nad dowodami osobowymi, że cechuje je naukowy obiektywizmA. L. Bieliński, Prawne aspekty analizy kodu genetycznego (DNA), PS 2001, nr 6, s. 97.. Naukowa pewność wnioskowania na podstawie obiektywnych i wiarygodnych wyników aparaturowych wnosi do postępowania sądowego niepodważalne na dzień dzisiejszy argumenty przemawiające za biologicznym pochodzeniem dzieckaJ. Nowacka, Dowód z badania DNA w postępowaniu o pochodzenie dziecka, RiP 2006, nr 1, s. 28.. Możliwość ustalenia lub zaprzeczenia pochodzenia dziecka przy użyciu dowodu z badań DNA jest wielokrotnie większa niż przy wykorzystaniu innych dotychczas znanych dowodów przyrodniczych, takich jak: grupowe badania krwi, badania HLA, badania antropologiczneI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, (w:) W trosce o rodzinę. Księga pamiątkowa ku czci profesor Wandy Stojanowskiej, red. M. Kosek, J. Słyk, Warszawa 2008, s. 472.. W sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa dowód z badań DNA pozwala ustalić albo wykluczyć, że dane dziecko pochodzi od danego mężczyzny. W sprawach zaś o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa dowód ten może okazać się pomocny, ale nie zawsze wystarczający, z uwagi na istnienie legalnej definicji matki dziecka. Zgodnie bowiem z przepisem art. 61⁹ k.r.o. matką dziecka jest kobieta, które je urodziła. Oznacza to, że ustalenie jedynie powiązań genetycznych między matką a dzieckiem nie jest wystarczające dla ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa. Decyduje bowiem fakt odbycia porodu przez daną kobietę, a nie genetyczne pochodzenieZob. E. Raczek, Nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Rozdziału I. Pochodzenie dziecka (Dz.U. 2008, nr 220, poz. 1431) – uwagi biegłego genetyka sądowego, Arch. Med. Sąd. Krym. 2009 nr LIX, s. 134–135.. Niemniej jednak dowód z badań DNA może okazać się pomocny w wypadkach, w których nie kwestionuje się faktu odbycia porodu przez daną kobietę, lecz tożsamość dziecka pochodzącego z danego poroduPor. J. Ignaczewski, Pochodzenie dziecka i władza rodzicielska po nowelizacji, art. 619 –1136 k.r.o. Komentarz, Warszawa 2009, s. 28–29.. Może to mieć zastosowanie w sytuacji zamiany dzieci w placówce medycznejK. Klibisz, Istota i przydatność dowodu pochodzącego z badań DNA w sprawie o zaprzeczenie macierzyństwa, (w:) Ogólnopolski Zjazd Cywilistów Studentów, 45 lat kodeksów cywilnych, red. J. J. Skoczylas, D. P. Kała, P. Potakowski, Lublin 2009, s. 259..

II. Dowód z badań DNA polega na badaniu kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA). Na podstawie badania tego kwasu można uzyskać stosunkowo pełne informacje genetyczne o pochodzeniu lub niepochodzeniu dziecka od danej osobyT. Ereciński, (w:) Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, tom 1, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 1230.. Kwas dezoksyrybonukleinowy występuje w jądrze komórkowym, w chromosomach, których w ludzkiej komórce jest 46. Z niego zbudowane są genyJ. Wójcikiewicz, Identyfikacja człowieka na podstawie analizy DNA, „Palestra” 1993, nr 12, s. 49.. Podstawową cechą DNA jest jego zdolność do replikacji, tj. tworzenia kopii w trakcie podziałów komórkowych, w tym także w czasie tworzenia komórek rozrodczych. Dzięki temu różne cechy osobnicze są z pokolenia na pokolenie przekazywane. Dziecko dziedziczy materiał biologiczny tylko od biologicznych rodziców (w połowie od matki i w połowie od ojca). Każdy człowiek ma inne, niepowtarzalne DNA. Jedynie bliźnięta jednojajowe mają identyczne DNAI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 473–474.. Uzyskany w toku badań kod DNA pozwala ustalić stopień pokrewieństwa lub jego brak, określając w ten sposób pochodzenie dzieckaM. Rybka, Procedura przeprowadzenia dowodu z badań DNA w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka, „Kościelne Prawo Procesowe, Prawo Rodzinne, Materiały i Studia”, tom 5, Lublin 2010, s. 286.. Materiałem badawczym jest zawsze zbiór jądrzastych komórek będących nośnikiem DNA, takich jak np. komórki naskórka, nabłonka, krwi. Rodzaj pobranego materiału nie ma znaczenia, ponieważ zapis genetyczny człowieka jest taki sam we wszystkich tego typu komórkach, bez względu na ich pochodzenieJ. Nowacka, Dowód z badania DNA w postępowaniu o pochodzenie dziecka, s. 28.. Standardowa procedura genetycznego badania pochodzenia dziecka obejmuje laboratoryjną analizę DNA: dziecka, matki i ojca. Dla każdej z tych osób sporządza się profil genetyczny i dokonuje się ich porównania oraz wnioskowania o pochodzeniu dziecka na podstawie znanych reguł dziedziczenia. Badanie pozwala na stuprocentowe wykluczenie pochodzenia dziecka oraz na jego potwierdzenie z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnościąSąd Najwyższy w wyroku z 30 lipca 1996 r. w sprawie o sygnaturze akt I CRN 91/96 (Legalis nr 333407) przyjął, że prawidłowo przeprowadzone badania DNA pozwalają ze stuprocentową pewnością na wykluczenie ojcostwa i z przeważającym stopniem prawdopodobieństwa na jego ustalenie. (prawdopodobieństwo wynosi przynajmniej 99,9999%)A. Lach, K. Linkowska, T. Grzybowski, Zgoda na badania genetyczne w celu ustalenia ojcostwa, Arch. Med. Sąd. Krym. 2010, nr LX, s. 177; J. Berent, D. Miścicka-Śliwka, J. Czarny, M. Woźniak, T. Grzybowski, B. Pieszyńska, A. Syroczyńska, Przydatność wybranych układów DNA w sprawach o dochodzenie ojcostwa, Arch. Med. Sąd. Krym. 1998, nr XLVIII, s. 243–244..

III. Wykonywanie badań zgodnie z zasadami dobrej praktyki laboratoryjnej oraz prawidłowe wnioskowanie przeprowadzone przez doświadczonych ekspertów stanowi niezbędne minimum dla prawidłowości przeprowadzenia dowodu z badań DNA. Laboratoria badawcze, w których wykonuje się badania DNA, muszą spełniać odpowiednie kryteria, zwłaszcza że opiniowanie w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka wykonywane jest nie tylko przez podmioty państwowe (zakłady medycyny sądowej akademii medycznych, policyjne laboratoria kryminalistyczne), ale także przez placówki prywatneM. Lewandowska, Podmioty uprawnione do opiniowania z zakresu badań DNA w postępowaniu cywilnym i karnym, RiP 2006, nr 2, s. 30–31; I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 480; A. Lach, K. Linkowska, T. Grzybowski, Zgoda na badanie genetyczne w celu ustalenia ojcostwa, s. 177–178.. Jednakże praktyka wskazuje, że podstawowymi kryteriami wyboru laboratorium są zazwyczaj: koszty ekspertyzy i czas jej wykonaniaE. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 63; I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 480., a nie wymogi, które spełnia jednostka je wykonująca. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że dowód z zakończonych wynikiem pozytywnym badań kodu genetycznego ma pewną wartość poznawczą i dowodową wtedy, gdy badania przeprowadziła pracownia działająca w ramach katedry naukowej albo legitymująca się odpowiednim atestem. W przeciwnym wypadku wydana opinia nie będzie miała wartości dowodowejWyrok SN z 27 listopada 1996 r., I CKU 27/96, Legalis nr 30403; wyrok SN z 30 lipca 1996 r., I CRN 91/96, Legalis nr 333407.. Kwestia wymogów stawianych laboratoriom wykonującym badania DNA jest regulowana przez Rekomendację Komitetu Ministrów Rady Europy Nr R (92) I z dnia 10 lutego 1992 r. w sprawie wykorzystywania analizy DNA w postępowaniu karnymPrzedmiotowa Rekomendacja została opublikowana w zbiorze pt.: Prawa pacjentów i problemy etyczne współczesnej medycyny w dokumentach rady Europy, Warszawa 1994, s. 64–68, (za:) W. Stojanowska, Uwagi do rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy nr R (92)1 w sprawie wykorzystywania analizy DNA w postępowaniu karnym, Pr. i Med. 2000, nr 5 (vol. 2), s. 167.. W doktrynie trafnie zauważono, że Rekomendacja odnosi się do postępowania karnego, ale dowód z badań DNA nie jest wykorzystywany tylko w postępowaniu karnym, ale również w sprawach cywilnych o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka. Należy przyjąć, że strona pozwana o sporne macierzyństwo lub ojcostwo podlega takiej samej ochronie za pomocą standardów przewidzianych w Rekomendacji jak oskarżony. Standardy te dotyczą w szczególności: zasad wykorzystywania próbek i uzyskanych informacji, pobierania próbek do analizy DNA, przechowywania próbekZabezpieczenie oraz przechowywanie materiału badawczego ma szczególne znaczenie, ponieważ DNA ze względu na swoją budowę łatwo ulega degradacji wskutek takich czynników, jak: temperatura, mikroorganizmy, duża wilgotność, promieniowanie UV (R. Michalczak, R. Michalczak, Druga strona badań DNA, „Palestra” 2013, nr 11– 12, s. 197–198). i ochrony danych, równości stron procesowych oraz standaryzacji analizy DNAW. Stojanowska, Uwagi do rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy nr R (92)1 w sprawie wykorzystywania analizy DNA w postępowaniu karnym, s. 167, 170, 172; I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 480; M. Lewandowska, Podmioty uprawnione do opiniowania z zakresu badań DNA w postępowaniu cywilnym i karnym, s. 30–31.. Następnie kwestia standardów, którym powinno odpowiadać laboratorium, jest przedmiotem decyzji ramowej Rady 2009/905/ WSISW z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie akredytacji dostawców usług kryminalistycznych wykonujących czynności laboratoryjneDz.U. UE L z 9 grudnia 2009 r.(dalej: decyzja ramowa). Zgodnie z art. 7 ust. 1 decyzji ramowej państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zastosowania się do przepisów niniejszej decyzji ramowej. Chodzi tu w szczególności o art. 4 tej decyzji. Stanowi on, że państwa członkowskie zapewniają, aby ich dostawcy usług kryminalistycznych przeprowadzający czynności laboratoryjne byli akredytowani przez krajową jednostkę akredytującą na zgodność z europejską normą ISO/IEC 17025:2005 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”W normie tej określone są wymagania co do prawidłowego opracowania oraz wdrożenia systemu, jak i warunki, które powinny zostać spełnione, aby uznane zostały kompetencje laboratorium w zakresie wykonywania badań (R. Michalczak, R. Michalczak, Druga strona badań DNA, s. 204–205). Akredytacja jest oficjalnym potwierdzeniem kompetencji do przeprowadzenia badań, uznaniem wiarygodności, bezstronności i niezależności w działaniu (I. Sołtyszewski, Akredytacja laboratoriów sądowych, Arch. Med. Sąd. Krym. 2010, nr LX, s. 308.). w odniesieniu do profili DNA do dnia 30 listopada 2013 r. W Polsce krajową jednostką akredytującą jest Polskie Centrum AkredytacjiPolskie Centrum Akredytacji jest krajową jednostką akredytującą, której zadaniem jest akredytacja jednostek oceniających zgodność z ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. nr 138, poz. 935 z późn. zm.).. Laboratorium w celu uzyskania akredytacji musi spełniać w szczególności wymagania dotyczące: działania według określonych procedur, kwalifikacji personelu wykonującego badania, programu szkoleń, upoważnienia do wykonywania badań, odpowiednich warunków lokalowych i środowiskowych (w tym zapobiegania kontaminacji4 Kontaminacja, czyli zanieczyszczenie materiału badawczego, nie jest zjawiskiem rzadkim. W postępowaniu o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka może ona wystąpić na etapie pobierania materiału badawczego, jego transportu oraz badania (R. Michalczak, R. Michalczak, Druga strona badań DNA, s. 197).), odpowiedniego wyposażenia badawczego oraz udziału w porównaniach i badaniach biegłościI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 480–481; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 63–64; I. Sołtyszewski, A. Wójtowicz, Wybrane aspekty akredytacji laboratoriów badawczych, Probl. Krym. 2002, nr 236, s. 14–17; I. Sołtyszewski, Akredytacja laboratoriów sądowych, s. 308–314..

IV. Istnieje pięć metod przeprowadzenia badania DNA mających zastosowanie przy ustalaniu lub zaprzeczaniu pochodzenia dziecka:

• badanie polimorfizmu długości fragmentów restrykcyjnych (RFLP) – metoda ta polega na sprawdzeniu, czy wszystkie fragmenty DNA, które znaleziono u dziecka, znajdują swoje odpowiedniki u matki lub ojcaD. Miścicka-Śliwka, (w:) Dowód z badań DNA w procesach o ustalenie ojcostwa, red. W. Stojanowska, Warszawa 2000, s. 72.. Mankamentem tej metody jest wymóg dobrej jakości krwi w ilości od 5 do 10 mililitrów oraz czas badania od 10 do 14 dni. Aktualnie wykorzystuje się ją bardzo rzadko, w sprawach o najwyższym stopniu trudności, np. ustalenie pochodzenia dziecka wśród biologicznych braci, w przypadkach związków kazirodczych między ojcem a córką, rodzeństwem i kuzynostwem oraz w sytuacjach, gdy materiał nie pochodzi od rodzica dziecka, lecz członków jego rodzinyI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 475; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 61; R. Jacewicz, S. Szram, Polimorfizm STR a RFLP w ustalaniu ojcostwa na podstawie badań rodzinnych, Arch. Med. Sąd. Krym. 2005, nr LV, s. 36–38; zob. D. Miścicka-Śliwka, (w:) Dowód z badań DNA w procesach o ustalenie ojcostwa, s. 69–73; zob. Z. Szczerkowska, Badania biologiczne w sądowym ustalaniu ojcostwa, Kraków 1998, s. 76–90.;
• analiza polimorficznych sekwencji mikrosatelitarnych DNA jądrowego techniką PCR – sekwencje mikrosatelitarne (STR) stosunkowo często występują w genomie człowieka i charakteryzują się zmienną liczbą powtórzeń. Należy ustalić liczbę powtórzeń w badanej próbce i porównać ją z liczbą powtórzeń uzyskaną z próbek od matki i domniemanego ojca. W praktyce wykonuje się ekspertyzy I stopnia i ekspertyzy II stopnia, różniące się liczbą badanych układów STR. Wskazać należy, że przy wykonaniu ekspertyzy I stopnia prawdopodobieństwo ustalenia ojcostwa jest niższe. Metoda ta ma zastosowanie, gdy można pobrać materiał do badania zarówno od matki, ojca, jak i dziecka. Wartość dowodowa tej metody jest niższa, gdy materiał dowodowy nie jest pobrany od jednej z wyżej wymienionych osób, lecz osoby z nią spokrewnionej. Badanie to można wykonać nawet w ciągu 24 godzinI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 475–476; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 61; zob. D. Miścicka-Śliwka, (w:) Dowód z badań DNA w procesach o ustalenie ojcostwa, s. 73–76; zob. Z. Szczerkowska, Badania biologiczne w sądowym ustalaniu ojcostwa, s. 91–99.. Metodę tę stosuje się z reguły także, gdy materiał badawczy pobierany jest od zmarłego (wskutek ekshumacji zwłok);D. Miścicka-Śliwka, (w:) Dowód z badań DNA w procesach o ustalenie ojcostwa, s. 100.
• poliformizm chromosomu Y – cechą charakterystyczną tej metody jest dziedziczenie tego chromosomu tylko w linii męskiej. Cecha ta jest identyczna w kolejnych pokoleniach linii męskiej. Metoda ta ma zastosowanie zwłaszcza w sytuacji ustalenia lub zaprzeczenia ojcostwa, gdy nie można pobrać materiału od matki, a dziecko jest płci męskiej. Pobranie materiału od dziadka, ojca, brata, syna lub wnuka strony umożliwi ustalenie tej cechy u niejI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 476; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 62.;
• poliformizm chromosomu X – metoda nie ma szerokiego zastosowania w praktyce z uwagi na odmienny od chromosomu Y sposób dziedziczenia i małe zróżnicowanie w populacji. Badania te wykorzystywane są w ustalaniu lub zaprzeczaniu pochodzenia dziecka poprzez ustalanie pokrewieństwa między: matką a synem, ojcem a córką, babką a wnukiem, dziadkiem a wnuczką. Metoda ta ma znaczenie w sytuacji, gdy nie można pobrać materiału dowodowego od strony, ale można od jej wstępnego lub zstępnegoI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 476; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 62; L. Cybulska, Z. Szczerkowska, J. Wysocka, K. Rębała, Poliformizm chromosomu X – STR loci DXS7108 i DXS1196 w populacji Polski północnej, Arch. Med. Sąd. Krym 2005, nr LV, s. 32–35.;
• analiza mitochondrialnego DNA (mtDNA) – DNA jądrowy występuje tylko w komórkach posiadających jądro komórkowe. Istotną jego cechą jest dziedziczność tylko w linii matczynej. W związku z tym metoda ta znajduje zastosowanie w procesach o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwaZ. Szczerkowska, Badania biologiczne w sądowym ustalaniu ojcostwa, s. 71.. Wszystkie bowiem dzieci pochodzące od jednej kobiety mają identyczną sekwencję tego DNA. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy nie można pobrać materiału badawczego od matki, ale można pobrać od potencjalnych krewnych w linii matczynej. Metoda ta sprawdza się także dobrze w sytuacji, gdy materiał dowodowy jest zdegradowany lub w postaci szczątkowejI. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA – wybrane aspekty, s. 477; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), s. 62; K. Gawęda-Walerych, I. Sołtyszewski, Zastosowanie analizy mitochondrialnego DNA w badaniach kryminalistycznych – perspektywy, Probl. Krym. 2005, nr 2, s. 5–13; W. Stojanowska, (w:) Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2011, s. 35; K. Klibisz, Istota i przydatność dowodu pochodzącego z badań DNA w sprawie o zaprzeczenie macierzyństwa, s. 263–265; D. Miścicka-Śliwka, (w:) Dowód z badań DNA w procesach o ustalenie ojcostwa, s. 76–78 i 103.. Ponadto metoda ma zastosowanie także w sytuacjach rozstrzygnięcia ojcostwa między kilkoma blisko spokrewnionymi ze sobą mężczyznamiD. Miścicka-Śliwka, (w:) Dowód z badań DNA w procesach o ustalenie ojcostwa, s. 78..

V. W wymiarze europejskim podstawą prawną przeprowadzenia dowodu z badań DNA w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest przepis art. 5 Europejskiej konwencji o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiegoDz.U. z 1999 r. nr 79, poz. 888. . Przepis ten stanowi, że w postępowaniu o ustalenie pochodzenia dziecka od ojca należy dopuścić dowody naukowe, które mogą pomóc w ustaleniu lub wykluczeniu ojcostwa.

W polskim postępowaniu cywilnym dowód z badań DNA nie jest uregulowany wprost. Katalog środków dowodowych jest otwarty i obejmuje także nienazwane środki dowodowe, do których należy zaliczyć dowód z badań DNA. Przepis art. 309 k.p.c. stanowi, że sposób przeprowadzenia dowodu innymi środkami dowodowymi niż wymienione w artykułach poprzedzających określi sąd zgodnie z ich charakterem, stosując odpowiednio przepisy o dowodach. W judykaturzeWyrok SN z 30 lipca 1996 r., I CRN 91/96, Legalis nr 333407. i nauce prawa postępowania cywilnegoM. Rybka, Procedura przeprowadzenia dowodu z badań DNA w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka, s. 291–293; M. Lewandowska, Podmioty uprawnione do opiniowania z zakresu badań DNA w postępowaniu cywilnym i karnym, s. 29; J. Ignaczewski, Pochodzenie dziecka i władza rodzicielska po nowelizacji, art. 619 –1136 k.r.o., s. 68. przyjęto, że do dowodu z badań DNA ma zastosowanie przepis art. 290 k.p.c., zgodnie z którym sąd może zażądać opinii odpowiedniego instytutu naukowego lub naukowo-badawczegoZgodnie z przepisem art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. nr 96, poz. 615) jednostkami naukowymi prowadzącymi w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe są: podstawowe jednostki organizacyjne uczelni w rozumieniu statutów tych uczelni, jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz.U. nr 96, poz. 619), instytuty badawcze, międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych przepisów, działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Polska Akademia Umiejętności, inne jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną i siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym przedsiębiorcy posiadający status centrum badawczo-rozwojowego, nadawany na podstawie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (Dz.U. nr 116, poz. 730 oraz z 2010 r. nr 75, poz. 473).. Indywidualny biegły nie jest bowiem w stanie bez nowoczesnego zaplecza naukowo-technicznego (specjalne laboratorium, precyzyjne i drogie przyrządy, maszyny, narzędzia lub odczynniki) wydać wyczerpującej i trafnej opinii w pewnych wypadkachS. Dalka, Opinia biegłego oraz opinia instytutu naukowego lub naukowo-badawczego w procesie cywilnym, NP 1987, nr 10, s. 80; J. Ziemba, Przeprowadzenie dowodu z opinii instytutu naukowego lub naukowo-badawczego w procesie cywilnym – zagadnienia wybrane, RP 2005, nr 1, s. 53 i 58; P. Banach, Dowód z opinii instytutu naukowego i naukowo-badawczego, (w:) Rola biegłego we współczesnym procesie, red. J. Turek, Warszawa 2002, s. 34.. Takim wypadkiem jest właśnie dowód z badań DNA.

VI. W Kodeksie postępowania cywilnego brak jest regulacji prawnej co do etapu postępowania, na którym powinien być przeprowadzony dowód z badań DNA. W literaturzeB. Przytuła-Chrostek, Problematyka procesowa dowodu z DNA w procedurze cywilnej, RiP 2006, nr 1, s. 65. i judykaturzeWyrok SN z 13 października 2005 r., IV CK 169/05, Legalis nr 173174. wskazuje się, że dowód ten powinien być przeprowadzony jako pierwszy, ponieważ ma on rozstrzygające znaczenie. Badania akt sądowych wskazują, że dowód ten przeprowadzany był zawsze po informacyjnym przesłuchaniu stron, nierzadko po złożeniu zeznań przez świadka, a nawet po przesłuchaniu stronyG. Niemiałtowska, Problematyka procesowa dowodu z DNA, RiP 2006, nr 1, s. 61–62., który to dowód ma charakter subsydiarny. W sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka za wadliwą należy uznać praktykę przeprowadzania innych dowodów przed dowodem z badań DNA. Dowód ten nacechowany jest naukowym obiektywizmem oraz w zasadzie całkowitą pewnością. Tym samym powinien zostać przeprowadzony na początku postępowania dowodowego po informacyjnym przesłuchaniu stron. Zwłaszcza że – jak wskazała G. Niemiałtowska – wyniki badań DNA w wielu przypadkach prowadzą do zmiany stanowisk procesowych stron, które dotychczas negowały pochodzenie dziecka. Jeżeli jednym z przeprowadzonych dowodów w postępowaniu jest dowód z badań DNA, to wyrok zapada po jednej, najwyżej dwóch rozprawachTamże..

VII. W celu przeprowadzenia dowodu z badań DNA należy najpierw pobrać materiał genetyczny z reguły od matki, ojca i dziecka. Pobranie materiału badawczego jest czynnością faktycznąP. Dzienis, Glosa do postanowienia z dnia 5 maja 2000 r., II CKN 869/00, PS 2002, nr 3, s. 123.. Nie stanowi to eksperymentu medycznego ani zabiegu medycznegoD. Krekora-Zając, Zgoda na badanie genetyczne przeprowadzone w celu zaprzeczenia ojcostwa, PiP 2011, z. 2, s. 72–73, 77, 80; B. Przytuła-Chrostek, Problematyka procesowa dowodu z DNA w procedurze cywilnej, s. 66.. Jeżeli chodzi o materiał badawczy w postaci krwi, to odpowiednie zastosowanie ma przepis art. 306 k.p.c. w zw. z art. 309 k.p.c.A. Lach, K. Linkowska, T. Grzybowski, Zgoda na badania genetyczne w celu ustalenia ojcostwa, s. 178–179. Przepis ten stanowi, że pobranie krwi w celu jej badania może nastąpić tylko za zgodą osoby, której krew ma być pobrana, a jeżeli osoba ta nie ukończyła trzynastu lat lub jest ubezwłasnowolniona – całkowicie za zgodą jej przedstawiciela ustawowego. W zakresie zaś innego materiału badawczego niż krew, np. ślina lub włosy, który pobierany jest mniej inwazyjnie (nie prowadzi do naruszenia integralności cielesnej), Sąd Najwyższy trafnie przyjął, że obecnie badania genetyczne stały się standardowym środkiem dowodowym, a ich dokonanie może nastąpić nie tylko na podstawie badania krwi, lecz także innych tkanek lub wydzielin. Nie oznacza to jednak, że zmienił się przez to ściśle osobisty charakter ustalanych cech. Należą one do informacji objętych ochroną przewidzianą w art. 51 Konstytucji RP, nie można więc przyjąć, aby do pobrania jakiegokolwiek materiału indywidualizującego genotyp mogło dojść bez zgody osoby, której badanie takie dotyczy, tylko dlatego, że pobranie próbek materiału jest mniej inwazyjne niż w wypadku pobrania krwi. Przepis art. 309 k.p.c. nakazuje określać sposób przeprowadzenia dowodu innymi środkami dowodowymi niż wymienione w artykułach poprzedzających, zgodnie z ich charakterem, przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o dowodach. Charakter badań kodu genetycznego dokonywanych na potrzeby postępowania cywilnego uzasadnia odpowiednie zastosowanie art. 306 k.p.c. przy określaniu trybu pozyskiwania każdego materiału do takich badańWyrok SN z 22 lutego 2008 r., V CSK 432/07, OSNC 2008, poz. 119.. Stanowisko to zostało zaakceptowane przez doktrynęA. Lach, K. Linkowska, T. Grzybowski, Zgoda na badanie genetyczne w celu ustalenia ojcostwa, s. 178–179.. Należy odróżnić kwestię dopuszczenia dowodu z badań DNA od wyrażenia zgody na pobranie materiału badawczego. Nie ma obowiązku wyrażenia zgody na pobranie materiału badawczego. Można odmówić zgody na jego pobranie zarówno przed wydaniem, jak i po wydaniu przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z badań DNA. Stanowisko osoby uprawnionej do wyrażenia zgody nie powinno mieć jednak wpływu na dopuszczenie tego dowoduUchwała SN z 6 grudnia 1952 r., C Prez 166/52, OSN 1952, nr 2, poz. 31; B. Przytuła-Chrostek, Problematyka procesowa dowodu z DNA w procedurze cywilnej, s. 66–67.. Zgoda albo jej odmowa musi być wyrażona świadomie na podstawie wszystkich znanych uprawnionemu okoliczności. Może być udzielona wprost, jak i w sposób dorozumiany. Najczęściej zgoda zostaje wyrażona w sposób dorozumiany, gdy sąd wydaje postanowienie o dopuszczeniu dowodu z badań DNA, a osoba, od której ma być pobrany materiał dowodowy, zgłasza się na wezwanie instytutu naukowego lub naukowo‑badawczego w celu jego pobraniaA. K. Bieliński, Niektóre aspekty dowodu z badania krwi dziecka, PS 2002, nr 4, s. 77; A. Zajączkowski, Zgoda na pobranie krwi w procesie cywilnym, NP 1972, nr 7–8, s. 1107–1113; D. Krekora-Zając, Zgoda na badania genetyczne przeprowadzone w celu zaprzeczenia ojcostwa, s. 79.. Przymusowe pobranie materiału badawczego jest niedopuszczalneA. Zajączkowski, Zgoda na pobranie krwi w procesie cywilnym, s. 1107–1108.. Brzmienie przepisu art. 306 k.p.c. wyraźnie wskazuje, że do pobrania materiału badawczego może dojść tylko za zgodą uprawnionego do wyrażenia zgody, czyli osoby, od której materiał badawczy ma być pobrany, albo od jej przedstawiciela ustawowego. Brak zgody na pobranie materiału badawczego będzie prowadził do niemożliwości przeprowadzenia dowodu z badań DNA. W takim wypadku sąd powinien rozważyć przyczyny odmowy, mając w szczególności na uwadze poziom umysłowy oraz stopień wyrobienia życiowego strony odmawiającej, i ocenić, jakie znaczenie nadać odmowieUchwała SN z 6 grudnia 1952 r., C Prez 166/52, OSN 1952, nr 2, poz. 31.. Przeszkody w przeprowadzeniu dowodu z badania krwi stawiane przez stronę mającą się poddać badaniu mogą być podstawą, opartego na domniemaniu faktycznym, ustalenia sądu zgodnego z twierdzeniami strony przeciwnejWyrok SN z 9 stycznia 2001 r., II CKN 1140, OSNC 2001, nr 10, poz. 152..

VIII. Dowód z badań DNA (mimo że Kodeks postępowania cywilnego nie ustanawia hierarchii dowodów) ma szczególny walor dowodowy w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dzieckaWyrok SN z 14 stycznia 1998 r., I CKN 412/97, Legalis nr 208560.. Przeprowadzenie dowodu przez instytut naukowy lub naukowo- ‑badawczy, będący autorytetem naukowym, nie zwalnia jednak sądu z obowiązku przeprowadzenia i oceny całokształtu dowodów zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.)A. K. Bieliński, Prawne aspekty analizy kodu genetycznego (DNA), PS 2001, nr 6, s. 96; K. Piasecki, System dowodów i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych, Warszawa 2012, s. 270; wyrok SN z 10 listopada 1999 r., I CKN 885/99, OSNC 2000, poz. 96.. Wdrożenie do praktyki sądowej w sprawach o pochodzenie dziecka, w miarę rozwoju nauk biologicznych, środków dowodowych o charakterze przyrodniczym (badanie kodu genetycznego DNA) nie może prowadzić do ograniczenia postępowania dowodowego, w toku którego przeprowadzony zostanie jedynie dowód z badań DNAWyrok SN z 16 lutego 1994 r., II CRN 176/93, OSNCP 1994, poz. 197., a nie zostanie przeprowadzony dowód z zeznań świadków i przesłuchania stron w sposób wyczerpującyWyrok SN z 6 kwietnia 1998 r., I CKU 13/98, Legalis nr 208541; odmiennie wyrok SN z 13 października 2005 r., IV CK 169/05, Legalis nr 173174.. Dowód z badań DNA nie ma charakteru ostatecznego i wyłącznie rozstrzygającego. Musi on być konfrontowany z całością materiału zebranego w sprawie (zarówno z dowodami osobowymi, jak i przyrodniczymiA. L. Bieliński, Prawne aspekty analizy kodu genetycznego (DNA), s. 96–97.), który powinien być zgromadzony w sposób możliwie pełnyK. Płończyk, A. Sowa, Glosa do wyroku SN z dnia 16 lutego 1994 r., II CRN 176/93, Prok. i Pr. 1995, z. 7–8, s. 96–97.. Ustalenie pochodzenia dziecka zgodnie z rzeczywistym jego pochodzeniemZob. uchwałę SN z 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75, OSNCP 1076, poz. 184. nie jest wartością nadrzędną i bezwzględnąZob. wyrok SN z 7 czerwca 1971 r., III CZP 87/70, OSNCP 1972, poz. 42; wyrok SN z 6 czerwca 1968 r., II CR 164/68, OSNCP 1969, poz. 55; uchwałę SN z 27 października 1983 r., III CZP 35/83, OSNCP 1984, poz. 86.. Pomimo że analiza DNA potwierdza lub wyklucza pochodzenie dziecka od danej osoby, sąd może wyjątkowo oddalić powództwo. Dlatego właśnie dowód z badań DNA, choć ma szczególny charakter w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, nie może być jedynym dowodem przeprowadzonym w postępowaniu o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka.

IX. W praktyce niejednokrotnie zdarza się, że osoba zainteresowana ustaleniem lub zaprzeczeniem pochodzenia dziecka chce przeprowadzić dowód z badań DNA przed wszczęciem postępowania o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka. Może to przybrać postać zarówno zabezpieczenia dowodów, jak i prywatnej analizy DNA. Zgodnie z przepisem art. 310 k.p.c. przeprowadzenie dowodu z badań DNA w drodze zabezpieczenia dowodów w postępowaniu o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka jest dopuszczalne, jeżeli istnieje obawa, że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalneWydaje się, że w Polsce przesłanka niewykonalności przeprowadzenia dowodu z badań DNA może zaistnieć w wyjątkowych sytuacjach, np. w sytuacji spopielenia zwłok oraz pochowania zwłok poprzez zatopienie w morzu [zgodnie z przepisem art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. nr 118, poz. 687 z późn. zm.) zwłoki mogą być pochowane przez złożenie w grobach ziemnych, w grobach murowanych lub katakumbach i zatopienie w morzu. Szczątki pochodzące ze spopielenia zwłok mogą być przechowywane także w kolumbariach. Ponadto zgodnie z przepisem art. 16 ust. 1 powyżej wymienionej ustawy ciała osób zmarłych na okrętach będących na pełnym morzu powinny być pochowane przez zatopienie w morzu zgodnie ze zwyczajami morskimi. W przypadkach kiedy okręt może w przeciągu 24 godzin przybyć do portu objętego programem podróży, należy zwłoki przewieźć na ląd i tam pochować]. W takim wypadku przeprowadzenie dowodu z badań DNA będzie niemożliwe z powodu braku możliwości pobrania materiału badawczego ze zwłok, które zostały spopielone lub zostały pochowane w morzu. W innych krajach (np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki) rozpowszechnione jest rozsypywanie prochów osób zmarłych na tzw. cmentarnych ogrodach pamięci albo w miejscu wskazanym przez zmarłego. W takim wypadku dowód z badań DNA także nie będzie mógł zostać przeprowadzony z powodu braku możliwości pobrania materiału badawczego. lub zbyt utrudnionePrzesłanka zbytniego utrudnienia przeprowadzenia dowodu z badań DNA może pojawić się zwłaszcza wtedy, gdy osoba, od której ma być pobrany materiał badawczy, jest śmiertelnie chora (pozwoli to na przeprowadzenie dowodu z badań DNA przy użyciu materiału badawczego pobranego od strony postępowania, a nie od jej krewnych, bez potrzeby ekshumacji zwłok) lub wyjeżdża na dłuższy czas, np. w celu udziału w misji humanitarnej.. Należy wykluczyć możliwość przeprowadzenia dowodu z badań DNA w drodze zabezpieczenia dowodów jedynie w celu upewnienia się strony co do swojego stanowiska w sprawie. Sąd Najwyższy przyjął, że nie jest dopuszczalne zobowiązanie przez sąd opiekuńczy matki oraz małoletniego dziecka do poddania się grupowemu badaniu krwi (analogicznie badaniom DNA) w związku z ubieganiem się ojca dziecka o wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie ojcostwaUchwała SN z 20 marca 1987 r., III CZP 11/87, OSNCP 1988, poz. 77.(analogicznie ustalenie ojcostwa oraz ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa). Prywatną analizę DNA należy traktować jako opinię prywatną, która nie jest niczym innym jak dokumentem prywatnymWyrok SN z 2 lutego 2011 r., II CSK 323/10, Legalis nr 422566; wyrok SN z 15 czerwca 2011 r., V CSK 382/10, Legalis nr 442149; J. Budzowska, Opinia prywatna w sprawie o tzw. błąd medyczny, MoP 2012, nr 5, s. 279.. Prywatna analiza DNA ma duże znaczenie, ponieważ pozwala w niektórych wypadkach stronom uniknąć sporu przed sądemJ. Misztal-Konecka, Znaczenie tzw. opinii prywatnych dla postępowania cywilnego, MoP 2013, nr 2, s. 68.. Problematyka prywatnej analizy DNA nie nastręcza trudności, jeżeli wszystkie osoby, od których ma być pobrany materiał badawczy, wyrażają na to zgodę. Jednakże pewne sposoby pozyskiwania materiału badawczego mogą być bezprawne i wiązać się z odpowiedzialnością karną: zmuszanie (art. 191 § 1 k.k.) lub naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 k.k.), a także cywilną: cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.). Ponadto pobranie materiału badawczego bez zgody, wiedzy oraz świadomości osoby (lub jej przedstawiciela ustawowego), od której jest on pobierany, np. chusteczka higieniczna, smoczek, guma do żucia itd., niewątpliwie powoduje, że prywatna analiza DNA jest bezużyteczna, skoro nie wiadomo, od kogo materiał pochodzi (brak protokołu pobrania materiału badawczego)A. Lach, K. Linkowska, T. Grzybowski, Zgoda na badania genetyczne w celu ustalenia ojcostwa, s. 179–182.. Dokument prywatny w postaci analizy DNA wykonanej na podstawie materiału badawczego, którego pochodzenia nie można zidentyfikować na podstawie protokołu pobrania, nie ma waloru wiarygodności. Sąd nie może na podstawie takiej opinii prywatnej dokonać jakichkolwiek ustaleń faktycznych.

X. Analizy wymaga problematyka dopuszczalności wznowienia postępowania o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka na podstawie możliwości przeprowadzenia współcześnie dowodu z badań DNA, który to dowód nie był znany przed prawomocnym zakończeniem tego postępowania. W doktrynie zarysowały się dwa stanowiska w przedmiocie możliwości wznowienia postępowania w sprawach o pochodzenie dziecka z uwagi na później powstałą możliwość przeprowadzenia dowodu z badań DNA. Według pierwszego z nich późniejsza możliwość przeprowadzenia dowodu z badań DNA może być skuteczną podstawą wznowienia postępowania. Dalszy rozwój nauki, zwłaszcza ciągle prowadzonych badań antropologicznych, serologicznych oraz genetycznych, może być podstawą wznowienia postępowania, jeśli wykrycie nowego środka dowodowego ma charakter zdobyczy naukowej oraz nastąpiło po prawomocnym zakończeniu postępowaniaZ. Kallus, Dowody przyrodnicze w procesie cywilnym, NP 1969, nr 1, s. 119–120; M. Sawczuk, Wznowienie postępowania cywilnego, Warszawa 1963, s. 295 i M. Sawczuk, Wznowienie postępowania cywilnego, Warszawa 1970, s. 183–184, (za:) K. Weitz, System prawa procesowego. Środki zaskarżenia, Tom III, cz. 2, red. J. Gudowski, Warszawa 2013, s. 1352; M. P. Wójcik, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Jakubecki, Warszawa 2012, s. 509.. Według drugiego stanowiska późniejsza możliwość przeprowadzenia dowodu z badań DNA nie może być przyczyną wznowienia postępowania. Nie ma bowiem podstaw do wznowienia postępowania tylko dlatego, że później, po prawomocnym zakończeniu procesu, osiągnięto dalszy postęp w biologii i naukach medycznychK. Piasecki, System dowodów i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych, s. 272; M. Manowska, Wznowienie postępowania cywilnego, Warszawa 2013, s. 165–166.. Przed przystąpieniem do rozważenia tego problemu należy przytoczyć treść art. 403 § 2 in fine k.p.c. Przepis ten stanowi, że można także żądać wznowienia postępowania w razie późniejszego wykrycia środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. W doktrynie  G. Bieniek, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 367–50537, tom II, red. K. Piasecki, Warszawa 2010, s. 253–254; F. Flaga-Gieruszyńska, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2012, s. 718–719; K. Weitz, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 484–486; A. Góra-Błaszczykowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2013, s. 956–957; K. Weitz, (w:) System prawa procesowego, s. 1351–1355; M. Manowska, Wznowienie postępowania cywilnego, s. 163–167. postępowania cywilnego oraz judykaturzeUchwała SN z 21 lutego 1969 r., III PZP 63/08, OSNC 1969, nr 12, poz. 208; postanowienie SN z 15 lutego 2007 r., II CZ 120/06, Legalis nr 177380; postanowienie SN z 30 maja 2007 r., I CZ 40/07, Legalis nr 171961; wyrok SN z 23 października 2002 r., II CZ 105/02, Legalis nr 229029. jednolicie przyjmuje się, że środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia, o której mowa w przepisie art. 403 § 2 in fine k.p.c. Pojęcie „wykrycie środków dowodowych” w rozumieniu tego przepisu odnosi się bowiem tylko do odnalezienia takich środków dowodowych, które były nieujawnione w poprzednim postępowaniu oraz były nieznane stronom. Należy opowiedzieć się za drugim z zaprezentowanych stanowisk. De lege lata niedopuszczalne jest wznowienie postępowania na tej podstawie, że współcześnie przeprowadzenie dowodu DNA jest możliwie, a w czasie trwania postępowania o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka nie było możliwe. Dowód z badań DNA nie jest nowym środkiem dowodowym w rozumieniu przepisu art. 403 § 2 k.p.c., lecz środkiem później wykrytym. Jak powyżej wskazano, środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania, a możliwość powoływania nowych dowodów jako podstawy wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c. jest ograniczona do takich tylko środków dowodowych, które istniały w trakcie zakończonego postępowania. Powstanie dzięki ciągłemu rozwojowi technicznemu nowych środków dowodowych nie uzasadnia w żadnym przypadku prowadzenia nowych postępowań w sprawach zakończonych prawomocnymi orzeczeniami zapadłymi w przeszłości, gdy tego nowego środka dowodowego nie można było przeprowadzićPostanowienie SN z 17 września 1974 r., II Co 11/74, Legalis nr 18277; postanowienie SN z 8 kwietnia 2009 r., V CSK 428/08, Legalis nr 255368.. Wznowienie postępowania na podstawie powstania nowego środka dowodowego, jakim jest dowód z badań DNA, nie jest w istocie wznowieniem postępowania, lecz wytoczeniem nowego powództwa na podstawie causa superveniens.M. Manowska, Wznowienie postępowania cywilnego, s. 165. Ponadto skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie pięciu lat od uprawomocnienia się wyroku (art. 408 k.p.c.). Gdyby więc dopuścić możliwość wznowienia postępowania na podstawie wykrycia nowego środka dowodowego wskutek rozwoju nauki, to możliwość wznowienia postępowania ograniczona byłaby jedynie do okresu pięcioletniego od uprawomocnienia się wyroku. Nie byłoby możliwe wznowienie takich postępowań o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, w czasie których dowód z badań DNA nie był w ogóle znany, np. postępowań zakończonych przed połową lat 80. XX wDopiero w roku 1984 sir Alec J. Jeffreys opracował metodę pozwalającą przeprowadzić analizę DNA.. De lege ferenda wskazać należy, że powinno być dopuszczalne wznowienie postępowania na podstawie później wykrytego środka dowodowego w postaci dowodu z badań DNA. Stan cywilny, będący dobrem osobistym osoby fizycznej, w postaci określenia pochodzenia lub niepochodzenia danej osoby od konkretnej kobiety i konkretnego mężczyzny, ma charakter priorytetowy. Ustalenie pokrewieństwa jest przesłanką wielu praw i obowiązków o charakterze zarówno majątkowym (np. dziedziczenie, alimentacja), jak i niemajątkowym (obowiązek wzajemnej pomocy między rodzicami a dziećmi, obowiązek utrzymywania kontaktów). W procesie o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa należy za wszelką cenę dążyć do ustalenia pochodzenia dziecka zgodnie z rzeczywistym pochodzeniem dziecka od danej kobiety i danego mężczyzny. Skoro nauki medyczne i biologiczne cały czas intensywnie się rozwijają (aktualnie powstają pierwsze skomputeryzowane maszyny służące do przeprowadzania analizy DNAA. Ploch, Dowód z badań DNA w postępowaniu sądowym, Zeszyty Naukowe WSM, Probl. Prawn., Warszawa 2005, nr 3, s. 72.) i dają możliwość stwierdzenia pokrewieństwa z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, to należy postulować dopuszczalność wznowienia postępowania na tej podstawie, że aktualnie można przeprowadzić dowód z badań DNA. Nie budzi wątpliwości, że wskutek rozwoju techniki w przyszłości powstaną jeszcze bardziej doskonałe środki dowodowe, pozwalające ze stuprocentową pewnością ustalić pokrewieństwo.

XI. Analiza wypowiedzi doktryny i judykatury wskazuje, że współcześnie dowód z badań DNA jest najważniejszym dowodem w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka. Dowód ten, uważany za pewnik naukowy, wyparł z praktyki sądowej inne dowody przyrodnicze. Zatem de lege ferenda należy postulować uregulowanie problematyki przeprowadzenia dowodu z badań DNA w polskiej procedurze cywilnejA. Lach, K. Linkowska, T. Grzybowski, Zgoda na badanie genetyczne w celu ustalenia ojcostwa, s. 182; M. Lewandowska, Podmioty uprawnione do opiniowania z zakresu badań DNA w postępowaniu cywilnym i karnym, s. 32., w szczególności kwestię pobrania materiału badawczego (zgoda osoby uprawnionej, rodzaj pobieranego materiału badawczego, sprawdzenie tożsamości osób, od których pobiera się materiał badawczy), podmiotu wykonującego analizę DNA (wymogi, które powinno spełnić laboratorium, rodzaj posiadanych atestów). Jak już zauważono, obecnie w tym zakresie stosuje się przepis art. 290 k.p.c. i 306 k.p.c. w zw. z art. 309 k.p.c. Odesłanie to jest niewystarczające. Sytuacja, w której sąd na podstawie przepisu art. 309 k.p.c. każdorazowo określa sposób przeprowadzenia dowodu zgodnie z jego charakterem, stosując odpowiednio przepisy o dowodach, jest niedopuszczalna. Aktualnie możliwe bowiem jest, że w różnych sprawach z zakresu pochodzenia dziecka sąd odmiennie określi sposób przeprowadzenia dowodu z badań DNA.