P rzewlekłość postępowania, tak w sprawach cywilnych, jak i karnych, nie jest specyfiką wyłącznie polską M. Sykulska, Prawo do skutecznego środka odwoławczego na przewlekłość postępowania – skutki wyroku Kudła przeciwko Polsce dla polskiego prawa i praktyki, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, t. XIII, s. 394.. „Choroba” w postaci przewlekłości postępowania dotyka bowiem nie tylko naszego kraju, ale jej objawy można dostrzec również w innych krajach europejskich (m.in. Włochy, Czechy, Słowacja, Francja, Portugalia, Węgry)P. Górecki, S. Stachowiak, P. Wiliński, Skarga na przewlekłość postępowania przygotowawczego i sądowego. Komentarz, Warszawa 2010, s. 9..

Każde państwo-strona Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ma obowiązek wprowadzić do swego porządku prawnego „środek odwoławczy” w rozumieniu art. 13 Konwencji, służący zwalczaniu tego stanu.

Nie ma jednego modelu odnośnie do środka służącego na przewlekłość postępowania, na co zwrócono już uwagę, stąd też w poszczególnych krajach wprowadzone zostały różne „środki odwoławcze”.

Między rozwiązaniami przyjętymi w państwach-stronach Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zachodzą więc różnice, nieraz zasadnicze. Zdarzają się nawet przypadki, w których nie są przyjmowane odrębne środki zwalczania przewlekłości, czy też służące usunięciu jej skutków (zadośćuczynienie, odszkodowanie), lecz zakładające możliwość orzeczenia wobec oskarżonego łagodniejszej kary, w sytuacji gdy dane postępowanie trwało nadmiernie długoA. Błachnio-Parzych, Standardy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka a polskie regulacje w przedmiocie środków służących przeciwdziałaniu przewlekłości postępowania w sprawach karnych, maszynopis, s. 2.. Takie rozwiązanie przyjęto m.in. w Belgii i Holandii. W krajach tych dopuszcza się możliwość podniesienia zarzutu przewlekłości postępowania, jako środka obrony oskarżonego, mającego wpływ na wymiar karyD. Szumiło-Kulczycka, Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki – znaczenie i zakres zastosowania w sprawach karnych, (w:) Zagubiona szybkość procesu karnego. Jak ją przywrócić?, pod red. S. Waltosia i J. Czapskiej, Warszawa 2005, s. 233; W. Hermeliński, Skuteczny środek zaskarżenia przewlekłości postępowań sądowych, „Palestra” 2002, nr 3–4, s. 10. .

Europejski Trybunał Praw Człowieka nie uznał jednak takiego środka za skuteczny w rozumieniu art. 13 Konwencji europejskiej, gdyż ani nie stanowi środka, który przeciwdziała przewlekłości, ani też nie zapewnia w każdym przypadku adekwatnej formy zadośćuczynienia D. Szumiło-Kulczycka, Skarga na naruszenie, s. 233.. Taki pogląd Trybunał wyraził m.in. w wyroku z 21 czerwca 1983 r. w sprawie Eckle v. Niemcy, nr skargi 8130/78Publ. LEX nr 80841 (ang.)..

Niewątpliwie nadmiernie długi czas postępowania może prowadzić do utrudnienia ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego, jak też niekorzystnie rzutować na sytuację oskarżonegoW. Hermeliński, Skuteczny środek, s. 10. , co przy uwzględnieniu dyrektyw sądowego wymiaru kary może mieć wpływ na jej wymiar, niemniej jednak taki „środek”, jako że nie spełnia standardów strasburskich, nie może być uznany za realizujący wymóg art. 13 Konwencji. Stąd też można przyjąć, że ów „środek odwoławczy” nie jest „skutecznym środkiem odwoławczym” w rozumieniu Konwencji.

Zauważyć jednak należy, że w orzecznictwie Komisji i Trybunału Praw Człowieka pojawiły się orzeczenia, z których wynikało, że wskazane organy w jednostkowych przypadkach odmówiły skarżącym statusu „ofiary” naruszenia Konwencji, przyjmując, że złagodzenie kary stanowi jedną z form „zadośćuczynienia” naruszeniu Konwencji, powstałemu na skutek nadmiernie długiego postępowania Decyzja EKPC z 2 września 1994 r. w sprawie L.v.L. v. Holandia, nr skargi 20773/92, publikacja na stronie www.echr.coe.int; wyrok ETPCz z 26 czerwca 2001 r. w sprawie Beck v. Norwegia, nr skargi 26390/95, publikacja na stronie www.echr.coe.int , a zatem w takim przypadku skarga do Trybunału już nie przysługuje. Nie znaczy to jednak, że takie rozwiązanie jest w każdym przypadku „skutecznym środkiem odwoławczym” w rozumieniu art. 13 Konwencji. Inaczej rzecz ujmując, Komisja i Trybunał uznały w jednostkowych przypadkach, że obniżenie kary stanowiło właściwe „zadośćuczynienie” z tytułu naruszenia prawa do rozpatrzenia sprawy „w rozsądnym terminie”, nie jest to jednak w każdym przypadku „skuteczny” instrument w przywołanym rozumieniu.

Zmniejszenie wymiaru kary może mieć wpływ na uznanie, że skarżący nie jest już ofiarą w rozumieniu art. 34 Konwencji, jeżeli zmniejszenie to jest wymierne i odnosi się bezpośrednio do nadmiernej długości postępowania, przy czym mogą pojawić się trudności związane z ustaleniem, w jakim zakresie doszło do owego zmniejszenia wymiaru karyWyrok ETPCz z 20 października 2005 r. w sprawie Yetkinsekerci v. Wielka Brytania, nr skargi 71841/01, LEX nr 157911. . Inaczej rzecz ujmując, zmniejszenie kary pozbawienia wolności współmierne do zaskarżonej krzywdy może stanowić „słuszne zadośćuczynienie”Wyrok ETPCz z 29 września 2005 r. w sprawie Mathew v. Holandia, nr skargi 24919/03, LEX nr 156601. , jest to jednak uznaniowa decyzja sądu. To, że w jednostkowym przypadku taki instrument może prowadzić do „słusznego zadośćuczynienia” za ujemne następstwa wynikłe z nadmiernie długiego postępowania, nie przesądza jeszcze o obiektywnej jego „skuteczności”, a taka jest wymagana przez art. 13 Konwencji.

Również środek przyjęty we Francji może budzić wątpliwości, czy jest to rozwiązanie „skuteczne” w rozumieniu art. 13 Konwencji.

We Francji w 1993 r. wprowadzono środek odwoławczy, który daje prawo podejrzanemu lub osobie występującej w sprawie jako strona cywilna do złożenia po upływie roku od daty wszczęcia przeciwko niej śledztwa lub ustanowienia się stroną cywilną żądania do sędziego śledczegoZob. nt. sędziego śledczego we Francji: K. Eichstaedt, Rola sądu w postępowaniu przygotowawczym a instytucja sędziego śledczego, Warszawa 2009, s. 33–40., aby postanowił o przekazaniu podejrzanego do dyspozycji właściwego sądu orzekającego lub podjął decyzję o umorzeniu sprawy. W okresie miesiąca od daty otrzymania przedmiotowego wniosku sędzia śledczy ma obowiązek wydać postanowienie, w którym uznaje żądanie za zasadne i przekazuje sprawę do sądu, lub też stwierdza, że postępowanie powinno być kontynuowane. Gdyby sędzia śledczy nie podjął decyzji w powyższym terminie, podejrzany lub strona cywilna mogą zwrócić się bezpośrednio do izby oskarżeń sądu właściwego do rozpoznania sprawy, która w terminie dwudziestu dni orzeka, co należy zrobić ze sprawąW. Hermeliński, Skuteczny środek, s. 10..

Wątpliwości związane są z tym, że dopiero po upływie roku uprawniony podmiot może złożyć przedmiotowy środek odwoławczy.

Ponadto, w sytuacji gdy sędzia śledczy uzna, że postępowanie winno być kontynuowane, nie istnieje możliwość zakwestionowania jego stanowiska.

Tym samym de facto podejrzany oraz strona cywilna nie dysponują środkiem, który władny jest rzeczywiście przyspieszyć postępowanie, jeżeli bowiem sędzia śledczy zadecyduje o jego kontynuowaniu, jego decyzja jest ostateczna. Nie ma zatem należytych gwarancji odnośnie do zdyscyplinowania organów śledczych w celu wyeliminowania lub zapobieżenia przewlekłości.

Jeżeli chodzi o rozwiązania przyjmowane w poszczególnych krajach co do odrębnego środka służącego na przewlekłość postępowania, to w pierwszej kolejności należy wskazać, że w niektórych państwach wprowadzono możliwość zaskarżenia przewlekłości postępowania w ramach skargi konstytucyjnej (np. Niemcy, Czechy, Hiszpania, Słowacja, Chorwacja), w innych zaś wprowadzono odrębny (specyficzny) środek zaskarżenia na przewlekłość postępowania (np. Austria, Włochy) M. Balcerzak, Projekt ustawy o skardze na przewlekłość postępowania sądowego – w celu wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kudła przeciwko Polsce (skarga nr 30210/96, wyrok – 26 października 2000 r., „Biuletyn Biura Informacji Rady Europy” 2003, nr 3, s. 100; W. Hermeliński, Skuteczny środek, s. 10.. Różnica dotyczy zatem organu właściwego do rozpoznania danego „środka odwoławczego” oraz trybu jego rozpoznania.

W konsekwencji jeżeli chodzi o organy właściwe do rozpoznania „środka odwoławczego” na przewlekłość, to także występują różnice. W jednych krajach jest to sąd (trybunał) konstytucyjny (np. Hiszpania, Słowacja, Czechy, Chorwacja, Niemcy), w innych zaś sąd (np. Austria, Włochy, Polska). Tym samym inny jest także tryb rozpoznania „środków odwoławczych”, co wynika z odmiennego ukształtowania postępowania przed sądem (trybunałem) konstytucyjnym i sądami.

Bez względu jednak na to, czy uprawniony do rozpoznania „środka odwoławczego” jest sąd, czy też sąd (trybunał) konstytucyjny, po pierwsze, skarżący musi mieć, co do zasady, interes osobisty w dochodzeniu prawa – podmiot korzystający z tego środka powinien stwierdzić, że naruszenie gwarantowanych mu praw podstawowych dotyczy jego osobiście, a naruszenie tych praw powinno być realne, a nie tylko hipotetyczne (potencjalne)Z. Czeszejko-Sochacki, Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003, s. 242. .

Różnica dotyczy także zaskarżalności decyzji wydawanych w przedmiocie „środka odwoławczego” na przewlekłość postępowania. Tam, gdzie właściwy do jego rozpoznania jest trybunał (sąd) konstytucyjny, siłą rzeczy żaden środek zaskarżenia nie przysługuje, rozstrzygnięcia trybunału (sądu) konstytucyjnego są bowiem ostateczne i nie podlegają zakwestionowaniu w żadnym trybie. Natomiast w krajach, w których przewidziano sądową kontrolę, postępowanie w przedmiocie takiego „środka odwoławczego” ukształtowano jako jednoinstancyjne (np. Austria, Polska), albo też przewidziano możliwość wniesienia środka zaskarżenia (np. Włochy) M. Balcerzak, Projekt ustawy o skardze, s. 101; uzasadnienie do projektu ustawy z 17 listopada 2003 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania w rozsądnym terminie sprawy w postępowaniu sądowym, druk sejmowy nr 2256, publikacja na stronie www.sejm.gov.pl, s. 10..

Porównując modele postępowania zainicjowanego „środkiem odwoławczym” na przewlekłość, wskazać należy, że jego wniesienie może wywoływać postępowanie incydentalne (np. Austria, Polska), jak również prowadzić do wszczęcia postępowania autonomicznego (np. Włochy) Uzasadnienie do projektu ustawy z 17 listopada 2003 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania w rozsądnym terminie sprawy w postępowaniu sądowym, druk sejmowy nr 2256, publikacja na stronie www.sejm.gov.pl, s. 10. . Postępowaniem autonomicznym (odrębnym) jest także postępowanie zainicjowane przed sądem (trybunałem) konstytucyjnym, albowiem toczy się ono przed organem posiadającym odrębność ustrojową od organu, którego dotyczy zarzut przewlekłości, a postępowanie przed sądem (trybunałem) konstytucyjnym uregulowane jest w sposób autonomiczny – postępowanie przed sądem (trybunałem) konstytucyjnym jest postępowaniem szczególnym B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Warszawa 2007, s. 521. .

Patrząc z perspektywy tego, jakie skutki wywołuje dany „środek odwoławczy”, możliwe są trzy rozwiązania: „środek odwoławczy” ma charakter dyscyplinujący wobec organu prowadzącego postępowanie, a więc przyspieszający postępowanie (np. Austria); „środek odwoławczy” ma charakter wyłącznie odszkodowawczy, a więc kompensacyjny (np. Włochy), nie realizuje więc funkcji dyscyplinującej, oraz model mieszany – „środek odwoławczy” służy z jednej strony zdyscyplinowaniu organu prowadzącego postępowanie (przyspieszeniu postępowania), a z drugiej umożliwia rekompensatę z tytułu ujemnych następstw wynikłych z przewlekłości postępowania F. Edel, The length of civil and criminal proceedings i the case – law of the European Court of Human Rights, „Human Rigts Files” nr 16, s. 77–78., przy czym może to być jedynie „wstępna rekompensata” (np. Chorwacja, Słowacja, Polska)L. Garlicki, Przewlekłość postępowania sądowego a kryteria strasburskie (stosowanie ustawy z 2004 r. z perspektywy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka), (w:) Nowe technologie dowodowe a proces karny, red. L. Gardocki, J. Godyń, M. Hudzik, L. K. Paprzycki, Warszawa 2007, s. 40. . Co warto podkreślić, nie ma tu znaczenia, jaki organ rozpoznaje dany „środek odwoławczy”. Zarówno bowiem sąd (trybunał) konstytucyjny, jak i sąd powszechny mogą być umocowane do przyznania odszkodowania z tytułu nadmiernie długiego postępowania. Zasądzenie odszkodowania nie jest więc domeną wyłącznie sądu powszechnego, lecz decyzję w tym zakresie może również podjąć sąd (trybunał) konstytucyjny.

Warto wskazać, że Europejski Trybunał Praw Człowieka z uznaniem odniósł się do „środka odwoławczego” będącego kombinacją dwóch typów środka – przyspieszającego postępowanie oraz dającego zadośćuczynienie. Jak podkreślono w wyroku Wielkiej Izby Trybunału z 8 czerwca 2006 r. w sprawie Sürmeli v. Niemcy, nr skargi 75529/01Publ. M. A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2006, Warszawa 2007, s. 182–184., bezspornie najlepszym rozwiązaniem jest taki środek, który przyspiesza postępowanie i w ten sposób zapobiega jego przewlekłości. Ma on niekwestionowaną przewagę nad odszkodowaniem, bo zapobiega naruszeniom w tym samym postępowaniu i nie ogranicza się do naprawienia naruszenia dopiero po fakcie. Uwzględniając te racje, Trybunał uznał, że rozumiejąc doskonale tę różnicę, niektóre państwa zasadnie opowiedziały się za połączeniem dwóch typów środka: tego, który ma przyspieszyć postępowanie, i tego, który ma zapewnić odszkodowanie.

Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że co do zasady zaistnienie przewlekłości rodzi po stronie państwa dwa obowiązki – przerwanie tego stanu i przyspieszenie postępowania oraz właściwe i wystarczające naprawienie szkodyIbidem. .

Nie jest jednak sprzeczne z Konwencją, gdy środek ma jedynie charakter odszkodowawczy, pod warunkiem wszakże, że jest skutecznym instrumentem na nadmierną długość postępowania, co wyraźnie podkreślono w wyroku z 29 marca 2006 r. w sprawie Scordino v. Włochy.Wyrok ETPCz z 29 marca 2006 r. w sprawie Scordino v. Włochy (nr 1), nr skargi 36813/97, publikacja na stronie www.ms.gov.pl i przywołane tam orzecznictwo ETPCz.

W wyroku z 15 stycznia 2009 r. w sprawie Burdov v. Rosja (nr 2)Publ. LEX nr 478216. Trybunał wyraźnie stwierdził, że jeżeli chodzi o sprawy dotyczące długości postępowania, środek odwoławczy ma na celu przyspieszenie postępowania, aby nie stało się ono przewlekłe, stanowi najbardziej skuteczne rozwiązanie, państwa mogą jednak wybrać środek odszkodowawczy, przy czym Trybunał wypracował zestaw podstawowych kryteriów odnoszących się do skuteczności takich środków odszkodowawczych. Przede wszystkim powództwo odszkodowawcze musi być rozpoznane w rozsądnym terminie; odszkodowanie musi zostać wypłacone terminowo i zasadniczo nie później niż w sześć miesięcy od dnia, w którym decyzja przyznająca odszkodowanie stała się wykonalna; przepisy proceduralne regulujące postępowanie odszkodowawcze muszą być zgodne z zasadą rzetelności gwarantowaną przez art. 6 Konwencji; przepisy dotyczące kosztów sądowych nie mogą nakładać nadmiernego obciążenia strony postępowania; wysokość odszkodowania nie może być nieproporcjonalna w porównaniu z kosztami przyznawanymi przez Trybunał w podobnych sprawach.

Identyczny pogląd Trybunał zaprezentował m.in. w wyroku z 10 kwietnia 2008 r. w sprawie Wasserman v. Rosja, nr skargi 21071/05Publ. LEX nr 370471..

Jeżeli chodzi o rozwiązania szczegółowe, to w Austrii środek służący na przewlekłość postępowania reguluje ustawa o ustroju sądów (das Gerichtsorganisationsgestez, GOG). Jak wynika z § 91 wskazanej ustawy, strona ma prawo do złożenia wniosku o wyznaczenie terminu organowi sądowemu, jeżeli organ sądowy zwleka z podjęciem danej czynności procesowej, wyznaczeniem rozprawy, zwróceniem się o opinię biegłych lub wydaniem orzeczenia. W takich przypadkach strona postępowania może złożyć do sądu wyższej instancji wniosek o wyznaczenie sądowi rozpoznającemu sprawę terminu do dokonania określonej czynności w toku postępowaniaZob. T. Vospernik, Das Verhältszwischen art. 13 und art. 6 EMRK – Absorption oder „Apfel und Birne”?, ”ÖsterreischeJuristen-Zeitung” 2001, Heft 10, vo. 56, s. 363. . Przedmiotowy wniosek składany jest w toku postępowania w sprawie. Wniosek rozpatrywany jest przez trzyosobową izbę składającą się z sędziów zawodowych. Rozstrzygnięcie jest ostateczne, nie przysługuje od niego żaden środek zaskarżenia. Termin zakreślony na podstawie § 91 ustawy o ustroju sądów jest wiążący dla sądu rozpoznającego sprawę.

W trybie § 91 ustawy o ustroju sądów nie można jednak domagać się odszkodowania, tym samym austriacki środek na przewlekłość postępowania ma wyłącznie charakter dyscyplinującyM. Balcerzak, Projekt ustawy o skardze, s. 101. .

Sankcją za przewlekłość postępowania jest pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego winnego opóźnienia, co oznacza, że austriacki środek na przewlekłość postępowania łączy stwierdzenie przewlekłości w danym postępowaniu z wszczęciem postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego, który prowadzi sprawęIbidem. .

Co warto podkreślić, austriacki ustawodawca, wprowadzając rozwiązanie, o którym mowa w § 91 ustawy o ustroju sądów, w uzasadnieniu nowelizacji tej ustawy powołał się na treść art. 6 ust. 1 i art. 13 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, nie może więc budzić wątpliwości, że uzasadnieniem wprowadzenia tego rozwiązania jest dążenie do zapewnienia „skutecznego środka odwoławczego” na przewlekłość postępowania w rozumieniu art. 13 Konwencji M. Holoubek, Das Recht auf einewirksameBeschwerdebeieinernationaleninstanz. ZurBedeutung des art. 13 EMRK, ”„JuristischeBlätter”, Heft 3, März 1992, s. 143..

W Hiszpanii „środkiem odwoławczym” na przewlekłość postępowania jest „amparo konstytucyjne”, czyli skarga indywidualna o ochronę praw, którą rozpoznaje Trybunał KonstytucyjnyS. Grabowska, Sądy konstytucyjne w wybranych państwach europejskich, Rzeszów 2008, s. 75. .

Podstawą skargi przy zarzucie przewlekłości postępowania jest naruszenie prawa do publicznego procesu sądowego bez nieuzasadnionej zwłoki, gwarantowanego przez art. 24 ust. 2 Konstytucji HiszpaniiKonstytucja Hiszpanii, tłumaczenie i wstęp T. Mołdowa, Warszawa 2008, s. 37. .

Amparo może wnieść każda osoba fizyczna lub prawna, która powołuje się na swój interes prawny (art. 162 ust. 1b Konstytucji Hiszpanii). Skarżącym może być więc podmiot, którego wolność lub prawo zostało bezpośrednio naruszone. W przypadku zarzutu przewlekłości postępowania będzie to więc strona tego postępowania, w którym wystąpił ten stan.

Na marginesie należy wskazać, że amparo może wnieść również obrońca ludu (odpowiednik rzecznika praw obywatelskich w Polsce) oraz prokuratura (art. 162 ust. 1b Konstytucji Hiszpanii). W takim przypadku wnoszący działa zarówno na rzecz interesu publicznego, jak również na rzecz stron postępowania. Rozwiązanie to jest konsekwencją tego, że zadaniem prokuratury jest m.in. wspieranie działań wymiaru sprawiedliwości w obronie praw obywateli i interesu publicznego (art. 124 ust. 1)H. Zięba-Załucka, Niezależność prokuratora w innych państwach na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki i Hiszpanii, (w:) Godność obywatela, urzędu i instytucji. Zmiany prawnoustrojowe prokuratury RP, red. H. Zięba- ‑Załucka, M. Kijowski, Rzeszów 2005, s. 129. , obrońca ludu zaś powoływany jest dla obrony wolności i praw człowieka (art. 54 Konstytucji Hiszpanii).

Zarzut przewlekłości postępowania musi być sformułowany w toku postępowania (art. 44 ust. 1 lit. c ustawy o Trybunale Konstytucyjnym) M. Sykulska, Prawo do skutecznego, s. 396. . Nie jest to jednak jedyny wymóg formalny – przed złożeniem amparo skarżący musi wcześniej złożyć wniosek do sądu rozpoznającego sprawę o przyspieszenie postępowania. Jeżeli skarga zostanie złożona zbyt późno (np. na końcowym etapie postępowania, bezpośrednio przed wydaniem orzeczenia), zostanie uznana za niedopuszczalną, gdyż orzeczenie Trybunału nie może doprowadzić do przerwania przewlekłościIbidem..

Wskazany „środek odwoławczy” ma charakter wyłącznie dyscyplinujący. Trybunał Konstytucyjny nie ma możliwości przyznania odszkodowania z tytułu ujemnych następstw wynikłych dla skarżącego z nadmiernie długiego postępowania, co nie znaczy, że osoba, która takich następstw doznała, pozbawiona jest możliwości żądania rekompensaty finansowej. Może to uczynić, ale w innym trybie – domagając się odszkodowania od Ministra Sprawiedliwości.

Decyzja Ministra Sprawiedliwości podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnegoIbidem..

Podstawą prawną domagania się zadośćuczynienia (odszkodowania) jest art. 121 Konstytucji Hiszpanii, który stanowi, że każda osoba, która poniosła krzywdę (szkodę) na skutek pomyłki sądowej lub z powodu nieprawidłowego działania mechanizmu wymiaru sprawiedliwości, ma prawo zadośćuczynienia (odszkodowania) od państwa na zasadach ustalonych przez ustawę.

Zgodnie z orzecznictwem sądów hiszpańskich przewlekłość postępowania jest nieprawidłowym działaniem wymiaru sprawiedliwościM. A. Nowicki, Długotrwałe procesy w Hiszpanii, „Rzeczpospolita” z 16 września 1996, s. 17. . Stanowisko to pozostaje w pełnej zgodzie z konsekwentnym i jednolitym stanowiskiem Europejskiego Trybunału Praw CzłowiekaM.in. wyrok ETPCz z 14 lutego 2006 r. w sprawie Havličkova v. Czechy, nr skargi 28009/03, LEX nr 172001; wyrok ETPCz z 15 lipca 2005 r. w sprawie Çaplik v. Turcja, nr skargi 57019/00, publikacja na stronie www.echr. coe.int .

Warto pokreślić, że jeżeli skarżący nie wniesie amparo lub uczyni to zbyt późno, aby móc skutecznie wnieść skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, musi wystąpić o przyznanie odszkodowania od ministra sprawiedliwości M. Sykulska, Prawo do skutecznego, s. 396. .

Wniesienie amparo lub wystąpienie o odszkodowanie jest więc warunkiem dopuszczalności skargi do Trybunału (wcześniej Europejskiej Komisji Praw Człowieka)Decyzja EKPC z 6 lipca 1993 r. w sprawie Prieto Rodriguez, nr skargi 17533, DR 77/128..

Jeżeli chodzi o rozwiązanie przyjęte na Słowacji, to Sąd Konstytucyjny w razie uznania zasadności skargi może zarówno nakazać podjęcie odpowiednich działań w sprawie przez organ, który dopuścił się przewlekłości (art. 127 ust. 2 Konstytucji SłowacjiKonstytucja Słowacji, tłumaczenie i wstęp K. Skotnicki, Warszawa 2003, s. 88. ), jak i przyznać zadośćuczynienie pieniężne za doznany uszczerbek, przy czym Konstytucja wymaga, aby przyznane zadośćuczynienie finansowe było „stosowne” (art. 127 ust. 3 Konstytucji Słowacji).

Jeżeli naruszenie wolności lub prawa powstało na skutek zaniechania, Sąd Konstytucyjny może również zabronić kontynuacji naruszenia podstawowych wolności lub praw człowiekaL. Garlicki, Implementacja orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w ustawodawstwie krajowym (problemy przewlekłości postępowania), „Biuletyn Biura Informacji Rady Europy. Wybór orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich” 2002, nr 2, t. I, s. 11.. Z całą więc pewnością przyjęte rozwiązania służą zdyscyplinowaniu organu prowadzącego postępowania.

Mechanizm dyscyplinujący połączony jest z mechanizmem kompensacyjnym, ten, czyjego wolności lub prawa zostały naruszone, w przypadku uznania zasadności jego skargi może bowiem otrzymać stosowne zadośćuczynienie finansowe za doznane straty, przy czym chodzi tu jedynie o straty niematerialne. Sąd Konstytucyjny nie jest bowiem władny orzekać w przedmiocie szkód materialnych wynikłych z przewlekłości postępowaniaIbidem.. Tego typu szkody mogą być dochodzone, ale nie w ramach tego „środka odwoławczego”, albowiem Konstytucja przewiduje prawo do odszkodowania z tytułu niewłaściwego postępowania urzędowego (art. 48 ust. 3 Konstytucji Słowacji), które to odszkodowanie dochodzone jest w odrębnym trybie (art. 48 ust. 4 Konstytucji Słowacji).

Słowacki Sąd Konstytucyjny w swym orzecznictwie jednoznacznie przyjął, że w przypadku przewlekłości postępowania dochodzi do naruszenia art. 48 ust. 2 Konstytucji Słowacji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji europejskiej, co otwiera skarżącym możliwość domagania się przez nich przyznania zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu uszczerbku o charakterze niematerialnymIbidem..

Sąd Konstytucyjny nie orzeka natomiast o odpowiedzialności za szkodę lub inną stratę tego, kto naruszył prawa albo wolności człowieka (art. 127 ust. 4 Konstytucji Słowacji). Podkreślić należy, że zgodnie z art. 127 ust. 1 Konstytucji Słowacji Sąd Konstytucyjny orzeka o skargach osób fizycznych albo osób prawnych, jeżeli zarzucają naruszenie swoich podstawowych praw albo wolności, albo praw człowieka i podstawowych wolności wynikających z umowy międzynarodowej, którą Republika Słowacka ratyfikowała i ogłosiła w sposób określony ustawą, jeżeli o ochronie tych praw nie rozstrzyga inny sąd. Zgodnie zaś z art. 48 ust. 2 Konstytucji Słowacji każdy ma prawo, aby jego sprawa odbyła się bez zbytecznej zwłoki; prawo do „rozsądnego terminu” rozpoznania sprawy gwarantowane jest więc konstytucyjnie, co umożliwia sięgnięcie po skargę konstytucyjną jako środek jego ochrony.

Skarga na przewlekłość postępowania składana jest w toku postępowania w sprawie (niedopuszczalne jest więc jej złożenie po zakończeniu postępowania), a jej celem jest zarówno przerwanie przewlekłości i przyspieszenie biegu postępowania, jak i przyznanie rekompensaty za doznany na skutek nadmiernie długiego postępowania uszczerbek o charakterze niemajątkowymM. Sykulska, Prawo do skutecznego, s. 396..

Skarżący zobowiązany jest wskazać, jakie gwarantowane mu prawo zostało naruszone i w jaki sposób doszło do tego naruszeniaM. Čič, J. Mazák, Konanie pred Ústawným súdom Slovenkej republiky, Košice 1993, s. 146.. Wnioskodawca może skarżyć tylko naruszenie swojego prawa, nie może więc działać na rzecz osoby trzeciej.

Skarga ma zatem charakter indywidualny i dotyczy naruszenia wolności lub prawa danej osoby. Jeżeli więc chodzi o przewlekłość postępowania, skargę może wnieść strona postępowania dotkniętego przewlekłością, która z tego tytułu doznała ujemnych następstw.

Skargę wnosi się w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia, kiedy doszło do naruszenia podstawowego prawa albo wolności skarżącego. Po upływie tego terminu skarga podlega odrzuceniu, jako złożona po terminie.

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 22 października 2002 r. w sprawie Andreasik i in. v. Słowacja, nr skargi 57984/0Publ. na stronie www.echr.coe.int, przyjął, że skarga w trybie art. 127 ust. 2 Konstytucji Słowacji stanowi skuteczny środek odwoławczy w tym sensie, że jest w stanie zarówno przeciwdziałać dalszemu naruszeniu prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, jak i zapewnić stosowne zadośćuczynienie w sprawach, w których to naruszenie już nastąpiło. W konsekwencji przed wniesieniem skargi do Trybunału Praw Człowieka niezbędne jest skorzystanie ze skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 127 ust. 2 Konstytucji SłowacjiL. Garlicki, Implementacja, s. 12. .