C elem niniejszego artykułu jest synteza rozwiązań prawnych dotyczących uprawnień przysługujących kobietom po poronieniu jak i martwym urodzeniu. Została w nim również podjęta próba uporządkowania stanu prawnego oraz rozstrzygnięcia kolizji między przepisami, co pozwoliło na ocenę całokształtu regulacji w tym zakresie oraz wyciągnięcie wniosków de lege ferenda.

Do najważniejszej z tez należy zaliczyć konieczność zawarcia w odpowiednich aktach normatywnych, obok pojęcia martwego urodzenia, także poronienie. W dalszej kolejności wyłoniła się konieczność zmiany regulacji dotyczącej zależności wydania aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się martwe, od określenia płci dziecka. Ponadto za nieporozumienie należy uznać, iż brak ustalenia płci dziecka jest kryterium pozbawiającym wielu uprawnień, w tym zasiłku pogrzebowego czy możliwości ubiegania się o urlop macierzyński oraz związanego z nim zasiłku macierzyńskiego. Jako jeden z istotniejszych wniosków należy wskazać, że różnica pomiędzy poronieniem a martwym urodzeniem uzależniona jest od czasu trwania ciąży, a dokładniej od tego, czy rozwiązanie ciąży nastąpiło przed upływem, czy po upływie 22. tygodnia ciąży. Ustawodawca przewidział wiele uprawnień przysługujących matkom w przypadku poronienia lub martwego urodzenia, choć ich uzyskanie może nastręczać trudności, co związane jest z obowiązującymi przepisami prawnymi. Niestety również sama klasyfikacja do bycia uprawnionym podmiotem nie zawsze wynika wprost i jednoznacznie z przepisów prawa, a częściej z dokonanej wykładni.

Problematyka przysługujących kobiecie uprawnień w przypadku poronienia jak i martwego urodzenia jest zagadnieniem wielowątkowym, obejmującym swym obszarem: prawo medyczne, rejestrację stanu cywilnego, przepisy dotyczące świadczeń społecznych, organizację pogrzebu, ubezpieczenia społeczne, Kodeks pracy Ustawa z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320). , a skończywszy na ochronie ludzkiej godności i praw rodzicielskich. Mimo to należy podkreślić, że na poziomie legislacyjnym długo nie wypracowano jednolitych procedur postępowania oraz informowania pacjentki o przysługujących jej uprawnieniach po poronieniu i martwym urodzeniu, wobec czego długo sytuacja prawna kobiety pozostawała niejasna – wydane w tej materii rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20.09.2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20.09.2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz.U. z 2016 r. poz. 1132). – milczało w sprawie poronienia i martwego urodzenia. Stan ten uległ zmianie wraz z wejściem w życie od 2.06.2016 r. rozporządzenia Ministra Zdrowia z 9.11.2015 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych w dziedzinie położnictwa i ginekologii z zakresu okołoporodowej opieki położniczo-ginekologicznej, sprawowanej nad kobietą w okresie ciąży, porodu, połogu, w przypadkach występowania określonych powikłań oraz opieki nad kobietą w sytuacji niepowodzeń położniczych Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9.11.2015 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych w dziedzinie położnictwa i ginekologii z zakresu okołoporodowej opieki położniczo-ginekologicznej, sprawowanej nad kobietą w okresie ciąży, porodu, połogu, w przypadkach występowania określonych powikłań oraz opieki nad kobietą w sytuacji niepowodzeń położniczych (Dz.U. z 2015 r. poz. 2007). . Wymienione rozporządzenie zostało następnie zastąpione przez rozporządzenie Ministra Zdrowia z 16.08.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 16.08.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz. U z 2018 r. poz. 1756). , które merytorycznie rozbudowało m.in. kwestię poronienia i martwego urodzenia.

Poruszenie tematu praw przysługujących kobiecie po poronieniu i martwym urodzeniu jest niezwykle istotne, gdyż według danych naukowych od 10 do 12% rozpoznanych ciąż kończy się poronieniem przed ukończeniem 22. tygodnia Zob. Niekorzystne zakończenie ciąży – rekomendacje postępowania z pacjentkami dla personelu medycznego oddziałów położniczo-ginekologicznych województwa mazowieckiego, Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, Warszawa 2019, s. 2. , natomiast na 1000 urodzeń troje dzieci rodzi się martwe Zob. Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja demograficzna Polski do 2017 r. Urodzenia i dzietność, Warszawa 2018, s. 71. , w związku z czym celem niniejszego opracowania jest synteza rozwiązań prawnych dotyczących uprawnień przysługujących kobietom po poronieniu jak i martwym urodzeniu. Zostanie również podjęta próba uporządkowania stanu prawnego oraz rozstrzygnięcia kolizji między przepisami, co pozwoli na ocenę całokształtu regulacji w tym zakresie oraz wyciągnięcie wniosków de lege ferenda.

1. Terminologia

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 6.04.2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 6.04.2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz.U. z 2020 r. poz. 666). na podstawie zawartych w nim kryteriów ocen stosowanych przy dokonywaniu wpisów w dokumentacji dotyczących czasu trwania ciąży, poronień, urodzeń żywych i martwych, lekarze kwalifikują poronienie jako wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, który nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia jak: czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, o ile nastąpiło to przed upływem 22. tygodnia ciąży (21 tygodni i 7 dni). Urodzeniem martwym określa się całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, o ile nastąpiło po upływie 22. tygodnia ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak: czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli.

Przytoczone powyżej przepisy wskazują, że różnica pomiędzy poronieniem a martwym urodzeniem uzależniona jest od czasu trwania ciąży, a dokładniej od tego, czy rozwiązanie ciąży nastąpiło przed, czy po upływie 22. tygodnia. W tym punkcie należy zaznaczyć, że każdemu z rodziców, jako przedstawicielom ustawowym, niezależnie od tego, na jakim etapie ciąży doszło do poronienia czy też martwego urodzenia, przysługuje uprawnienie do dokumentacji medycznej Wniosek taki daje się wyprowadzić z art. 26 ust. 1 ustawy z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2020 r. poz. 849), dalej u.p.p.r.p.p., uprawniającego przedstawiciela ustawowego do dokumentacji medycznej. Natomiast zgodnie z art. 92 w zw. z art. 98 ustawy z 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1359), dalej KRiO, rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską i choć KRiO milczy w tym zakresie, wydaje się, że jako „dziecko” należy rozumieć każdą istotę ludzką od poczęcia, do osiągnięcia pełnoletności – tak też w art. 2 ust. 1 ustawy z 6.01.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. z 2020 r. poz. 141). .

Niestety, przedstawiona wyżej dychotomia terminologiczna została w większości przypadków zachwiana przez samego ustawodawcę. Jak okaże się w dalszej części artykułu, ustawodawca często był niekonsekwentny w swej terminologii, co spowodowało istotne trudności w interpretacji przepisów prawa.

2. Rejestracja stanu cywilnego

Rodzic ma, co do zasady Wyjątek stanowi sytuacja, gdy nie sporządzono karty martwego urodzenia – por. art. 55 ust. 1 ustawy z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 463). , obowiązek zgłoszenia urodzenia dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego, nawet w przypadku martwego urodzenia (art. 55 w zw. z art. 57 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego). W sytuacji martwego urodzenia nie sporządza się aktu zgonu, a jedynie akt urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe (art. 52 ust. 2 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego). Jednocześnie przypomnieć należy, że przywołane powyżej rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania wprowadza w tej materii rozróżnienie na urodzenie martwe i poronienie – jak łatwo dostrzec, ustawodawca w ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego pominął przypadek poronienia.

Akt urodzenia w ogólności sporządza się na podstawie karty urodzenia albo karty martwego urodzenia W tym zakresie zob. rozporządzenie Ministra Zdrowia z 7.12.2017 r. w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia (Dz.U. z 2017 r. poz. 2305). przekazanej przez podmiot wykonujący działalność leczniczą oraz protokołu zgłoszenia urodzenia albo zgłoszenia urodzenia w formie dokumentu elektronicznego (art. 53 ust. 1 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego). Akt urodzenia zawiera dane m.in. o płci dziecka (art. 60 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego).

Pomijając nieistotną z punktu widzenia niniejszego artykułu kwestię protokołu zgłoszenia urodzenia albo zgłoszenia urodzenia w formie dokumentu elektronicznego, należy wskazać, że akt urodzenia martwego dziecka sporządza się w oparciu o kartę martwego urodzenia (art. 53 ust. 1 w zw. z art. 54 ust. 1, 2 i 3 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego). Artykuł 54 ust. 3 tej ustawy wskazuje ponadto, że kartę martwego urodzenia przekazuje się kierownikowi urzędu stanu cywilnego w terminie jednego dnia od dnia jej sporządzenia. Karty martwego urodzenia nie przekazuje się jednak, jeśli nie jest możliwe ustalenie płci dziecka – wobec powyższego należy wywnioskować, że podmiot wykonujący działalność leczniczą ma obowiązek sporządzić kartę martwego urodzenia jedynie w przypadku, gdy możliwe jest ustalenie płci dziecka, niezależnie od wieku ciąży Tak też Komunikat Ministra Zdrowia z 20.01.2015 r. (MZ-MD-P-075-13/k.c./14). .

Narządy rozrodcze płodu zaczynają być zazwyczaj widoczne około 15. tygodnia ciąży. Jeśli do poronienia dojdzie po 16. tygodniu ciąży, lekarz zwykle jest już w stanie określić płeć dziecka, jednak gdy do poronienia dochodzi na wcześniejszym etapie ciąży, określenie płci nienarodzonego dziecka jest niemożliwe. Dlatego w razie poronienia na wczesnym jej etapie sporządzenie takiej karty może się wiązać z koniecznością przeprowadzenia badań genetycznych dziecka, które pozwalają określić płeć płodu ze 100% pewnością, bez względu na czas trwania ciąży.

Po uzyskaniu wyników badań genetycznych w celu ustalenia płci można sporządzić kartę martwego urodzenia. Podkreślenia natomiast wymaga, że obowiązujące przepisy prawa nie zobowiązują podmiotów wykonujących działalność leczniczą do przeprowadzenia badań genetycznych Zob. ustawę z 15.04.2011 roku o działalności leczniczej (Dz.U. z 2020 r. poz. 295). . Wydaje się zatem, że w tym wypadku uprawnienie do przeprowadzania badań genetycznych powinno przysługiwać rodzicom W przypadku nieskorzystania z tego uprawnienia, a zatem gdy płeć dziecka nie zostanie ustalona, bez względu na czas trwania ciąży, sporządzana jest karta zgonu w celu dokonaniu pochówku – szerzej w dalszej części artykułu. . Niestety, z uwagi na brak refundacji ze strony Narodowego Funduszu Zdrowia, ich koszt muszą ponieść sami rodzice.

Sama kwestia ustalenia płci dziecka, o czym szerzej w dalszej części artykułu, jest natomiast bardzo istotna ze względu na możliwość ubiegania się o określone świadczenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych lub w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz skorzystanie przez pracownicę (matkę) z przysługujących jej uprawnień wynikających z Kodeksu pracy, bowiem w takich przypadkach konieczne jest przedłożenie aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się martwe, wydanego przez Urząd Stanu Cywilnego, a jak wspomniano wyżej, warunkiem uzyskania takiego dokumentu jest określenie płci dziecka.

Odnosząc się natomiast do kwestii, że w obowiązującym stanie prawnym istnieje rozróżnienie terminologiczne między martwym urodzeniem (ustawa – Prawo o aktach stanu cywilnego) a urodzeniem martwym i poronieniem (rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania) – w zakresie, w jakim istnieje obowiązek narzucony przez ustawę – Prawo o aktach stanu cywilnego, tj. zgłoszenia każdego urodzenia, w tym martwego, należy wskazać, iż brak takiego rozróżnienia na gruncie przepisów ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego nie powoduje, w sytuacji nieosiągnięcia przez płód 22. tygodnia ciąży (tj. poronienia), zwolnienia z obowiązku zgłoszenia urodzenia, bowiem obowiązek ten wynika nie z konieczności wpisu w dokumentacji medycznej, ale z obowiązku mającego swe źródło w Prawie o aktach stanu cywilnego. Ponadto należy przyjąć, że skoro zgłoszenie urodzenia dziecka (zawarte w protokole lub w formie dokumentu elektronicznego) nie stanowi dokumentacji medycznej, tym samym nie mają do niego zastosowania definicje zawarte w rozporządzeniu w sprawie dokumentacji medycznej, wprowadzające rozróżnienie na martwe urodzenie i poronienie J. Haberko, Konsekwencje prawne żywego i martwego urodzenia, „Prawo i Medycyna” 2007/3, s. 75. Choć sformułowanie „pisemne zgłoszenie urodzenia dziecka”, odnoszące się do nieobowiązującego już rozporządzenia z 2.02.2005 r. wydanego przez Ministra Zdrowia w sprawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka (Dz.U. z 2005 r. nr 27 poz. 232), zostało z dniem 1.03.2015 r. zastąpione używanym w ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego sformułowaniem „protokół zgłoszenia urodzenia”, należy wskazać, że uwagi poczynione przez Autorkę nadal nie utraciły aktualności. .

Innymi słowy, niezależnie od czasu przerwania ciąży, czy to kwalifikowanej jako poronienie, czy też martwe urodzenie, istnieje obowiązek zgłoszenia tego faktu w sposób określony w ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego, choć jak wskazano uprzednio, jedynie w sytuacji, gdy sporządzono kartę martwego urodzenia. Także bez rozróżnienia na martwe urodzenie lub poronienie, dokumentem wydawanym przez Urząd Stanu Cywilnego będzie akt urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe.

3. Uprawnienia pracownicy (matki) związane z urodzeniem martwego dziecka

3.1. Urlop i zasiłek macierzyński - Kodeks pracy

Uprawnienia pracownicy określone w Kodeksie pracy, dotyczące urlopu macierzyńskiego, związane z urodzeniem dziecka, odnoszą się wprost do sytuacji, gdy urodziła martwe dziecko. W takim przypadku przysługuje jej urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka (art. 180^{1 §} 1 Kodeksu pracy). Kodeks pracy nie zawiera jednak legalnej definicji „urodzenia martwego dziecka”, w związku z czym pojawiały się wątpliwości, jak należy rozumieć to pojęcie oraz czy urlop macierzyński przysługuje pracownicy również w przypadku poronienia.

Problemy interpretacyjne wynikały ponownie m.in. z faktu, że powołane uprzednio rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9.11.2015 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania definiuje osobno pojęcie „poronienia” oraz „urodzenia martwego dziecka”. Wątpliwości interpretacyjne wynikające z zastosowanej na płaszczyźnie normatywnej siatki pojęciowej zostały rozstrzygnięte w odpowiedzi na ówczesne zapytanie poselskie udzielonej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które w 2014 r. wydało interpretację przepisów Kodeksu pracy w tym zakresie Interpretacja nr 25577 w sprawie urlopu macierzyńskiego dla kobiet, które poroniły (SPS-023-25577/14). .

Zgodnie z interpretacją ministerstwa poronienie nawet na wczesnym etapie ciąży trzeba uznać za urodzenie martwego dziecka, w związku z czym pracodawca powinien udzielić pracownicy, zgodnie z art. 180¹ § 1 Kodeksu pracy, ośmiu tygodni urlopu macierzyńskiego – z zastrzeżeniem, że w takim przypadku konieczne jest ustalenie płci dziecka i przedstawienie aktu urodzenia zawierającego adnotację, że urodziło się martwe. Zdaniem Ministerstwa definicje poronienia i martwego urodzenia sformułowane na użytek przepisów dotyczących dokumentacji medycznej nie mają znaczenia dla celów skorzystania z uprawnień wynikających z Kodeksu pracy.

Z prawem do urlopu macierzyńskiego wiąże się również uprawnienie do określonego świadczenia pieniężnego – zgodnie z art. 184 Kodeksu pracy za okres tego urlopu przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa Ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 870). . W myśl art. 31 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. W tej materii Ministerstwo stwierdziło, że pracownicy, która przedłożyła pracodawcy akt urodzenia dziecka posiadający adnotację, iż dziecko urodziło się martwe, nie można odmówić zasiłku macierzyńskiego, który wynosi 100% podstawy wymiaru, a nie 80% jak w przypadku zwolnienia chorobowego. Natomiast jeśli do czasu złożenia wniosku o urlop macierzyński kobieta korzystała ze zwolnienia lekarskiego, to za ten okres należy się wyrównanie zasiłku do wysokości 100%.

3.2. Urlop i zasiłek macierzyński - inne ustawy

Określone uprawnienia dla matek w przypadku urodzenia martwego dziecka lub poronienia przewidują także inne akty prawne. I tak, w:

• policji – przysługują uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem określone w Kodeksie pracy, jeżeli przepisy ustawy z 6.04.1990 r. o Policji Ustawa z 6.04.1990 r. o policji (Dz.U. z 2020 r. poz. 360). nie stanowią inaczej (art. 79);
• wojsku – przysługuje urlop macierzyński, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlop ojcowski oraz urlop rodzicielski na zasadach i w wymiarze określonych w przepisach Kodeksu pracy (art. 65 ust. 1 ustawy z 11.09.2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych Ustawa z 11.09.2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 860). );
• straży pożarnej – do strażaków stosuje się przepisy Kodeksu pracy dotyczące uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, jeżeli przepisy ustawy z 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej Ustawa z 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2020 r. poz. 1123). nie stanowią inaczej (art. 69);
• straży granicznej – funkcjonariuszowi przysługują uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem określone w Kodeksie pracy, z wyjątkiem art. 186⁷, jeżeli przepisy ustawy z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej Ustawa z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 305). nie stanowią inaczej (art. 83);
• służbie cywilnej – w sprawach dotyczących stosunku pracy w służbie cywilnej, nieuregulowanych w ustawie z 21.11.2008 r. o służbie cywilnej Ustawa z 21.11.2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 2020 r. poz. 265). , stosuje się przepisy Kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy (art. 9).

Również ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników Ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2020r. poz. 174). przewiduje uprawnienie ubezpieczonej kobiety do zasiłku macierzyńskiego (art. 35a i 35b) w przypadku poronienia lub urodzenia martwego dziecka, jednak przepisy tej ustawy nie odnoszą się do sytuacji poronienia lub martwego urodzenia wprost. Taka interpretacja wynika natomiast z pisma wydanego przez Centralę Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Biura Organizacyjno-Prawnego) z 29.03.2018 r. nr 0000-OP.0620.74.2018. Natomiast z pisma wydanego przez Oddział Regionalny w Częstochowie, Placówkę Terenową w Gliwicach Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, z 21.03.2018 r. nr 0303-PS.601.3.2018, wynika dodatkowo, że jeśli z powodu poronienia lekarz uzna, iż kobieta jest niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym, może wystawić zwolnienie lekarskie – wówczas kobieta będzie posiadała uprawnienie do zasiłku chorobowego.

4. Pochówek

4.1. Wprowadzenie

W przypadku urodzenia dziecka martwego poza sporem jest stosowanie procedur dotyczących pochówku ludzkich zwłok (§ 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 7.12.2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 7.12.2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz.U. z 2001 r. nr 153 poz. 1783). . Jeżeli natomiast dojdzie do poronienia, sprawa nie jest już tak oczywista.

Z § 2 rozporządzenia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi expressis verbis wynika, że zwłokami są ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych, bez względu na czas trwania ciąży. Zgodnie z tą regulacją płód będzie uznany za dziecko martwo urodzone niezależnie od tego, kiedy (i z jakich przyczyn) nastąpiło zakończenie ciąży. Jednak prawodawca w przytoczonej powyżej regulacji posługuje się terminem martwego urodzenia, a to, jak już wskazano poprzednio w rozporządzeniu w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania, wydanym przez ten sam podmiot (Ministra Zdrowia), odnosi się jedynie do dzieci, które przyszły na świat po upływie 22. tygodnia ciąży. Takie rozróżnienie terminologiczne mogłoby sugerować, że obumarły płód wydalony na skutek poronienia nie jest traktowany jak ludzkie zwłoki, gdyż nie może być uznany za dziecko martwo urodzone. W konsekwencji takiej argumentacji konieczne byłoby potraktowanie martwego płodu jak odpadu medycznego, który podlega utylizacji w sposób przewidziany dla unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 21.10.2016 r. w sprawie wymagań i sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1819); zob. też rozporządzenie Ministra Zdrowia z 5.10.2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U. z 2017 r. poz. 1975). .

Z pomocą w interpretacji tych przepisów przyszedł Europejski Trybunał Sprawiedliwości, który w wyroku z 12.06.2014 r., sygn. akt 50132/12 Wyrok TSUE z 12.06.2014 r. (50132/12), LEX nr 1469223. , uznał za niedopuszczalne, że ciało dziecka zostanie rozdysponowane wraz z innymi odpadami medycznymi, bez śladu jego przeznaczenia lub miejsca złożenia. Takie postępowanie stanowi, zdaniem Trybunału, ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, a przez to naruszenie art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. nr 61 poz. 284). .

W konsekwencji jedynym słusznym wnioskiem jest stanowisko, że w sytuacji poronienia lub martwego urodzenia jako lex specialis pierwszeństwo zastosowania powinny znaleźć przepisy odnoszące się do postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi I. Sierpowska, Pochówek dzieci martwo urodzonych – w świetle praw rodziców i zadań gminy, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2018, t. CVI, s. 119–122. , bez względu na to, czy z punktu widzenia rozporządzenia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania doszło do poronienia, czy martwego urodzenia.

4.2. Uprawnienie do pochówku

W obowiązującym stanie prawnym m.in. rodzice mają uprawnienie Należy podkreślić, że jest to uprawnienie, a nie obowiązek – T. Gardocka, Czy zwłoki ludzkie są rzeczą i co z tego wynika? (w:) Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka. Zagadnienia wybrane, red. J. Kołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut, Wrocław 2015. do pochowania swojego dziecka, które urodziło się martwe, bez względu na czas trwania ciąży i niezależnie od określenia płci dziecka (art. 10 w zw. z art. 11 ust 5a ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych Ustawa z 31.01.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1947). w zw. z § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi). Jeśli rodzice dziecka nie wyrażą woli organizacji pogrzebu, mogą o to wystąpić dziadkowie, rodzeństwo lub inne osoby – sąd ze względu na niezgodne z powszechnie uznanymi stosunki rodzinne osoby zmarłej i zobowiązanej do pochówku może przyznać to prawo osobie określonej w dalszej kolejności Wyrok SN z 25.09.1972 r. (II CR 353/72), OSNCP 1973/6, poz. 109; zob. również J. Mazurkiewicz, Non omnis moriar. Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim, Wrocław 2010, s. 604–605. . W celu pochowania ustawodawca przewiduje jedynie konieczność posiadania przez uprawnionych wydanej przez lekarza karty zgonu dziecka (art.11 ust.1 i 5a ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych).

Warto natomiast podkreślić, że zwłoki dziecka, które urodziło się martwe, bez względu na czas trwania ciąży i niezależnie od możliwości określenia płci dziecka, mogą być spopielone przez zakłady opieki zdrowotnej dysponujące odpowiednimi urządzeniami do tego celu (por. § 7 rozporządzenia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi). Te szczątki mogą być następnie pochowane (§ 8 ust. 3 rozporządzenia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi w zw. z art. 20a ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych). Dotychczas nie opracowano jednak w przepisach powszechnie obowiązujących procedur postępowania w tym zakresie, co skutkuje stosowaniem przez szpitale w tej materii różnorodnych procedur wewnętrznych.

5. Zasiłek pogrzebowy

Zgodnie z art. 53 ust. 1 w zw. z art. 52 ust. 2 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego karta martwego urodzenia jest konieczna do sporządzenia aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe. Akt urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, uprawnia natomiast, w świetle § 16 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011 r. poz. 1412). , do ubiegania się, zgodnie z art. 77 i n. ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53). , przez członka rodziny zmarłego dziecka (m.in. przez matkę), który jest objęty ubezpieczeniem emerytalnym lub rentowym, o zasiłek pogrzebowy w wysokości 4.000 zł.

Zasiłek pogrzebowy jest przyznawany przez ZUS albo przez KRUS – w tym drugim wypadku mają zastosowanie odpowiednie przepisy ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tj. art. 35). Aby otrzymać zasiłek pogrzebowy, należy złożyć odpowiedni wniosek (ZUS Z-12; KRUS SR-26) wraz z kompletem dokumentów, w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci dziecka. Po przekroczeniu tego terminu prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa. Należy również podkreślić, że karta zgonu uprawnia jedynie do pochówku zmarłego, nie uprawnia natomiast, zgodnie z przepisami wyżej powołanymi, do zasiłku pogrzebowego.

6. Prawo do odszkodowania od ubezpieczyciela i zadośćuczynienia

6.1. Prawo do odszkodowania od ubezpieczyciela

Prawo do odszkodowania od ubezpieczyciela przysługuje w sytuacji, gdy została wykupiona odpowiednia polisa ubezpieczeniowa, co oznacza, że dana polisa musiała obejmować swym zakresem sytuację poronienia lub martwego urodzenia. Wydaje się konieczne w celu uzyskania odszkodowania przedłożenie ubezpieczycielowi aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się martwe. W tym punkcie należy odesłać ponownie do problematyki związanej z koniecznością ustalenia płci dziecka w celu uzyskania właściwego dokumentu, tj. aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe.

6.2. Dalsze uprawnienia

W zakresie prawa do odszkodowania w myśl ogólnych regulacji ustawy z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny Ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740), dalej k.c. , z uwagi na obszerność i wielowątkowość tego zagadnienia, należy odesłać w tym zakresie do publikacji szczegółowych Zob. np. A. Rososzczuk, Odpowiedzialność podmiotu leczniczego za szkody spowodowane niewłaściwym postępowaniem medycznym lekarza pozostającego w stosunku pracy z tym podmiotem, „Roczniki Nauk Prawnych” 2013/4; E. Wieczorek, Odpowiedzialność cywilnoprawna względem pacjenta za błąd w sztuce medycznej (w:) Choroby XXI wieku – wyzwania w pracy fizjoterapeuty, red. M. Podgórska, Gdańsk 2017, s. 290 i n. oraz powołana tam literatura. . Podobnie sprawa ma się w przypadku prawa do renty Np. Renta w prawie polskim, red. M. Drela, Wrocław 2016. . Wypada jedynie wskazać, że prawo do odszkodowania jest czymś odrębnym od prawa do zadośćuczynienia czy prawa do renty.

6.3. Prawo do zadośćuczynienia

W obowiązującym stanie prawnym podstawy prawne roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę powstałą wskutek zawinionego naruszenia prawa pacjenta wskazują:

• ustawa Kodeks cywilny w art. 445 Art. 445 k.c. § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. § 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu”. § 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego. i 448 W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się. ;
• ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w art. 4 ust. 1 1. W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego. 2. W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do umierania w spokoju i godności sąd może, na żądanie małżonka, krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia w linii prostej lub przedstawiciela ustawowego, zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez nich cel społeczny na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego. 3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do zawinionego naruszenia prawa pacjenta do: 1) przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne; 2) informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych; 3) dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia; 4) zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych. i art. 67a 1. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się do zakażenia pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta albo śmierci pacjenta będącego następstwem niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną: 1) diagnozy, jeżeli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniając się do rozwoju choroby, 2) leczenia, w tym wykonania zabiegu operacyjnego, 3) zastosowania produktu leczniczego lub wyrobu medycznego – zwanego dalej „zdarzeniem medycznym”. 2. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się do zdarzeń medycznych będących następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych w szpitalu w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej. .

6.3.1. Pojęcie zadośćuczynienia

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przesądza, że podstawą prawną zadośćuczynienia jest naruszenie wymienionych w niej praw pacjenta Z. Cnota, Komentarz do art. 4 (w:) Zasady i tryb ustalania świadczeń/roszczeń (odszkodowania i zadośćuczynienia) w przypadku zdarzeń medycznych. Komentarz, red. Z. Cnota, G. Gura, T. Grabowski, E. Kurowska, Warszawa 2016, Legalis/el. Warto wskazać, że w sprawach o zadośćuczynienie dochodzone na podstawie art. 4 u.p.p.r.p.p. sąd może – kierując się zasadą słuszności – obciążyć pozwanego całością kosztów, mimo że żądanie powoda uwzględnione zostało tylko w części (art. 100 zd. 2 k.p.c.) – postanowienie składu 7 sędziów SN – Izba Cywilna z 15.01.2020 r. (III CZP 30/19), OSNC 2020/5, s. 36. , dlatego nie jest konieczne dowodzenie, czy chroniony interes pacjenta jest dobrem osobistym, czy nie. Zadośćuczynienia pacjent może domagać się przy kumulatywnym spełnieniu wszystkich przesłanek, tj. zdarzenia uznawanego za sprawcze, krzywdy pacjenta oraz związku przyczynowo-skutkowego między tymi elementami. Podmiotem, po którego stronie rodzi się obowiązek odszkodowawczy, jest członek personelu medycznego (najczęściej lekarz) lub placówka zdrowotna i (lub) zakład ubezpieczeń w granicach sumy gwarancyjnej ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Dla możliwości dochodzenia przez pacjenta zadośćuczynienia nie ma znaczenia, czy do zdarzenia sprawczego doszło w konsekwencji skorzystania z prywatnych usług medycznych, czy też w sytuacji, kiedy ze świadczeń zdrowotnych korzystał w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego E. Wasilewska, Metodyka pracy adwokata i radcy prawnego w sprawach medycznych o zadośćuczynienie, Warszawa 2020, Legalis/el. Zob. też rozporządzenie Ministra Finansów z 29.04.2019 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. z 2019 r. poz. 866). . Natomiast jeżeli naruszenie prawidłowości udzielania świadczeń zdrowotnych spowoduje u pacjenta uszkodzenie ciała lub wywoła u niego rozstrój zdrowia, podstawą zadośćuczynienia będzie art. 445 § 1 k.c. Roszczenie o zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. i art. 19a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (obecnie art. 4 u.p.p.r.p.p.) mają odrębny charakter, określając zasady odpowiedzialności za odrębne czyny bezprawne – wyrok SN z 29.05.2007 r. (V CSK 76/07), LEX nr 298935. W konsekwencji należy uznać, że roszczenie o zadośćuczynienie oparte na art. 4 ust. 1 u.p.p.r.p.p. jest odrębnym i samodzielnym roszczeniem w stosunku do roszczenia o zadośćuczynienie wywodzonego z tytułu szkody na osobie i opartego na przepisie art. 445 § 1 k.c. Z. Cnota, Komentarz do art. 4…

W tej materii należy wskazać również orzeczenie SN, w myśl którego matce dziecka (a także jak wynika z wyroku – ojcu) przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie, niezależnie od roszczenia wynikającego z art. 4 ust. 1 u.p.p.r.p.p., na podstawie art. 448 w związku z art. 23 i 24 k.c., jeżeli doszło do naruszenia jej dóbr osobistych w postaci zdrowia psychicznego i godności przez zawinione – wskutek rażącego niedbalstwa – nierozpoznanie przez lekarza (pracownika zakładu opieki zdrowotnej) wrodzonej wady płodu lub niepoinformowanie o tej wadzie, co uniemożliwiło podjęcie stosownego profilaktycznego leczenia psychologicznego i doprowadziło do silnego urazu psychicznego Wyrok SN z 27.11.2019 r. (II CSK 491/18), LEX nr 2770248. .

Natomiast określona w art. 67a u.p.p.r.p.p. możliwość, tj. pozasądowy system kompensacyjny w zakresie orzekania o zdarzeniach medycznych przez wojewódzkie komisje ds. orzekania o zdarzeniach medycznych, został wprowadzony ustawą z 28.04.2011 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Dz.U. z 2011 r. nr 113 poz. 660. Jako zdarzenie medyczne w rozumieniu art. 67a można zaś zakwalifikować tylko takie zdarzenie, które nastąpiło po 1.01.2012 r. . Należy wskazać, że przed wejściem w życie przywołanej ustawy, w przypadku wystąpienia błędu medycznego, jedyną możliwą drogą dochodzenia roszczeń był proces sądowy z powództwa cywilnego. Od chwili wejścia w życie powyższej ustawy można dochodzić roszczeń w procesie cywilnym przed sądami powszechnymi bądź w postępowaniu prowadzonym przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.

6.3.2. Pojęcie krzywdy

W zakresie rozumienia pojęcia „krzywda” należy wskazać, że pojęcie to obejmuje zarówno ujemne doznania fizyczne, jak i psychiczne, a istnienie chociażby jednego z nich uzasadnia roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne Wyrok SN z 4.07.1969 r. (I PR 178/69), OSN 1970/4, poz. 71. . Jak zaś precyzuje E. Wasilewska, przez krzywdę powstałą wskutek naruszeń wynikających z działalności leczniczej można rozumieć „ból fizyczny i cierpienie psychiczne spowodowane uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia, utratą lub zmniejszeniem szans wyleczenia spowodowanego zaniechaniem odpowiednich czynności lub zaniechaniem podjęcia ich we właściwym czasie, utratą szans na poprawę zdrowia, uciążliwość i dyskomfort wynikające z konieczności poddania się licznym zabiegom, operacjom czy antybiotykoterapii, mającym na celu zniwelować zdrowotne skutki naruszenia, zakłócenie spokoju duchowego, poczucie pokrzywdzenia, poniżenia, strach i obawa o własne życie i zdrowie, osamotnienie w przypadku izolacji od bliskich w związku z leczeniem, niepewność co do skuteczności dalszych działań medycznych, stres, depresja, załamanie, poczucie nieprzydatności społecznej, niechęć do własnej osoby z powodu oszpecenia czy nawet utrata zaufania do systemu opieki zdrowotnej” E. Wasilewska, Metodyka pracy adwokata i radcy prawnego w sprawach medycznych o zadośćuczynienie, Legalis 2020. .

Natomiast zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu polegające na rozchwianiu emocjonalnym i znoszenie cierpień psychicznych spowodowane udzielaniem pacjentowi, w wyniku błędów diagnostycznych, sprzecznych informacji o stanie zdrowia i podejmowaniem wykluczających się wzajemnie metod leczniczych mogą być już uznane za wywołanie rozstroju zdrowia, a co za tym idzie – również uzasadniać przyznanie zadośćuczynienia za doznaną w wyniku tego krzywdę. Sąd Najwyższy słusznie zauważył ponadto, że trwałość rozstroju zdrowia nie jest warunkiem koniecznym, dlatego przemijający charakter zakłóceń w funkcjonowaniu organizmu nie wyłącza możliwości uznania, że zakłócenia te wywołały rozstrój zdrowia. Zdaniem Sądu Najwyższego o zaistnieniu takiego uszczerbku stanowić może samo już rozchwianie emocjonalne i cierpienia psychiczne Wyrok SN z 20.03.2002 r. (V CKN 909/00), LEX nr 56027. .

7. Uprawnienia matki określone w rozporządzeniu o standardzie organizacji opieki okołoporodowej

Zgodnie z rozporządzeniem o standardzie organizacji opieki okołoporodowej do sytuacji szczególnych zalicza się m.in. poronienie lub urodzenie dziecka martwego (XV ust. 1). Dla matek prawodawca przewidział w takich sytuacjach następujące uprawnienia (XV ust. 3):

1. przy przekazywaniu informacji na temat sytuacji położniczej i zdrowotnej matki i jej dziecka osoba sprawująca opiekę jest obowiązana zapewnić kobiecie na jej życzenie czas pozwalający na oswojenie się z informacją, przed udzieleniem szczegółowych wyjaśnień, zanim kobieta będzie współuczestniczyła w procesie dalszego podejmowania decyzji, chyba że dalsze udzielanie świadczeń zdrowotnych jest niezbędne;
2. po przekazaniu informacji należy umożliwić kobiecie skorzystanie możliwie szybko z pomocy psychologicznej i kontakt z duchownym jej wyznania oraz wsparcie osób bliskich W zakresie uprawnień kobiety wiążących się z obecnością osób bliskich należy wskazać definicję pojęcia osoby bliskiej zawartą w u.p.p.r.p.p. W rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 tej ustawy osobą bliską jest małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta. Warto podkreślić, że definicja ta bezpośrednio nawiązuje do definicji osoby najbliższej zawartej w art. 115 § 11 ustawy z 6.06.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1444), zgodnie z którą osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. O ile na gruncie prawa karnego definicja ta spełnia określone funkcje, o tyle na gruncie prawa medycznego mogą pojawić się pewne wątpliwości, kto dla pacjenta jest osobą bliską. Kwestię tę powinno się rozstrzygać przy uwzględnieniu woli pacjenta, a tylko w szczególnych sytuacjach należy poszukiwać dodatkowych kryteriów, które umożliwiają dokonywanie takiej kwalifikacji. Świadomy pacjent sam najlepiej wie, kto jest dla niego bliską osobą. Pacjent, kierując się subiektywnymi uczuciami, w tym zakresie ma pełną swobodę, a personel medyczny nie ma prawa ingerować w dokonywane przez niego wybory. Trudność pojawia się, gdy pacjent nie jest zdolny do wyrażania swojej woli w tym zakresie i nie posiada przedstawiciela ustawowego, w takiej sytuacji dla personelu medycznego do oceny, kto jest osobą bliską, ma być użyta definicja zawarta w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.p.p.r.p.p.. Należy podkreślić, że sytuacja prawna każdej osoby zaliczonej do katalogu osób bliskich jest tożsama, a skorzystanie z praw przysługujących jednej osobie nie pozbawia pozostałych osób prawa żądania realizacji swoich uprawnień. Powielanie konstrukcji prawa karnego w zakresie definiowania osoby najbliższej i przenoszenie go na grunt prawa medycznego wydaje się być niewystarczające i może stawiać personel medyczny w sytuacji wyboru, szczególnie w sytuacjach utraty świadomości przez pacjenta, której osobie z katalogu osób zaliczonych do osób bliskich przekazać informację o stanie zdrowia pacjenta nieprzytomnego, a której nie, mając na uwadze dobro pacjenta. W tym zakresie należałoby rozważyć większą przejrzystością terminologiczną – tak trafnie D. Karkowska, Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Warszawa 2016, LEX/el. , zgodnie z życzeniem kobiety;
3. kobiety w sytuacji, o której mowa w ust. 1, w miarę możliwości nie umieszcza się w sali razem z kobietami w okresie ciąży, bądź w połogu, których ciąża zakończyła się urodzeniem zdrowego dziecka;
4. kobietę w sytuacji, o której mowa w ust. 1, przebywającą w oddziale traktuje się z szacunkiem oraz umożliwia się jej branie udziału w podejmowaniu świadomych decyzji związanych z koniecznym postępowaniem diagnostyczno-terapeutycznym; osoby sprawujące opiekę potrafią nawiązać z nią dobry kontakt słowny i mieć świadomość, jak ważny jest ton rozmowy, ich postawa oraz słowa kierowane do kobiety po utracie dziecka; należy zapytać o jej potrzeby i oczekiwania, a informacje w tym zakresie wykorzystać do wspierania podczas pobytu w oddziale; badania i zabiegi wykonuje się w intymnej atmosferze;
5. kobiecie należy umożliwić pożegnanie się ze zmarłym dzieckiem w obecności osób bliskich, jeżeli wyraża taką potrzebę;
6. w celu nawiązania dobrego kontaktu z kobietą osoba sprawująca opiekę oraz inne osoby uczestniczące bezpośrednio w udzielaniu świadczeń zdrowotnych nad kobietą, w szczególności: - przedstawiają się i wyjaśniają swoją rolę w opiece nad kobietą, - prezentują spokojną i wzbudzającą zaufanie postawę, - szanują jej prywatność i poczucie intymności, - każdorazowo uzyskują zgodę rodzącej na wykonanie zabiegów i badań;
7. kobiecie udziela się wyczerpującej informacji na temat stanu jej zdrowia;
8. kobiecie udziela się także wszelkich informacji zarówno o możliwości uzyskania dalszej pomocy psychologicznej, miejscach i organizacjach udzielających wsparcia osobom w podobnej sytuacji, jak i przysługujących jej prawach;
9. kobiecie udziela się wyczerpującej informacji na temat obowiązującego stanu prawnego, w szczególności wynikającego z przepisów o aktach stanu cywilnego, zabezpieczenia społecznego i prawa pracy dotyczącego sytuacji, w jakiej się znalazła, jak również o możliwości pochówku;
10. kobieta otrzymuje opiekę laktacyjną zgodnie z indywidualną sytuacją i zgodnie z aktualną wiedzą na temat laktacji w sytuacjach, o których mowa w ust. 1.

Wydaje się, że przewidziane w rozporządzeniu rozwiązania wpisują się w ogólne ramy uprawnień pacjentów określone w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, szczególnie prawo pacjenta do:

• świadczeń zdrowotnych (art. 6 ust. 1);
• informacji o swym stanie zdrowia (art. 9 ust. 1);
• godności i intymności (art. 20 ust. 1);
• postępowania osób wykonujących zawody medyczne w sposób zapewniający poszanowanie intymności i godności pacjenta (art. 22 ust.1);
• dokumentacji medycznej (art. 23 ust.1);
• kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami (art. 33 ust. 1);
• opieki duszpasterskiej (art. 36).

Jako jedne z najistotniejszych oraz zarazem najtrudniej dających się zdefiniować uprawnień jest prawo do informacji, konieczne zatem staje się wyjaśnienie, czego ono dotyczy.

Wskazać należy zatem, że jest to co do zasady prawo do przystępnej informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniach Por. art. 31 ustawy z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2020 r. poz. 514). . W przypadku ciąży rozciąga się to również na informację o stanie płodu, jego ewentualnych schorzeniach i wadach oraz możliwościach ich leczenia w okresie płodowym. Natomiast w przypadku poronienia lub martwego urodzenia będzie to przede wszystkim prawo do informacji wymienionych w rozporządzeniu dotyczącym standardów organizacji opieki okołoporodowej (tj. informacji na temat sytuacji położniczej i zdrowotnej matki i jej dziecka; stanu zdrowia matki; informacji o możliwości uzyskania dalszej pomocy psychologicznej, miejscach i organizacjach udzielających wsparcia osobom w podobnej sytuacji, jak i przysługujących matce prawach oraz informacji na temat obowiązującego stanu prawnego, w szczególności wynikającego z przepisów o aktach stanu cywilnego, zabezpieczenia społecznego i prawa pracy dotyczącego sytuacji, w jakiej matka się znalazła, jak również o możliwości pochówku). Warto na marginesie wskazać, że także pielęgniarka i położna, zgodnie z art. 16 ustawy z 15.07.2011 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej Ustawa z 15.07.2011 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej (Dz.U. z 2020 r. poz. 562). , są obowiązane poinformować pacjentkę o jej prawach zgodnie z przepisami ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz udzielić pacjentce lub jej przedstawicielowi ustawowemu albo osobie wskazanej przez pacjentkę informacji o stanie jej zdrowia, w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej lub opieki podczas ciąży oraz prowadzenia porodu i połogu.

8. Podsumowanie

Rozproszenie przysługujących kobiecie uprawnień po poronieniu i martwym urodzeniu w różnych aktach normatywnych oraz dychotomia terminologiczna nie sprzyjają jasnej wykładni przepisów prawa. Aby zrealizować zasadę jednolitości polskiego systemu prawnego, w kategorii postulatów legislacyjnych należy wskazać konieczność zawarcia w odpowiednich aktach normatywnych, obok pojęcia martwego urodzenia, także poronienie, co nie pozwoliłoby na żadne nieścisłości prawne. Ponadto należałoby zmienić regulację dotyczącą zależności wydania aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się martwe, od konieczności określenia płci dziecka lub też przenieść obowiązek ustalenia płci dziecka na podmiot wykonujący działalność leczniczą, bowiem niedopuszczalne wydaje się, że brak ustalenia płci dziecka, czy też brak finansów lub sił psychicznych po stronie matki (rodziców) do ustalenia płci dziecka, jest kryterium pozbawiającym wielu uprawnień, w tym zasiłku pogrzebowego czy możliwości ubiegania się o urlop macierzyński oraz związanego z nim zasiłku macierzyńskiego. Wydaje się również, że powinna zostać stworzona na płaszczyźnie legislacyjnej jednolita procedura postępowania przez podmioty wykonujące działalność leczniczą ze zwłokami dzieci.

Jako pozytywne należy ocenić wprowadzenie rozporządzenia o standardach opieki okołoporodowej, z których wynika m.in. obowiązek informowania matki o przysługujących jej prawach. Również zrównanie w uprawnieniach przypadków poronienia lub martwego urodzenia należy uznać za rozwiązanie korzystne. Nadto, o ile możliwość skorzystania z wymienionych w artykule uprawnień przez matki, czy też rodziców, może nastręczać trudności w ich uzyskaniu, o tyle same uprawnienia należy ocenić jak najbardziej pozytywnie.