Część II. Sporządzanie uzasadnień orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne w pierwszej instancji. Z urzędu czy na wniosek? – uwagi na tle art. 88a ustawy Prawo o adwokaturze

Rzecznicy dyscyplinarni i sędziowie sądów dyscyplinarnych adwokatury na wspólnym spotkaniu, które odbyło się 10 grudnia 2011 r. w Warszawie, zwrócili uwagę na niejednolite stosowanie niektórych przepisów działu VIII „Odpowiedzialność dyscyplinarna” ustawy Prawo o adwokaturzeNa spotkaniu tym jego uczestnicy zgodnie postulowali o wprowadzenie zmian przepisów dyscyplinarnych w celu ich doprecyzowania. (dalej: poa).

Przedmiotem rozważań był m.in. art. 88a ustawy. Dyskutowano, czy przepis ten zobowiązuje sąd dyscyplinarny do uzasadniania z urzędu orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarneZastanawiano się również, czy od postanowienia sądu dyscyplinarnego orzekającego jako instancja odwoławcza (rozpoznającego odwołanie na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia dyscyplinarnego) przysługuje odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego. To zagadnienie będzie przedmiotem rozważań w części III artykułu..

Właśnie to spotkanie i postawione na nim pytania dały asumpt do poniższych rozważań.

Rozpoczęto je od egzegezy mającej na celu ustalenie, czy interesująca nas kwestia została uregulowana w przepisie art. 88a, a następnie dziale VIII ustawy. Dopiero bowiem negatywna odpowiedź na to pytanie obliguje, w myśl przepisu art. 95n poaArt. 95n poa: „W sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale [„Odpowiedzialność dyscyplinarna” – A. K.-L.] stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego”., do odpowiedniego zastosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego (dalej k.p.k.). W procesie dalszej egzegezy przepisów (już z uwzględnieniem odpowiedniości zastosowania przepisów k.p.k.) posłużono się etapami wykładni przepisów odsyłających z zastrzeżeniem „odpowiedniości” wyróżnionych przez Marię HauserM. Hauser wyróżniła 7 etapów wykładni: „1. Identyfikacja przepisu odsyłającego z zastrzeżeniem odpowiedniego stosowania; 2. Ocena stanu uregulowania badanych stosunków według przepisów prawnych je normujących i ocena, w jakim zakresie brakuje dla danych przypadków jakiegoś uregulowania; 3. Ustalenie zakresu odesłania i zakresu odniesienia; 4. Identyfikacja przepisu (lub przepisów) odniesienia; 5. Ocena przydatności przepisu odniesienia do badanych stosunków oraz czy i ewentualnie w jakim zakresie konieczne są jakieś zmiany przepisu odniesienia; sprawdzenie, czy ewentualnie zmodyfikowany i «dostosowany» przepis rzeczywiście nadaje się do badanych stosunków; 6. Rekonstrukcja normy prawnej regulującej rozważane przypadki, z uwzględnieniem przepisów podstawowych, regulujących te stosunki oraz przepisów odniesienia, ewentualnie odpowiednio zmodyfikowanych; 7. Zastosowanie tak ustalonej normy” – M. Hauser, Odpowiednie stosowanie przepisów prawa – uwagi porządkujące, „Przegląd Prawa i Administracji” 2005, t. LXV, s. 160., do których nawiązywano w części I – ogólnej niniejszego artykułu.

1. Wykładnia językowa

Przepis art. 88a ustawy Prawo o adwokaturze brzmi: „Od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne odwołanie przysługuje stronom oraz Ministrowi Sprawiedliwości w terminie 14 dni od dnia doręczenia odpisu orzeczenia albo postanowienia, wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania”Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 146, poz. 1188..

Zastosowanie dyrektyw wykładni językowej nie pozwala na sformułowanie, w powyższym aspekcie, jednoznacznego wniosku (normy prawnej), a jedynie na przyjęcie, że w przepisie art. 88a poa ustawodawca nie określił expressis verbis, czy obowiązek sporządzenia przez sąd dyscyplinarny uzasadnienia zapadłego orzeczenia lub postanowienia kończącego postępowanie następuje z urzędu od chwili ogłoszenia orzeczenia bądź postanowienia, czy obowiązek ten realizuje się dopiero po złożeniu przez uprawniony podmiot wniosku o jego sporządzenie i doręczenie.

Opierając się na egzegezie językowej, na podstawie przepisu art. 88a poa, można jedynie ustalić przedmiot zaskarżenia (orzeczenia i postanowienia kończące postępowanie dyscyplinarne), podmioty, którym ten środek zaskarżenia przysługuje (strony, Minister SprawiedliwościNa marginesie można nadmienić, że podmiotem uprawnionym do złożenia odwołania jest również adwokat obwinionego.), oraz 14-dniowy termin do złożenia odwołania, liczony od dnia doręczenia odpisu zapadłego rozstrzygnięcia wraz jego z uzasadnieniem oraz stosownym pouczeniem.

2. Wykładnia systemowa

Dla interpretacji rzeczonego przepisu nieodzowna jest analiza jego otoczenia systemowego. Przepis art. 88a poa znajduje się w dziale VIII poa „Odpowiedzialność dyscyplinarna”, regulującym materialne przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów oraz procedurę postępowania przed organami dyscyplinarnymi. Jednocześnie w dziale tym ustawodawca zawarł przepis art. 95n poaArt. 95n poa: „W sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego”. stanowiący odesłanie do odpowiedniego stosowania, w sprawach w tym dziale nieuregulowanych, przepisów Kodeksu postępowania karnego.

Taka konstrukcja legislacyjna zobowiązuje do interpretacji przepisów działu VIII poa przy uwzględnieniu przepisu art. 95n, a zatem do analizy przepisów tegoż działu pod kątem określenia materii w tym dziale uregulowanej i nieuregulowanej.

Przegląd przepisów powyższego działu prowadzi do wniosku, że kwestia uzasadniania orzeczeń przez sąd dyscyplinarny jest przedmiotem regulacji jedynie w art. 88a poa. A zatem tylko ten przepis jest podstawą do dalszych ustaleń.

Wobec powyższego można założyć, że przepis art. 88a poa reguluje dalszy etap postępowania. Etap, kiedy po wydaniu orzeczenia albo postanowienia kończącego postępowanie w sprawie sąd dyscyplinarny ma obowiązek przesłania odpisów podjętych „decyzji procesowych” wraz z uzasadnieniem wskazanym w przepisie podmiotom. W dziale VIII ustawy nie unormowano bowiem czynności uprzednich, przed zaistnieniem owego obowiązku, i nie sformułowano, czy obowiązek sądu winien być zrealizowany po ustnym ogłoszeniu rozstrzygnięcia wraz z ustnym podaniem jego motywów (a jeśli tak – w jakim terminie) oraz pouczeniem o trybie i sposobie jego zaskarżenia, czy też obowiązek w postaci sporządzenia uzasadnienia realizuje się dopiero po złożeniu przez podmiot uprawniony stosownego wniosku.

3. Analiza wcześniejszych uregulowań obowiązujących w omawianej materii – wykładnia historyczna

Istotnym kryterium oceny przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań jest porównanie wcześniejszych uregulowań obowiązujących w tej mierze w polskim porządku prawnym. Za przedmiot analizy porównawczej przyjmuję rozwiązania stosowane od roku 1932.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 7 października 1932 r.Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 października 1932 r. Prawo o ustroju adwokatury, Dz.U. z 1932 r. nr 86, poz. 733., które regulowało odpowiedzialność dyscyplinarną adwokatów, w art. 83 wprost zobowiązywało do sporządzenia wyroku z uzasadnieniem w ciągu 7 dni i niezwłocznego doręczenia uprawnionym podmiotomArt. 83 zd. 3: „Wyrok z uzasadnieniem należy sporządzić w ciągu siedmiu dni i niezwłocznie doręczyć rzecznikowi i obwinionemu”.. Podobnie czyniła ustawa z dnia 4 maja 1938 r. Prawo o ustroju adwokaturyDz.U. z 1938 r. nr 33, poz. 289.. Nakładała na sąd dyscyplinarny obowiązek pisemnego uzasadnienia każdego orzeczenia, z wyjątkiem postanowień uwzględniających wniosek strony, któremu się inna strona nie sprzeciwiłaArt. 125 ustawy: „1. Sądy dyscyplinarne wydają orzeczenia na posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie. 2. Orzeczenia wydawane są w postaci wyroków lub postanowień; wyrok zapaść może jedynie na rozprawie. 3. Sąd dyscyplinarny uzasadnia pisemnie każde orzeczenie, może jednak zaniechać uzasadnienia postanowienia, uwzględniającego wniosek strony, któremu się inna strona nie sprzeciwiła”.. Stan ten utrzymał dekret z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokaturyDz.U. z 1945 r. nr 25, poz. 146.. Kolejny akt – ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury Tekst jedn. Dz.U. z 1959 r. nr 8, poz. 41.– formułowała jedynie uprawnienie do złożenia odwołania do organu dyscyplinarnego drugiej instancji, tj. Wyższej Komisji DyscyplinarnejTamże, art. 97: „Od orzeczenia wojewódzkiej komisji dyscyplinarnej służy odwołanie do Wyższej Komisji Dyscyplinarnej”. Pierwotnie był to przepis art. 103 (Dz.U. z 1950 r. nr 30, poz. 275), następnie przepis art. 90 (Dz.U. z 1957 r. nr 13, poz. 74)., a dopiero rozporządzenie wykonawcze Delegacja do wydania rozporządzenia zawarta była w przepisie art. 8 pkt 4 ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. w brzmieniu: art. 8: „Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia”, pkt 4: „szczegółowe przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym”.Ministra Sprawiedliwości z 11 marca 1959 r. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 marca 1959 r. o postępowaniu dyscyplinarnym w sprawach adwokatów, Dz.U. z 1959 r. nr 21, poz. 134.określało, w jakich sytuacjach organ dyscyplinarny pierwszej instancji sporządza i doręcza uzasadnienie orzeczenia z urzęduTamże, por.: § 3 ust. 3 rozporządzenia: „Komisja dyscyplinarna pisemnie uzasadnia orzeczenie, postanowienie zawieszające tymczasowo w czynnościach zawodowych i postanowienie o umorzeniu postępowania, natomiast nie ma obowiązku uzasadniania innych postanowień”; § 30 ust. 3: „Uzasadnienie orzeczenia należy sporządzić w ciągu 14 dni i doręczyć orzeczenie wraz z uzasadnieniem obwinionemu, rzecznikowi dyscyplinarnemu, a także pokrzywdzonemu i prokuratorowi, jeżeli brali udział w rozprawie albo jeżeli w terminie 7-dniowym od ogłoszenia sentencji orzeczenia zażądali jego doręczenia”; § 30 ust. 4: „Orzeczenie wraz z uzasadnieniem należy doręczyć również Ministrowi Sprawiedliwości, jeżeli postępowanie dyscyplinarne wszczęte zostało na jego polecenie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do orzeczeń Wyższej Komisji Dyscyplinarnej”..

Z kolei ustawa z dnia 19 grudnia 1963 r. o ustroju adwokatury Dz.U. z 1963 r. nr 57, poz. 309.w zakresie szczegółowych regulacji postępowania dyscyplinarnego odsyłała Podstawą prawną do wydania przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia był art. 108: „Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia”, pkt 4: „szczegółowe przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym”.do przepisów wykonawczych. Rozporządzenie Ministra SprawiedliwościRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 1964 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego przeciwko adwokatom i aplikantom adwokackim, Dz.U. z 1965 r. nr 2, poz. 7. nakładało na komisję dyscyplinarną obowiązek uzasadniania na piśmie orzeczeń oraz postanowień o tymczasowym zawieszeniu obwinionego w czynnościach zawodowychZob. § 3 rozporządzenia: „1. Komisja dyscyplinarna rozstrzyga na rozprawie lub na posiedzeniu niejawnym. 2. Rozstrzygnięcia są wydawane w postaci orzeczeń lub postanowień; orzeczenie może zapaść jedynie na rozprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. 3. Komisja dyscyplinarna uzasadnia na piśmie orzeczenia oraz postanowienia o tymczasowym zawieszeniu obwinionego w czynnościach zawodowych; nie ma natomiast obowiązku uzasadniania innych postanowień”., określało termin do sporządzenia uzasadnienia oraz podmioty, którym należało doręczyć odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniemZob. § 33 rozporządzenia: „2. Uzasadnienie orzeczenia powinno być sporządzone na piśmie w ciągu czternastu dni, po czym odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom, a w razie ustanowienia obrońcy lub pełnomocnika strony – odpis orzeczenia doręcza się jemu zamiast stronie. 3. Ponadto odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniem doręcza się Ministrowi Sprawiedliwości w sprawach, w których postępowanie dyscyplinarne było wszczęte na jego polecenie”.. Dopiero po powyższym, wysłowionym wprost obowiązku uzasadniania i doręczania orzeczeń z urzędu rozporządzenie zawierało, w rozdziale VI „Środki odwoławcze”, przepis o brzmieniu bardzo zbliżonym do obecnie obowiązującego art. 88a poa. W przepisie § 36 ust. 1 rozporządzenia z 1964 r. znajdowało się, po części wskazującej podmioty i przedmiot zaskarżenia, następujące sformułowanie: „(…) w terminie czternastu dni od daty doręczenia odpisu orzeczenia albo postanowienia wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania lub sprzeciwu”Pełne brzmienie przepisu § 36 ust. 1: „Odwołanie lub sprzeciw służą stronom od orzeczeń i postanowień tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie [ustawie z dnia 19 grudnia 1963 r. o ustroju adwokatury – Dz.U. z 1963 r. nr 57, poz. 309 – A. K.-L.] lub w rozporządzeniu w terminie czternastu dni od daty doręczenia odpisu orzeczenia lub postanowienia wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania lub sprzeciwu”..

Obecnie obowiązująca ustawa z 26 maja 1982 r. w wersji pierwotnej Tekst pierwotny Dz.U. z 1982 r. nr 16, poz. 124.nie zawierała przepisów regulujących interesującą nas kwestię. Czyniło to tylko rozporządzenie Ministra SprawiedliwościRozporządzenie z dnia 19 listopada 1983 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego przeciwko adwokatom i aplikantom adwokackim, Dz.U. z 1983 r. nr 68, poz. 307., które wprost zobowiązywało sąd dyscyplinarny do uzasadniania z urzędu orzeczeń, od których przysługiwało odwołanieZob. § 35 rozporządzenia: „ust. 1. Sąd dyscyplinarny z urzędu uzasadnia na piśmie orzeczenia, od których przysługuje odwołanie, oraz orzeczenia wydane w drugiej instancji. 2. Uzasadnienie orzeczenia powinno być sporządzone na piśmie w ciągu czternastu dni. 3. Odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom, a jeżeli ustanowiono obrońcę lub pełnomocnika strony – odpis orzeczenia doręcza się obrońcy lub pełnomocnikowi”.. Mimo sformułowania powyższego obowiązku expressis verbis rozporządzenie zawierało też regulację nadającą określonym podmiotom prawo do złożenia zwykłego środka zaskarżenia. Przepis § 38 ust. 1 zawierał sformułowanie analogiczne do obecnego: „Odwołanie przysługuje (…) w terminie 14 dni od daty doręczenia odpisu orzeczenia lub postanowienia wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania”Pełne brzmienie przepisu § 38 ust. 1 rozporządzenia: „Odwołanie przysługuje stronom od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie w pierwszej instancji oraz w wypadkach przewidzianych w ustawie w terminie czternastu dni od daty doręczenia odpisu orzeczenia lub postanowienia wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania”..

Nowelizacją z 1997 r.Ustawa z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 1997 r. nr 75, poz. 471. dodano do obecnie obowiązującego poa przepis art. 95fArt. 95f: „Odwołanie przysługuje stronom od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie w pierwszej instancji oraz w wypadkach przewidzianych w niniejszej ustawie, w terminie 14 dni od daty doręczenia odpisu orzeczenia lub postanowienia wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania”., w którym określono prawo stron do zaskarżania orzeczeń i postanowień kończących postępowanie w pierwszej instancji. W rzeczywistości nastąpiło nadanie przepisowi § 38 ust. 1 rozporządzenia z 1983 r. rangi ustawowej (przeniesienie treści tego przepisu do ustawy) i uregulowanie obowiązku sporządzania uzasadnień orzeczeń z urzędu w nowym rozporządzeniu wykonawczymPodstawą prawną do wydania nowego rozporządzenia wykonawczego był przepis art. 95m: „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej, w drodze rozporządzenia, wyda szczegółowe przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym” – ustawa z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 1997 r. nr 75, poz. 471.. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r.Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego w stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich, Dz.U. z 1998 r. nr 99, poz. 635. wprost nakładało na sąd dyscyplinarny obowiązek uzasadniania i doręczania z urzędu uzasadnień orzeczeń, od których przysługiwało odwołanie§ 29 rozporządzenia: ust. 1: „Sąd dyscyplinarny z urzędu uzasadnia na piśmie orzeczenie, od którego przysługuje odwołanie, oraz orzeczenie wydane w drugiej instancji”; ust. 2: „Uzasadnienie orzeczenia powinno być sporządzone na piśmie w ciągu 14 dni”; ust. 3: „Odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom, a jeżeli ustanowiono obrońcę lub pełnomocnika strony – odpis orzeczenia doręcza się obrońcy lub pełnomocnikowi”..

Kolejna nowelizacja prawa o adwokaturze, z 29 marca 2007 r.Ustawa z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2007 r. nr 80, poz. 540., derogowała podstawę prawną obowiązywania powyższego rozporządzeniaRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r. utraciło moc 9 czerwca 2007 r. w zw. z art. 1 pkt 23 wskazanej ustawy o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze.. Ustawodawca zrezygnował z regulowania postępowania w sprawach dyscyplinarnych adwokatów w akcie wykonawczym na rzecz ustawy. Do działu VIII „Odpowiedzialność dyscyplinarna” dodał nowe przepisy, w tym art. 88a w brzmieniu obecnie obowiązującym, a wielokrotne odesłania do przepisów Kodeksu postępowania karnego zastąpił ogólną klauzulą odsyłającą z art. 95n.

Podsumowując, należy stwierdzić, że analiza porównawcza powyżej przedstawionych uregulowań, funkcjonujących od 1932 r., pozwala na sformułowanie jednoznacznego wniosku. We wszystkich przytoczonych regulacjach ustawodawca obowiązek sporządzania i doręczania z urzędu uzasadnienia orzeczenia wyrażał expressis verbis. Czynił to albo w ustawie, albo w rozporządzeniu wykonawczym do niej. Dopiero nowelizacja z roku 2007 przyniosła w tym zakresie zmiany. Ustawodawca, uchylając podstawę prawną obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1983 r.Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1983 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego przeciwko adwokatom i aplikantom adwokackim, Dz.U. z 1983 r. nr 68, poz. 307., zrezygnował z regulacji postępowania dyscyplinarnego aktem wykonawczym, w tym z przepisu nakazującego sporządzanie z urzędu uzasadnień orzeczeń kończących postępowanie. Uchylenie przepisów rozporządzenia i brak w ustawie poa wyrażonego wprost obowiązku sądu dyscyplinarnego w postaci sporządzania uzasadnień z urzędu, przy jednoczesnym dodaniu (tą samą nowelizacją) przepisu uprawniającego do skorzystania ze zwykłego środka zaskarżenia z odesłaniem, w kwestiach nieuregulowanych, do przepisów k.p.k., można interpretować dwojako:

• albo ustawodawca celowo kwestii tej nie uregulował i odesłał w tej materii do przepisów k.p.k.,
• albo uznał, że obowiązek sporządzania uzasadnień z urzędu można zdekodować z treści przepisu art. 88a.

Mając na uwadze powyżej przedstawioną analizę porównawczą, można jednak przyjąć, że obecnie obowiązujący przepis art. 88a poa nie reguluje kwestii trybu i terminu sporządzania oraz doręczania uzasadnień orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne. Jest przepisem regulującym dalszy etap postępowania międzyinstancyjnego.

4. Analiza porównawcza uregulowań rzeczonej materii w aktach regulujących odpowiedzialność dyscyplinarną osób wykonujących inne zawody prawnicze

Dla dokonywanej wykładni nieodzowne jest też porównanie rozwiązań zawartych w ustawach regulujących odpowiedzialność dyscyplinarną radców prawnych oraz notariuszy, albowiem ustawodawca nowelizacją z 2007 r.Ustawa z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2007 r. nr 80, poz. 540. wprowadził także w tych aktach zmiany.

W ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych Tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. nr 10, poz. 65.prawodawca również zrezygnował z normowania postępowania dyscyplinarnego aktem podustawowymNowelizacją uchylono podstawę prawną obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad i trybu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do radców prawnych i aplikantów radcowskich, Dz.U. nr 27, poz. 138.. Dodał do ustawy nowe przepisy i wprowadził ogólną klauzulę o odpowiednim zastosowaniu, w zakresie nieuregulowanym ustawą, przepisów Kodeksu postępowania karnego. W kwestii będącej przedmiotem zainteresowania dodano przepis art. 70⁴ o treści prawie identycznej jak w poaArt. 704 ustawy: „Od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie w sprawie odwołanie przysługuje stronom oraz Ministrowi Sprawiedliwości w terminie 14 dni od dnia doręczenia odpisu orzeczenia albo postanowienia, wraz z uzasadnieniem i pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania”.. Jednocześnie nie przeniesiono do ustawy, z uchylanego rozporządzeniaRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad i trybu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do radców prawnych i aplikantów radcowskich, Dz.U. nr 27, poz. 138., przepisuTamże, § 38: „1. Niezwłocznie po głosowaniu sąd dyscyplinarny sporządza orzeczenie na piśmie. Po podpisaniu orzeczenia przez sąd orzekający przewodniczący ogłasza je stronom, przytaczając ustnie najważniejsze motywy orzeczenia. 2. W sprawie szczególnie zawiłej sąd dyscyplinarny może odroczyć wydanie orzeczenia na czas nie przekraczający 7 dni. 3. Sąd dyscyplinarny z urzędu uzasadnia orzeczenia i postanowienia, od których przysługuje odwołanie. 4. Uzasadnienie orzeczenia powinno być sporządzone na piśmie w terminie 14 dni od jego ogłoszenia, po czym odpis orzeczenia sądu dyscyplinarnego wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom, a jeżeli ustanowiono obrońcę lub pełnomocnika strony – obrońcy lub pełnomocnikowi”. o obowiązku sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń z urzędu. Z uzasadnienia do projektu nowelizacji Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 884.można jednakże wywnioskować, że był to zabieg celowy.

Ustawodawca świadomie analizowanej kwestii nie uregulował w akcie podstawowym, a odesłał w tej materii do przepisów k.p.k. Ustawodawca precyzyjnie wysłowił obowiązek sądu sporządzania uzasadnień orzeczeń w ustawie Prawo o notariacieUstawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158.. Mimo istnienia przepisu statuującego uprawnienie do skorzystania ze zwykłego środka zaskarżenia od orzeczeń sądu dyscyplinarnego pierwszej instancjiTamże, art. 63 § 1: „Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji przysługuje obwinionemu, rzecznikowi dyscyplinarnemu oraz Ministrowi Sprawiedliwości odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Odwołanie wnosi się do sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji. Odwołanie powinno być przesłane w terminie 7 dni od dnia jego wpływu wraz z aktami do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji”. dodatkowo expressis verbis nałożył na ten sąd obowiązek sporządzenia uzasadnienia z urzędu w terminie 7 dni od ogłoszenia, a następnie obowiązek jego doręczeniaTamże, art. 62: „§ 1. Uzasadnienie orzeczenia sądu dyscyplinarnego sporządza się na piśmie w terminie 7 dni od ogłoszenia orzeczenia. § 2. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu”. Por. K. Dudka, Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym notariuszy, „Rejent” 2010, wydanie specjalne, s. 206.. Przepis uprawniający do złożenia odwołania został zatem potraktowany jako przepis następczy, regulujący dalszy etap postępowania międzyinstancyjnego.

Podobnie uczyniono w postępowaniu dyscyplinarnym wobec sędziów i prokuratorów. W ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnychUstawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej: u.s.p.), Dz.U. z 2001 r. nr 98, poz. 1070 ze zm. obowiązek sporządzania uzasadnień orzeczeń, również mimo przepisu uprawniającego do złożenia odwołaniaTamże, art. 121 § 1: „Od wydanych w pierwszej instancji wyroków sądu dyscyplinarnego oraz postanowień i zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku przysługuje odwołanie obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu, a także Krajowej Radzie Sądownictwa i Ministrowi Sprawiedliwości”., został sformułowany wprost w art. 127 u.s.p.Art. 127 u.s.p.: „Rozstrzygnięcia zapadające w toku postępowania dyscyplinarnego wymagają z urzędu uzasadnienia na piśmie i doręczenia ich stronom. Wyroki oraz postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku doręcza się także Krajowej Radzie Sądownictwa i Ministrowi Sprawiedliwości”. Rozstrzygnięcia zapadające w toku postępowania dyscyplinarnego wymagają z urzędu uzasadnienia na piśmie i doręczenia ich stronomZob. też. W. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów. Komentarz, Warszawa 2005, s. 127; Postanowienie SN-IK z 21 października 2008 r., VI KZ 2/2008, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego” 2008, poz. 142..

Podobnie czyni ustawodawca w ustawie o prokuraturzeUstawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. nr 270, poz. 1599.. Przepis uprawniający do złożenia odwołania od orzeczenia sądu dyscyplinarnego wydanego w pierwszej instancji Tamże, art. 83 ust. 1: „Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego wydanego w pierwszej instancji przysługuje odwołanie obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu. Odwołanie powinno być rozpoznane w terminie 7 dni od dnia jego wpływu do Odwoławczego Sądu Dyscyplinarnego”.został poprzedzony przepisem wprost formułującym obowiązek sporządzenia na piśmie i doręczenia uzasadnieńTamże, art. 82: „1. Uzasadnienie orzeczenia sądu dyscyplinarnego sporządza się na piśmie w terminie siedmiu dni od ogłoszenia orzeczenia. 2. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu”..

Konkludując, należy stwierdzić, że ustawodawca w postępowaniu dyscyplinarnym wobec adwokatów nie wysłowił wprost obowiązku sporządzania uzasadnień orzeczeń z urzędu, tak jak to uczynił w postępowaniu wobec osób wykonujących takie zawody prawnicze, jak notariusz, sędzia czy prokurator. Skoro tego obowiązku nie sformułował wprost, podczas gdy uczynił to w innych ustawach regulujących odpowiedzialność dyscyplinarną, to obowiązku tego nie należy domniemywać, a uznać, że powyższa kwestia nie została przez ustawodawcę uregulowana w akcie podstawowym, i odpowiednio zastosować przepisy k.p.k.

5. Uzasadnienie nowelizacji przez jej autora

Ciekawy kontekst interpretacyjny stanowi też uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej Projekt ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw.przepisy działu VIII poa. W uzasadnieniu tym jego autorzy opisują przede wszystkim ogólny cel nowelizacji i argumenty na rzecz zwiększenia uprawnień nadzorczych Ministra Sprawiedliwości. W tym kontekście wyjaśniano też potrzebę dodania do poa przepisu art. 88a.

W uzasadnieniu wskazywano, że celem nowelizacji Uzasadnienie rządowego projektu ustawy, druk sejmowy nr 884.jest rozszerzenie kompetencji nadzorczych Ministra Sprawiedliwości nad samorządami prawniczymi oraz zagwarantowanie ministrowi efektywnego sprawowania nadzoru nad postępowaniem dyscyplinarnym już na wcześniejszych jego etapach (do tej pory ministrowi przysługiwała tylko kasacja od orzeczeń Wyższego Sądu Dyscyplinarnego).

W zakresie postępowania dyscyplinarnego wobec adwokatów przyznano ministrowi uprawnienie do polecania wszczęcia postępowania przed sądem dyscyplinarnym (art. 90 ust. 2 poa, uprawnienie to zostało uznane przez TK za niekonstytucyjneZob. wyrok TK z dnia 1 grudnia 2009 r., K 4/2008, OTK ZU 2009, nr 11A, poz. 162.), a dodanym art. 88a poa – prawo do złożenia odwołania od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne (uprawnienie to wcześniej przysługiwało tylko stronom). To ostatnie miało wynikać z prawa ministra do polecania wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, prawa wglądu do akt i żądania informacji o wynikach postępowania.

Interesujące jest natomiast uzasadnienie autorów w odniesieniu do zmian w zakresie postępowania dyscyplinarnego w sprawach radców prawnych. W uzasadnieniu projektu zmian znalazło się sformułowanie: „projekt przewiduje przeniesienie zapisów rozporządzenia Chodzi o przywoływane już wyżej rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad i trybu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do radców prawnych i aplikantów radcowskich, Dz.U. nr 27, poz. 138.do ustawy o radcach prawnych oraz ujednolicenie zasad postępowania [dyscyplinarnego – A. K.-L.], zgodnie z kierunkiem zmian wprowadzanych do Prawa o adwokaturze”.

Konkludując, należy stwierdzić, że skoro zakładano przeniesienie przepisów regulujących postępowanie dyscyplinarne, niektóre przepisy do ustawy przeniesiono, a inne nie (w tym przepisu § 38 ust. 3 i 4, nakazującego doręczanie i sporządzanie uzasadnień z urzędu), to świadomie zrezygnowano z tych przepisów i zawartych w nich regulacji. W kwestiach nieuregulowanych odesłano do przepisów k.p.k.

Skoro kierunek zmian w obu aktach (ustawie o radcach prawnych i ustawie Prawo o adwokaturze) był tożsamy, w obu przenoszono przepisy zawarte w rozporządzeniach do ustaw, to per analogiam można przyjąć, że również do poa celowo nie przeniesiono niektórych przepisów, w tym przepisu regulującego obowiązek sporządzania uzasadnień z urzędu, i odesłano w tej materii do przepisów k.p.k.

I już niejako na marginesie można podkreślić, że tą samą nowelizacją, w ustawie o notariacie, obok uprawnienia do złożenia odwołania utrzymano wyrażony expressis verbis obowiązek uzasadniania orzeczeń z urzędu.

6. Domniemanie obowiązku sporządzania z urzędu uzasadnień orzeczeń i postanowień kończących postępowanie z treści art. 88a poa

Jak wykazano powyżej, obowiązek sądu dyscyplinarnego w postaci sporządzania z urzędu uzasadnień orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne oraz ich doręczania uprawnionym podmiotom nie wynika expressis verbis z przepisu art. 88a poa. Obowiązek ten można ewentualnie domniemywać z treści powyższego przepisu. Interpretacja taka nie może się jednak ostać, a przemawiają za tym poniższe argumenty:

a) W uzasadnieniu projektu zmian prawa o adwokaturze wskazywano, że celem dodania do ustawy omawianego przepisu było umożliwienie Ministrowi Sprawiedliwości skorzystania ze zwykłego środka zaskarżenia wobec orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne. Uprawnienie to, zaliczone przez ustawodawcę do uprawnień nadzorczych, należy rozpatrywać w kontekście art. 3 ust. 2 poaArt. 3 ust. 2 poa: „Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór nad działalnością samorządu w zakresie i formach określonych ustawą”., wyznaczającego granice konkretnych uprawnień nadzorczych ministra. Przepis wymaga, aby nie tylko zakres, ale i forma uprawnień nadzorczych ministra były określone ustawą.

W kontekście tym, na tle art. 13a poaArt. 13a poa: „Organy adwokatury oraz organy izb adwokackich przesyłają Ministrowi Sprawiedliwości odpis każdej uchwały w terminie 21 dni od daty jej podjęcia”., głos zabrał też Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 1 grudnia 2009 r.Wyrok TK z 1 grudnia 2009 r., K 4/2008, OTK ZU 2009, nr 11A, poz. 162., badając konstytucyjność tego przepisu, statuującego obowiązek przesyłania Ministrowi Sprawiedliwości uchwał organów adwokatury oraz organów izb adwokackich, Trybunał zajął stanowisko, które ma nieodzowne znaczenie dla egzegezy omawianego przepisu art. 88a poa. Trybunał Konstytucyjny uznał bowiem, że „obowiązki obywateli i ich zrzeszeń, w tym również korporacji zawodowych w stosunku do państwa i jego organów nie mogą być domniemywane”, a contrario winny być nakładane wprost. Per analogiam można powyższą tezę zastosować do egzegezy przepisu art. 88a i przyjąć, że jeśli zamiarem ustawodawcy było zobowiązanie sądu do sporządzania uzasadnień orzeczeń z urzędu, to winien wyrazić to wprost. Z obecnego brzmienia przepisu art. 88a obowiązku sądu dyscyplinarnego w postaci sporządzania i doręczania uzasadnień z urzędu nie można domniemywać.

Niewystarczające jest bowiem założenie, że skoro ustawodawca sformułował uprawnienie do złożenia odwołania, to prawne gwarancje umożliwiające jego pełną realizację nie muszą być wyrażone expressis verbis, a można je domniemywać (wykładnia z celu na środki).

b) Interpretowany przepis art. 88a nie jest jedynym przyznającym ministrowi uprawnienia nadzorcze, do realizacji których niezbędne jest przesłanie mu określonych dokumentówRozważono tu tylko uprawnienie ministra, albowiem poddawany analizie przepis był, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, wprowadzony właśnie w celu nadania ministrowi uprawnienia do wnoszenia odwołania.. W większości przypadków obowiązek doręczenia tych dokumentów jest jednak sformułowany wprost.

Przepis art. 14 ust. 1 poaArt. 14 ust. 1: „Minister Sprawiedliwości zwraca się do Sądu Najwyższego o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał organów adwokatury i organów izb adwokackich w terminie 3 miesięcy od dnia ich doręczenia. Jeżeli zaskarżona uchwała rażąco narusza prawo, termin ten wynosi 6 miesięcy”., uprawniający do zaskarżenia sprzecznych z prawem uchwał organów adwokatury i organów izb adwokackich, poprzedzono sformułowanym w art. 13a obowiązkiem ich przesłania ministrowi w terminie 21 dni od daty podjęcia. Przykład ten jest znamienny, albowiem art. 13a został dodany Zob. art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2007 r. nr 80, poz. 540.do poa tą samą nowelizacją, co poddawany egzegezie art. 88a, a dodano go właśnie w celu wyeliminowania podobnych problemów interpretacyjnychW uzasadnieniu wskazywano, że art. 13a został dodany w celu usunięcia wątpliwości co do terminu i konieczności przesyłania Ministrowi Sprawiedliwości każdej uchwały podjętej przez organy adwokatury albo organy izb adwokackich. Zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 884).. Przed nowelizacją przepis uprawniał Ministra Sprawiedliwości do wystąpienia do Sądu Najwyższego o uchylenie sprzecznej z prawem uchwały organów adwokatury, ale bez wyraźnie sformułowanego obowiązku doręczenia uchwały w określonym terminiePor. pkt 4 uzasadnienia wyroku TK z 1 grudnia 2009 r., K 4/2008, OTK ZU 2009, nr 11A, poz. 162..

Również uprawnienie z art. 69a ust. 1 poa Art. 69a ust. 1: „Wpis na listę adwokatów lub aplikantów adwokackich uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie podpisze sprzeciwu od wpisu w terminie 30 dni od dnia doręczenia uchwały wraz z aktami osobowymi kandydata. W przypadku, o którym mowa w art. 69 ust. 2, bieg terminu liczy się wówczas od dnia ponownego doręczenia uchwały wraz z aktami osobowymi. Minister Sprawiedliwości wyraża sprzeciw w formie decyzji administracyjnej”.do zgłoszenia sprzeciwu od wpisu na listę adwokatów lub aplikantów adwokackich zostało poprzedzone wyrażonym w art. 69 ust. 1Art. 69 ust. 1: „Okręgowa rada adwokacka przesyła wraz z aktami osobowymi do Ministra Sprawiedliwości w terminie 30 dni każdą uchwałę o wpisie na listę adwokatów oraz każdą uchwałę o wpisie na listę aplikantów adwokackich. Okręgowa rada adwokacka w terminie 30 dni zawiadamia Ministra Sprawiedliwości o każdej uchwale o odmowie wpisu na listę adwokatów oraz o każdej uchwale o odmowie wpisu na listę aplikantów adwokackich”. obowiązkiem ich przesłania w terminie 30 dni.

W ramach postępowania dyscyplinarnego można natomiast przytoczyć uprawnienie ministra do wglądu do akt postępowania dyscyplinarnegoArt. 95b: „Ministrowi Sprawiedliwości oraz osobom przez niego upoważnionym przysługuje w każdym stadium postępowania prawo wglądu do akt i żądania informacji o wynikach postępowania dyscyplinarnego, jak również prawo żądania prawomocnych orzeczeń dyscyplinarnych wraz z aktami sprawy”., uzupełnione spoczywającym na rzeczniku dyscyplinarnym obowiązkiem doręczenia Ministrowi odpisu postanowienia o wszczęciu dochodzenia oraz poinformowania o wniesieniu do sądu dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub o skierowaniu wniosku o ukaranie do dziekana okręgowej rady adwokackiejArt. 93a: „Rzecznik dyscyplinarny doręcza Ministrowi Sprawiedliwości odpisy postanowień o wszczęciu dochodzenia oraz informuje Ministra Sprawiedliwości o wniesieniu do sądu dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub o skierowaniu wniosku o ukaranie do dziekana okręgowej rady adwokackiej”.. Jednoznacznie sformułowany jest też obowiązek doręczania Ministrowi odpisu prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnegoArt. 95ł ust. 1: „Sąd dyscyplinarny przesyła odpis prawomocnego orzeczenia właściwej radzie adwokackiej – do wykonania, a Ministrowi Sprawiedliwości i Naczelnej Radzie Adwokackiej – do wiadomości” – brzmienie przepisu nadane (wcześniej nie było tego obowiązku) ustawą z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2007 r. nr 80, poz. 540..

Powyższe przykłady wskazują, że ustawodawca, przyznając Ministrowi Sprawiedliwości określone uprawnienie nadzorcze, wprost zobowiązywał organy samorządu zawodowego adwokatów do określonego działania (doręczania stosownych dokumentów). Czynił to w zakresie potrzebnym do realizacji posiadanego uprawnienia nadzorczego.

Wobec powyższego, zakładając racjonalność i konsekwencję działań ustawodawcy, można wywodzić, że skoro prawodawca nie sformułował wprost obowiązku sporządzania uzasadnień z urzędu i przesyłania ich Ministrowi Sprawiedliwości, podczas gdy zobowiązał organy samorządu do przesyłania innych dokumentów służących realizacji przez ministra jego uprawnień nadzorczych, to zamiarem ustawodawcy nie było konstruowanie takiego nakazu.

Jeśli intencja ustawodawcy była inna, to konstrukcja przepisu art. 88a poa zamiaru tego nie wysławia.

c) Minister Sprawiedliwości może skutecznie złożyć odwołanie od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie zarówno wtedy, gdy treść rozstrzygnięcia wraz z uzasadnieniem zostanie mu doręczona z urzędu, jak i wtedy, gdy będzie zobligowany do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia.

Z przytoczonych wyżej uprawnień nadzorczych Ministra Sprawiedliwości wynika, że jest on informowany o każdym wszczętym postępowaniu, ma prawo wglądu do akt, i to na każdym etapie postępowania, a jeśli dochodzenie wszczęto na jego wniosek, korzysta z prawa stronyZob. art. 90 ust. 2 i 2a: „2. Minister Sprawiedliwości może polecić wszczęcie dochodzenia przeciwko adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu. 2a. W wypadku określonym w ust. 2 Ministrowi Sprawiedliwości przysługują prawa strony”.. Jeśli zatem Minister jest zainteresowany postępowaniem, to bez przeszkód może zapoznać się z treścią wydanego orzeczenia lub postanowienia i skorzystać z uprawnienia do złożenia odwołania.

d) Na rzecz przyjęcia stanowiska, że uzasadnienie każdorazowo winno być sporządzane z urzędu, nie przemawia argument z możliwości przedłużenia trwania postępowania dyscyplinarnego, a w konsekwencji groźby jego przedawnienia. Jeśli bowiem założyć, że obowiązek doręczenia odpisu orzeczenia, i to wraz z uzasadnieniem, wprost wynika z analizowanego przepisu, to przepis ten nie określa terminu, w którym obowiązek ten winien być zrealizowany. A tak długo, jak sąd nie doręczy orzeczenia z uzasadnieniem, bieg terminu do jego zaskarżenia nie może się rozpocząć i zarówno strony, jak i Minister nie mogliby skorzystać z przysługujących im uprawnień. Postępowanie ulegałoby przedłużeniu. Podobnie będzie przy założeniu, że uzasadnienie powinno zostać w powyższej sytuacji sporządzone niezwłocznie.

7. Odpowiednie zastosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego

Z poczynionych powyżej ustaleń nasuwają się następujące wnioski:

• przepis art. 88a ustawy Prawo o adwokaturze nie precyzuje, czy uzasadnienie orzeczeń i postanowień kończących postępowanie winno być sporządzone przez sąd dyscyplinarny z urzędu, czy na wniosek; jest to przepis regulujący dalszy etap postępowania międzyinstancyjnego, wskazujący podmioty uprawnione do złożenia odwołania i 14-dniowy termin, liczony od doręczenia odpisu orzeczenia albo postanowienia wraz z uzasadnieniem;
• brak uregulowania rozważanej materii w ww. dziale VIII ustawy Prawo o adwokaturze obliguje, w myśl jej art. 95n, do odpowiedniego zastosowania przepisów k.p.k.

Konkluzje te uprawniają do egzegezy przepisu art. 88a poa w zw. z art. 95n poa. Interpretację poprzedzono krótkim, aczkolwiek istotnym dla jasności poniższych wywodów, nawiązaniem do ustaleń poczynionych w części I niniejszego artykułu.

W przypadku interpretacji przepisu podstawowego (art. 88a poa) w związku z przepisem odsyłającym (art. 95n poa) z zastrzeżeniem odpowiedniości podmiot stosujący prawo winien poczynić kilka ustaleń (etapy wykładni przepisów odsyłających z zastrzeżeniem „odpowiedniości”). Zidentyfikować przepis odsyłający oraz ustalić, czy interesująca kwestia nie jest uregulowana w dziale „Odpowiedzialność dyscyplinarna”. Dopiero bowiem brak stosownej regulacji stwarza konieczność odpowiedniego zastosowania przepisów k.p.k. (ustalenia te już wyżej poczyniono). Kolejne etapy to ustalenie przepisów odniesienia, tj. przepisów Kodeksu postępowania karnego, które mogą być adekwatne do uzupełnienia brakującego uregulowania, ocena przydatności zidentyfikowanych przepisów i ewentualna ich modyfikacja. Ostatni – to zdekodowanie normy prawnej z przepisu podstawowego, tj. art. 88a poa, uzupełnionego o konkretny przepis (przepisy) k.p.k.

Przechodząc już do etapu ustalenia, które z przepisów k.p.k. mogą być odpowiednio zastosowane (selekcja przepisów odniesienia) do rozważanej sytuacji procesowej, należy zauważyć, że ustawa Prawo o adwokaturze dzieli zapadające przed sądem dyscyplinarnym rozstrzygnięcia na orzeczenia i postanowienia. Wskazuje, że te pierwsze mogą być wydane w zasadzie jedynie na rozprawieArt. 95: „1. Sąd dyscyplinarny orzeka na rozprawie lub na posiedzeniu. 2. Rozstrzygnięcia sądu dyscyplinarnego zapadają w formie orzeczeń lub postanowień. Orzeczenie może być wydane jedynie na rozprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”., bez określenia, w jakich dokładnie sytuacjach procesowych powinny być ferowane orzeczenia, a w jakich postanowienia. Odpowiednio zastosowane w tym względzie przepisy k.p.k. oraz stanowisko Sądu Najwyższego, w myśl którego „jeśli w określonym układzie procesowym ustawa karnoprocesowa nakazuje wydać wyrok, to w takim samym układzie procesowym w adwokackim postępowaniu dyscyplinarnym powinno zapaść orzeczenie”Postanowienie SN-IK z 30 lipca 2008 r., SDI 18/2008, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego” 2008, poz. 106. Zob. też część I niniejszego artykułu nt. orzecznictwa Sądu Najwyższego w aspekcie odpowiedniego stosowania przepisów k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym w sprawach adwokatów., prowadzi do następujących konkluzji.

Odpowiednikiem orzeczenia w adwokackim postępowaniu dyscyplinarnym jest wyrok wydawany w myśl przepisów k.p.k. (przy założeniu takiego samego układu procesowego). Zasady dotyczące uzasadniania wyroków można odpowiednio stosować do uzasadniania orzeczeń dyscyplinarnych Wnioski z art. 95 poa oraz uzasadnienia SN do postanowienia z 30 lipca 2008 r. w sprawie SDI 18/2008, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i w sprawach skarg na przewlekłość postępowania karnego” 2008, poz. 106.i a contrario tam, gdzie k.p.k. wymaga wydania postanowienia, winno ono zapaść w adwokackim postępowaniu dyscyplinarnym.

Wobec powyższych ustaleń przepisami procedury karnej, które w interesującym nas aspekcie należałoby wziąć pod uwagę, są przede wszystkim art. 422 k.p.k.Art. 422 k.p.k.: „§ 1. W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona, podmiot określony w art. 416, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony, wymienionego podmiotu oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa się na piśmie. Wniosek niepochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy. § 2. Dla oskarżonego pozbawionego wolności, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, termin wymieniony w § 1 biegnie od daty doręczenia mu wyroku. § 3. Prezes sądu odmawia przyjęcia wniosku złożonego przez osobę nieuprawnioną lub po terminie. Na zarządzenie prezesa przysługuje zażalenie”.  – ustanawiający regułę doręczania uzasadnienia wyroku na złożony w ustawowym terminie wniosek strony, i to nawet wówczas, kiedy uzasadnienie to sporządza się z urzędu, art. 423 k.p.k.Art. 423 k.p.k.: „§ 1. Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu – od daty ogłoszenia wyroku; w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony. § 1a. W wypadku złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku w części odnoszącej się do niektórych oskarżonych sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych tylko części wyroku, których wniosek dotyczy. § 2. Wyrok z uzasadnieniem doręcza się stronie i podmiotowi, o którym mowa w art. 416, które złożyły wniosek na podstawie art. 422. Przepis art. 100 § 5 stosuje się”. – określający termin do sporządzenia uzasadnienia, art. 114 k.p.k.Art. 114 k.p.k.: „§ 1. Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie. § 2. Zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zdanie to zaznacza się przy podpisywaniu uzasadnienia. § 3. Jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika”. i art. 445 § 2 k.p.k.Art. 445 k.p.k.: „§ 1. Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. § 2. Apelacja wniesiona przed upływem terminu złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wywołuje skutki określone w art. 422 i podlega rozpoznaniu; apelację taką można uzupełnić w terminie określonym w § 1”. – formułujące obowiązek sporządzania uzasadnienia z urzędu, art. 98 k.p.k.Art. 98 k.p.k.: „§ 1. Uzasadnienie postanowienia sporządza się na piśmie wraz z samym postanowieniem. § 2. W sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn można odroczyć sporządzenie uzasadnienia postanowienia na czas do 7 dni. § 3. Nie wymaga uzasadnienia dopuszczenie dowodu, jak również uwzględnienie wniosku, któremu inna strona nie sprzeciwiła się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu”. – dotyczący uzasadniania postanowień oraz art. 100 k.p.k.Art. 100 k.p.k.: „§ 1. Orzeczenie lub zarządzenie wydane na rozprawie ogłasza się ustnie. § 2. Orzeczenie lub zarządzenie wydane poza rozprawą należy doręczyć prokuratorowi, a także stronie i osobie nie będącej stroną, którym przysługuje środek zaskarżenia, jeżeli nie brali oni udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu; w innych wypadkach o treści orzeczenia lub zarządzenia należy powiadomić strony. § 3. Wyrok zapadły na posiedzeniu oraz postanowienie z uzasadnieniem w wypadku wskazanym w art. 98 § 2 doręcza się stronom. § 4. Jeżeli ustawa nie zwalnia od równoczesnego sporządzenia uzasadnienia, orzeczenie doręcza się lub ogłasza wraz z uzasadnieniem; w wypadku określonym w art. 98 § 2 po ogłoszeniu postanowienia podaje się ustnie najważniejsze powody rozstrzygnięcia. § 5. Jeżeli sprawę rozpoznano z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa, zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie, że uzasadnienie zostało sporządzone. § 6. Po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu. Oskarżonego, o którym mowa w art. 335 lub 387, należy także pouczyć o treści art. 443 w związku z art. 434 § 3”., obligujący do doręczania orzeczeń.

W myśl wskazanych przepisów Kodeks postępowania karnego przewiduje obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji zasadniczo na wniosek stron, a z urzędu w każdym wypadku, gdy zostanie zgłoszone zdanie odrębne oraz kiedy osoba uprawniona, nie żądając uzasadnienia wyroku na piśmie, wniesie apelację. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku uprawniony podmiot winien złożyć na piśmie w zawitym siedmiodniowym terminie od daty ogłoszenia wyrokuJeśli jest to wyrok warunkowo umarzający postępowanie wydany na posiedzeniu, termin ten biegnie od daty jego ogłoszenia, chyba że zaistniały okoliczności określone w art. 422 § 2 k.p.k. Por. art. 341 § 5 k.p.k., art. 422 § 1 k.p.k., art. 100 § 3 k.p.k. oraz uchwałę SN z 25 marca 2004 r., I KZP 46/2003, LexPolonica nr 366238., a jeśli oskarżony jest pozbawiony wolności, nie miał obrońcy i nie był obecny podczas ogłaszania wyroku – od daty doręczenia mu wyrokuZob. art. 422 § 2 k.p.k. w zw. z art. 419 § 2 k.p.k. Por. postanowienie SN-IK z dnia 29 października 2010 r., III KZ 76/2010, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych” 2010, poz. 2122.. Wniosek o doręczenie uzasadnienia trzeba złożyć także wtedy, gdy sąd sporządza uzasadnienie z urzędu.

Na sądzie spoczywa też obowiązek doręczania z urzędu odpisów wyroków. Ma to miejsce w odniesieniu do wyroku zaocznegoW tym wypadku termin do złożenia wniosku biegnie dla oskarżonego i jego obrońcy od daty doręczenia wyroku z urzędu – art. 482 § 1 k.p.k., wyroku wydanego na posiedzeniu Wyrok podlega zawsze doręczeniu stronom i ich przedstawicielom procesowym (art. 100 § 3 in principio), a także pokrzywdzonemu w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie (art. 342 § 5 k.p.k.), niezależnie od stawiennictwa na posiedzeniu.oraz wyroku, przy ogłoszeniu którego nie był obecny oskarżony pozbawiony wolności, a niemający obrońcyArt. 419 § 2 k.p.k.: „W przypadku gdy oskarżony pozbawiony wolności nie został doprowadzony na ogłoszenie wyroku, ale miał obrońcę, który jednak nie stawił się na jego ogłoszeniu, termin dla oskarżonego i obrońcy biegnie od daty ogłoszenia wyroku”.. Należy też podkreślić, że o ile wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia nie zobowiązuje strony do wniesienia apelacji, o tyle brak takiego wniosku uniemożliwia skorzystanie z tego środka zaskarżenia. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy uprawniony podmiot w terminie do złożenia wniosku wniesie apelacjęArt. 445 § 2 k.p.k.. Ponadto przy doręczaniu wyroku z uzasadnieniem stronom stosuje się art. 140 k.p.k.Art. 140 k.p.k.: „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom”., nakazujący doręczyć go również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom.

W przypadku postępowania przed sądami wojskowymi zasadą jest sporządzanie przez sądy wojskowe pierwszej instancji uzasadnień wyroków z urzędu (z wyjątkiem wyroków uwzględniających wniosek z art. 335 k.p.k. lub 387 k.p.k.); reguła ta jest wyrażona expressis verbisZob. art. 672 k.p.k.: „Sąd wojskowy pierwszej instancji sporządza uzasadnienie wyroku z urzędu; nie dotyczy to wyroku uwzględniającego wniosek, o którym mowa w art. 335 lub 387”.. Obowiązek sporządzenia przez sąd uzasadnień z urzędu nie zwalnia jednak strony, która chce zaskarżyć wyrok, od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia (art. 422 § 1 zd. 2 w zw. z art. 646 k.p.k.).

Dostosowując powyższe, a obowiązujące w postępowaniu karnym, reguły sporządzania uzasadnień wyroków i postanowień (etap rekonstruowania norm z przepisów poa i przepisów k.p.k.) do postępowania dyscyplinarnego w sprawach adwokatów, dokonano odpowiedniej modyfikacji przepisów k.p.k. Kierowano się przy tym zasadą pierwszeństwa przepisów prawa o adwokaturze, ogólnymi zasadami odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów oraz specyfiką postępowania dyscyplinarnego, a w szczególności jego celemZob. uwagi poczynione w części ogólnej artykułu, dotyczące zasad dekodowania norm prawnych z przepisów podstawowych uzupełnionych o przepisy odniesienia..

Mając na uwadze udzielenie odpowiedzi na pytanie, kiedy sąd dyscyplinarny zobowiązany jest do sporządzania uzasadnień orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne z urzędu, a kiedy na wniosek, zdekodowano następujące normy:

• orzeczenie sądu dyscyplinarnego kończące postępowanie w sprawie sąd dyscyplinarny uzasadnia na wniosek uprawnionego podmiotu, tj. oskarżyciela (rzecznika dyscyplinarnego), obwinionego (adwokata lub aplikanta adwokackiego), obrońcy obwinionego, pokrzywdzonego oraz Ministra Sprawiedliwości (norma zdekodowana z przepisów art. 88a, art. 93Art. 93 poa: „1. Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są oskarżyciel, obwiniony i pokrzywdzony. 2. Oskarżycielem w postępowaniu jest rzecznik dyscyplinarny. 3. Obwinionym jest adwokat lub aplikant adwokacki, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne. 4. Pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem adwokata lub aplikanta adwokackiego określonym w art. 80”. , art. 90 ust. 2 i 2a poa w zw. z art. 422 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• sąd dyscyplinarny sporządza uzasadnienie orzeczenia w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu – od daty ogłoszenia orzeczenia; w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sądu dyscyplinarnego może przedłużyć ten termin na czas oznaczony (art. 423 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• sąd dyscyplinarny sporządza uzasadnienie orzeczenia z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, jeśli członek składu orzekającego zgłosi zdanie odrębne (art. 114 § 3 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• sąd dyscyplinarny sporządza uzasadnienie orzeczenia z urzędu, jeśli uprawniony podmiot, w terminie do złożenia wniosku o uzasadnienie, złożył odwołanie (art. 445 § 2 k.p.k. w zw. z art. 422 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• sąd dyscyplinarny z urzędu sporządza na piśmie uzasadnienie każdego postanowienia kończącego postępowanie w sprawie dyscyplinarnej (art. 98 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• w sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn sąd dyscyplinarny może odroczyć sporządzenie uzasadnienia postanowienia kończącego postępowanie na czas do 7 dni (art. 98 § 2 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• sąd dyscyplinarny z urzędu doręcza odpis orzeczenia, przy ogłoszeniu którego nie był obecny obwiniony pozbawiony wolności, a niemający obrońcy (art. 419 § 2 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• postanowienia kończące postępowanie dyscyplinarne sąd dyscyplinarny doręcza rzecznikowi dyscyplinarnemu, a także stronie i Ministrowi Sprawiedliwości, jeżeli nie brali oni udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu (art. 100 § 2 k.p.k. w zw. z art. 88a i 95n poa);
• postanowienia kończące postępowanie w sprawie sąd dyscyplinarny doręcza wraz z uzasadnieniem (art. 100 § 4 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• wniosek o doręczenie uzasadnienia orzeczenia uprawniony podmiot składa także wtedy, gdy sąd dyscyplinarny sporządza uzasadnienie z urzędu (art. 422 § 1 zd. 2 i 3 k.p.k. w zw. z art. 95n poa);
• w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia uprawniony podmiot może złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia orzeczenia, a jeśli obwiniony był pozbawiony wolności, nie miał obrońcy i nie był obecny podczas ogłaszania orzeczenia – od daty doręczenia mu orzeczenia (art. 422 § 1 k.p.k. w zw. z art. 419 § 2 k.p.k. w zw. z art. 95n poa).

Konkludując, sąd dyscyplinarny sporządza uzasadnienia orzeczeń kończących postępowanie dyscyplinarne na wniosek uprawnionego podmiotu, a z urzędu jedynie w dwóch przypadkach: jeśli członek składu orzekającego zgłosi zdanie odrębne oraz kiedy osoba uprawniona, nie żądając uzasadnienia wyroku na piśmie, wniesie odwołanie. Sąd dyscyplinarny z urzędu uzasadnia na piśmie każde postanowienie kończące postępowanie dyscyplinarne.

Wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia uprawniony podmiot powinien złożyć na piśmie w zawitym siedmiodniowym terminie od daty ogłoszenia orzeczenia, a jeśli obwiniony był pozbawiony wolności, nie miał obrońcy i nie był obecny podczas ogłaszania orzeczenia – od daty doręczenia mu orzeczenia. Obowiązek doręczania z urzędu odpisu orzeczenia następuje jedynie w odniesieniu do orzeczenia, przy ogłoszeniu którego nie był obecny obwiniony pozbawiony wolności, a niemający obrońcy.

Podsumowanie

W poddanym egzegezie przepisie art. 88a poa ustawodawca nie określił expressis verbis, czy obowiązek sporządzenia przez sąd dyscyplinarny uzasadnienia zapadłego orzeczenia lub postanowienia kończącego postępowanie następuje z urzędu, czy dopiero na wniosek uprawnionego podmiotu. Taką konkluzję można wysnuć z dokonanej wykładni językowej, analizy porównawczej uregulowań obowiązujących w tej mierze w aktach regulujących ustrój adwokatury od 1932 r., analizy regulacji rzeczonej materii w aktach normujących odpowiedzialność dyscyplinarną osób wykonujących inne zawody prawnicze (radców prawnych, notariuszy, sędziów i prokuratorów) oraz argumentów przemawiających na rzecz niemożności domniemania tego obowiązku z treści interpretowanego przepisu.

Dokonana interpretacja dała podstawę do uznania, że rzeczona materia nie została uregulowana w dziale VIII „Odpowiedzialność dyscyplinarna” poa, a to zobligowało do egzegezy art. 88a poa w zw. z jego art. 95n (przepisem odsyłającym z zastrzeżeniem odpowiedniości).

Przeprowadzona selekcja przepisów k.p.k., a następnie ich odpowiednia modyfikacja, posłużyły z kolei do zrekonstruowania z przepisów działu „Odpowiedzialność dyscyplinarna” norm prawnych pozwalających na ustalenie, kiedy sąd dyscyplinarny zobowiązany jest do sporządzenia uzasadnienia orzeczenia i postanowienia kończącego postępowanie dyscyplinarne z urzędu, a kiedy na wniosek.

Reasumując, z treści przepisu art. 88a poa nie wynika, że sąd dyscyplinarny zobowiązany jest do sporządzania i doręczania z urzędu uzasadnień rozstrzygnięć kończących postępowanie dyscyplinarne. Obowiązek sądu dyscyplinarnego w postaci sporządzania uzasadnienia orzeczenia będzie istniał, i to przy odpowiednim zastosowaniu przepisów k.p.k., tylko w dwóch wskazanych powyżej przypadkach.

Jeśli zatem zamierzeniem ustawodawcy jest zobowiązanie sądu dyscyplinarnego do  sporządzania z urzędu uzasadnień wszystkich orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne, to winien dokonać doprecyzowania treści art. 88a poa, np. w postaci dodania do niego art. 88a ust. 1 w brzmieniu: „Sąd dyscyplinarny z urzędu sporządza uzasadnienie orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne w terminie 14 dni od daty ogłoszenia”.