Artykuły
9/2017Pozycja prawna sądów i sędziów na gruncie regulacji konstytucyjnych od początku II Rzeczypospolitej do Konstytucji z 1997 r. w kontekście nadzoru administracyjnego nad sądami
Witold Jakimko Artykuł skupia się na niezawisłości sądów i sędziów w odniesieniu do kwestii władzy politycznej. Pytanie dotyczy tego, czy sędzia jest centralną postacią kultury prawnej, czy tylko ustami prawa?
Czy sędzia ma prawo nie brać pod uwagę opinii większości? Czy, gdy przepis jest niejasny lub niewystarczający, to wolno mu podjąć decyzję, biorąc pod uwagę przekonania większości? Autor przedstawia tło historyczne polskiego systemu konstytucyjnego od Konstytucji marcowej i Konstytucji kwietniowej do okresów lat 1944–1989 i wreszcie lat 1989–1997, kiedy to została przyjęta obecna Konstytucja.
Autor przedstawia poglądy wielu przedstawicieli teorii prawa konstytucyjnego. Poczynając od tych, którzy zdecydowanie poparli niezależność sądów, jak S. Wróblewski, podkreślając, że „Sąd musi przede wszystkim mieć pozytywną pewność, że tylko prawo obowiązujące ma być dla niego miarą w ocenie przypadku, że w tym względzie nie jest zależny od wskazówek czy tego czynnika, który sędziego powołał, czy jakiegokolwiek innego”. W artykule przytoczeni zostali także przeciwnicy niezależności sądów, tacy jak J.Firstenberg, który już w trakcie przygotowywania Konstytucji kwietniowej, odnosząc się do koncepcji monteskiuszowskiego podziału władzy, wyraźnie stwierdził, że „to najwyższy czas, aby ta sędziwa doktryna przeszła wreszcie na zasłużoną emeryturę”.
W okresie komunizmu Konstytucja wyposażyła sędziów w przywilej niezależności, aby działali zgodnie z interesami państwa ludowego, która to niezależności była ściśle zorientowana na cele polityczne reżimu, a zatem sama w sobie była sprzeczna. W 1989 r. system podziału władzy został przywrócony, a w następnych latach prawo konstytucyjne ewoluowało w celu zwiększenia gwarancji. Proces ten został uwieńczony przyjęciem Konstytucji z 1997 r.
Konkluzja z przedmiotowego artykułu płynie taka, że tylko niezależne sądy i niezawiśli sędziowie są organami państwa, które są w stanie sprawować sprawiedliwość jako trzecia władza równa pozostałym dwóm.