A rtykuł dotyczy sposobu uregulowania tajemnicy adwokackiej we włoskim kodeksie etyki adwokackiej. Przedstawieniu regulacji tego kodeksu towarzyszą odniesienia i porównania do polskich norm etycznych dotyczących obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przez adwokatów. W celu zapewnienia spójności wywodu pojawiają się równie niezbędne odniesienia do regulacji ustawowych we Włoszech i w Polsce. Omówiony zostaje zakres obowiązku, okoliczności i tryb zwolnienia z obowiązku oraz kwestia tajemnicy śledztwa adwokackiego, instytucji charakterystycznej dla włoskiego postępowania karnego. Główny wywód uzupełniany jest wybranymi przykładami z orzecznictwa dyscyplinarnego włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej.

„Tajemnica zawodowa jest zatem zasadniczym prawem i zarazem obowiązkiem adwokata”, można przeczytać w punkcie 2.3.1. Kodeksu etyki adwokatów Unii Europejskiej w tłumaczeniu adw. Ewy Stawickiej z 2003 r. E. Stawicka (tłumaczenie i przygotowanie), Kodeks etyki adwokatów Unii Europejskiej, „Palestra” 2003/3–4, s. 144–158. Chociaż tłumaczenie tego samego kodeksu, przyjęte przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych siedem lat później, posługuje się już w miejsce „tajemnicy zawodowej” pojęciem „poufności”, nie ulega wątpliwości, że doniosłość tajemnicy zawodowej, znanej już w starożytnym Rzymie M. Guillamón, L’obbligo di segreto professionale degli avvocati: problemi tra amministrazione pubblica e vita privata nella storia, „Studia Prawnoustrojowe” 2010/12, s. 110–113. , jest jednym z punktów wspólnych europejskiej etyki adwokackiej. Zważywszy, że prawo włoskie nie jest zbyt obficie opisywane w polskiej literaturze, warto przyjrzeć się, jak wygląda kwestia tajemnicy zawodowej w regulacji włoskiego kodeksu etyki adwokackiej, dokonując, gdzie to możliwe, odniesień i porównań z polskim jego odpowiednikiem.

Na początku trzeba zaznaczyć, że istnieje polska wersja językowa włoskiego kodeksu etyki adwokackiej autorstwa wspomnianej powyżej adw. Ewy Stawickiej E. Stawicka (tłumaczenie i przygotowanie), Kodeks etyczny adwokatury włoskiej, „Palestra” 2001/11–12, s. 115–130. . Nie jest ona niestety aktualna, została bowiem przygotowana i opublikowana w 2001 r., a od tego czasu zbiór norm etycznych dla włoskich adwokatów uległ znaczącemu przebudowaniu. Obecny kształt zawdzięcza on w lwiej części postanowieniom włoskiej ustawy 247/2012 Legge 31 dicembre 2012, n. 247, Nuova disciplina dell’ordinamento della professione forense – włoska ustawa z 31.12.2012 r., nr 247 – Nowa regulacja organizacji zawodu adwokackiego, dostępna w internetowej wersji włoskiego Dziennika Ustaw: https://www.gazzettaufficiale.it/eli/id/2013/01/18/13G00018/sg (dostęp: 15.06.2021 r.). , która oprócz zmian w numeracji jednostek systematyzacyjnych i redakcyjnych, zobowiązała Narodową Radę Adwokacką (Consiglio Nazionale Forense) m.in. do corocznego aktualizowania kodeksu etyki adwokackiej, jak również do wydania nowego kodeksu etyki adwokackiej w ciągu roku od wejścia w życie ustawy 247/2012, czyli od 2.02.2013 r. Narodowa Rada Adwokacka wypełniła ów obowiązek, przyjmując kodeks etyki adwokackiej w nowym kształcie i brzmieniu 31.01.2014 r.

Na marginesie warto dodać, że w art. 3 ust. 3 ustawy 247/2012 normy zawarte we włoskim kodeksie etyki adwokackiej zostały wyraźnie recypowane przez system prawa powszechnie obowiązującego, co rozwiało dotychczasowe wątpliwości co do ich charakteru. W orzecznictwie taki przełom miał miejsce dużo wcześniej, bowiem w orzeczeniu połączonych izb Sądu Kasacyjnego nr 8225 z 6.06.2002 r. Sąd Kasacyjny odrzucił wówczas apelację adwokata w sprawie przeciw Narodowej Radzie Adwokackiej, która nałożyła na niego sankcje dyscyplinarne za niepoinformowanie klienta o niekorzystnym rozstrzygnięciu sprawy, której dotyczyło jego zlecenie, przez co klient ów został obciążony kosztami sądowymi. Ukarany adwokat bronił się, utrzymując, że ma obowiązek informować klienta o wykonywaniu zlecenia, kiedy uzna to za stosowne lub wobec odpowiedniego pytania ze strony klienta. Sąd Kasacyjny nie podzielił argumentacji adwokata i oparł się na zasadzie lojalności wobec klienta, wynikającej z norm kodeksu etyki adwokackiej, orzekając słuszność zastosowanych sankcji dyscyplinarnych oraz stwierdzając, że zawarte w nim normy etyczne uzupełniają prawo ustawowe w odniesieniu do wykonywania działalności przez adwokata.

Uwagi terminologiczne

Krótkiego wyjaśnienia wymagają dwie kwestie związane z włoską praktyką prawną i terminologią używaną we włoskim kodeksie etyki adwokackiej. Po pierwsze, stosowane jest tam rozróżnienie pomiędzy stroną, której adwokat udziela pomocy prawnej (la parte assistita), które to pojęcie będzie tłumaczone jako „reprezentowany”, a klientem (il cliente), czyli osobą zlecającą usługi adwokatowi (może być to osoba trzecia powierzająca adwokatowi zlecenie na rzecz reprezentowanego i za jego zgodą). W tekście powyższe rozróżnienie będzie stosowane, gdy wynika tak z przepisów włoskiego kodeksu – z zasady jednak będzie używanie pojęcie „klient”.

We włoskim kodeksie używa się również pojęcia mandato, które dosłownie oznacza pełnomocnictwo lub zlecenie, jednak w kontekście norm etycznych oznacza ogół czynności zawodowych wykonywanych przez adwokata na rzecz reprezentowanego lub klienta. Dla ułatwienia lektury będzie ono tłumaczone jako „zlecenie adwokackie”.

Zakres obowiązku

Podobnie jak w polskim systemie prawa, tajemnica adwokacka jest uregulowana na poziomie ustawowym, a konkretnie w art. 6 ustawy 247/2012, natomiast włoskie kodeksy postępowania karnego i cywilnego zawierają liczne postanowienia określające tryb i okoliczności zwolnienia adwokata z obowiązku jej zachowania, jak również regulujące odpowiedzialność karną za wyjawienie objętych nią informacji. Tytułem przykładu, we włoskim postępowaniu karnym zagwarantowane jest adwokatowi prawo odmowy zeznań odnośnie do informacji, które uzyskał w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi (art. 200 Codice di Procedura Penale Codice di Procedura Penale – włoski kodeks postępowania karnego, dalej c.p.p., w wersji ujednoliconej dostępny w całości na włoskim portalu prawniczym altalex.com: https://www.altalex.com/documents/codici-altalex/2014/10/30/codice-di-procedura-penale. ), który to przepis, na mocy odesłania zawartego w art. 249 Codice di Procedura Civile Codice di Procedura Civile – włoski kodeks postępowania cywilnego, dalej c.p.c., w wersji ujednoliconej dostępny w całości na włoskim portalu prawniczym altalex.com: https://www.altalex.com/documents/codici-altalex/2015/01/02/codice-di-procedura-civile. , stosuje się odpowiednio dla prawa odmowy zeznań w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym. Trudno nie zauważyć, że o ile w polskim systemie tajemnica zawodowa uregulowana jest zwięźle w art. 6 ustawy – Prawo o adwokaturze Ustawa z 26.05.1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 1982 r. nr 16 poz. 124), dalej p.o.a. , który wyczerpująco określa m.in. zakres przedmiotowy i temporalny obowiązku tajemnicy adwokackiej, o tyle w obszernym art. 6 ust. 1 włoskiej ustawy 247/2012 stwierdza się ogólnie, że w interesie reprezentowanego adwokat jest zobowiązany względem osób trzecich do ścisłego przestrzegania tajemnicy zawodowej i maksymalnej dyskrecji co do faktów i okoliczności poznanych podczas świadczenia pomocy prawnej w postaci reprezentacji i doradztwa prawnego. Znaczna część przepisów regulujących tajemnicę adwokacką we Włoszech znajduje się w kodeksie etyki adwokackiej, a w celu uporządkowania ich prezentacji przyjęte zostanie tradycyjne w doktrynie rozróżnienie zakresu obowiązku tajemnicy adwokackiej na trzy aspekty, czyli podmiotowy, przedmiotowy i temporalny P. Skuczyński, Etyka adwokatów i radców prawnych, Warszawa 2016, s. 249. .

Zakres podmiotowy

Obowiązek tajemnicy adwokackiej, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy adwokata, ale również aplikantów adwokackich, zgodnie z rozszerzeniem zastosowania kodeksowych norm etycznych z art. 2 ust. 2 Codice Deontologico Forense Codice Deontologico Forense, dalej CDF, włoski kodeks etyki zawodowej w ostatecznym brzmieniu przyjętym na posiedzeniu administracyjnym włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej 23.02.2018 r., dostępny na stronie włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej: https://www.consiglionazionaleforense.it/codice-deontologico-forense. , niemal jednobrzmiącym jak § 3 Kodeksu etyki adwokackiej Polski Kodeks etyki adwokackiej, dalej KEA, w ostatecznym brzmieniu ustalonym uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 66/2019 z 21.09.2019 r., dostępny na stronie internetowej Naczelnej Rady Adwokackiej pod linkiem: http://www.nra.pl/admin/wgrane_dokumenty/20210701kodeksetykiadwokackiejtekst-jednolity.pdf (dostęp: 27.08.2021 r.). Należy zaznaczyć, że na moment pisania artykułu trwają prace nad nowym brzmieniem kodeksu. Naczelna Rada Adwokacka przyjęła 28.01.2021 r. projekt Kodeksu Etyki Adwokackiej w nowym brzmieniu, który ma zostać przyjęty na Krajowym Zjeździe Adwokatury 17.09.2021 r. . Szczegółowe postanowienia włoskiego kodeksu wyraźnie poszerzają zakres podmiotów związanych tajemnicą adwokacką na pracowników, aplikantów, doradców i współpracowników (także dorywczych), z tym że to na adwokacie spoczywa obowiązek dopilnowania i odpowiedzialność za to, aby przestrzegali oni tajemnicy zawodowej w związku z wykonywaną przez nich działalnością (art. 28 ust. 3 CDF rozbudowujący postanowienia art. 9 ust. 2 ustawy 247/2012). Warto dodać, że odpowiednikiem w polskim kodeksie jest § 19 ust. 4 KEA, zgodnie z którym adwokat ma zobowiązać do przestrzegania tajemnicy adwokackiej „współpracowników i personel oraz wszystkie osoby zatrudnione przez niego podczas wykonywania działalności”, przez co przepis ów ma szerszy zakres zastosowania, nie ogranicza się bowiem do pozytywnego wyliczenia zobowiązanych podmiotów.

Zakres przedmiotowy

Kwestię przedmiotowego zakresu obowiązku tajemnicy adwokackiej reguluje art. 13 CDF, zawarty jeszcze w części ogólnej kodeksu, formułując spoczywający na adwokacie obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej i poufności, który musi być przestrzegany w sposób ścisły, z zachowaniem maksymalnej powściągliwości w ujawnianiu informacji i okoliczności, w jakikolwiek sposób by ich nie poznał w trakcie wykonywania czynności zawodowych w postaci reprezentacji, również w sądzie, doradztwa prawnego, pozasądowej pomocy prawnej, a w każdym razie z powodów zawodowych. Włoska regulacja podkreśla wyraźnie brak prawnego znaczenia sposobu poznania informacji objętych tajemnicą, adwokat jest bowiem zobowiązany do zachowania w tajemnicy objętych obowiązkiem informacji, „w jakikolwiek sposób by ich nie poznał” (in qualsiasi modo apprese). Podobnie jak w polskim systemie etycznym, do zakwalifikowania informacji jako objęte tajemnicą adwokacką istotne jest kryterium funkcjonalne ich powiązania z realizowanym zleceniem adwokackim [art. 28 ust. 1 CDF: (informazioni) delle quali sia venuto a conoscenza in dipendenza del mandato]. W orzecznictwie dyscyplinarnym włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej zostały wyszczególnione dwie przesłanki wystąpienia przewinienia dyscyplinarnego na tym gruncie – istnienie stosunku zlecenia adwokackiego między adwokatem a klientem oraz fakt powiązania wyjawionych informacji z tym zleceniem Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 16.07.2019 r., nr 60. . Warto wspomnieć, że w sprawie z 2013 r., w której postępowanie dyscyplinarne toczyło się względem adwokata, który, w celach reklamy własnej działalności, po samobójstwie klienta zdradzał prasie informacje dotyczące łączącego ich zlecenia adwokackiego, włoska Narodowa Rada Adwokacka uznała samo istnienie stosunku zlecenia adwokackiego za przedmiot ochrony objęty tajemnicą adwokacką, nakładając na adwokata odpowiednie sankcje Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 23.07.2013 r., nr 130. , podobnie jak w sprawie z 2010 r., dotyczącej ujawnienia przez adwokata faktu istnienia między nim a klientem stosunku zlecenia adwokackiego w korespondencji ze współpracującą z nim spółką Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 16.03.2010 r., nr 10. .

Zakres temporalny

Unormowanie zakresu temporalnego obowiązku tajemnicy adwokackiej w CDF jest dość kazuistyczne, zwłaszcza w zestawieniu z odnośnym polskim postanowieniem z art. 6 ust. 2 p.o.a. stanowiącym, że obowiązek ów nie może być ograniczony w czasie, co powtarza również § 19 ust. 7 KEA. Analogiczny włoski przepis – art. 28 ust. 2 CDF – stanowi, że obowiązku przestrzegania tajemnicy zawodowej przez adwokata należy dochować również po udzieleniu pomocy prawnej lub po innym zakończeniu zlecenia, w tym wypowiedzeniu lub odmówieniu podjęcia się sprawy. Nietrudno zatem zauważyć, że polska regulacja ma charakter negatywny, włoska zaś pozytywny, wylicza bowiem sytuacje, w których nadal należy przestrzegać obowiązku tajemnicy zawodowej. Należy zwrócić uwagę, że polska regulacja nie pozostawia wątpliwości co do kwestii informacji podjętych przez adwokata na etapie wstępnym, tj. przed ewentualnym podjęciem się lub odrzuceniem sprawy, podczas gdy włoska może tworzyć na tej płaszczyźnie problemy interpretacyjne, nie ma tam bowiem wyraźnego odniesienia się do wstępnej fazy współpracy adwokata z klientem. Często zdarzają się we Włoszech przewinienia dyscyplinarne adwokatów polegające na uchybieniu tajemnicy adwokackiej po zakończeniu stosunku zlecenia adwokackiego z klientem, jak można wnioskować z liczby odnośnych orzeczeń dyscyplinarnych włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 4.03.1995 r., nr 24; wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 25.02.2020 r., nr 37; decyzja włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 18.07.2011 r., nr 112. .

Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej

We włoskim systemie prawa przewidziana jest możliwość zwolnienia z obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej, jednak ma to miejsce w wyjątkowych i ściśle przewidzianych przez prawo okolicznościach, jak wynika z art. 6 ust. 3 ustawy 247/2012, zgodnie z którym adwokat, jego współpracownicy i pracownicy nie mogą zostać zobowiązani do przedstawiania w postępowaniach (w tym sądowych) informacji, które uzyskali w związku z wykonywaniem zawodu lub współpracą z adwokatem, z wyjątkiem przewidzianych przez prawo przypadków. Warto wspomnieć, że polski Kodeks etyki adwokackiej nie odnosi się wyraźnie do tej kwestii, jednak takie przypadki są określone w polskim systemie prawa na poziomie ustawowym w art. 6 ust. 4 p.o.a. (zwolnienie dotyczące informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz odnośnie do schematów podatkowych uregulowanych w Ordynacji podatkowej Ustawa z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.). ) lub w art. 180 ust. 1 Kodeksu postępowania karnego Ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1023 ze zm.), dalej k.p.k. (zwolnienie przez sąd lub prokuratora dla dobra wymiaru sprawiedliwości). Podobnie, we włoskim systemie pojawiają się regulacje ustawowe pozwalające na zwolnienie z obowiązku tajemnicy adwokackiej – za przykład może posłużyć przepis z zakresu włoskiego postępowania karnego, a mianowicie art. 200 c.p.p. dopuszczający wezwanie podmiotów związanych obowiązkiem dochowania tajemnicy zawodowej, w tym adwokatów (art. 200 ust. 1 lit. d c.p.p.) przez sędziego do udzielenia informacji nią objętych, który to tryb udzielania takich informacji zostaje doprecyzowany i uregulowany w art. 256 c.p.p.

Włoski kodeks etyki adwokackiej zawiera inne postanowienia odnośnie do okoliczności ewentualnego zwolnienia adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej, formułując w art. 28 ust. 4 CDF cztery przesłanki wyjawienia informacji nią objętych, a mianowicie:

• wykonywanie czynności zawodowych w ramach obrony;
• zapobieżenie popełnieniu szczególnie poważnego przestępstwa;
• przedstawienie okoliczności w sporze adwokata z klientem lub reprezentowanym;
• ujawnienie takich informacji w ramach postępowania dyscyplinarnego.

Co do przypadku określonego w punkcie a, jest to nic innego jak użycie informacji objętych tajemnicą adwokacką w interesie klienta, co uznawane jest za dopuszczalne na polskim gruncie, zważywszy na doniosłość zasady lojalności i ochrony interesu klienta przez adwokata, jakkolwiek bez możliwości zwolnienia z tajemnicy zawodowej przez klienta P. Skuczyński, Etyka…, s. 258–259; R. Zawłocki, Zgoda pokrzywdzonego jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność dyscyplinarną (rozważania na przykładzie tajemnicy zawodowej w niektórych zawodach prawniczych) (w:) Zgoda pokrzywdzonego, red. R. Zawłocki, Warszawa 2012, s. 139. . Ponadto niektórzy opowiadają się za możliwością ujawnienia takich informacji przez adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym rozumianą jako realizacja fundamentalnego prawa do obrony P. Skuczyński, Etyka…, s. 261; R. Baszuk, Tajemnica zawodowa w wyjaśnieniach obwinionego składanych w postępowaniu dyscyplinarnym, „Palestra” 2014/3–4, s. 168. . Dla tych przypadków, co do których toczy się dyskusja w polskiej doktrynie, włoski kodeks nie pozostawia wątpliwości, wyraźnie dopuszczając w razie ich zaistnienia zwolnienie z tajemnicy zawodowej. Interes adwokata jest zresztą chroniony we włoskim kodeksie szerzej, dopuszczona zostaje bowiem również możliwość ujawnienia okoliczności objętych tajemnicą adwokacką w sporze adwokata z klientem lub reprezentowanym (art. 28 ust. 4 lit. c CDF). Odnośnie do pozostałej okoliczności zwalniającej z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej, czyli zapobieżenia popełnieniu szczególnie poważnego przestępstwa, jest to regulacja z podobnym ratio legis jak proceduralny polski przepis art. 180 ust. 1 k.p.k. Warto zaznaczyć, że adwokat włoski nie musi zostać zwolniony przez sąd ani prokuratora, lecz może sam podjąć odpowiednie czynności, jednak zakres zwolnienia z tajemnicy zawodowej jest węższy w przepisie włoskim, w przytoczonym polskim przepisie proceduralnym mowa bowiem nie tylko o zapobieżeniu popełnieniu szczególnie poważnego przestępstwa, lecz ogólnie o dobru wymiaru sprawiedliwości. Ciekawe w kontekście pojęcia „szczególnie poważnego przestępstwa” jest rozstrzygnięcie Narodowej Rady Adwokackiej z 2014 r., w którym stwierdziła ona, że adwokat nie ma obowiązku informować odpowiedniej władzy sądowej, że jego odbywający karę pozbawienia wolności klient nielegalnie używa w więzieniu własnego telefonu, akcentując w uzasadnieniu fakt, że, zgodnie z normami etycznymi adwokat wręcz powinien zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedział się w związku z realizacją zlecenia adwokackiego (jakkolwiek nie powinien brać udziału w procederze sprzecznym z prawem, odmawiając pierwszej rozmowy telefonicznej z klientem lub wypowiadając zlecenie adwokackie) Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 13.12.2014 r., nr 188. .

Tajemnica śledztwa adwokackiego

W ramach włoskiego postępowania karnego adwokat może prowadzić własne śledztwo – investigazione difensiva – w celu zgromadzenia dowodów na korzyść reprezentowanego (na mocy art. 327-bis c.p.p.). W 2000 r. włoski ustawodawca uzupełnił kodeks postępowania karnego o postanowienia szczegółowo regulujące tryb przeprowadzania takich śledztw i środki przysługujące adwokatowi w tym celu (art. 391-bis–391-decies c.p.p.). We włoskim kodeksie etyki adwokackiej znajduje się kilka wartych przytoczenia norm dotyczących śledztw adwokackich, które można uznać za uzupełniające regulację obowiązku tajemnicy zawodowej. Warto wspomnieć, że art. 55 CDF, z którego wynikają powyższe normy, znajduje się w części kodeksu poświęconej obowiązkom adwokata w procesie, w związku z czym jest on określany w tej części kodeksu już nie jako avvocato (adwokat), lecz jako difensore (obrońca). Obrońca ma zatem obowiązek zachować tajemnicę co do dokumentacji śledztw adwokackich i ich zawartości, dopóki nie użyje jej w postępowaniu, jak również przechowywać ją skrupulatnie przez cały czas niezbędny lub potrzebny do obrony reprezentowanego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy zachodzi słuszna przyczyna wyjawienia takich informacji w interesie reprezentowanego. Obowiązek tajemnicy śledztwa adwokackiego rozszerzony zostaje na substytutów, współpracowników, upoważnionych detektywów i biegłych, z którymi współpracowałby obrońca przy takim śledztwie. Obrońca może przekazać im wszystkie informacje i dokumenty niezbędne do wykonania przez nich ich zadań w śledztwie, zobowiązując ich do zachowania tajemnicy i przekazania wyników działań w śledztwie wyłącznie jemu samemu.

Dyskrecja adwokata w orzecznictwie dyscyplinarnym

Orzecznictwo dyscyplinarne Narodowej Rady Adwokackiej oparte na art. 28 CDF często dość dokładnie doprecyzowuje zakres obowiązku tajemnicy zawodowej spoczywający na włoskich adwokatach. Pojawiły się w historii orzeczenia stwierdzające, że adwokat powinien wstawić w kancelarii drzwi i okna z przyciemnionymi szybami lub odpowiednio osłonić od strony ulicy wnętrze kancelarii znajdującej się na parterze w celu zagwarantowania klientowi dyskrecji Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 13.03.2013 r., nr 37; wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 2.03.2012 r., nr 39. . Narodowa Rada Adwokacka stwierdziła również, że takie prawo anonimowości klienta jest niezbywalne i adwokat powinien zadbać o zapewnienie takich warunków niezależnie od wyrażenia przez klienta takiej woli – warto dodać, że Sąd Kasacyjny stwierdził, iż adwokat odpowiada za przewinienie dyscyplinarne niezależnie od faktu zaistnienia lub braku protestów ze strony klienta, co ma na celu ochronę godności zawodu i wizerunku całej społeczności adwokackiej Wyrok włoskiego Sądu Kasacyjnego z 11.12.2007 r., nr 25816. . Inne orzeczenie dyscyplinarne Narodowej Rady Adwokackiej zawiera upomnienie adwokata za niedyskretny sposób odebrania od klienta pieniędzy za prowadzenie sprawy, co miało miejsce na ulicy przed sądem Wyrok włoskiej Narodowej Rady Adwokackiej z 20.04.2012 r., nr 57. . Tajemnica adwokacka nie jest uregulowana we włoskim kodeksie etyki adwokackiej tak dokładnie jak w polskim, który wylicza konkretne obowiązki spoczywające na adwokacie. W brzmieniu przepisów zawartych we włoskim zbiorze norm etycznych nie akcentuje się również „opiekuńczości” adwokata w relacji z klientem, jednak ów aspekt obowiązku tajemnicy adwokackiej zostaje doprecyzowany w orzecznictwie dyscyplinarnym. Warto przypomnieć, że regulacja polskiego Kodeksu etyki adwokackiej niejednokroć nakłada na polskiego adwokata obowiązki dotyczące nie tylko standardu etycznego odnośnie do jego własnych działań, lecz również odpowiedzialności za innych, np. obowiązek wypowiedzenia pełnomocnictwa przez adwokata, gdy z okoliczności wynika, że klient stracił do niego zaufanie (§ 51 zd. 2 KEA) – zatem polski adwokat musi na bieżąco monitorować i oceniać w tym kontekście stan zaufania ze strony klienta.

Wnioski

W pierwszej kolejności warto podkreślić, że we włoskiej ustawie o adwokaturze pojawia się wyraźne odesłanie do norm deontologicznych, co zdaje się rozjaśniać kwestię ich statusu prawnego, względem którego w Polsce istnieją istotne wątpliwości okraszone sporami w doktrynie i orzecznictwie P. Skuczyński, Status etyki prawniczej, Warszawa 2010, s. 46–49. . Inną różnicą w sposobie unormowania między systemami na poziomie ogólnym jest częstotliwość pojawiania się we włoskim kodeksie regulacji kazuistycznych, podczas gdy KEA formułuje raczej zasady ogólne, przy czym, w przeciwieństwie do włoskiego odpowiednika, często definiuje obowiązki etyczne adwokata w sposób negatywny.

Zakres obowiązku tajemnicy adwokackiej jest podobny w obu kodeksach, przy czym w jego aspekcie podmiotowym i temporalnym polskie normy deontologiczne zdają się być lepiej sformułowane, mają szersze zastosowanie. We włoskim kodeksie sformułowane są okoliczności, w których adwokat może ujawnić informacje objęte tajemnicą zawodową, przy czym nie musi być w tym celu z niej zwolniony przez żaden inny podmiot. Wyjątkowa, w perspektywie polskiej tradycji etyki adwokackiej i przywiązania do zasady zaufania klienta, zdaje się być możliwość samodzielnego ujawnienia przez adwokata takich informacji w celu zapobieżenia popełnieniu szczególnie poważnego przestępstwa, przy czym ocena stopnia powagi przestępstwa zdaje się być pozostawiona w gestii samego adwokata włoskiego. Charakterystyczna dla włoskiego systemu prawa, a konkretnie postępowania karnego, jest również instytucja śledztwa adwokackiego, co spowodowało pojawienie się adekwatnych przepisów w kodeksie etyki adwokackiej.