S ąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki, orzekając wyrokiem z 24.02.1803 r. w sprawie 5US 137 (1803) Marbury v. Madison, zakwestionował przyznaną ustawą Kongresu własną kompetencję do orzekania w sprawie nakazu wydania dokumentu powołania na stanowisko sędziego pokoju, wskazując na niezgodność ustawy z konstytucją, i w konsekwencji ustalił nieobowiązywanie sprzecznych z konstytucją norm prawnych.

Kwestionując obowiązywanie ustawy federalnej, Sąd Najwyższy podjął się oceny zagadnienia relacji ustawy federalnej względem konstytucji jako aktu prawnego najwyższego rzędu oraz relacji pomiędzy władzą sądowniczą a władzą ustawodawczą, a także zagadnienia wykładania norm konstytucji w sposób właściwy dla sądu konstytucyjnego.

O doniosłości wyroku Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison stanowi rozwinięcie znanej w tradycji common law instytucji judicial review, która przesądza o kompetencji sądu do nieuwzględniania przy orzekaniu norm prawnych stanowionych przez władzę ustawodawczą, sprzecznych z prawem natury jako prawem hierarchicznie wyższego rzędu.

Sąd Najwyższy, orzekając w sprawie Marbury v. Madison, prawo natury wpisał w ramy konstytucji. W uzasadnieniu omawianego wyroku zostały wskazane źródła obowiązywania judicial review, które uzasadniają legitymacje sądów do oceny zgodności aktów normatywnych z konstytucją.

Kompetencja Sądu Najwyższego do oceny obowiązywania ustaw poprzez konfrontację ich treści z konstytucją została wywiedziona tak na podstawie literalnej treści konstytucji, jak i poprzez odwołanie się do kompetencji ustalania norm prawnych konstytucji przez Sąd Najwyższy w sposób wykraczający poza ramy jej tekstu i uwzględniający prawo natury oraz doktrynę ojców konstytucji USA. Konstytucja USA zatem jest pozycjonowana jako akt nie tylko hierarchicznie najwyższego rzędu, ale taki, który zawiera w sobie prawa naturalne będące fundamentem ładu społecznego.

Konstytucja jako odzwierciedlenie fundamentu praw została oddana pod opiekę Sądu Najwyższego, który jako strażnik ma ostatni głos co do obowiązywania prawa poza zagadnieniami politycznymi.

Omawiany wyrok Sądu Najwyższego wywarł wpływ na kształtowanie kompetencji władzy sądowniczej do kontroli władzy ustawodawczej w procesie stosowania prawa poprzez ocenę zgodności ustaw z konstytucją w sposób ostatecznie rozstrzygający o ich obowiązywaniu.

Kompetencja Sądu Najwyższego USA do oceny zgodności ustaw federalnych z konstytucją, a zwłaszcza do oceny treści stanowionych przez władzę ustawodawczą norm prawnych, nie wynika wprost z normy konstytucyjnej, ale jest wynikiem procesu wykładni norm konstytucyjnych, którego początek sięga wieku XVII i w rezultacie którego Sąd Najwyższy USA nabył niekwestionowane uprawnienia sądu konstytucyjnego ostatecznie w XX w. Uzyskanie legitymacji do badania przez Sąd Najwyższy USA konstytucyjności ustaw i orzekania o ich obowiązywaniu nastąpiło w procesie budowy autorytetu Sądu Najwyższego oraz jednocześnie rozwoju uprawnień Sądu Najwyższego USA do ingerowania w prawną skuteczność ustaw jako elementu relacji władz w zakresie ich trójpodziału, a w szczególności dotyczącego relacji pomiędzy władzą ustawodawczą a sądowniczą. W ramach tego procesu Sąd Najwyższy USA nabył kompetencje do tworzenia norm konstytucyjnych poprzez wykładnie treści konstytucji USA w sposób uwzględniający zmiany stosunków społecznych i odpowiednio do postępu cywilizacyjnego. Choć Sąd Najwyższy USA zbudował swoją pozycję strażnika konstytucji w rozwinięciu przyjętego w tradycji common law uprawnienia sądu do oceny zgodności ustaw oraz aktów władzy wykonawczej z prawem hierarchicznie wyższego rzędu (judicial review), to uprawnienia Sądu Najwyższego USA do orzekania zgodnie z duchem konstytucji, a nie tylko ściśle zgodnie z formalną literą prawa, są zbieżne z koncepcją sądu konstytucyjnego Hansa Kelsena Zob. A. Bosiacki, Czysta teoria prawa, https://static.profinfo.pl/file/core_files/2019/1/22/c21b3e1fd55e9905257b20a54162307d/Kelsen_Czysta_teoria_prawa_srodek_7-43.pdf?view. , która stanowi fundament sądownictwa konstytucyjnego w Europie kontynentalnej. Zbieżność w zasadniczej części kompetencji sądów do stosowania prawa i oceny jego obowiązywania także przy rozstrzyganiu zagadnień kolizyjnych w relacji władz w ramach ich trójpodziału wynika z idei władzy sprawiedliwej, która jest odniesiona do gwarancji w postaci relacji wzajemnych władz w zakresie ich trójpodziału. Powyższe daje gwarancję zachowania bezpieczeństwa, optymalizacji funkcjonowania organów władzy w  interesie obywateli, przy uwzględnieniu wartości zasadniczych. Zgodzić należy się z Jonathanem Hillem, który stwierdził, że jeżeli chodzi o podstawy systemu prawnego, świat zachodni jest stosunkowo jednorodny Zob. J. Hill, Comparative Law. Law Reform and Legal Theory, „Oxford Journal of Legal Studies” 1989/101, http://heinonline.org, s. 115. .

Kontrola zgodności ustaw z konstytucją była zagadnieniem spornym w USA, zwłaszcza w XIX w. Opinia publiczna w XIX w. była przeciwna ograniczeniom władzy ustawodawczej, tak samo jak wykonawczej, poprzez kontrolę sądową ustaw w ramach praktyki orzeczniczej Sądu Najwyższego USA. Wówczas wyborcy w USA uważali, że legitymacja władzy ustawodawczej do stanowienia prawa, wywodzona z wyniku wyborów, nie może być ograniczona, gdyż byłoby to sprzeczne z wolą wyborców i stanowiłoby jej zaprzeczenie. Historyczna krytyka sądowej kontroli władzy ustawodawczej, która była aktualna w debacie publicznej w USA w XIX w., jest aktualnym zagadnieniem we współczesnej Polsce, co pozostaje w relacji do negatywnej publicznej oceny sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy w Polsce oraz w związku z powszechnym brakiem autorytetu sądów w ocenie większościowego elektoratu w Polsce. Stan niestabilizacji ustrojowej, sporna relacja organów władzy, która ogniskuje się na fundamentach ustrojowych normowanych w Konstytucji, budzi refleksję wielopłaszczyznową, w tym obejmującą ocenę odpowiedniości norm konstytucyjnych do aktualnego poziomu cywilizacyjnego w Polsce, który wymaga stosownego odzwierciedlenia w treści norm prawnych i w praktyce ich stosowania.

Wyrok w sprawie Marbury v. Madison poprzez stwierdzenie nieważności ustawy federalnej w następstwie ustalenia jej niezgodności z konstytucją USA otworzył drogę do badania przez sądy zgodności ustaw federalnych z konstytucją Zob. G. Górski, Rola Sądu Najwyższego USA a kształtowanie się amerykańskiego ustroju konstytucyjnego w latach 1790–1801, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2002/2, s. 187. przy uwzględnieniu uprzednio przyjętej przez sądy w praktyce sądowej oceny zgodności ustaw, zwłaszcza stanowych, oraz części aktów władzy wykonawczej, z prawem hierarchicznie wyższego rzędu, zwłaszcza z konstytucją (judicial review). Orzeczenie potwierdziło autonomiczność względem władzy wykonawczej sądownictwa w ramach trójpodziału władz i stanowiło o otwarciu drogi do supremacji Sądu Najwyższego w ramach praktyki judicial review oraz potwierdziło normatywny i orzeczniczy charakter konstytucji USA. Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison stanowi przejaw uprzednio podejmowanych prób stosowania konstytucji przez sądy w sposób dyskontujący doświadczenia okresu kolonialnego oraz praktykę sądów po uzyskaniu niepodległości przez Stany Zjednoczone Ameryki Zob. W. Szyszkowski, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1969, s. 125. . Odzwierciedlając przyjętą, choć niejednolicie rozumianą w praktyce dopuszczalność sądowej kontroli zgodności prawa z konstytucją, czy też generalnie – prawnej oceny aktów normatywnych względem siebie poprzez pryzmat hierarchii źródeł prawa – orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison ze skutkami znacznie później przyjętymi w praktyce stanowi o doniosłej roli Sądu Najwyższego jako strażnika konstytucji mającego legitymację do uchylania ze skutkami na przyszłość aktów normatywnych, w tym ustaw Kongresu, i jest symbolem i punktem odniesienia kompetencji sądów do badania zgodności ustaw z konstytucją. Przedmiotem oceny orzeczenia w sprawie Marbury v. Madison, choć nie po raz pierwszy, lecz w głośnej sprawie, ważąc jej polityczny kontekst, była ustawa Kongresu nie tylko pod kątem zgodności z konstytucją, ale w zakresie konsekwencji uznania niezgodności ustawy z konstytucją dotyczących uznania nieważności aktu normatywnego sprzecznego z ustawą zasadniczą.

Judicial review

Judicial review nie stanowi normy konstytucyjnej wprost wywodzonej z konstytucji, gdyż konstytucja USA nie przyznaje wprost ani Sądowi Najwyższemu, ani innym sądom kompetencji do oceny konstytucyjności prawa i działań władzy publicznej i nie normuje kompetencji Sądu Najwyższego do rozstrzygania sporów konstytucyjnych i ustalania ostatecznej treści konstytucji. Pomimo powyższego judicial review, którego przyczynkiem do rozwoju było orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison, jest uznawane dzisiaj za instytucję konstytucyjną, co stanowi wynik wykładni norm konstytucji USA przy uwzględnieniu historycznego kształtowania się porządku prawnego od XVII w. w koloniach angielskich w Ameryce Północnej, a to w związku z systemem prawa angielskiego i praktyką sądów. Praktyka sądowej kontroli konstytucyjności prawa w USA wywodzi się z angielskiej myśli prawniczej, a jej pierwowzorem była sprawa dr. Bonhama Sprawa dr. Bonhama nie była pierwszą sprawą, w której podejmowano kwestię treści prawa stanowionego przez parlament, ale na tle innych była najbardziej dojrzała. Zob. D. Lis-Starowicz, Legitymacja sądowej kontroli prawa w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Olsztyn 2012, s. 17. . Dr Bonham wygrał proces, ponieważ sąd zakwestionował akt parlamentu potwierdzający przywilej nadany przez króla Henryka VIII do nakładania grzywny i stosowania kary pozbawienia wolności przez komisję zawodową (Collage of Physicians). Sąd uznał, że akt parlamentu naruszył zasadę iudex in propria causa wywodzącą się z prawa naturalnego. W ocenie sądu zasady prawa naturalnego jako hierarchicznie wyższe powinny być uwzględniane, a każdy akt parlamentu winien być z nimi zgodny Zob. A. Bryk, The origins of Constitutional Government. Higher law and the Source of Judicial Review, Kraków 1999, s. 190. . Sąd odmówił zastosowania ustawy sprzecznej z prawem naturalnym, choć nie stwierdził jej nieważności jak w sprawie Marbury v. Madison. Wyrok w sprawie dr. Bonhama został orzeczony w 1608 roku w Londynie i stanowił przejaw praktyki, która została przeniesiona do kolonii angielskich w Ameryce Północnej, czego przykładem są orzeczenia w sprawach: Giddings v. Brown (1657), Paxton v. Gray (1761), Robin v. Hardaway (1772). Na powstanie judicial review, którego kamieniem milowym jest orzeczenie Sądu Najwyższego USA w sprawie Marbury v. Madison, miała wpływ działalność Komitetu Sądowej Tajnej Rady (Judicial Committee of Privy Council) w koloniach Ameryki Północnej, który zatwierdzał prawo uchwalone przez legislatywy stanowe oraz badał zgodność prawa kolonialnego z kartami kolonii i prawem Anglii. Privy Council orzekł nieważność 600 aktów prawnych uchwalonych w koloniach angielskich w Ameryce Północnej, pomimo tego, że Privy Council orzekał w Anglii Zob. J.R. Saylor, Judicial Review Prior to Marbury v. Madison, „Southwestern Law Journal” 1953/7, s. 89. . Privy Council posługiwał się pojeciem „nieważności” prawa, które było odnoszone do skutków tej oceny na przyszłość ex nunc, co stanowi o unieważnieniu aktu prawnego, a nie o ustaleniu jego nieobowiązywania od chwili jego wejścia w życie, tj. ex tunc. Null and void oznaczał unieważnienie ze skutkiem na przyszłość Zob. D. Lis-Starowicz, Legitymacja..., s. 24. .

Po ogłoszeniu niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki praktyka sądów kolonialnych i Privy Council w zakresie oceny zgodności prawa stanowionego z prawem wyższym była kontynuowana w orzecznictwie. Przykładem tej praktyki są wyroki w sprawach: Holmes v. Walton (1780), Commonwealth v. Caton (1782), Trevitt v. Weeden (1786), Bayard v. Singleton (1785), Rutgers v. Waddington (1784). Powołane orzecznictwo dotyczyło spraw zawisłych przed sądami stanowymi. Sądy w powołanych wyrokach odmówiły stosowania aktów normatywnych sprzecznych z hierarchicznie wyższymi aktami prawnymi. Ocenę zgodności stanowych aktów normatywnych sądy przeprowadziły poprzez porównanie ich treści z prawem fundamentalnym, przez które rozumiano konstytucje stanowe, Deklarację Niepodległości, zasady prawa natury oraz karty nadane przez monarchę angielskiego. Kompetencje sądów do badania zgodności aktów prawnych z prawem fundamentalnym natomiast wywodzono z prawa naturalnego, z którego wyprowadzono zasadę naturalnej sprawiedliwości, ponieważ żaden akt prawny powyższej kompetencji sądów nie uzasadnił Zob. D. Lis-Starowicz, Legitymacja..., s. 33. .

Orzecznictwo sądów federalnych we wczesnym okresie od ogłoszenia niepodległości przez Stany Zjednoczone Ameryki w zakresie judicial review odnotowało przypadki, choć nieliczne, uchylenia ustaw Kongresu lub ustaw stanowych. Sądy federalne w omawianym okresie nie stwierdzały jednak niekonstytucyjności ustawy Kongresu i nie forsowały koncepcji uchylania ustaw ze względu na ich niekonstytucyjność. W tym zakresie ważyć należy wyrok sądu federalnego z 1792 r. w sprawie Alexander Champion and Thomas Dickason v. Silas Casey, którym sąd unieważnił ustawę stanową tak jak wyrok sądu federalnego z 1795 roku w sprawie Van Horne’s Lessee v. Dorrance, w którym sąd konstytucję kwalifikował w nadrzędnej pozycji w państwie także względem władzy parlamentu w zakresie wymogu zachowania zgodności aktów prawnych z konstytucją i wskazał na zadanie sądów, którym jest stanie na straży konstytucji rozumianej jako źródło władzy legislatywy i jednocześnie jako źródło wyznaczające jej granice Zob. G. Górski, Rola Sądu Najwyższego USA..., s. 188. .

W wyroku Sądu Najwyższego USA z 1798 r. w sprawie Calder v. Bull natomiast zgodność z prawem aktów normatywnych odniesiono do zagadnienia zakresu władzy sądów w sprawach konstytucyjnych. W szczególności przedmiotem rozważań uczyniono problem dopuszczalności oceny konstytucyjności ustaw poprzez odniesienie ich treści do pozakonstytucyjnych źródeł nienormatywnych, jak prawo naturalne, tradycja i wartości społecznie akceptowane. Sąd przyjął koncepcję wąskiego modelu judicial review, ograniczając ocenę niekonstytucyjności aktów normatywnych do sprzeczności z normą wprost wynikającą z konstytucji, choć nie odmówił całkowicie możliwości odwołania się do pozakonstytucyjnych źródeł prawa w procesie judicial review Zob. D. Lis-Starowicz. Legitymacja..., s. 37. .

Proces Marbury v. Madison

William Marbury wystąpił 21.12.1801 r. do sądu przeciwko urzędnikowi administracji prezydenckiej, sekretarzowi stanu Jamesowi Madisonowi, z żądaniem doręczenia aktu nominacji (writ of mandamus). Powód powołał się na Judiciary Act z 1789 r., zgodnie z którym w sprawach o wydanie writ of mandamus przeciwko urzędnikowi federalnemu właściwy jest Sąd Najwyższy, i wystąpił do tego sądu, wywodząc, że został mianowany przez prezydenta Johna Adamsa za zgodą Senatu na podstawie ustawy Kongresu Circuit Courts Act na sędziego pokoju, ale nie został mu doręczony akt nominacji, ponieważ po objęciu urzędu Prezydenta USA przez Thomasa Jeffersona nowy prezydent nakazał swojemu sekretarzowi Jamesowi Madisonowi wstrzymanie doręczenia aktu nominacji. Orzekając w sprawie Marbury v. Madison, Sąd Najwyższy uznał, że Madison działał sprzecznie z prawem, ponieważ akt mianowania powinien być Marbury’emu doręczony, i stwierdził, że nakaz sądowy jest jedynym środkiem czyniącym zadość szkodzie, ale nie zarządził doręczenia nakazu (writ of mandamus), uznając, że nie jest właściwy do wydania takiego postanowienia. Sąd uznał, że art. 13 Judiciary Act z 1789 r. określający jurysdykcję Sądu Najwyższego wychodzi poza zakres kognicji tego organu określonej w art. III konstytucji USA. Zostało podniesione ponadto, że orzekanie w sprawie nakazu wydania aktu mianowania wnioskowane jest w ramach jurysdykcji pierwotnej sądu. Natomiast zgodnie z art. III konstytucji Sąd Najwyższy jest właściwy do wydania nakazu doręczenia aktu mianowania jedynie w postępowaniu odwoławczym. Sąd zatem ustalił, że Kongres przyznał Sądowi Najwyższemu w ustawie kompetencję sprzeczną z konstytucją USA D. Lis-Starowicz, Legitymacja..., s. 41, 42. i w ten sposób Sąd Najwyższy orzekł o niezgodności ustawy Kongresu z konstytucją.

Sąd odwołał się, uzasadniając wyrok, do praktyki null and void, polegającej na badaniu aktów normatywnych ciał przedstawicielskich z aktami hierarchicznie wyższego rzędu. Orzekając w sprawie Marbury v. Madison, sędzia John Marshall zauważył, że instytucja judicial review nie została unormowana wprost w konstytucji, co nie jest przeszkodą do wywiedzenia jej obowiązywania jako narzędzia sądowej kontroli konstytucyjności ustaw z kilku źródeł w sumie stanowiących fundamentalną zasadę konstytucyjną. Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison w związku z powyższym stało się z czasem podstawą uzasadniania legitymacji sądów do oceny zgodności aktów normatywnych z konstytucją, w tym orzekania o ich nieważności. Wśród źródeł uzasadniających według sędziego Marshalla obowiązywanie instytucji judicial review w zakresie wyżej wskazanym została powołana także sama konstytucja w rozumieniu prawa najwyższego niepodlegającego zmianie w zwykłej procedurze ustawodawczej. Zasada nadrzędności konstytucji została wyrażona w jej art. VI, według którego konstytucja i wydane zgodnie z nią ustawy Stanów Zjednoczonych oraz wszystkie traktaty, które zostały lub zostaną w imieniu Stanów Zjednoczonych zawarte, stanowią najwyższe prawo krajowe. Dalej sędzia Marshall wywiódł prawo i obowiązek sądów do wykładni norm prawnych i oceny ich stosowania, w tym obowiązek rozstrzygania konfliktów poprzez wskazanie normy prawnej obowiązującej w konkretnej sprawie, przy uwzględnieniu nadrzędności konstytucji. Jednocześnie sędzia Marshall odwołał się do doktryny ojców konstytucji USA jako źródła ustalenia porządku prawnego, w tym zakresu sądowej kontroli zgodności ustaw z konstytucją, ponieważ zdaniem sędziego Marshalla powstaniu konstytucji towarzyszyła teoria judicial review i dlatego stanowi ona jej niezbywalną część Według Sebastiana Kubasa instytucja judicial review nie jest objęta konsensusem elit biorących udział w tworzeniu konstytucji USA. Tak S. Kubas, Judicial review – geneza i rozwój (w:) Konstytucja i sądowe gwarancje jej ochrony, Księga jubileuszowa profesora Pawła Sarneckiego, red. P. Czarny, P. Tuleja, Kraków 2004, s. 127. . Dalej zauważył, ustalając źródła judicial review, że ustrój USA opiera się na podziale władzy, a Kongres nie może zmienić w drodze ustawy kognicji Sądu Najwyższego ustanowionej przez ustrojodawcę. Z ustawy zasadniczej natomiast wynika umocowanie sądów do stosowania konstytucji. Konstytucja stanowi bowiem, że sędziowie przed objęciem urzędu składają przysięgę, w której zobowiązują się do jej wspierania. Czyniąc zadość temu obowiązkowi, sędziowie mogą badać zgodność prawa z konstytucją Zob. D. Lis-Starowicz. Legitymacja..., s. 44. .

Konsekwencje wyroku Sądu Najwyższego USA w sprawie Marbury v. Madison

Ocena orzeczenia Sądu Najwyższego USA w sprawie Marbury v. Madison w nauce prawa nie jest jednolita. Mieści się w przedziale od pełnej akceptowalności do zasadniczej krytyki D. Lis-Starowicz. Legitymacja..., s. 45. . W okresie od 1803 do 1865 r. Sąd Najwyższy orzekł o niekonstytucyjności tylko jednej ustawy federalnej, czyniąc to częściej wobec ustaw stanowych. W latach 1865–1895 Sąd Najwyższy stwierdził niekonstytucyjność 19 ustaw federalnych i 171 aktów stanowych. Co ważne, w żadnym z ogłoszonych wyroków Sąd Najwyższy nie odwołał się bezpośrednio do sprawy Marbury v. Madison. Bardziej interesujące w wyżej wskazanym okresie dla wymiaru sprawiedliwości było orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison w zakresie problematyki wydania nakazu (writ of mandamus) czy też oryginalnej kognicji sądu D. Lis-Starowicz. Legitymacja..., s. 46. .

Pierwszy raz orzeczenie Sądu Najwyższego USA w sprawie Marbury v. Madison jako precedensu dotyczącego sądowej kontroli ustaw kongresu zostało uwzględnione w wyroku z 1887 r. w sprawie Mugler v. Kansas i później w 1895 r. w sprawie Pollock v. Farmer’s Loan & Trust Co., potwierdzając kognicję sądów do badania zgodności ustaw z konstytucją. Opinia społeczna nie akceptowała wywiedzionej kompetencji Sądu Najwyższego do orzekania o nieważności ustaw Kongresu w następstwie ich oceny niezgodności z konstytucją. Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison coraz dobitniej z czasem stanowiło odniesienie poglądów w sporze o rolę sądownictwa w USA w zakresie kompetencji spornego zakresu judicial review w debacie publicznej. Coraz bardziej orzeczenie stawało się ikoną, symbolem, a z czasem fundamentem kompetencji sądów w omawianym zakresie.

Nauka prawa w XIX w. nie dostrzegła istotności orzeczenia Marbury v. Madison, które było pomijane w rozważaniach judicial review. Uwaga doktryny na orzeczenie Marbury v. Madison została zwrócona dopiero w XX w. W XIX w. kompetencja sądów do oceny zgodności prawa z prawem hierarchicznie wyższego rzędu w praktyce sądowej i w doktrynie była sprawą oczywistą, ale nie w związku z konstytucją, lecz w związku z prawem natury stosowanym przez sądy w ramach „królestwa” common law D. Lis-Starowicz. Legitymacja..., s. 49. . Orzeczenie SN w sprawie Marbury v. Madison nadało praktyce badania zgodności prawa z prawem hierarchicznie wyższego rzędu kontekst konstytucyjny i w tym przejawia się doniosłość tego orzeczenia. Orzeczenie Marbury v. Madison w konstytucji pozycjonuje prawo naturalne, nie przesądzając jednocześnie o zakresie jej treści, mając na względzie jej tekst oraz jego wykładnię, przy uwzględnieniu różnych wyników wykładni, w tym skutkujących rozszerzeniem jej zakresu. W doktrynie prawa konstytucyjnego wyróżnia się co najmniej dwa poglądy odnoszące się do znaczenia prawnego wyroku w sprawie Marbury v. Madison. Według pierwszego Sąd Najwyższy może odmówić zastosowania w toczącej się przed nim sprawie ustawy, która narusza zakres władzy sądowej. Tak rozumiana instytucja judicial review jest ograniczona przedmiotowo, ponieważ nie wychodzi poza normy kompetencyjne kognicji sądu. Drugi pogląd przyjmuje szeroki zakres tej kontroli, obejmujący wszystkie przypadki legislacyjnych naruszeń konstytucji, z wyjątkiem tak zwanych spraw politycznych R. Małajny, Reguła „kwestii politycznych” w orzecznictwie Sądu Najwyższego USA (w:) Konstytucjonalizm a doktryny prawno-ustrojowe, red. R. Małajny, Katowice 2008, s. 202–215. .

W wyroku Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison sędzia Marshall nie opowiedział się za szerokim zakresem sądowej kontroli prawa, ponieważ w tej sprawie chodziło o jurysdykcję sądu. Orzeczenie przedmiotowe, co więcej, nie zawiera tezy o supremacji Sądu Najwyższego w sprawach konstytucyjnych, ale pomimo powyższego orzeczenie jest wykorzystywane jako precedens do szerokiego rozumienia judicial review, jak i supremacji Sądu Najwyższego widzianego jako strażnika konstytucji.

W sprawie Brown v. Board of Education Sąd Najwyższy w 1954 r. odwołał się do wyroku w sprawie Marbury v. Madison, podkreślając nadrzędność konstytucji wśród źródeł prawa i wskazując kompetencję sądu do ustalania treści norm konstytucyjnych. Jednocześnie w tej sprawie Sąd Najwyższy wywiódł zasadę supremacji Sądu Najwyższego, odwołując się do orzeczenia Marbury v. Madison, wywodząc w wyroku w sprawie Brown v. Board of Education, nakazującym stopniowe zaniechanie segregacji rasowej, związanie wszystkich organów władzy Stanów Zjednoczonych orzeczeniem sądu wydanym w tej sprawie.

Podsumowanie

Bez względu na sporną ocenę źródeł prawa oraz trafności wnioskowania na ich podstawie o sądowej kontroli zgodności prawa z konstytucją i supremacji Sądu Najwyższego w praktyce wymiaru sprawiedliwości w USA orzeczenie Marbury v. Madison stanowi punkt odniesienia i symbol uzasadniający kompetencję sądów do stosowania konstytucji przy ocenie zgodności z nią prawa, z uwzględnieniem szerokiego rozumienia norm konstytucyjnych z wykorzystaniem naturalnej zdolności adaptacji konstytucji L. Garlicki, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1982, s. 103. .

Doniosłość wyroku w sprawie Marbury v. Madison polega na podkreśleniu fundamentalnego znaczenia i nadrzędności konstytucji jako prawa stosowanego bezpośrednio, a nie jedynie stanowiącego przejaw manifestu narodu powołującego państwo w ramach umowy społecznej Zob. P. Tuleja, Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności, Kraków 2003, s. 18–28; P. Mikuli, Zdecentralizowana kontrola konstytucyjności prawa. Stany Zjednoczone i państwa europejskie, Kraków 2002, s. 17. Por. D. Lis-Starowicz. Legitymacja..., s. 39. . Uprawnienie sądów w Stanach Zjednoczonych do badania zgodności prawa z konstytucją USA określane jako judicial review, którego symbolem jest orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison, obejmuje pozycjonowanie Sądu Najwyższego jako najważniejszego arbitra rozstrzygającego ostatecznie o konstytucyjności prawa i działań władzy publicznej poza sprawami politycznymi, a także obejmuje uprawnienie do ustalania treści konstytucji USA w sposób wiążący inne organy państwa.

Znaczenie i zakres orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison wykracza znacznie poza przyjęte w orzeczeniu założenie, co stanowi odzwierciedlenie potrzeby społecznej legitymacji sądów do oceny zgodności prawa z konstytucją bez ograniczania do zagadnienia kognicji sądów. Zgodność prawa z konstytucją i ochroną praw fundamentalnych wywodzonych z praw naturalnych, których odzwierciedleniem są normy konstytucyjne, jest zadaniem sądu według aktualnej praktyki sądowej w USA, przy wykorzystaniu w tej praktyce zdolności adaptacyjnych norm konstytucyjnych, realizowanej pod kontrolą Sądu Najwyższego.