Z godnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 611 ze zm.), powoływanej dalej w skrócie „pr. aut”, uprawniony, którego prawa autorskie majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody: a) na zasadach ogólnych albo b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielania przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Użyte w tym przepisie pojęcie osoby naruszającej autorskie prawa majątkowe poddane zostało w niektórych orzeczeniach Sądu Najwyższego i w doktrynie wykładni restrykcyjnej. W orzeczeniu z 4 lutego 1994 r., I CSK 540/07 (Lex Omega 39/2011), Sąd Najwyższy uznał, że do zastosowania art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut. musi być wykazana bezprawność zachowania osoby wkraczającej w sferę autorskich praw majątkowych. Sąd Najwyższy wyjaśnił w orzeczeniu z 25 listopada 1999 r., II CKN 573/98 (Lex Omega 39/2011), że naruszeniem autorskich praw majątkowych jest tylko takie działanie, które można zakwalifikować jako wkroczenie w zakres cudzego monopolu eksploatacyjnego na konkretny utwór bez tytułu prawnego.

Gdy zapłata wynagrodzenia należna jest na podstawie umowy lub licencji ustawowej, niewykonanie tego obowiązku nie narusza bezwzględnego prawa autorskiego, gdyż prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu jest wówczas uprawnieniem względnym. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 26 czerwca 2003 r., V CKN 411/01 (OSN 2004, nr 9, poz. 144), wyrażając pogląd, że chociaż art. 17 pr. aut. stanowi, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu, to jednak nie w każdym przypadku niezapłacenie należnego wynagrodzenia skutkować będzie naruszeniem autorskiego prawa bezwzględnego z możliwością zastosowania art. 79 pr. aut. Przez autorskie prawa majątkowe rozumie się tylko bezwzględne wyłączne prawo do korzystania z utworu. Gdy korzystanie  z utworu narusza to prawo, gdyż jest bezprawne, może mieć zastosowanie powołany wyżej przepis.

Natomiast w razie niezapłacenia stosownego wynagrodzenia przez osobę mającą prawo do korzystania z utworu prawo bezwzględne nie zostaje naruszone i przepis art. 79 pr. aut. nie może mieć zastosowania. Pozostaje roszczenie na zasadach ogólnych k.c.

Z kolei w orzeczeniu z 25 listopada 2009 r., II CSK 259/09 (Lex Omega 39/2011), Sąd Najwyższy uznał, że do naruszenia autorskich praw majątkowych dochodzi wówczas, gdy utwór jest wykorzystywany bez zgody osoby uprawnionej. Brak jest natomiast podstaw prawnych do rozciągania zastosowania przepisu art. 73 ust. 1 pr. aut. i przewidzianych w nim środków prawnych na przypadki niewywiązywania się z zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z utworu czy to na podstawie umowy, czy licencji ustawowej.

Myśl tę kontynuował Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 11 sierpnia 2011 r., I CSK 633/10 (Lex Omega 05/2012), wyrażając pogląd, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut. może mieć zastosowanie, gdy naruszenie autorskiego prawa majątkowego jest skutkiem deliktu.

Niektórzy przedstawiciele doktryny podzielili wyżej przedstawione restrykcyjne stanowisko Sądu Najwyższego.

I tak w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z 25 listopada 2009 r., II CSK 259/09 (Lex Omega 39/2011), Jakub Bonowicz podzielił pogląd, że do naruszenia autorskich praw majątkowych dochodzi wówczas, gdy utwór jest wykorzystywany bez zgody osoby uprawnionej i zachodzi odpowiedzialność deliktowa.

Także inny autor, uznając, że tytuł rozdziału „ochrona autorskich praw majątkowych” oznacza zespół środków prawnych służących uprawnionemu podmiotowi w razie bezprawnego wkroczenia w jego prawa bezwzględne, wyraził pogląd, że niespełnienie obowiązku zapłacenia wynagrodzenia wynikającego z umowy nie stanowi naruszenia autorskiego prawa majątkowegoP. Bogdalski, Środki ochrony autorskich praw majątkowych oraz ich dochodzenie w świetle prawa polskiego, Zakamycze 2003, s. 27 i 45..

W związku z wypowiadanymi w orzecznictwie i doktrynie poglądami, że art. 79 ust. l pkt 3 lit. b może mieć zastosowanie, gdy naruszenie autorskiego prawa majątkowego następuje ex delicto, warto wspomnieć o wypowiedziach doktryny na temat stosunku odpowiedzialności ex contractu i ex delicto.

Według stanowiska jednego z autorów z chwilą zawarcia umowy strony obowiązują reguły i zasady imperatywne nakładające obowiązek odpowiedniego zachowania się niezależnie od stosunków umownychM. Nestorowicz, Kontraktowa i deliktowa odpowiedzialność lekarza za zabieg leczniczy, PWN 1972, s. 130.. Odpowiedzialność deliktowa następuje wówczas, gdy wyrządzający szkodę naruszył nakaz lub zakaz obowiązujący go niezależnie od stosunku obligacyjnegoIbidem, s. 72..

Zdaniem A. Ohanowicza na gruncie naszego prawa nie ma uzasadnienia wyłączność stosowania norm odpowiedzialności ex contractu tam, gdzie wyrządzenie szkody jest następstwem naruszenia jeszcze innych norm, czy to prawnych, czy moralnych. Można jako regułę przyjąć w dziedzinie prawa cywilnego kumulację zbiegających się norm, tj. zastosowanie łączne.

Zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej może więc nastąpić, gdy poza  naruszeniem umowy następuje naruszenie ogólnie obowiązujących zasad postępowaniaA. Ohanowicz, Zbieg norm w polskim prawie cywilnym, PWN 1963, s. 114..

Ocenę wynagrodzenia autorskiego jako elementu autorskiego prawa bezwzględnego zawierają liczne orzeczenia Sądu Najwyższego wydane na podstawie art. 15 Prawa autorskiego z 10 lipca 1952 r.

W orzeczeniu z 29 grudnia 1971 r., I CZ 205/71 (OSPiKA 1972, nr 9, poz. 173) Sąd Najwyższy uznał, że prawo do wynagrodzenia należy do treści prawa autorskiego. Twórca, występując z pozwem przeciwko wydawcy o zapłatę wynagrodzenia, dochodzi ochrony przysługującego mu prawa autorskiego. 

Także w orzeczeniu z 11 kwietnia 1973 r., I CZ 36/73 (OSN 1974, nr 5, poz. 81), Sąd Najwyższy stwierdził, że prawo twórcy do wynagrodzenia za korzystanie z dzieła należy do treści prawa autorskiego.

To stanowisko Sądu Najwyższego znalazło wyraz w uchwale 7 sędziów z 6 listopada 1976 r., III CZP 10/76 (Lex Omega 09/2012), wpisanej jako zasada prawna, zgodnie z którą roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za publiczne wykonania utworu muzycznego jest roszczeniem o ochronę praw autorskich także w przypadku, gdy jest ono skierowane przeciwko zamawiającemu na podstawie umowy między wykonawcą a zamawiającym.

W orzeczeniu z 14 września 1981 r., I CR 249/81 (OSN 1982, nr 4, poz. 55), Sąd Najwyższy, uznając, że treść prawa autorskiego obejmuje prawo do wynagrodzenia za wykorzystanie utworu, podkreślił, że jest to ogólna zasada prawa autorskiego.

Za nawiązanie do powyższych poglądów prawnych uznać można wypowiedzi doktryny na gruncie obecnego prawa autorskiego bądź stwierdzające możliwość uznania niezapłacenia wynagrodzenia autorskiego przez osobę uprawnioną do korzystania z utworu za naruszenie autorskiego prawa bezwzględnego, bądź zdecydowanie za takim stanowiskiem się opowiadające.

Za okoliczności mogące przemawiać za takim zapatrywaniem J. Barta i R. Markiewicz uznali treść art. 17 pr. aut. oraz tytuł rozdziału 2 „Autorskie prawa majątkowe”, a także szczególne wzmocnienie ochrony uprawnionego w porównaniu z ochroną na zasadach ogólnychJ. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Lex 2011, s. 484..

Zdaniem A. Drzewieckiej działaniem naruszającym autorskie prawa majątkowe będzie korzystanie z utworu na podstawie licencji ustawowej bez zapłaty wymaganego wynagrodzenia autorskiegoA. Drzewiecka. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011, s. 495..

Według E. Traple określenie „prawo do wynagrodzenia” użyte zostało w art. 17 pr. aut. jako pochodne od prawa do rozporządzaniaE. Traple, Autorskie prawa majątkowe. Prawo do wynagrodzenia. System Prawa Prywatnego, t. 13. Prawo autorskie, Warszawa 2003, s. 149, 151 i 179..

Przeciwko ograniczeniu stosowania art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b do osób nielegalnie korzystających z dzieł chronionych prawem autorskim przemawiają poważne argumenty.

Przede wszystkim interpretacja słowna przepisu nie daje podstaw do uznania, że naruszenie autorskich praw majątkowych może nastąpić jedynie ex delicto.

Treść art. 17 pr. aut. oraz jego lokalizacja w rozdziale 2 „Autorskie prawa majątkowe” pozwalają na wniosek, że prawo do wynagrodzenia jest elementem autorskiego prawa bezwzględnego. Wskazuje na to wykładnia logiczna przepisu.

Także ewolucja, jaką przeszły przepisy o ochronie majątkowych praw autorskich, i odróżnienie w art. 79 pr. aut. żądania naprawienia szkody na zasadach ogólnych od żądania zapłaty sumy pieniężnej, zgodnie z ust. 1 pkt 3 lit. b tego artykułu, wskazują na legislacyjną wolę zaliczenia wynagrodzenia do autorskiego prawa bezwzględnego.

Należy również mieć na uwadze, że rozwój techniki i w konsekwencji wielki wzrost także nielegalnego korzystania z utworów utrudnił podmiotom praw autorskich ochronę uprawnień majątkowych.

Przeciwdziałaniu naruszania własności intelektualnej służyć mają konstrukcje organizacyjne i przepisy prawne, a wśród nich zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi, domniemania prawne wprowadzające odrębną od kodeksowej regulację ciężaru dowodu oraz regulacje ochronne, do których należy art. 79 pr. aut.

Wykładnia funkcjonalna tego przepisu nie uzasadnia wykładni restrykcyjnej, według której zaliczenie wynagrodzenia autorskiego do prawa bezwzględnego zależy od pozycji prawnej osoby naruszającej prawa autorskie.