I. Zgodnie z treścią art. 407 § 1 k.p.c. skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie trzymiesięcznym; termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą wznowienia jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji – od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub przedstawiciel ustawowy. W postępowaniu cywilnym strona może być reprezentowana przez pełnomocnika procesowego. W rezultacie może wystąpić sytuacja, w której o podstawie wznowienia lub o wyroku dowiedzieć się mogą, niezależnie od siebie oraz w różnym czasie, sama strona, jak i pełnomocnik procesowy, który działał za nią w prawomocnie zakończonym postępowaniu. W świetle literalnego brzmienia art. 407 § 1 k.p.c. powstaje pytanie, czy w takim wypadku relewantne dla rozpoczęcia biegu określonego w tym przepisie terminu jest powzięcie wiadomości o podstawie wznowienia lub o wyroku przez stronę, czy też przez jej pełnomocnika procesowego, bądź też przez którykolwiek z tych podmiotów. Innymi słowy, chodzi o to, czy termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania biegnie od chwili, w której o podstawie wznowienia lub wyroku dowiedziała się sama strona, czy też od chwili, w której dowiedział się o tych okolicznościach jej pełnomocnik procesowy, czy też wreszcie od chwili, w której podstawa wznowienia lub istnienie wyroku doszły do wiadomości strony lub jej pełnomocnika procesowego w zależności od tego, u którego z tych podmiotów wiedza w tym zakresie pojawiła się wcześniej. Zagadnienie ma istotne znaczenie, gdyż pozostaje w związku z kwestią dochowania terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, co jest warunkiem jej dopuszczalności, gdyż skarga wniesiona po terminie podlega odrzuceniu, co może nastąpić na posiedzeniu niejawnym (art. 410 § 1 k.p.c.).

II. Przedstawiony problem był przedmiotem kilku wypowiedzi Sądu Najwyższego, a także doktryny.

W judykaturze prezentowany jest zarówno pogląd, że dla rozpoczęcia biegu terminu określonego w przepisie art. 407 § 1 k.p.c. konieczne jest, aby to sama stronaOkreślenie to obejmuje stronę będącą osobą fizyczną, organ lub osobę uprawnioną do działania w imieniu strony niebędącej osobą fizyczną i przedstawiciela ustawowego strony, por. K. Weitz, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. 2, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, art. 407, uw. 6, s. 500. dowiedziała się o podstawie wznowienia lub wyroku, nie jest wystarczające natomiast to, że dowie się o tym pełnomocnik procesowy, który działał za nią w prawomocnie zakończonym postępowaniu, jak i pogląd, że rozpoczęcie biegu terminu następuje także wtedy, gdy podstawa wznowienia lub istnienie wyroku doszły do wiadomości pełnomocnika procesowegoNiejednoznacznie Sąd Najwyższy wypowiedział się w postanowieniu z 9 listopada 2006 r., IV CZ 84/06 (niepubl.; LEX nr 467470), w którym jako obiter dictum przytoczone zostały oba poglądy bez wyraźnego opowiedzenia się za którymkolwiek z nich..

Pierwsze stanowisko znalazło odzwierciedlenie w postanowieniach Sądu Najwyższego: z 8 marca 2000 r., I CKN 1313/99Niepubl.; LEX nr 583709., z 15 listopada 2001 r., III CZ 99/01Niepubl.; LEX nr 52765. i z 22 września 2005 r., IV CZ 76/05Niepubl.. Uzasadnieniem dla niego jest literalne brzmienie art. 407 § 1 k.p.c., który odwołuje się do świadomości strony, a nie jej pełnomocnika, jak również założenie, że termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania rozpoczyna swój bieg od dnia, w którym stało się możliwe jej złożenie, o tym zaś, czy skarga ma być złożona, decyduje strona, a nie jej pełnomocnik.

Za drugim zapatrywaniem Sąd Najwyższy opowiedział się z kolei w postanowieniach: z 7 stycznia 1998 r., III CKN 234/97Niepubl.; LEX nr 50601., z 12 kwietnia 2000 r., IV CKN 2/00OSNC 2000, nr 10, poz. 192., z 6 stycznia 2006 r., III PZ 12/05OSNP 2006, nr 23–24, poz. 362. i z 8 stycznia 2009 r., I PZ 39/08Niepubl.; LEX nr 784215.. Na rzecz tego zapatrywania podniesiono w postanowieniu z 6 stycznia 2006 r., III PZ 12/05, że w rozumieniu art. 407 § 1 k.p.c. chodzi o stronę w znaczeniu procesowym, a nie o osobę fizyczną będącą stroną. Jeżeli strona ustanowi pełnomocnika, to jego działania są działaniami strony, a czynności sądu dokonane wobec pełnomocnika są czynnościami dokonanymi wobec strony; wręcz nieskuteczne niekiedy jest dokonanie czynności wobec samej strony, a nie jej pełnomocnika (np. w przypadku doręczeń – art. 133 § 3 zd. drugie k.p.c.). Według art. 91 pkt 1 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe umocowuje także do wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Pełnomocnik procesowy może zatem wnieść skargę (podejmuje decyzję w tym zakresie). Sąd Najwyższy uznał też, że przyjęcie, iż strona nie dowiaduje się o wyroku sądu drugiej instancji, mimo że doręczono go jej pełnomocnikowi, prowadziłoby do tego, iż strona nie wie o wyroku, mimo że rozpoczyna się bieg terminu do zaskarżenia go skargą kasacyjną (art. 398⁵ k.p.c.). Odwrotnie, gdyby odpis wyroku doręczono nieskutecznie samej stronie, która miała pełnomocnika, to trzeba by uznać, że strona dowiedziała się o wyroku, chociaż termin do jego zaskarżenia nie rozpoczął biegu. Taka wykładnia byłaby wewnętrznie sprzeczna i dlatego nie może być przyjęta.

Stanowisko doktryny również nie jest jednolite. Założenie, że świadomość nie tylko strony, ale także jej pełnomocnika procesowego, ma znaczenie przy ustalaniu chwili, w której rozpoczyna się bieg terminu określonego w art. 407 § 1 k.p.c., przyjmowali M. SawczukM. Sawczuk, Wznowienie postępowania cywilnego, Lublin 1963, s. 200–201., W.SiedleckiW. Siedlecki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. Z. Resich, W. Siedlecki, t. 1, Warszawa 1975, art. 407, s. 673; tenże, (w:) System prawa procesowego cywilnego, t. 3, Zaskarżanie orzeczeń sądowych, red. W. Siedlecki, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986, s. 446. i J. KrajewskiJ. Krajewski, (w:) Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem, red. J. Jodłowski, K. Piasecki, t. 2, Warszawa 1989, art. 407, uw. 7, s. 674., wywodząc takie rozwiązanie z faktu, że pełnomocnik procesowy według art. 91 pkt 1 k.p.c. jest uprawniony do wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Stanowisko przeciwne, o relewantności wyłącznie świadomości samej strony co do podstawy wznowienia lub wydania wyroku, zajął natomiast M. P. WójcikM. P. Wójcik, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Jakubecki, Warszawa 2010, art. 407, uw. 2, s. 500–501..

Kompromisowy pogląd wyraziła M. ManowskaM. Manowska, Wznowienie postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2008, s. 182–183., która przyjęła, że w wypadku gdy zdarzenie, które jest źródłem wiedzy o przyczynie wznowienia, stanowi czynność procesową dokonywaną przez pełnomocnika, to chwilą właściwą dla ustalenia początku biegu terminu do wniesienia skargi o wznowienie jest dowiedzenie się o tej przyczynie przez pełnomocnika, a nie stronę. Warunkiem jest jednak także to, aby pełnomocnik był należycie umocowany. W sytuacji, w której przyczyny wznowienia mają swoje źródło w zdarzeniach niezwiązanych z czynnościami procesowymi podejmowanymi w tym postępowaniu, które ma być wznowione, np. pojawiły się nowe fakty i dowody, chwilą właściwą do ustalenia początku biegu terminu do wniesienia skargi ma być dowiedzenie się o podstawie wznowienia przez stronę, niezależnie od tego, czy i kiedy dowiedział się o tej podstawie pełnomocnik. U podstaw rozumowania M. Manowskiej leży założenie, że art. 91 pkt 1 k.p.c., umocowujący pełnomocnika do wniesienia skargi o wznowienie, odnosi się tylko do czynności procesowych związanych ze skargą, nie powoduje jednak, że pełnomocnik pozostaje w stosunku pełnomocnictwa procesowego również w okresie po zakończeniu pierwszego postępowania, a przed wniesieniem skargi, oraz że skutki podejmowanych przez niego w tym czasie działań dotykają bezpośrednio stronę.

III. Polska skarga o wznowienie postępowania ukształtowana została pod wpływem regulacji niemieckich i austriackich. Przewidują one również, w pewnym zakresie, liczenie terminu do wniesienia skargi nieważności lub skargi restytucyjnej (o wznowienie)Prawo niemieckie pod wspólną nazwą wznowienia postępowania rozróżnia skargę nieważności (odpowiednik wznowienia postępowania z przyczyn nieważności według k.p.c.) oraz skargę restytucyjną (odpowiednik wznowienia postępowania z przyczyn restytucyjnych według k.p.c.). W prawie austriackim występuje skarga nieważności, a skarga o wznowienie jest odpowiednikiem skargi restytucyjnej według prawa niemieckiego i wznowienia postępowania z przyczyn restytucyjnych według k.p.c. od chwili powzięcia przez stronę wiadomości o okoliczności mającej stanowić podstawę wznowienia (§ 586 ust. 2 zd. pierwsze niem. ZPO oraz § 534 ust. 2 pkt 1 i 4 austr. ZPO). W Niemczech na gruncie tych regulacji przyjmuje się, że świadomość pełnomocnika procesowego o podstawie wznowienia powoduje rozpoczęcie biegu terminu do żądania wznowienia postępowania, o ile w chwili powzięcia wiadomości o tej podstawie istnieje nadal zlecenie do prowadzenia sporu, które uzasadniało udzielenie pełnomocnictwaUważa się przy tym, że sytuacja taka nastąpi raczej wyjątkowo, ponieważ przyjmuje się, że zlecenie kończy się z reguły w chwili, w której spór został prawomocnie załatwiony, zob. J. Braun, (w:) Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung, red. Th. Rauscher, P. Wax, J. Wenzel, München 2008, t. 2, § 586, nb. 9a, s. 494; H.-J. Musielak, (w:) Kommentar zur Zivilprozessordnung mit der Gerichtsverfassungsgesetz, red. H.-J. Musielak, § 586, nb. 3, s. 1582. W judykaturze zob. orzeczenie niemieckiego Trybunału Federalnego (Bundesgerichtshof) z 16 grudnia 1959 r., IV ZR 206/59, BGHZ 1960, t. 31, s. 351.. W Austrii reprezentowane jest stanowisko, że wiedza pełnomocnika procesowego o podstawie wznowienia jest relewantna, jeżeli nadal istnieje między nim a stroną stosunek pełnomocnictwa dotyczący przedmiotu prawomocnie zakończonego postępowaniaCh. Zib, (w:) Kommentar zu den Zivilprozeßgesetzen, red. H. W. Fasching, A. Konecny, t. 2, cz. 1, Wien 2002, § 34, nb. 5, s. 551; W. Jelinek, (w:) Kommentar zu den Zivilprozeßgesetzen, red. H. W. Fasching, A. Konecny, t. 4, cz. 1, Wien 2005, § 534, nb. 14, s. 976–977. Zob. także orzeczenie austriackiego Sądu Najwyższego (Oberster Gerichtshof) z 11 grudnia 2001 r., 10 Ob S 371/01h, dostępne na stronie: http://www.ris.bka.gv.at/Judikatur/. Podnieść należy, że prawo niemieckie (§ 81 niem. ZPO) i austriackie (§ 31 ust. 1 pkt 1 austr. ZPO) przewidują, iż pełnomocnik procesowy uprawniony jest do żądania wznowienia postępowania, w którym reprezentował stronę.

IV. Odnosząc się do rozpatrywanego zagadnienia, należy podnieść, że do samej istoty pełnomocnictwa procesowego, podobnie jak to jest w wypadku pełnomocnictwa na podstawie prawa materialnego (por. art. 95 § 2 k.c.), należy to, że czynności procesowe podjęte przez pełnomocnika pociągają za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanej przez niego strony. Zasada ta w prawie procesowym, odmiennie niż w prawie materialnym, nie jest wprawdzie wysłowiona wprostInaczej było na gruncie art. 94 d.k.p.c., jednak wynika z całokształtu regulacji pełnomocnictwa procesowego, w tym głównie z art. 86 k.p.c., a jej potwierdzeniem jest art. 93 k.p.c. statuujący od niej odstępstwoPor. np. S. Gołąb, O pełnomocnikach w procesie cywilnym, „Palestra” 1938, nr 10, s. 945; J. Gudowski, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, art. 93, uw. 1, s. 472–473.. Jej obowiązywanie nie budzi współcześnie żadnych wątpliwościZob. m.in. J. Sobkowski, Pełnomocnictwo procesowe, jego istota, powstanie i rodzaje, Poznań 1967, s. 24; J. Gudowski, Pełnomocnictwo procesowe na tle podziału prawa na prywatne i publiczne, PPC 2011, nr 1, s. 18, przypis 64. Kwestią jest tylko, czy ją wywodzić z art. 95 § 2 k.c. stosowanego w drodze analogii (J. Sobkowski), czy z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o pełnomocnictwie (J. Gudowski). W judykaturze zob. np. wyrok SN z 22 września 1982 r., II CR 177/82, OSPiKA 1983, nr 6, poz. 122; postanowienia SN z 14 stycznia 1998 r., II UKN 595/98, OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 407 i z 15 grudnia 1999 r., II UKN 678/99, OSNAPiUS 2001, nr 11, poz. 402.. Zasada, o której mowa, rozciąga się nie tylko na czynności procesowe dokonane przez pełnomocnika procesowego, lecz także na jego zaniechania, które wywołują bezpośrednie skutki w sferze procesowej reprezentowanej stronyPor. orzeczenie SN z 2 października 1935 r., C.II. 1026/35, Zb. Orz. 1936, nr 3, poz. 131. W nauce np. Ś. Kruszelnicki, Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem. Część I, art. 1–507, b.r.m.w., art. 94, uw. 3, s. 134–135; J. Gudowski, (w:) Kodeks, art. 91, uw. 5, s. 465.. Należy przyjąć, że konsekwencją zasady bezpośredniej reprezentacji strony przez pełnomocnika procesowego jest również to, że okoliczności natury subiektywnej, które zachodzą w osobie pełnomocnika (np. jego wina w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej, jego wiedza o zdarzeniach relewantnych procesowo lub brak tej wiedzy), należy przypisywać samej stronie.R. Bork, (w:) Stein/Jonas Kommentar zur Zivilprozessordnung, Tübingen 2004, t. 2, § 85, nb. 3, s. 343; Ch. Zib, (w:) Kommentar, § 34, nb. 5, s. 551.Analogicznie kwestia jest oceniana na gruncie przedstawicielstwa, w tym pełnomocnictwa, uregulowanego w prawie materialnym, gdy chodzi np. o dobrą lub złą wiarę, zob. M. Pazdan, (w:) System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2002, nb. 10, s. 456. Przykładowo więc gdy chodzi  o ocenę winy w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej, wina pełnomocnika oznacza winę stronyPor. D. Olczak-Dąbrowska, Przywrócenie terminu w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010, s. 185., a wiedza pełnomocnika o przyczynach uzasadniających wyłączenie sędziego jest wiedzą stronyR. Bork, (w:) Stein/Jonas Kommentar, § 85, nb. 3, s. 343..

Zasada reprezentacji strony przez pełnomocnika procesowego działa, pod warunkiem że zostało ono udzielone skutecznie, tak długo, jak długo istnieje stosunek pełnomocnictwa. W związku z tym istotne znaczenie ma art. 91 pkt 1 k.p.c., który przesądza, że pełnomocnik procesowy jest umocowany do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak i wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy. Nie powinno ulegać wątpliwości, że przywołany przepis skutkuje tym, iż pełnomocnictwo procesowe nie wygasa wskutek samego prawomocnego zakończenia sprawy, lecz rozciąga się także na czas późniejszy w granicach odnoszących się do skargi o wznowienie postępowania lub postępowania na jej podstawie, chyba że do jego wygaśnięcia doszło z innych przyczynZob. J. Sobkowski, Pełnomocnictwo, s. 206.. Oznacza to, że również w zakresie skargi działa (nadal) zasada reprezentacji, z jej skutkami, łącznie z tym, który polega na tym, że okoliczności natury subiektywnej zachodzące w osobie pełnomocnika przypisywać należy stroniePor. W. Jelinek, w: Kommentar, § 534, nb. 14, s. 976–977. Nie przekonuje odmienne stanowisko judykatury i doktryny niemieckiej łączące koniec trwania tych skutków z ustaniem stosunku podstawowego leżącego u podstaw pełnomocnictwa. Skutki te wynikają z istoty zasady reprezentacji, która towarzyszy istnieniu stosunku pełnomocnictwa, a nie stosunku podstawowego.. Prowadzi to do kolejnego wniosku, że powzięcie przez pełnomocnika procesowego, który reprezentował stronę w prawomocnie zakończonym postępowaniu, wiadomości o podstawie wznowienia lub o wyroku w czasie dalszego trwania stosunku pełnomocnictwa należy przypisać samej stronie w kontekście art. 407 § 1 k.p.c. oraz uważać za prawnie relewantne z punktu widzenia rozpoczęcia biegu terminu do wniesienia skargi o wznowienie określonego w tym przepisie.

Stwierdzenie powyższe nie przesądza jeszcze kwestii, czy w omawianej sytuacji dla rozpoczęcia biegu terminu do wniesienia skargi o wznowienie określonego w art. 407 § 1 k.p.c. powzięcie wiadomości o podstawie wznowienia lub o wyroku przez pełnomocnika jest wyłącznie relewantne, czy też należy uwzględniać także wiedzę samej strony w tym zakresie. Ma to znaczenie w sytuacji, w której pełnomocnik procesowy, pozostając nadal umocowany do reprezentacji strony, dowiedział się o podstawie wznowienia lub wyroku później niż sama strona. Za prawidłowe należy uznać stanowisko, że wiedza strony jest w tym wypadku również relewantnaPodobnie w kontekście powzięcia wiedzy o ustaniu przyczyny przekroczenia terminu do dokonania czynności procesowej D. Olczak-Dąbrowska, Przywrócenie, s. 161–162, która skrytykowała zmierzające w odmiennym kierunku postanowienie SN z 10 września 1971 r., I CZ 138/71, OSPiKA 1972, nr 3, poz. 50.. Przemawia za takim ujęciem wzgląd na to, że strona nie może korzystać z braku wiedzy pełnomocnika o podstawie wznowienia lub o wyroku, jeśli sama dowiedziała się wcześniej o takiej podstawie lub  wyrokuPor. na tle prawa materialnego M. Pazdan, (w:) System, nb. 12, s. 457.. Mogłoby to prowadzić do nadużyć i manipulacji w zakresie rozpoczęcia biegu terminu do wniesienia skargi o wznowienie.

V. W podsumowaniu należy więc uznać, że termin do wniesienia skargi o wznowienie określony w art. 407 § 1 k.p.c. liczy się w zależności od tego, który dzień nastąpił wcześniej od dnia, w którym o podstawie wznowienia lub o wyroku dowiedziała się sama strona, lub od dnia, w którym o podstawie wznowienia lub wyroku dowiedział się jej należycie umocowany pełnomocnik procesowy, który zastępował ją w prawomocnie zakończonym postępowaniu, o ile stosunek pełnomocnictwa w tym dniu nadal istniał.