P rezentowany przegląd orzecznictwa stanowi omówienie najistotniejszych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanych w drugim kwartale 2021 r. dotyczących prawa do życia, prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności myśli, sumienia i wyznania, wolności wypowiedzi, prawa do wolnych wyborów.

Prawo do życia (art. 2)

Natychmiastowa reakcja władz na zarzuty przemocy domowej wymaga od nich autonomicznej, proaktywnej i wyczerpującej oceny istniejącego ryzyka dla ofiary z uwzględnieniem szczególnego kontekstu tego rodzaju spraw.

Wyrok Kurt v. Austria, 15.06.2021 r., Wielka Izba, skarga nr 62903/15, § 168

– dot. pozytywnych obowiązków państwa w sprawach dotyczących przemocy domowej.

Wymaganie oceny „autonomicznej” i „proaktywnej” oznacza, że władze nie mogą opierać się wyłącznie na postrzeganiu przez ofiarę istniejącego ryzyka, ale muszą dokonać własnych ustaleń. Ze względu na wyjątkową sytuację psychologiczną ofiar przemocy domowej muszą one – nie czekając na przedstawienie wszystkich szczegółów przez ofiary – same starać się uzyskać istotne informacje, w tym od innych agencji państwowych.

Wyrok Kurt v. Austria, 15.06.2021 r., Wielka Izba, skarga nr 62903/15, § 169.

Warunkiem odpowiedniej reakcji na zidentyfikowane ryzyko i zapewnienia ofiarom w sposób skoordynowany bezpieczeństwa i wsparcia jest właściwa ocena istniejącego ryzyka. Oznacza to, że organy stosowania prawa powinny dzielić się informacjami na temat tego ryzyka ze wszystkimi innymi zaangażowanymi podmiotami regularnie kontaktującymi się z osobami zagrożonymi, w tym, w przypadku dzieci, z nauczycielami, oraz koordynować z nimi wsparcie dla ofiar. Władze powinny informować ofiary o grożącym im ryzyku oraz, w razie potrzeby, wskazywać dostępne środki ochrony – prawne i operacyjne – a także środki pomocy.

Wyrok Kurt v. Austria, 15.06.2021 r., Wielka Izba, skarga nr 62903/15, § 174.

Ustalenie istnienia rzeczywistego i natychmiastowego zagrożenia życia jednej lub więcej zidentyfikowanych osób rodzi obowiązek pozytywny władz podjęcia działań operacyjnych i ochronnych. W tym kontekście należy ocenić, czy dostępne środki prawne i operacyjne dawały władzom wystarczający wybór środków odpowiednich i proporcjonalnych do stopnia ustalonego (śmiertelnego) ryzyka. W konkretnej sprawie ramy prawne muszą zapewniać odpowiednią ochronę ofiary przed przemocą ze strony osób prywatnych.

Wyrok Kurt v. Austria, 15.06.2021 r., Wielka Izba, skarga nr 62903/15, § 177, 179.

Decyzja władz o działaniach operacyjnych na poziomie ogólnym oraz indywidualnym wymaga starannego rozważenia konkurujących ze sobą praw i innych obowiązujących istotnych ograniczeń. W sprawach przemocy domowej – chociaż istnieje przemożna potrzeba ochrony prawa ofiar do życia oraz ich integralności fizycznej i psychicznej – należy zapewnić, aby policja wykonywała swoje uprawnienia do kontroli i zapobiegania przestępstwom z pełnym poszanowaniem prawa i innych gwarancji, które w sposób uprawniony ograniczają zakres jej działań, w tym zawartych w art. 5 i 8 Konwencji. Wszelkie prewencyjne działania operacyjne wymagane na podstawie art. 2 wobec domniemanego sprawcy muszą mieć na celu odpowiednią i skuteczną reakcję na istniejące z jego strony ryzyko dla życia, a z drugiej – być zgodne z innymi obowiązkami państwa na podstawie Konwencji. Ingerencja władz w życie prywatne i rodzinne domniemanego sprawcy mająca chronić życie i inne prawa ofiar przemocy domowej oraz zapobiec aktom przestępczym wymierzonym w ich życie lub zdrowie jest często nieunikniona, jednak przy ocenie proporcjonalności wymaganych środków ochronnych i prewencyjnych istotne znaczenie musi mieć zawsze natura i waga istniejącego ryzyka, czy to w kontekście art. 8 Konwencji, czy – w zależności od sytuacji – ograniczeń w sferze objętej art. 2 Protokołu nr 4, który gwarantuje wolność poruszania się. Należy pamiętać, że w przypadku środków oznaczających pozbawienie wolności art. 5 Konwencji nakłada szczególne ograniczenia. Każdy taki środek musi być zgodny z regulacjami prawa krajowego oraz spełniać specyficzne warunki wynikające z art. 5 i odnoszącego się do niego orzecznictwa.

Wyrok Kurt v. Austria, 15.06.2021 r., Wielka Izba, skarga nr 62903/15, § 182–184.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

Szczepienie dzieci jako takie – stanowiące fundamentalny aspekt współczesnej polityki zdrowia publicznego – nie rodzi wrażliwych kwestii moralnych i etycznych. Uczynienie ze szczepienia obowiązku prawnego może być jednak postrzegane jako rodzące takie kwestie. Spojrzenie na te kwestie nie może ograniczać się wyłącznie do perspektywy osób niezgadzających się z obowiązkiem szczepienia, ale należy uwzględniać znaczenie solidarności społecznej. Celem tego obowiązku jest bowiem ochrona zdrowia członków społeczeństwa, zwłaszcza osób szczególnie bezbronnych w związku z niektórymi chorobami, w imieniu których od pozostałej ludności wymaga się zgody na minimalne ryzyko osobiste w formie zaszczepienia się.

Wyrok Vavřička i inni v. Czechy, 8.04.2021 r., Wielka Izba, skargi nr 47621/13 i pięć innych, § 279 – dot. wymierzenia grzywny rodzicowi i odmowy przyjęcia dzieci do przedszkola z powodu odmowy spełnienia ustawowego obowiązku ich zaszczepienia.

Państwa muszą w pierwszej kolejności uwzględniać najlepsze interesy dziecka oraz dzieci jako grupy, przy wszystkich decyzjach dotykających ich zdrowia i rozwoju. W przypadku szczepienia celem powinna być ochrona każdego dziecka przed poważnymi chorobami. W znacznej większości przypadków osiąga się ją w ten sposób, że we wczesnych latach swojego życia dzieci otrzymują pełny zestaw szczepionek. Dzieci, którym nie można ich podać, są pośrednio chronione przed chorobami zakaźnymi o tyle, o ile w społeczeństwie utrzymuje się odpowiednio wysoki poziom zaszczepienia ludności (tj. ich ochrona wynika z odporności stadnej). W razie uznania, że polityka dobrowolnych szczepień nie wystarcza do osiągnięcia i zachowania odporności stadnej, albo odporność taka nie ma znaczenia ze względu na naturę choroby (np. tężec), władze mogą wprowadzić szczepienia przymusowe, aby osiągnąć w ten sposób właściwy poziom ochrony przed poważnymi chorobami.

Wyrok Vavřička i inni v. Czechy, 8.04.2021 r., Wielka Izba, skargi nr 47621/13 i pięć innych, § 288.

Możliwość uczęszczania do przedszkola dzieci, których nie można zaszczepić przed chorobami zakaźnymi ze względów medycznych, zależy w ogromnym stopniu od stopnia zaszczepienia innych dzieci. Nie można uznać za nieproporcjonalne wymagania przez państwo od osób, dla których szczepienie stanowi niewielkie ryzyko dla zdrowia, aby dla dobra niewielkiej liczby dzieci o słabym zdrowiu, których nie można zaszczepić, zaakceptowały ten powszechnie praktykowany środek ochrony jako obowiązek prawny oraz wymóg solidarności społecznej.

Wyrok Vavřička i inni v. Czechy, 8.04.2021 r., Wielka Izba, skargi nr 47621/13 i pięć innych, § 306.

Inwigilacja, która nie jest wymierzona bezpośrednio w jednostki, może mieć w rzeczywistości bardzo szeroki zasięg, wewnątrz i na zewnątrz terytorium państwa inwigilującego. W odróżnieniu od ukierunkowanego przechwytywania połączeń głównie wykorzystywanego do śledztw karnych masowe przechwytywanie jest używane również – a być może przede wszystkim – do gromadzenia zagranicznych danych wywiadowczych oraz identyfikacji nowych zagrożeń pochodzących od znanych i nieznanych podmiotów. W tych warunkach państwa Konwencji mają uprawnioną potrzebę zachowania tajności, co oznacza, że w sferze publicznej nie ma prawie żadnych informacji na temat działania danego systemu, a dostępne informacje mogą być formułowane w sposób ogólnikowy i znacznie różnić się zależnie od państwa.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Brytania, 25.05.2021 r., Wielka Izba, skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 322 – dot. systemu inwigilacji obejmującego masowe przechwytywanie połączeń elektronicznych i dzielenie się uzyskanymi w ten sposób tajnymi danymi, w tym ze służbami państw obcych.

Możliwości technologiczne znacznie rozszerzyły liczbę połączeń przekazywanych w globalnym Internecie, ale równocześnie rozprzestrzeniły się również zagrożenia, przed jakimi stanęły państwa Konwencji i ich obywatele. Chodzi – chociaż nie wyłącznie – o globalny terroryzm, przemyt narkotyków, handel ludźmi oraz wykorzystywanie seksualne dzieci. Wiele z tych zagrożeń tworzą międzynarodowe wrogie sieci mające dostęp do coraz bardziej wyrafinowanych technologii umożliwiających tajne porozumiewanie się. Dostęp do takich technologii pozwala wrogiemu państwu albo podmiotowi niepaństwowemu zakłócić w drodze cyberataków infrastrukturę cyfrową, a nawet właściwe funkcjonowanie procesów demokratycznych. Istnieje wtedy poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa z definicji wyłącznie w przestrzeni cyfrowej. W rezultacie może być ujawnione i rozpoznane za pomocą technologii cyfrowej. Ocena zgodności z Konwencją istniejących w państwach Konwencji systemów masowego przechwytywania połączeń – bardzo wartościowej technologii identyfikacji nowych zagrożeń w przestrzeni cyfrowej – wymaga od Trybunału zbadania gwarancji chroniących przed arbitralnością i nadużyciami. W tym celu może jednak użyć jedynie ograniczonych informacji o sposobach działania tych systemów.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Brytania, 25.05.2021 r., Wielka Izba,

skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 323.

Masowe przechwytywanie połączeń jest procesem toczącym się etapami, w którym zakres ingerencji w prawa jednostki wynikające z art. 8 rośnie wraz z postępami tego procesu. Poszczególne jego stadia można określić następująco:

(a) przechwytywanie i początkowe zatrzymywanie połączeń i odnoszących się do nich danych komunikacyjnych;

(b) zastosowanie konkretnych selektorów do przechwyconych połączeń i odnoszących się do nich danych komunikacyjnych;

(c) badanie przez analityków wyselekcjonowanych połączeń i odnoszących się do nich danych komunikacyjnych; oraz

(d) późniejsze przechowywanie materiałów i posługiwanie się „produktem finalnym”, w tym dzielenie się nim z innymi podmiotami.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Brytania, 25.05.2021 r., Wielka Izba, skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 325.

Pierwszym stadium jest masowe przechwytywanie przez służby tajne połączeń elektronicznych (lub „pakietów” takich połączeń) należących do wielkiej liczby osób, z których większość nie jest w żadnym stopniu obiektem zainteresowania tych służb. Część z nich już w tym stadium może zostać odfiltrowana. W drugim – głównie zautomatyzowanym – ma miejsce badanie zatrzymanych pakietów połączeń i odnoszących się do nich danych komunikacyjnych za pomocą rozmaitego typu selektorów, w tym tzw. silnych selektorów (jak adresy e-mail) lub pytań złożonych. W tym stadium, w rezultacie użycia silnych selektorów, w sferze zainteresowania mogą pojawić się konkretne jednostki. W stadium trzecim przechwycony materiał bada po raz pierwszy analityk. W stadium czwartym – finalnym – tajne służby posługują się przechwyconym materiałem – np. w postaci tajnego raportu, przekazania tego materiału innym tajnym służbom w swoim państwie albo nawet podobnym służbom obcym. Artykuł 8 ma zastosowanie w każdym z tych stadiów. Chociaż początkowe przechwytywanie połączone z natychmiastową eliminacją części połączeń nie stanowi szczególnie znaczącej ingerencji, jej skala wzrasta wraz z postępami opisanego procesu. Nie ma znaczenia fakt, że zebrany materiał jest zakodowany i czytelny wyłącznie przy użyciu technologii komputerowej i możliwy do interpretacji przez ograniczoną liczbę osób. Potrzeba właściwych zabezpieczeń będzie najsilniejsza w końcowej fazie tego procesu, gdy informacje odnoszące się do konkretnej osoby i treści jej połączeń są badane przez analityka.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Brytania, 25.05.2021 r., Wielka Izba,

skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 326–328, 330.

Jeśli państwo stosuje system masowego przechwytywania połączeń, prawo krajowe musi zawierać szczegółowe regulacje wskazujące, kiedy władze mogą po nie sięgać. W szczególności należy określić wystarczająco jasno możliwe podstawy masowego przechwytywania i jego okoliczności. Minimalne gwarancje określone przez Trybunał we wcześniejszych wyrokach dotyczących ukierunkowanego przechwytywania połączeń – a więc wymagania, aby prawo krajowe określało granice okresu przechwytywania, wymaganą procedurę badania, używania i przechowywania uzyskanych danych, wymagane środki ostrożności przy ich przekazywaniu innym podmiotom oraz okoliczności, w których przechwycone dane mogą lub muszą być wymazane lub zniszczone – są równie istotne przy masowym przechwytywaniu połączeń.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Brytania, 25.05.2021 r., Wielka Izba,

skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 348.

Zminimalizowanie ryzyka nadużywania uprawnienia do masowego przechwytywania połączeń wymaga, aby proces ten był obwarowany „gwarancjami od początku do końca”, co oznacza, że w każdym jego stadium na poziomie krajowym wymagana jest ocena jego konieczności i proporcjonalności. Masowe przechwytywanie połączeń musi być uzależnione od zgody niezależnego organu, poczynając od przedmiotu i zakresu tej operacji. Powinny one być przedmiotem niezależnego nadzoru i kontroli również po ich zakończeniu. Są to podstawowe zabezpieczenia wymagane od każdego zgodnego z art. 8 systemu masowego przechwytywania połączeń. Zgoda sądu, chociaż jest ważnym zabezpieczeniem przed arbitralnością, nie jest konieczna, musi ona być jednak wydawana przez organ niezależny od władzy wykonawczej. Skuteczne zabezpieczenie przed nadużyciami wymaga, aby organ ten był informowany zarówno o celu przechwytywania, jak i kanałach transmisji lub drogach połączeń mogących podlegać inwigilacji. Daje to mu możliwość oceny konieczności i proporcjonalności operacji masowego przechwytywania połączeń oraz weryfikacji, czy selekcja inwigilowanych kanałów była konieczna i proporcjonalna.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Brytania, 25.05.2021 r., Wielka Izba,

skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 349–352.

Użycie selektorów – a silnych selektorów w szczególności – jest jednym z najważniejszych kroków w procesie masowego przechwytywania połączeń, w ten bowiem sposób służby tajne mogą ukierunkować się na połączenia konkretnych osób. Z uwagi na cechy systemu masowego przechwytywania, dużą liczbę zastosowanych selektorów oraz nieodłączną potrzebę elastyczności przy ich doborze, co w praktyce może wyrażać się w technicznej kombinacji liczb lub liter, w praktyce może nie być możliwe określenie w zezwoleniu wszystkich selektorów. Ze względu jednak na to, że ich wybór i treść pytań wskazują na połączenia wybrane do badania przez analityka, w zezwoleniu należy przynajmniej określić typy lub kategorie selektorów, jakie powinny zostać użyte. Ponadto wzmocnione zabezpieczenia muszą istnieć w razie zastosowania przez tajne służby silnych selektorów powiązanych z możliwymi do zidentyfikowania osobami. Użycie każdego takiego selektora wymaga uzasadnienia przez tajne służby ze względu na zasady konieczności i proporcjonalności. Uzasadnienie to musi być skrupulatnie udokumentowane i poddane uprzedniej wewnętrznej, odrębnej i obiektywnej weryfikacji jego zgodności z wymienionymi zasadami.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 353–355.

Każde stadium procesu masowego przechwytywania połączeń – w tym początkowe zezwolenie i każde jego przedłużenie, selekcja kanałów komunikacji, wybór i stosowanie selektorów oraz treści pytań, a także użycie, przechowywanie, dalsze przekazywanie oraz wymazanie przechwyconego materiału – muszą być poddane kontroli przez niezależny organ. Kontrola ta powinna być wystarczająca, aby zagwarantować, że „ingerencja” pozostanie w granicach „konieczności w demokratycznym społeczeństwie”. W szczególności organ kontrolny powinien móc ocenić jej konieczność i proporcjonalność z właściwym uwzględnieniem poziomu ingerencji w prawa Konwencji osób mogących być nią dotknięte. Dla ułatwienia tej kontroli wymagane jest prowadzenie przez tajne służby w każdym stadium tego procesu szczegółowej dokumentacji. Wreszcie każda osoba, która podejrzewa, że jej połączenia były przechwytywane przez tajne służby, musi dysponować skutecznym środkiem prawnym umożliwiającym kwestionowanie legalności albo zgodności z Konwencją systemu przechwytywania jej połączeń.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 356–357.

Przy ocenie, czy system masowego przechwytywania połączeń jest zgodny z Konwencją, Trybunał musi skupić się w pierwszej kolejności na tym, czy krajowe ramy prawne zawierały wystarczające gwarancje przed nadużyciami i czy gwarancje te istniały w całym tym procesie od początku do zakończenia. Przy ocenie, czy w takich przypadkach państwo działało w granicach posiadanej swobody, Trybunał musi zbadać, czy krajowe regulacje prawne wyraźnie wskazywały:

1. podstawy dopuszczalności masowego przechwytywania połączeń;
2. okoliczności, w których jest ono możliwe;
3. wymaganą procedurę zezwoleń;
4. wymaganą procedurę selekcji, badania i używania przechwyconych materiałów;
5.  środki ostrożności przy przekazywaniu ich innym podmiotom;
6. ograniczenia okresu przechwytywania, przechowywania przechwyconych materiałów i okoliczności, w których należy je wymazać i zniszczyć;
7. procedury i sposoby nadzoru przez niezależny organ przestrzegania wymienionych gwarancji w toku tego procesu i jego uprawnienia w przypadku niepodporządkowania się nim;
8. procedury niezależnej kontroli następczej poszanowania tych gwarancji oraz uprawnienia właściwego organu w przypadku niepodporządkowania się nim.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 360–361.

Niektóre państwa regularnie dzielą się materiałami ze swoimi partnerami z tajnych służb, a nawet w pewnych przypadkach pozwalają im na bezpośredni dostęp do własnych systemów. Przekazywanie przez państwo Konwencji obcym państwom lub organizacjom międzynarodowym materiałów uzyskanych z masowego przechwytywania połączeń powinno ograniczać się do materiałów zebranych i przechowywanych zgodnie z Konwencją i być obwarowane pewnymi dodatkowymi konkretnymi gwarancjami odnoszącymi się do samego takiego przekazania. Okoliczności, w jakich może ono nastąpić, muszą być wyraźnie określone w prawie krajowym. Państwo przekazujące musi upewnić się, czy państwo otrzymujące posiada zabezpieczenia zapobiegające nadużyciom i nieproporcjonalnej ingerencji, a w szczególności dające gwarancje bezpiecznego przechowywania i ograniczenia dostępu innych podmiotów. Nie musi to oznaczać, że państwo otrzymujące musi zapewnić ochronę porównywalną do istniejącej w państwie przekazującym; nie musi też za każdym razem deklarować posiadania takich gwarancji. W razie przekazania materiału wymagającego zachowania specjalnej tajemnicy – np. poufnego materiału dziennikarskiego – gwarancje te muszą być wzmocnione. Proces przekazywania materiałów partnerom z obcych służb tajnych musi być poddany kontroli przez ciało niezależne.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 362.

Ochrona na podstawie Konwencji byłaby pozbawiona znaczenia, gdyby państwo mogło obejść swoje wynikające z niej obowiązki, występując do państw niebędących stronami Konwencji o przechwytywanie połączeń, przekazywanie treści wcześniej przechwyconych przez nie połączeń albo uzyskać je w drodze bezpośredniego dostępu do baz danych tych państw. Wniosek do innego państwa o przekazanie przechwyconych materiałów musi mieć podstawę w prawie krajowym dostępnym dla osoby zainteresowanej i przewidywalnym. Wymiana informacji musi być uregulowana w przepisach jasnych i precyzyjnych, wskazujących w wystarczający sposób, w jakich okolicznościach i pod jakimi warunkami władze mogą formułować takie wnioski do państw obcych i zapewniających skuteczne gwarancje chroniące przed korzystaniem z tych uprawnień w celu obejścia prawa krajowego lub zobowiązań traktatowych państwa.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 497.

Wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)

Nie można zaakceptować poglądu, że istnienie religii wyznawanej przez większość ludności albo rzekome napięcia między stowarzyszeniem religijnym i religią wyznawaną przez większość, albo opozycja władz wobec tej religii, może stanowić obiektywne i rozsądne usprawiedliwienie odmowy uznania przez państwo stowarzyszenia religijnego.

Wyrok Ancient Baltic religious association „Romuva” v. Litwa, 8.06.2021 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 48329/19, § 145.

Państwom należy pozostawić pewną swobodę wyboru form współpracy ze wspólnotami religijnymi, a wolność wyznania nie wymaga od nich stworzenia określonych ram prawnych umożliwiających przyznanie wspólnotom religijnym specjalnego statusu oznaczającego konkretne przywileje. Państwo, które nadało taki status, musi nie tylko zachować neutralność i bezstronność, ale również zapewnić, aby grupy religijne miały rzetelną możliwość ubiegania się o taki status, a przyjęte kryteria były stosowane w sposób wolny od dyskryminacji.

Wyrok Ancient Baltic religious association „Romuva” v. Litwa, 8.06.2021 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 48329/19, § 126.

Wolność wypowiedzi (art. 10)

Jeśli za pomocą systemu masowego przechwytywania połączeń tajne służby mają zamiar dotrzeć do poufnych materiałów dziennikarskich, np. w drodze rozmyślnego użycia silnego (w rozumieniu: silnie naprowadzającego) automatycznego selektora danych powiązanego z dziennikarzem, albo gdy jest bardzo prawdopodobne ze względu na posłużenie się nim, że taki materiał zostanie wyselekcjonowany do badania przez analityka, ingerencję należy uznać za porównywalną z przeszukaniem domu dziennikarza albo jego miejsca pracy. Niezależnie od tego, czy zamiarem służb było rzeczywiście zidentyfikowanie źródła informacji dziennikarskiej, jest bardzo prawdopodobne, że postępowanie tego rodzaju doprowadziłoby do uzyskania znacznej liczby poufnych materiałów dziennikarskich, co mogłoby osłabić ochronę źródeł jeszcze bardziej niż nakaz ich ujawnienia. Użycie przez służby selektorów lub treści pytań, o których wiadomo, że są związane z dziennikarzem, lub takich, które doprowadziłyby z całym prawdopodobieństwem do selekcji do badania przez analityka poufnych materiałów dziennikarskich, wymaga zgody sędziego lub innego organu decyzyjnego, niezależnego i bezstronnego, uprawnionego do oceny, czy uzasadniał to przeważający interes publiczny, w szczególności czy do osiągnięcia tego celu nie mógł wystarczyć środek mniej inwazyjny.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 448 – w części dot. braku właściwej ochrony poufnych materiałów dziennikarskich przechwytywanych w systemie masowego przechwytywania połączeń elektronicznych.

Nawet przy braku zamiaru wglądu do poufnych materiałów dziennikarskich i w sytuacji, gdy użyte selektory i treść pytań nie mogły powodować wysokiego prawdopodobieństwa selekcji do badania przez analityka poufnych materiałów dziennikarskich, istnieje ryzyko ich przechwycenia, a nawet zbadania jako przypadkowego „przyłowu” operacji masowego przechwytywania połączeń. Ewentualne przechwycenie połączeń dziennikarskich byłoby w takim przypadku nieumyślne i nie dałoby się przewidzieć stopnia ingerencji w połączenia lub źródła dziennikarskie. W rezultacie w stadium wydawania zezwolenia sędzia lub inny organ niezależny nie jest w stanie ocenić, czy uzasadniał ją przeważający interes publiczny, a zwłaszcza czy wystarczyłby środek mniej inwazyjny.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 449.

W sytuacji gdy badanie przez analityka połączeń lub danych komunikacyjnych odnoszących się do tych połączeń mogłoby doprowadzić do identyfikacji źródła, prawo krajowe musi zawierać solidne zabezpieczenia odnoszące się do przechowywania, badania, użycia, dalszego przekazywania i zniszczenia takiego poufnego materiału. Nawet jeśli przechwycone połączenie dziennikarza lub odnoszące się do niego dane komunikacyjne nie zostały wyselekcjonowane do badania przez zamierzone użycie selektora lub treści pytania ze świadomością ich powiązania z dziennikarzem, w przypadku gdy okaże się, że zawierają poufny materiał dziennikarski, ich dalsze przechowywanie i badanie przez analityka powinno wymagać zgody sądu lub innego organu, niezależnego i bezstronnego, uprawnionego do rozstrzygnięcia, czy uzasadniał je przeważający interes publiczny.

Wyrok Big Brother Watch i inni v. Wielka Izba, 25.05.2021 r., skargi nr 58170/13, 62322/14 i 24960/15, § 450.

Jeśli działanie danej osoby w Internecie ograniczyło się do kliknięcia „polubienia” określonej treści, nie można uznać go za mające takie samo znaczenie, jak podzielenie się określoną treścią na portalach społecznościowych, z uwagi na fakt, że „polubienie” wyraża jedynie sympatię wobec opublikowanej treści, a nie aktywnie wyrażoną wolę jej rozpowszechnienia.

Wyrok Melike v. Turcja, 15.06.2021 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 35786/19, § 51 – dot. zwolnienia pracownika kontraktowego z instytucji edukacyjnej z powodu kilku „polubień” pod materiałami na Facebooku.

Media nie mają obowiązku weryfikacji swoich archiwów w sposób systematyczny i ustawiczny. Niezależnie od obowiązku poszanowania życia prywatnego przy początkowej publikacji artykułu muszą one, w przypadku jego archiwizacji, dokonać weryfikacji i znaleźć równowagę praw wchodzących w grę, wyłącznie w razie wyraźnego takiego żądania.

Wyrok Hurbain v. Belgia, 22.06.2021 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 57292/16 – dot. domagania się od wydawcy przez kierowcę – sprawcę wypadku drogowego zanonimizowania archiwalnej internetowej wersji artykułu opublikowanego przed dwudziestu laty z powołaniem się na „prawo do bycia zapomnianym” kierowcy – sprawcy wypadku drogowego.

Prawo do wolnych wyborów (art. 3 Protokołu nr 1)

W państwie demokratycznym musi istnieć domniemanie na rzecz włączenia wszystkich obywateli w proces wyborczy, a podstawową zasadą są wybory powszechne. Artykuł 3 Protokołu nr 1 nie gwarantuje jednak osobom z niepełnosprawnością umysłową absolutnego prawa korzystania z prawa do głosowania. W przypadku takich osób możliwe są ograniczenia tego prawa, pod warunkiem że spełniają wymagania wynikające z zasad zawartych w tym przepisie.

Wyrok Caamaño Valle v. Hiszpania, 11.05.2021 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 43564/17, § 59 – dot. odebrania prawa do głosowania w wyborach osobie niepełnosprawnej umysłowo.

Bezwzględnego odebrania prawa do głosowania, bez zindywidualizowanej oceny przez sąd, wyłącznie na podstawie niepełnosprawności umysłowej wymagającej częściowego ubezwłasnowolnienia, nie można uznać za uprawnioną podstawę ograniczenia prawa do głosowania.

Wyrok Caamaño Valle v. Hiszpania, 11.05.2021 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 43564/17, § 60.