Z godnie z art. 141 Kodeksu wykroczeń kto w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów nieprzyzwoitych, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. W orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawił się pogląd, zgodnie z którym Internet stanowić może miejsce publiczne, jeżeli dostęp do danej strony jest niczym nieograniczony. Z kolei w doktrynie występują trzy poglądy – analogiczny jak wymieniony wyżej, a także taki, zgodnie z którym wszelkie strony w sieci stanowią miejsce publiczne bądź żadne z nich nie stanowi miejsca publicznego. W artykule przychylono się do poglądu Sądu Najwyższego oraz umiarkowanych poglądów doktryny.

We wrześniu 2018 r. portale internetowe obiegła informacja o wezwaniu w celu przesłuchania przez poznańską Straż Miejską internauty, który na jednej z ogólnodostępnych grup na portalu Facebook umieścił wpis zawierający niecenzuralne słowoZob. https://nt.interia.pl/news-straz-miejska-wezwala-internaute-za-przeklinanie-na-facebook,nId, 2632809 (dostęp: 11.08.2020 r.), https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/poznan/napisal-na-facebooku- kuwa-wezwala-go-straz-miejska/mlne45z (dostęp: 11.08.2020 r.).. Sytuacja ta wzbudziła wyjątkowe emocje wśród internautów oraz negatywną ocenę prasy internetowej, która stwierdziła nawet, że „Straż Miejska zdecydowanie przekroczyła granice przyzwoitości. My również nie lubimy przekleństw w Internecie, ale nie cenzurujmy Internetu aż tak bardzo (a najlepiej wcale)”Zob. http://www.benchmark.pl/aktualnosci/straz-miejska-sciga-za-przeklenstwa-napisane-w-internecie. html (dostęp: 11.08.2020 r.).. Rozważyć należy, czy taka reakcja jest zasadna i czy rzeczywiście działanie Straży Miejskiej stanowi próbę cenzurowania Internetu. W świetle poglądów orzecznictwa oraz doktryny stanowisko potępiające te działania jako cenzurę nie jest zasadne.

Facebook to portal społecznościowy, a pojęciem tym określa się serwisy, w których dochodzi do interakcji między uczestnikami, a więc odchodzą od tradycyjnego ujęcia witryn internetowych, w których to twórca witryny prezentował użytkownikowi treści. W portalach społecznościowych treści tworzone są przez użytkowników. To aktywność użytkowników powoduje, że portale te funkcjonująU.M. Grześkowiak, Portale społecznościowe – wybrane aspekty, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica” 2011/28, s. 359..

Serwisy społecznościowe można podzielić na różne kategorie przy uwzględnieniu kilku kryteriów, istotny z punktu przedmiotowego opracowania jest podział na serwisy w pełni darmowe oraz udostępniające niektóre funkcje po uiszczeniu opłaty. Opłata limituje więc dostęp do określonych treściA. Szewczyk, Popularność funkcji serwisów społecznościowych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica” 2011/28, s. 384.. Portale społecznościowe dzielą się również na zewnętrzne oraz wewnętrzne. Pierwsze z nich dostępne są powszechnie dla każdej osoby w sieci. Z kolei serwisy wewnętrzne dostępne są z ograniczeniami, mogą z nich korzystać określone osoby, np. pracownicy konkretnego przedsiębiorstwaA. Zalewska-Bochenko, Portale społecznościowe jako element społeczeństwa informacyjnego, „Studia Informatica Pomerania” 2016/2, s. 89..

Wskazano, że w serwisach społecznościowych to użytkownicy tworzą treści. Strony tego typu umożliwiają często rozbudowane sposoby komunikacji między nimi. Przykładowo portal Facebook oferuje możliwość tworzenia tak zwanych grup, które można podzielić na trzy kategorie pod kątem ustawień prywatności – grupy otwarte, zamknięte oraz tajne. W każdej z grup możliwe jest ustalenie, że nowi członkowie zostaną zaakceptowani i dopuszczeni do grupy przez administratora bądź członka grupy. Grupy otwarte zapewniają najsłabsze zabezpieczenia prywatności. Osoby, które nie są zalogowane do tego portalu, mogą przeczytać posty zamieszczane w tego typu grupach, poznać imiona i nazwiska ich członków oraz ich opisy. Osoby takie mogą także poznać imiona i nazwiska oraz opisy zamkniętych grup, nie mogą przeczytać ich postów. Największą dyskrecję zapewniają grupy tajne, gdyż nazwę grupy oraz jej opis mogą poznać wyłącznie aktualni i byli członkowie, a dane członków, administratora oraz posty widzą jedynie członkowieZob. https://pl-pl.facebook.com/help/220336891328465?helpref=about_content (dostęp: 11.08.2020 r.)..

Według badań K. Warzechy przeprowadzonych wśród uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz studentów szkół wyższych w wybranych miastach województwa śląskiego w okresie listopad 2013 r. – maj 2014 r. na portalu Facebook konto posiada ok. 95% uczennic szkół gimnazjalnych, ok. 91% uczennic szkół ponadgimnazjalnych oraz ok. 94% studentek. Wśród mężczyzn odsetek ten wynosi ok. 89% wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, ok. 88% wśród uczniów szkół gimnazjalnych oraz ok. 85% wśród studentówK. Warzecha, Portale społecznościowe formą rozrywki i komunikacji współczesnej młodzieży – analiza statystyczna, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2017/318, s. 93.. Badania te wykazały także, że wśród respondentów ok. 68% uczniów szkół gimnazjalnych spędzało swój wolny czas przed komputerem, podobnie jak ok. 63% uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz 54% studentówK. Warzecha, Portale społecznościowe…, s. 90.. Z kolei według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2017 r. 82% gospodarstw domowych posiadało przynajmniej jeden komputer, a 78% gospodarstw posiadało dostęp do Internetu szerokopasmowegoZob. https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5497/2/7/1/spoleczenstwo _informacyjne_w_polsce_w_2017.pdf (dostęp: 11.08.2020 r.)..

Wobec powyższego widoczne jest, że aktualnie Internet odgrywa znaczącą rolę w życiu codziennym, a więc prawo powinno regulować również zasady aktywności w Internecie.

Zgodnie z art. 141 ustawy z 20.05.1971 r. – Kodeks wykroczeńUstawa z 20.05.1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2018 r. poz. 618), dalej k.w.kto w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów nieprzyzwoitych, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. Słowami nieprzyzwoitymi określa się słowa, które powszechnie uznaje się za obelżywe, są to słowa wulgarne oraz niezgodne z zasadami etyczno-moralnymi, które obowiązują w społeczeństwieM. Zbrojewska, Art. 141 k.w. (w:) Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2010, s. 583.. Nieprzyzwoite słowa, zdania czy też rysunki mogą wywoływać społeczne oburzenie, dając wyraz lekceważenia pewnych osób, bądź mają też bezwstydny charakterJ. Bafia, Art. 141 k.w. (w:) Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. J. Bafia, Warszawa 1974, s. 412.. Nieprzyzwoite słowa powinny zostać użyte w miejscu publicznym, które definiuje się w doktrynie jako miejsce, gdzie słowa te mogą zostać usłyszane przez nieokreślone grono odbiorcówB. Kurzępa, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2008, s. 476–477.. Miejsce takie według M. Mozgawy musi być dostępne temu nieokreślonemu gronu odbiorców bez specjalnego zezwoleniaM. Mozgawa, Art. 141 k.w. (w:) Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. M. Mozgawa, Warszawa 2009, s. 499..

W doktrynie wskazuje się, że wykroczenie to zostaje popełnione w sytuacji, gdy sprawca używa nieprzyzwoitych słów w Internecie, a w szczególności na forach internetowych, portalach społecznościowych albo blogach, ponieważ słowa te mogą zostać dostrzeżone przez nieograniczoną liczbę osób.M. Bojarski, Art. 141 k.w., red. M. Bojarski, Legalis/el. 2016 (dostęp: 11.08.2020 r.); podobnie R. Krajewski, Karnoprawna ochrona języka polskiego, „Ius Novum” 2013/4, s. 14.Odmienny pogląd przedstawia J. Kulesza, w ocenie którego treści, do których można dotrzeć w Internecie, to wyłącznie zapis danych na dyskach komputerów, a dyski nie stanowią miejsca. Analogicznie w jego ocenie kategorii miejsca nie stanowi strona internetowa, forum, czat bądź blog internetowy. Nie są to więc miejsca publiczne. Kulesza, Art. 141 k.w. (w:) Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. P. Daniluk, Legalis/el. 2018 (dostęp: 11.08.2020 r.).. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, wyrażonej na marginesie rozpoznawanej przez niego sprawy, Internet powinien zostać uznany za „miejsce publiczne”Wyrok z 21.09.2015 r. (K 28/13), OTK-A 2015/8, poz. 120..

Kwestia tego, czy Internet jest miejscem publicznym, stanowiła przedmiot rozstrzygnięcia Sądu NajwyższegoPostanowienie SN z 17.04.2018 r. (IV KK 296/17), Legalis nr 1766222.. Obwiniony o popełnienie wykroczenia z art. 141 k.w. w okresie od 11.05.2016 r. do 16.06.2016 r. za pośrednictwem strony internetowej pewnego stowarzyszenia rozpowszechniał, mające charakter nieprzyzwoitego rysunku, naklejki z symbolami skierowanymi między innymi przeciwko osobom homoseksualnym. Sąd pierwszej instancji umorzył postępowanie z uwagi na brak znamion czynu zabronionego, gdyż obwiniony nie działał w miejscu publicznym. Postanowienie o umorzeniu nie zostało zaskarżone przez strony, a kasację od niego wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, wskazując, że Internet stanowi miejsce publiczne. Sąd Najwyższy przychylił się do kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich. W ocenie Sądu Najwyższego odpowiedzialność za wykroczenie penalizowane w art. 141 k.w. ponosi osoba, która dopuszcza się określonego w tym przepisie zachowania w miejscu publicznym. Miejscem tym ma być przestrzeń dostępna dla ogółu bez ograniczeń, np. park, czy też taka, gdzie wstęp jest możliwy dopiero po uzyskaniu dostępu, np. teatr, do którego dostęp warunkuje zakup biletu. Sąd Najwyższy dostrzegł, że w Kodeksie wykroczeń ustawodawca wprowadził określenia takie jak „miejsce publiczne” (art. 49, 50a, 51, 58, 63a, 141 k.w.), „miejsce dostępne dla publiczności” (art. 79, 145 k.w.) oraz „tereny przeznaczone do użytku publicznego” (art. 144 k.w.), z tego też powodu w jego ocenie wolą ustawodawcy przy wprowadzeniu trzech różnych pojęć do ustawy było nadanie terminowi „miejsce publiczne” zakresu szerszego niż wyznaczony przez samą fizyczną dostępność dla publiczności. Sąd Najwyższy w przedmiotowym orzeczeniu stwierdził, że Internet, chociaż stanowi przestrzeń wirtualną, ma charakter miejsca publicznego. W ocenie SN przy ocenie art. 141 k.w. konieczne jest dokonywanie wykładni celowościowej, uwzględniającej rozwój osiągnięć technicznych oraz cywilizacyjnych, określonej przez Sąd Najwyższy jako wykładnia dynamiczna. Konieczne jest według SN uwzględnienie, że ustawodawca nie dokonał nowelizacji tego przepisu, jednocześnie utrzymuje go, a więc opowiada się za jego zachowaniem, ale w dostosowaniu do nowych warunków, a więc uwzględniając rozwój technologii. Strona internetowa, która nie jest zabezpieczona żadnym hasłem, jest ogólnie dostępna i może ją zobaczyć każdy użytkownik Internetu. W ocenie Sądu Najwyższego zawiera więc ona treści znajdujące się w określonej przestrzeni – miejscu. Odmiennie Sąd Najwyższy oceniłby witrynę zabezpieczoną loginem i hasłem, które powodowałyby dostępność jej dla określonej osoby lub grupy osób. Reglamentacja spowodowałaby pozbawienie witryny statusu publicznego. Sąd Najwyższy podsumował wywód, stwierdzając, że „w przypadku wykorzystania Internetu do umieszczenia w nim nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisów lub rysunków albo używania za jego pośrednictwem słów nieprzyzwoitych, miejscem publicznym w rozumieniu art. 141 KW są serwisy www. takie jak portale informacyjne, portale korporacyjne, z tym że w przestrzeni dla potencjalnych klientów, otwarte fora dyskusyjne, blogi, vlogi (tzw. videoblogi), do których dostęp nie jest limitowany, a zatem nie zabezpieczony loginem i hasłem, ograniczającymi możliwość uzyskania dostępu do wyodrębnionej przestrzeni internetowej dla internautów przez właściciela serwisu. Natomiast w kontekście pojęcia miejsce publiczne odnoszącego się do przestrzeni wirtualnej nie jest istotne gdzie fizycznie znajduje się serwer sprzętowy, na którym udostępniany jest serwis internetowy”Postanowienie SN z 17.04.2018 r. (IV KK 296/17), Legalis nr 1766222..

Sąd Najwyższy dostrzegł konieczność zastąpienia wymogu działania w miejscu publicznym działaniem publicznym. W jego ocenie wymaga tego jasność prawa wykroczeń, a także należyta realizacja funkcji ochronnej i gwarancyjnej.

Z kolei na gruncie ustawy z 6.06.1997 r. – Kodeks karnyUstawa z 6.06.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1086 ze zm.), dalej k.k.pojęcie „miejsce publiczne” występuje w art. 261 k.k. Zgodnie z tym przepisem kto znieważa pomnik lub inne miejsce publiczne urządzone w celu upamiętnienia zdarzenia historycznego lub uczczenia osoby, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. W doktrynie wskazuje się, że miejsce publiczne opisane w tym przepisie to takie miejsce, które jest dostępne dla nieokreślonych osóbK. Wiak, Art. 261 k.k. (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, Legalis/el. 2018 (dostęp: 11.08.2020 r.).. Literatura wskazuje także, że miejsce publiczne (przestrzeń publiczna) może mieć pewien limitowany dostęp, czego przykładem jest muzeum – każdy może zakupić bilet do muzeum i znaleźć się w jego wnętrzu, elementem limitującym dostęp jest więc biletA. Michalska-Warias, Art. 251 k.k. (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. M. Królikowski, Legalis/el. 2017 (dostęp: 11.08.2020 r.).. Doktryna definiuje miejsce publiczne także w sposób negatywny, poprzez wymienienie miejsc, które nie są miejscami publicznymi – „Nie jest takim miejscem teren prywatny (prywatny dom, prywatny teren wokół domu, teren prywatnej firmy)”B. Gadecki, Kodeks karny. Komentarz, Legalis/el. 2017 (dostęp: 11.08.2020 r.).. Widoczne jest podobieństwo poglądów doktryny na gruncie art. 261 k.k. na definicję pojęcia „miejsce publiczne” oraz omówionego postanowienia Sądu Najwyższego, które zapadło na gruncie art. 141 k.w. W Kodeksie karnym znacznie częściej niż pojęcie „miejsce publiczne” występuje pojęcie „działanie publiczne”Art. 115 § 21 k.k., art. 117 § 3 k.k., art. 126a k.k., art. 133 k.k., art. 136 § 3 i 4 k.k., art. 137 § 1 i 2 k.k., art. 196 k.k., art. 200b k.k., art. 202 § 1 k.k., art. 213 § 2 k.k., art. 216 § 1 k.k., art. 226 § 3 k.k., art. 241 § 1 i 2 k.k., art. 255 § 1, 2, 3 k.k., art. 255a § 1 k.k., art. 256 § 1 k.k., art. 257 k.k.. Działanie publiczne w ocenie orzecznictwa nie jest tożsame z działaniem w miejscu publicznym, zachodzi ono „wówczas, gdy bądź ze względu na miejsce działania, bądź ze względu na okoliczności i sposób działania sprawcy jego zachowanie się jest lub może być dostępne (dostrzegalne) dla nieokreślonej liczby osób, przy czym sprawca mając świadomość tej możliwości co najmniej na to się godzi”Uchwała składu siedmiu sędziów SN z 20.09.1973 r. (VI KZP 26/73), Legalis nr 17347.. Znamię to wskazuje nie na miejsce, lecz na sytuacjęWyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 8.10.2015 r. (II AKa 178/15), Legalis nr 1359662.. Z kolei miejsce publiczne dostępne jest w ocenie orzecznictwa zapadłego na gruncie art. 115 § 21 k.k. bliżej nieokreślonemu kręgowi osób bez specjalnego zezwoleniaWyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 8.10.2015 r. (II AKa 178/15), Legalis nr 1359662..

Reasumując: spotkać się można z trzema poglądami – Internet nie stanowi miejsca publicznego, Internet może stanowić miejsce publiczne, jednakże dotyczy to wyłącznie ogólnie dostępnych witryn, Internet stanowi miejsce publiczne, nawet jeśli dostęp do konkretnych stron jest ograniczony. Zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, które zostało wyrażone w omówionym postanowieniu z 17.04.2018 r., w którym to Sąd Najwyższy opowiedział się za drugą z wyżej wymienionych koncepcji. Miejsce publiczne powinno być dostępne bliżej nieokreślonej liczbie osób bez żadnych ograniczeń. Takie stanowisko jest szczególnie uzasadnione w przypadku Internetu. Niektóre portale internetowe łączą osoby o specyficznych zainteresowaniach czy też specyficznym sposobie wyrażania swojego zdaniaChociażby forum wykop.pl, portal joemonster.org, portal jbzd.com.pl, portal 4chan.org, portal reddit.com.. Użytkownicy tego typu portali często akceptują pewne rozluźnienie zasad społecznych, a więc karanie za zachowania, które są przez te społeczności akceptowane, uznane by zostało za zbyt daleko idące naruszenie praw jednostki. Z drugiej strony konieczne jest dbanie o przestrzeganie zasad społecznych na portalach ogólnodostępnych, chociażby ze względu na młody wiek osób, które korzystają z Internetu.

W omówionym na początku przedmiotowego tekstu przypadku wypowiedź wulgarna została zamieszczona na ogólnodostępnej grupie, a więc w świetle omawianych poglądów doktryny oraz stanowiska Sądu Najwyższego działanie Straży Miejskiej było uzasadnione. Dostrzec można w świetle omówionych poglądów, że na portalu Facebook miejsce publiczne stanowić będą grupy otwarte, w których publikowane treści przeczytać mogą nie tylko osoby nienależące do takiej grupy, ale nawet niezalogowane na tym portalu na własne konto. Grupy zamknięte oraz tajne nie będą stanowić miejsca publicznego.

Konieczne jest zwrócenie jeszcze uwagi na kwestię związaną z problematyką omawianą w przedmiotowej publikacji. Zgodnie z nowelizacją wprowadzoną ustawą z 19.06.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19Ustawa z 19.06.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 618). zmianie uległo brzmienie art. 37a k.k. Przedmiotowa zmiana skutkuje ograniczeniem możliwości stosowania kar wolnościowych np. w przypadku popełnienia przestępstwa publicznego znieważenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – art. 135 § 2 k.k., która zagrożona jest wyłącznie karą pozbawienia wolności do lat 3. W obecnym stanie prawnym sąd może zastosować kary wolnościowe na podstawie art. 37a § 1 k.k. jedynie, gdyby wymierzona za to przestępstwo kara pozbawienia wolności nie była surowsza od roku. Zmiana ta ma znaczenie w świetle przedstawionych w niniejszym artykule rozważań. W świetle poglądów doktryny czyn popełniony w miejscu publicznym może mieć charakter czynu popełnionego publicznie, np. poprzez powieszenie plakatu w otwartym miejscu publicznym (np. supermarkecie)M. Mozgawa, Art. 202 k.k. (w:) Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, Warszawa 2020, LEX/el. (dostęp: 24.08.2020 r.).. Wobec powyższego uznanie Internetu za miejsce publiczne stanowić może argument za ujęciem działania w Internecie jako działania publicznego. Powyższe oznaczałoby, że wpisy o określonej treści, dokonywane na otwartych forach internetowych, np. dotyczące Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, mogą także zostać uznane za czyny niedozwolone w świetle określonych przepisów Kodeksu karnego.