WSTĘP

Prawo autorskie jest uważane za jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin prawa. Jest relatywnie młodą gałęzią prawa, a jej przepisy, w chwili dokonywania wykładni, niejednokrotnie budzą spory w doktrynie. Wynika to z faktu rozwoju nauki, technologii, pojawiania się nowych kategorii dóbr o charakterze intelektualnym, co w efekcie niekiedy prowadzi do rażących naruszeń. Stąd też pojawia się konieczność wprowadzenia nowatorskich środków ochrony tych dóbr. Najistotniejsze jest uwrażliwienie na niezbywalne, osobiste prawa autorskie i możliwości związane z dozwolonym użytkiem.

W niniejszym opracowaniu ograniczymy się tylko do wysokości egzekwowanego przez ustawodawcę naprawienia szkody w postaci obowiązku wypłacenia odpowiedniego wynagrodzenia za dokonanie naruszeń, które de facto przysługuje jako alternatywna forma naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Jako przykład niech posłużą przepisy prawa polskiego, orzecznictwo, które dobitnie wskazują, jak niejednolicie określana jest wysokość szkody. Już na wstępie należy wspomnieć, że obecne przepisy stają się zwyczajnie nieefektywne, a w większości wypadków ich stosowanie nie zapewnia dostatecznej ochrony praw autorskich.

Prawo do tworzenia dzieła jest prawem podmiotowym, samemu twórcy przysługuje zaś z tego tytułu wynagrodzenie, nawet jeśli pozostaje pasywny w kwestii realizacji przysługującego mu prawa. W opinii komentatorów panuje przekonanie o tym, że „syntetyczne ujęcie praw autorskich daje twórcy gwarancję osiągnięcia zysków z tytułu stworzenia dzieła, gdyż nieodłącznym elementem praw autorskich jest prawo do profitów ekonomicznych”K. Gienas, Systemy Digital Rights Management w świetle prawa autorskiego. Stan prawny na 24 grudnia 2007, Warszawa 2007, s. 180..

Dokonując analizy wysokości wynagrodzenia z tytułu naruszenia praw autorskich, należy powołać się na istniejące przepisy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, biorąc również pod uwagę orzecznictwo polskie i międzynarodowe.

Przykładem jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 czerwca 2015 r., SK 32/14. Otóż od momentu wejścia w życie ustawy o ochronie praw autorskich i  praw pokrewnych uprawnieni, których prawa autorskie zostały naruszone, mogli żądać dwukrotnej lub trzykrotnej wysokości za zawinione naruszenia. W omawianej sprawie Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że powyższe normy są niekonstytucyjne i tym samym uniemożliwiają zasądzenie sprawiedliwego wynagrodzenia, które wyniosłoby trzykrotność stosownego wynagrodzenia. Niekonstytucyjność związana jest z wysokością odszkodowania całkowicie oderwanego od rzeczywiście poniesionej szkody.

Przedmiotem postępowania była skarga konstytucyjna spółki UPC Polska sp. z  o.o. z siedzibą w WarszawieZob. szerzej wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 czerwca 2015 r., SK 32/14. o zbadanie zgodności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnychZob. szerzej art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm. w zakresie, w jakim nałożono na spółkę obowiązek zapłaty trzykrotności stosownego wynagrodzenia na rzecz podmiotu uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz w związku z art. 2 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Powyższy wyrok, w  wyniku zastrzeżeń operatora – spółki UPC Polska sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, trafił do Trybunału Konstytucyjnego. Organ orzekający stwierdził, że zastosowana wobec sprawcy deliktu sankcja jest zbyt dotkliwa, gdyż narusza zasadę proporcjonalności, a roszczenie odszkodowawcze przekracza wysokość szkodyZob. szerzej wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 czerwca 2015 r., SK 32/14..

1. ROSZCZENIA ZA NARUSZENIE PRAW AUTORSKICH

Wyznacznikiem prawa do korzystania twórcy z wynagrodzenia stał się art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W art. 17 czytamy: „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszelkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”Zob. szerzej art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r.. Ustawodawca zwraca nam uwagę na dwa spójniki – „i” i „oraz”. Mają one na celu ukazanie praw twórcy, którymi są: prawo na wyłączność korzystania z dzieła, rozporządzania nim według własnej woli oraz wynagrodzenia za korzystanie z niegoD. Sokołowska, Prawo twórcy do wynagrodzenia w prawie autorskim, Poznań 2013, s. 47..

W przypadku naruszeń należy przywołać art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Otóż ustawa wymienia roszczenia, które powinny być spełnione w przypadku naruszenia, a są nimi: zaniechanie naruszenia, usunięcie jego skutków, naprawienie szkodyPor. art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych., a jako ostatnie roszczenie ustawa wskazuje zapłatę sumy pieniężnej rekompensującej szkodę w  wysokości odpowiadającej dwukrotności, a jeśli naruszenie jest umyślne, to wówczas trzykrotności wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, a także wydanie uzyskanych korzyści. Ustawodawca użył określenia „stosowne wynagrodzenie”Zob. szerzej wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 30 grudnia 2014 r., I ACA 1420/14.. Jednak wypada zastanowić się nad zasadnością wspomnianej normy prawnej. Oznacza to, że dochodzi do zastosowania pojęcia wielokrotności wynagrodzenia szkody równającej się podwójnej lub potrójnej wysokościZob. szerzej wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2006 r., II CSK 245/06; wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2006 r., V CSK 369/2006..

Omawiany art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, będący podstawą do zasądzenia stosownego wynagrodzenia, daje możliwość i prawo poszkodowanemu podmiotowi do dochodzenia swoich praw-roszczeń. Nacisk należy położyć na to, czy czyn jest zawiniony. Artykuł 79 ustawy jednoznacznie wskazuje, z jakimi roszczeniami mamy do czynienia, jak również określa zakres odpowiedzialności przysługującej podmiotom, które nazywa „uprawnionymi”. Do wspomnianej grupy podmiotów uprawnionych zalicza się: twórcę, podmiot pierwotny oraz następców prawnych. Legitymację czynną według przepisu art. 67 ust. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych posiadają licencjobiorcy wyłączni oraz organizacje zbiorowego zarządzaniaZob. szerzej P. Podrecki, Komentarz do art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (w:) M. Bukowski, D. Flisak, Z. Okoń, P. Podrecki, J. Raglewski, S. Stanisławska-Kloc, T. Targosz, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, LEX nr 466622..

Ponadto art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pełni funkcję ochronną dla uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych. Przepis ten nie różnicuje sytuacji uprawnionych, uzależniając ją od statusu prawnego. Rozróżnienie wprowadzono jedynie w sferze, która odnosi się do pozycji naruszyciela, zwłaszcza w art. 79 ust. 2 pkt 2 odnoszącej się do przedsiębiorcyZob. szerzej D. Sokołowska, Opinia prawna z 22 stycznia 2015 r. sporządzona dla Stowarzyszenia Autorów ZAiKS w sprawie: skargi konstytucyjnej z 20 listopada 2014 r. (SK 32/14) w przedmiocie niezgodności z Konstytucją art. 79 ust. 1 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r., teza nr 8, 267655/8.. Oprócz roszczenia o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści podmiot uprawniony posiada prawo zgłoszenia żądania o zaniechanie naruszeń, usunięcie skutków, a także prawo do roszczeń odszkodowawczych. Przepisy nie zabraniają dochodzenia i spełniania tych roszczeń łącznieP. Podrecki, Środki ochrony praw własności intelektualnej, Warszawa 2010, s. 351 i n.. Druga teoria wywodząca się z tej samej materii kładzie nacisk na zastosowanie wobec licencji przymusowych art. 79 ustawy o ochronie praw autorskich przy roszczeniu o wynagrodzenie. Będzie zatem odpowiednikiem prawa wyłącznegoZ. Radwański, System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2007, s. 319 i n..

W wyroku V CKN 411/01 Sąd Najwyższy orzekł, że prawa do wynagrodzenia nie należy kwalifikować jako elementu prawa autorskiego. Organ orzekający zaznacza, że z treści art. 17 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych wynika prawo do wyłączności. Akcentuje jednak, że prawo do wyłączności może mieć zróżnicowany charakter. Jeśli przysługuje podmiotowi korzystającemu z utworu na zasadzie licencji, zachodzi bezwzględne roszczenie o wynagrodzenieZob. szerzej art. 79 ustawy o ochronie praw autorskich..

Roszczenia odszkodowawcze oparte są na zryczałtowanych opłatach. Nie dają one jednak możliwości określenia wysokości poniesionej szkody. Artykuł 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o  prawie autorskim i  prawach pokrewnych prowadzi do błędnego przekonania o wielkości szkody, ponieważ nie określa jej wysokości i proporcji między szkodą a odszkodowaniemP. Bogdalski, Środki ochrony autorskich praw majątkowych oraz ich dochodzenie w świetle prawa polskiego, Kraków 2003, s. 35 i n.. Doprowadza to do wniosku, że pełni on bardziej funkcję prewencyjną, a ostatecznie jest prawem dającym uprzywilejowaną pozycję podmiotom posiadającym prawa autorskie i korzystającym z tych praw.

1 lipca 2015 r. wszedł w życie wyrok Trybunału Konstytucyjnego SK 32/14. Jednocześnie z punktu widzenia prawa doszło do dość interesującej sytuacji, ponieważ w tym samym dniu art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych utracił moc prawną. Dlatego też w związku z zaistniałą sytuacją natury prawnej należałoby uwzględnić zmiany wynikające z wydanego przez Trybunał Konstytucyjny wyroku i zarazem wziąć pod uwagę wznowienie postępowania, gdyż wyrok zapadł na podstawie zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny przepisu. Tym samym można domniemywać, że niezgodność zawarta w przepisie daje szansę podmiotom, których prawa autorskie zostały naruszone, do żądania naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Nie pozbawia się tym samym podmiotów uprawnionych do korzystania z ochrony praw majątkowych i pokrewnychArt. 79 pkt 3 lit. b o prawie autorskim i prawach pokrewnych częściowo został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji RP wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 23 czerwca 2015 r., Dz.U. z 2015 r. poz. 932 z dniem 1 lipca 2015 r. Zgodnie z wyrokiem przepis traci moc w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu..

2. OCHRONA PRAW MAJĄTKOWYCH I POKREWNYCH

Wspomniane argumenty w pełni odpowiadają podnoszonym skargom konstytucyjnym. W związku z tym należałoby powołać się na następujące przepisy:

• art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, który stanowiąc: „prawo do ochrony własności i innych praw majątkowych”, daje pierwszeństwo ochronie praw autorskichPor. art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483.;
• art. 32 Konstytucji RP, który wyraźnie podkreśla: „prawo do równego traktowania”; powołując się na ten przepis, Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie wskazał, że podmioty posiadające prawa autorskie są w tej kwestii uprzywilejowanePor. art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.;
• art. 73 Konstytucji RP przyznaje każdemu wolność twórczości artystycznej, naukowej. Tym samym przepis umożliwia publikowanie zrealizowanych badań naukowych i generalnie określa wolność korzystania z dóbr kultury. W relacji z art. 6 Konstytucji RP, kładącym akcent na możliwość upowszechniania i dostęp do dóbr kultury, nadaje uprawnienie do nieograniczania przez państwo realizacji wspomnianych uprawnieńL. Garlicki, K. Działocha, P. Sarnecki, W. Sokolewicz, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, Warszawa 2007, s. 9.. Natomiast pojęcie „dostęp” do dóbr kultury powinno być interpretowane jako stworzenie warunków do nieograniczonego korzystania z nichTamże, s. 2.;
• na zasadę proporcjonalności; art. 31 ust. 3 Konstytucji RP podnosi, że zasada ta łączy się z  zasadą sprawiedliwości społecznej, która nie powinna być nadmiernie stosowanaL. Garlicki, Przesłanki ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności (na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego), PiP 2001, z. 10, s. 6; M. Wyrzykowski, Granice praw i wolności – granice władzy, (w:) Obywatel – jego wolności i prawa, Warszawa 1998, s. 48.. Niemniej jednak należy zaznaczyć, że „wykładnia ogólnego nakazu urzeczywistniania zasady sprawiedliwości społecznej, musi uwzględniać treść szczegółowych norm konstytucyjnych”L. Jamróz, Skarga konstytucyjna. Wstępne rozpoznanie, Białystok 2011, s. 15–16..

Reasumując, należy stwierdzić, że w sytuacji kiedy doszło do wyrządzenia szkody, oczywiste będzie, że twórca dzieła otrzyma prawo do domagania się rekompensaty. Określa zatem jej wysokość, może to być nawet trzykrotność wynagrodzenia. Trzeba jednak zaznaczyć, że taka sytuacja doprowadza do pomniejszenia majątku podmiotu oskarżonego o niesłuszne wykorzystanie praw autorskich pokrzywdzonego. Zasadne będzie zastosowanie zasady proporcjonalności, tzn. poszkodowany nie może żądać odszkodowania, które przekracza wielkość szkody i stanowi jej wielokrotnośćZob. szerzej A. Stępkowski, Zasada proporcjonalności w europejskiej kulturze prawnej. Sądowa kontrola władzy dyskrecjonalnej w nowoczesnej Europie, Warszawa 2010, s. 353 i n., a w przypadku wprowadzenia ryczałtowości do obliczenia odszkodowania nie można doprowadzić do sytuacji, gdzie zostanie zaburzona proporcja pomiędzy szkodą a odszkodowaniem. Pozostaje zatem zgodzić się z przeprowadzoną analizą mówiącą o zbyt dotkliwej sankcji. Słusznie również Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził, że ten przepis nie jest zgodny z KonstytucjąPor. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 czerwca 2015 r., SK 32/14..

Należy również zaznaczyć, że wyroki sądów mogą zawężać katalog przysługujących roszczeń, wówczas mamy do czynienia z sytuacją zawinionego naruszenia praw. Wyjątek stanowi naruszenie prawa autorskiego w sposób niezawiniony. W omawianym przypadku dojdzie do zapłaty ryczałtowego odszkodowania. Będzie to suma pieniężna sięgająca dwukrotności wynagrodzeniaTamże..

3. UPRAWNIENIA POZWANEGO

Pozwani uzyskują prawo do wznowienia postępowania w przypadku zasądzenia trzykrotności wynagrodzenia. Artykuł 401 k.p.c. stanowi, że wniosek o wznowienie postępowania można wnosić wówczas, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją RP aktu normatywnego, na podstawie którego wydano orzeczeniePor. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. z 2014 r. poz.101, art. 401.. Zatem w omawianym przypadku istnieje możliwość złożenia skargi w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tj. od 1 lipca 2015 r. Należy jednak pamiętać, że nie można wnosić o wznowienie postępowania, jeśli od uprawomocnienia wyroku upłynęło 5 lat.

Odwołując się do art. 316 § 1 k.p.c., ustawodawca wskazuje, że sąd, wydając wyrok, kieruje się stanem prawnym oraz faktycznym zaistniałym w momencie zamknięcia rozprawyPor. art. 316 § 1 k.p.c.. Zatem wspomniana data 1 lipca 2015 r., kiedy na podstawie § 2 art. 316 k.p.c. art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b utracił moc prawną, otwiera możliwość wszczęcia nowej rozprawyPor. art. 316 § 2 k.p.c.. Oznacza to, że wyrok w sprawie będzie wydany na podstawie nowych przepisów, a w związku z tym wysokość odszkodowania wyniesie dwukrotność wynagrodzenia. Istnieje tylko wątpliwość, czy po stronie powoda powstanie konieczność żądania zasądzenia odszkodowania opierającego się na zasadach ogólnych wiążących się z wykazaniem szkody, winy oraz związku przyczynowegoPor. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 27 lipca 2015 r., I ACa 110/15..

4. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ A OCHRONA PRAW AUTORSKICH

Polskie przepisy ustawy o prawie autorskim umożliwiają uprawnionemu podmiotowi zażądanie dwukrotności stosownego wynagrodzenia. Przepisy znajdują swe zastosowanie w prawie Unii Europejskiej, która zezwala na zastosowanie tego rodzaju alternatywnej formy kompensacji szkody. Normy zastosowania ryczałtowego wynagrodzenia prawa polskiego funkcjonowały w Polsce jeszcze przed przystąpieniem do Unii Europejskiej.

Coraz częściej Sąd Najwyższy kieruje sprawy z zapytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w  celu przeprowadzenia dalszego postępowania. Ma to miejsce wówczas, gdy wystąpią zastrzeżenia, czy przepisy dotyczące odszkodowań z tytułu naruszenia praw autorskich są zgodne z przepisami unijnymi. Badanie spraw dotyczy głównie zgodności postanowienia z dyrektywą 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnejZob. szerzej Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Uwagi o stwierdzonych nieprawidłowościach i lukach w prawie, Warszawa 2015, s. 40–41..

Zawarty w dyrektywie motyw 26 wskazuje, że odszkodowanie nie może być zbieżne z odszkodowaniem karnymDyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r., motyw 26: „W sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej. W celu naprawy szkody, jaką właściciel prawa poniósł w wyniku naruszenia, którego dopuścił się naruszający wiedząc, że wchodząc w tę działalność dopuszcza się naruszenia, lub istnieją rozsądne podstawy domniemania, że wiedział o możliwości powstania takiego naruszenia, suma odszkodowań przyznanych właścicielowi praw powinna uwzględniać wszystkie właściwe aspekty, takie jak utrata przez właściciela dochodów lub nieuczciwy zysk uzyskany przez naruszającego oraz, gdzie właściwe, wszelki uszczerbek moralny, który posiadacz praw poniósł. Jako alternatywa, tam np., gdzie ustalenie sumy poniesionego uszczerbku byłoby trudne, sumę odszkodowań można oprzeć na elementach takich, jak opłaty licencyjne, honoraria autorskie lub opłaty, jakie byłyby należne, gdyby naruszający poprosił o zgodę na wykorzystanie wchodzących w grę praw własności intelektualnej. Nie jest celem wprowadzenie obowiązku zastosowania odszkodowań o charakterze kary, ale dopuszczenie rekompensaty opartej na obiektywnym kryterium przy uwzględnieniu wydatków poniesionych przez właściciela praw, takich jak koszty identyfikacji i badań”.. Odszkodowanie ryczałtowe musi być stosowane nie tyle  automatycznie, ile elastycznie. Jego wysokość obliczona na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b powoduje naruszenie spójności prawa, wykraczając poza cel i funkcję, jaką pełni odpowiedzialność odszkodowawczaZob. szerzej Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Uwagi o stwierdzonych nieprawidłowościach, s. 40–41..

Jako przykład można wskazać sprawę przekazaną do TSUE, która dotyczyła zasądzenia odszkodowaniaWyrok z 25 stycznia 2017 r. wydany przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-367/15.. W odpowiedzi na pytanie prejudycjalne TSUE potwierdził zgodność przepisów prawa polskiego z  przepisami unijnymi w zakresie możliwości dochodzenia swych praw odszkodowawczych za naruszenie dóbr w postaci praw autorskich, podwójnej wartości umowy licencyjnej. W swym wyroku TSUE uznał jako zasadny przepis ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Sprawa dotyczyła rozstrzygnięcia, czy przepis art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b jest zgodny z art. 13 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnejDyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, Dz. Urz. UE 2004, L 157.. Zatem według TSUE zasadne jest zasądzać dwukrotność wynagrodzenia za naruszenia praw autorskich. Polskie normy nie naruszają prawa europejskiego. Oznacza to, że TSUE nie sprzeciwi się normom umożliwiającym dochodzenie swych praw-roszczeń za naruszenie praw majątkowych. Może powstać kuriozalna sytuacja, gdy podmiot poszkodowany egzekwuje swe prawa, których uszczerbek trudno oszacować, a tym bardziej określić wysokość powstałej szkody.

Dyrektywa jednoznacznie wskazuje, że pokrzywdzony nie musi dążyć do wykazywania związku przyczynowego, tylko żądać odszkodowania ryczałtowego. Niemniej jednak art. 13 ust. 1 lit a dyrektywy 2004/48/WE utwierdza w przekonaniu, że to sąd decyduje o wysokości odszkodowania. Dyrektywa zdaje się mieć odmienne zdanie o wysokości odszkodowania na zasadzie ryczałtu. Przewiduje w szczególnych przypadkach ustalenie odszkodowania ryczałtowego. Sankcją według TSUE nie jest odszkodowanie, kwalifikowane jako karaArt. 13 dyrektywy 2004/48/WE..

Dyrektywa 2004/48/WE zezwala na wprowadzenie minimalnych standardów, które dotyczą poszanowania praw autorskich własności intelektualnej. Równocześnie nie wprowadza zakazu państwom członkowskim wykreowania środków stwarzających silniejszą ochronę. Jednak tutaj mamy do czynienia z interesującą sytuacją prawną, ponieważ jeśli dyrektywa nie przewiduje odszkodowań traktowanych jako kary, to przepis nie umożliwia wprowadzenia jej do regulacji prawnej.

Przepisy muszą być zgodne z systemowymi założeniami dyrektywy oraz naczelnymi zasadami prawa UE. W motywie 26 dyrektywy czytamy: „nie jest celem wprowadzenie obowiązku zastosowania odszkodowań o charakterze kary, ale dopuszczenie rekompensaty opartej na obiektywnym kryterium przy uwzględnieniu wydatków poniesionych przez właściciela praw, takich jak koszty identyfikacji i badań”. Co to oznacza? Możliwość dochodzenia roszczeń na zasadzie dwukrotnego wynagrodzenia, a nie tylko ekwiwalentu. Należy uwzględnić w możliwym wynagrodzeniu sumę wynagrodzenia, jaką ewentualnie mógłby uzyskać do niej uprawniony, jeśli umowa, która zezwalałaby na korzystanie z utworu, doszłaby do skutku, ale także wydatki poniesione w  związku z  egzekwowaniem swych praw przez uprawnionego.

4.1. Zastosowanie dyrektywy

Dyrektywa 2004/48/WE zwana enforcement pozwala na określenie szkody i  wysokości odszkodowania przewidzianych w Kodeksie cywilnym. „Przepisy dyrektywy enforcement w rozdziale środki naprawcze zawierają postanowienia umożliwiające naprawienie szkody na zasadach tzw. obiektywnych mierników poprzez odwołanie się do takich kryteriów,  jak: wysokość stosownego wynagrodzenia lub opłata licencyjna, które są pozostawione do wyboru uprawnionego zamiast możliwości wykorzystania ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej”M. Bukowski, D. Flisak, Z. Okoń, P. Podrecki, J. Raglewski, S. Stanisławska-Kloc, T. Targosz, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, LEX nr 466622..

Nasuwa się jednak pewne spostrzeżenie, ponieważ najwyraźniej ustawodawca polski w  sposób niewłaściwy realizuje dyrektywę enforcement. Mianowicie w art. 11 dyrektywy 2004/48/WE pojawia się obowiązek zapewnienia skorzystania z prawa o zaniechanie naruszeń w  stosunku do pośredników. Z  tychże usług korzysta osoba trzecia, która narusza prawa własności intelektualnej. Dochodzenie roszczenia o zaniechanie naruszeń nie jest uzależnione od winy naruszającegoPor. A. Tischner, T. Targosz, Dostosowanie polskiego prawa własności intelektualnej do wymogów prawa wspólnotowego. Uwagi na tle projektu z dnia 24 maja 2006 r. ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz o zmianie innych ustaw, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej” 2007, s. 87, 131 i n..

Jest jeszcze jedna, interesująca z  punktu prawnego kwestia dotycząca omawianej dyrektywy. Otóż w art. 26 dyrektywy enforcement jest mowa o alternatywnym sposobie rozwiązywania sporu, jakim jest rekompensata w postaci zasądzenia odszkodowania, w tym wypadku wynagrodzenia za poniesione straty. Jest to odpowiedzialność na zasadach ogólnych. Zatem umieszczanie takiej regulacji w polskiej ustawie o ochronie praw własności intelektualnej jest całkowicie zbędne, polskie normy prawne w zupełności wystarczają do udowodnienia i określenia wysokości szkodyA. Nowicka, S. Sołtysiński, Uwagi o projekcie ustawy wdrażającej dyrektywę 2004/48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2006, s. 1072..

Na koniec należy nadmienić, że w  obecnych w literaturze komentarzach w dziedzinie prawa autorskiego i praw pokrewnych można zauważyć, że wprowadzone do prawa polskiego roszczenie o zapłatę wielokrotności wynagrodzenia należy „traktować jako aprobatę dla swoistej kary cywilnej, nieznanej innym ustawodawstwom autorskim”J. Barta, R. Markiewicz, Ochrona autorskich praw majątkowych, (w:) J. Barta, R. Markiewicz (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2005, s. 610..

ZAKOŃCZENIE

Problematyka wynagrodzenia należnego autorowi za stworzone dzieło jest niezwykle trudna, ale także bardzo ważna. Współczesna nauka i wprowadzona technika niejako ułatwiają szeroki dostęp do praw autorskich i doprowadzają do naruszeń dzieła twórcy. Orzecznictwo polskie przedstawia teorię uprzywilejowania twórcy dzieła będącego stroną słabszą, któremu należy się ochrona.

Podsumowując, należy podkreślić, że wypłata potrójnej wysokości wynagrodzenia zaprzecza zasadzie ne quis ex damno suo lucrum facio. Przywołana zasada oznacza bezpodstawne i niesprawiedliwe wzbogacenie. Pokrzywdzony jednoznacznie dąży do wzbogacenia się na własnej szkodzie. Nie można żądać wysokości odszkodowania w całkowitym oderwaniu od wysokości rzeczywiście poniesionych strat. Kara podwójnej wysokości odszkodowania jest najlepszym rozwiązaniem.

Kolejno, kara potrójnej wysokości przeczyłaby zasadom proporcjonalności, bezpodstawnego wynagrodzenia oraz sprawiedliwości społecznej. Regulacje prawne nie mogą bowiem doprowadzić do zapewnienia nadmiernej ochrony jednym podmiotom, doprowadzając do krzywdzącego potraktowania innego podmiotu. Niewątpliwie istniejące przepisy nie są tak oczywiste i jednoznaczne. Innymi słowy, są trudne do interpretacji.

Następnie można odnieść wrażenie, że ustawodawca polski dąży do wprowadzenia szeroko rozumianej prewencji. Dochodzi do sytuacji stosowania dużej represji. Skutek jest  taki, że na uboczu pozostawione zostają zasady, które powinny stanowić wartości nadrzędne.

Również przepisy unijne nie są jednolicie sformułowane. Mimo że Polska jest członkiem Unii Europejskiej, to w niektórych aspektach wydaje się, że prawo unijne w naszym kraju nie jest właściwie interpretowane i implikowane. Zaznaczyć również należy, że sama Unia Europejska tego nie ułatwia poprzez wprowadzone dyrektywy z zawiłymi przepisami. Dlatego też w omawianym przypadku podwójne wynagrodzenie z tytułu szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu dało wyraźny sygnał o konieczności dalszego rozwoju instytucji ochrony praw autorskich.