P roblematyka likwidacji szkód komunikacyjnych jest niezwykle istotna z  punktu widzenia ochrony praw osób uprawnionych do otrzymania świadczenia z ubezpieczenia. W szczególności w ostatnim czasie obserwuje się praktyki zakładów ubezpieczeń naruszające szeroko rozumiane uprawnienia beneficjentów świadczeń ubezpieczeniowych. Mimo intensywnych działań Rzecznika Finansowego (dawniej Rzecznika Ubezpieczonych) zmierzających do ukrócenia nieuczciwych praktyk działających na polskim rynku ubezpieczycieli zagadnienie interpretacji przepisów prawnych określających warunki wypłaty odszkodowania pozostaje niezwykle aktualne w  świetle faktycznego uchylania się zakładów ubezpieczeń od wypłaty należnych beneficjentom świadczeń ubezpieczeniowych. W szczególności celowe wydaje się przeanalizowanie obowiązków zakładów ubezpieczeń w zakresie wypłaty odszkodowania w pełnej należnej beneficjentowi wysokości. Częstą praktyką jest bowiem ograniczanie przez ubezpieczycieli obowiązku wypłaty odszkodowania poprzez powołanie się na zbyt wąskie rozumienie pojęcia przywrócenia rzeczy uszkodzonej do stanu poprzedniego. Kwestia ta wymaga pogłębionej analizy w nauce prawa cywilnego.

Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń unormowana jest zasadniczo w art. 822 ustawy Kodeks cywilnyUstawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. (dalej: k.c.) oraz art. 35 ustawy o  ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli KomunikacyjnychUstawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. (dalej: ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych). W art. 822 § 1 k.c. ustawodawca określił, że: „Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony”Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, art. 822 § 1.. Przedmiotem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest odpowiedzialność ubezpieczającego za szkody wyrządzone osobom trzecim. Wskazać zatem należy, że jest to ubezpieczenie odpowiedzialności za szkody wyrządzone na podstawie ryzyka lub winyJ. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. II.. W globalnej nauce ubezpieczeń wskazuje się systematyzację na cztery podstawowe ujęcia wypadku ubezpieczeniowego. Wyróżnić zatem można:

1. zdarzenie wyrządzające szkodę – o odpowiedzialności ubezpieczyciela można mówić jedynie w sytuacji, gdy do zdarzenia dojdzie w okresie ubezpieczenia, bez znaczenia pozostaje fakt ujawnienia się szkody w tym okresie oraz zgłoszenia roszczenia w jej zakresie;
2. powstanie szkody – o odpowiedzialności ubezpieczyciela można mówić jedynie w sytuacji, gdy szkoda powstanie w okresie ubezpieczenia, z pominięciem faktu, kiedy szkoda się ujawniła oraz kiedy nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę i czy zostało zgłoszone roszczenie dotyczące szkody;
3. ujawnienie szkody – o odpowiedzialności ubezpieczyciela można mówić jedynie w sytuacji, gdy szkoda ujawniła się w okresie ubezpieczenia, bez znaczenia kiedy powstała i kiedy miało miejsce zdarzenie wywołujące szkodę, a także moment zgłoszenia roszczenia;
4. zgłoszenie roszczeń – o odpowiedzialności ubezpieczyciela można mówić jedynie w sytuacji, gdy zgłoszenie roszczeń przez poszkodowanego nastąpi w okresie ubezpieczenia, z pominięciem daty zdarzenia wywołującego szkodę oraz okresu zarówno powstania, jak i ujawnienia się szkodyM. Krajewski, Umowa ubezpieczenia. Komentarz, Warszawa 2004, s. 192..

Z kolei w art. 35 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych wskazany został zakres podmiotowy wyrażony w  następującej normie: „Ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu”Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, art. 35.. Wskazać zatem należy, że na tej podstawie ustawodawca przesądził o akcesoryjności odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela wobec odpowiedzialności sprawcy szkodyA. Wąsiewicz, Ubezpieczenia komunikacyjne, oprac. M. Orlicki, M. Wąsiewicz, Bydgoszcz–Poznań 2001, s. 48–49.. Wskazane normy prawne mają charakter bezwzględnie wiążący, a co za tym idzie – ubezpieczyciel nie może kształtować ich w sposób odmienny (zawężający).

Podnieść należy, że ze względu na doniosłość wskazanych norm prawnych w życiu codziennym poddane zostały wnikliwej analizie doktryny oraz judykatury. Sąd Najwyższy w tezie wyroku z 1976 r. wskazał, że: „ubezpieczyciel jest zobowiązany do pokrycia szkód, wynikłych z wypadku komunikacyjnego, w zakresie odpowiedzialności sprawcy wypadku”Wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 1976 r., IV CR 172/76..

Zauważyć należy, że w  oparciu o  sporą liczbę postępowań w zakresie likwidacji szkód oraz następczych postępowań sądowych doktryna, a także praktyka sądowa wypracowały wskazówki mające na celu ułatwienie stosowania mechanizmów w zakresie odpowiedzialności cywilnej zakładów ubezpieczeń za ruch pojazdów mechanicznych. Wskazać można, że aktualne pozostaje stanowisko Sądu Najwyższego z 1980 r., w którym stwierdzono, że: „przywrócenie rzeczy uszkodzonej do stanu poprzedniego polega na doprowadzeniu jej do stanu używalności w takim zakresie, jaki istniał przed wyrządzeniem szkody. Jeżeli do osiągnięcia tego celu konieczne jest użycie nowych elementów, to poniesione na nie wydatki wchodzą w skład kosztów naprawienia szkody przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego”Wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1980 r., III CRN 223/80.. Argumentację wyrażoną w wyroku można sprowadzić do stwierdzenia, że jeżeli do osiągnięcia stanu używalności pojazdu przed powstaniem szkody konieczne jest użycie nowych elementów i materiałów, to poniesione na to wydatki wchodzą w skład niezbędnych, celowych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawy.

Na podstawie zaprezentowanych koncepcji zasygnalizować należy, że towarzystwa ubezpieczeniowe podchodzą do postępowań w zakresie likwidacji szkód w sposób odmienny, nagminnie próbując zminimalizować wysokość roszczenia przysługującego pokrzywdzonemu, stosując przy tym zabiegi zmierzające do zmniejszenia wysokości powstałej szkody. Prezentowany model postępowania pozostaje sprzeczny z zasadami przyjętymi w doktrynie, odrzucającymi wprowadzanie jakichkolwiek hermetycznych praktyk odszkodowawczych, także na tle obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego. Ujednolicanie standardów kłóci się zatem nie tylko z akcesoryjnym charakterem odpowiedzialności ubezpieczyciela na tle ubezpieczenia OC, ale przede wszystkim z aksjologią prawa odszkodowawczego. Prawo odszkodowawcze bowiem kwestie ustalenia odszkodowania ujmuje w sposób zindywidualizowany, co nakazuje uwzględnić okoliczności konkretnej sytuacji faktycznej i jej uwarunkowań prawnych.

Klarowne wytyczne zostały wskazane przez Sąd Najwyższy w uchwale z 2012 r., w myśl której: „zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadającą temu wzrostowi”Uchwała Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2012 r., III CZP 80/11.. Obserwacje prowadzone przez Rzecznika Ubezpieczonych prowadzą do wniosku, że w zdecydowanej większości przypadków zwrot celowych i ekonomicznie uzasadnionych wydatków poszkodowanemu nastąpi tylko poprzez użycie nowych elementów i  materiałów, które to wchodzą bezpośrednio w skład kosztów naprawienia szkody przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniegoD. Fuchs, Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu a kwestia amortyzacji części zamiennych użytych do naprawy uszkodzonego pojazdu, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2012, nr 1..

Podnieść jednak należy, że towarzystwa ubezpieczeń w  dalszym ciągu próbują przeprowadzać postępowania likwidacyjne w sposób mający na celu wypłatę jak najniższego odszkodowania za powstałą szkodę, sugerując zastosowanie różnego rodzaju części zamiennych, alternatywnych, o porównywalnej jakości. Nadto zakłady ubezpieczeń często wprowadzają różnorodną klasyfikację wskazanych części zamiennych. Według ustaleń Rzecznika Ubezpieczonych z owej systematyzacji wynika, że występuje istotne zróżnicowanie odnoszące się nie tylko do samej jakości produktu, który ma być o porównywalnej jakości do części oryginalnych, ale również co do ceny tych produktówUzasadnienie wniosku Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 8 listopada 2011 r. o podjęcie uchwały w sprawie, III CZP 85/11, s. 5–6.. Różnice pomiędzy grupą części oryginalnych i nieoryginalnych i różnorodność części występujących we wskazanych zbiorach prowadzą do powstania problemu, czy części zamienne, alternatywne, wstawione w miejsce części oryginalnych są w stanie przywrócić uszkodzony pojazd do stanu poprzedniego pod każdym istotnym względem – jakości części składowych, stanu technicznego, zdolności użytkowej, trwałości, bezpieczeństwa pojazdu, estetyki czy wartości handlowej pojazdu jako rzeczy złożonej. Poszkodowany nie ma najmniejszej nawet możliwości zweryfikowania, czy czas przewidywanej eksploatacji części nieoryginalnej jest tożsamy z czasem eksploatacji części oryginalnej i czy zastosowanie części zamiennych będzie wiązało się z dodatkowymi opłatami serwisowymi w późniejszym okresieIbidem, s. 6–7.. Ponadto Rzecznik Ubezpieczonych zaobserwował w toku procedur likwidacyjnych podejmowany przez zakłady ubezpieczeń karygodny zabieg ustalania wysokości odszkodowania na podstawie części nieoryginalnych, nawet jeśli uszkodzeniu uległy części oryginalne pochodzące bezpośrednio od producentaIbidem, s. 8..

Przy ogólnym podejściu do zagadnienia należy wskazać, że zasadniczym kierunkiem wykładni sądów powszechnych jest uznanie, że poszkodowanemu przysługuje pełne prawo do odszkodowania ustalonego według cen części oryginalnych pochodzących bezpośrednio od producenta pojazdu, bez względu na wiek pojazdu, jego stan eksploatacji i fakt, że na rynku lokalnym dostępne są części alternatywne.  Naprawa pojazdu powinna zostać przeprowadzona zgodnie z technologią przewidzianą przez jego producenta, w sposób gwarantujący bezpieczeństwo późniejszej eksploatacji i skuteczność wykonanych operacjiD. Fuchs, Odszkodowanie z tytułu.. Zaznaczyć należy, że zakres odszkodowania powinien zostać ustalony w oparciu o art. 363 k.c.Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, art. 363. w zw. z art. 361 § 1 k.c.Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, art. 361. W uchwale z 2001 r. Sąd Najwyższy zważył, że: „wysokość odszkodowania powinna być ustalona według reguł określonych w art. 363 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c., gdyż powszechnie przyjmuje się, iż naprawienie szkody, polegającej na uszkodzeniu pojazdu, polega przede wszystkim na zapłaceniu kwoty koniecznej do przywrócenia samochodu do stanu poprzedniego, odpowiadającej jednocześnie obowiązkowi tzw. pełnej kompensaty szkody”Uchwała Sądu Najwyższego z 12 października 2001 r., III CZP 57/01.. W podobnym tonie wypowiedział się także Sąd Najwyższy w uchwale z 15 listopada 2001  r., wskazując, że: „szkoda powstaje w chwili wypadku komunikacyjnego i podlega naprawieniu na podstawie art. 436 k.c. oraz według zasad określonych w art. 363 k.c., a w wypadku odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń – według zasad określonych w § 2 tego przepisu. Obowiązek naprawienia szkody przez wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierza ją naprawić, odszkodowanie bowiem ma wyrównać uszczerbek majątkowy powstały w wyniku zdarzenia wyrządzającego szkodę, istniejący od chwili wyrządzenia szkody do czasu, gdy zobowiązany wypłaci poszkodowanemu sumę pieniężną odpowiadającą szkodzie ustalonej w sposób przewidziany prawem. Przy takim rozumieniu szkody i  obowiązku odszkodowawczego nie ma znaczenia, jakim kosztem poszkodowany faktycznie dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle to uczynił albo zamierza uczynić. Niezależnie od tego, czy poszkodowany naprawił uszkodzony w wypadku pojazd, należy mu się od zakładu ubezpieczeń odszkodowanie ustalone według zasad art. 363 § 2 k.c., w związku z art. 361 § 2 k.c., co oznacza, że jego wysokość ma odpowiadać kosztom usunięcia opisanej wyżej różnicy w wartości majątku poszkodowanego, a ściślej – kosztom przywrócenia pojazdowi jego wartości sprzed wypadku. Gdy zatem naprawa pojazdu przywróci mu jego wartość sprzed wypadku, odszkodowanie winno odpowiadać kosztom takiej właśnie naprawy ustalonym przez rzeczoznawcę”Uchwała Sądu Najwyższego z 15 listopada 2001 r., III CZP 68/01; por. uchwała Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2003 r., III CZP 32/03; uchwała Sądu Najwyższego z 17 maja 2007 r., III CZP 150/06; wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 1988 r., I CR 151/88; wyrok Sądu Najwyższego z 11 czerwca 2001 r., V CKN 266/00; wyrok Sądu Najwyższego z 20 lutego 2002 r., V CK 908/00, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z 11 czerwca 2001 r., V CKN 226/00; wyrok Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 2003 r., IV CKN 387/01, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z 21 sierpnia 2013 r., II CSK 707/12..

Pomimo jasnego stanowiska judykatury zakłady ubezpieczeń w dalszym ciągu sondują możliwość wprowadzania alternatywnych rozwiązań mających na celu obniżenie wartości wypłacanego odszkodowania, choćby przez wprowadzenie części o charakterze zamiennym, w myśl rozporządzenia Komisji Europejskiej 461/2010Rozporządzenie Komisji Europejskiej 461/2010 z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych; rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 października 2010 r. w sprawie wyłączeń określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję.. Przytoczone orzecznictwo prowadzi do wniosku, że tylko w wyjątkowych sytuacjach należy stosować części stanowiące zamienniki części oryginalnych, natomiast praktyką powinno być stosowanie części nowych, oryginalnych. Uwypuklić trzeba, że rozporządzenie Komisji Europejskiej 461/2010 ma na celu zwiększenie dostępności i zróżnicowania części na rynku, ale w żadnym wypadku nie może ograniczać woli poszkodowanego do naprawy pojazdu przy użyciu części nowych, oryginalnych. Zgodnie z wyrokiem Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z 12 października 2010 r. wskazać należy, że jako zasadę należy traktować stosowanie nowych, oryginalnych części dla przywrócenia stanu pojazdu sprzed wypadku, szczególnie jeśli uprzednio w  samochodzie zainstalowane były elementy oryginalne. Naprawa w takim wariancie zapewnia bowiem w sposób bezsporny przywrócenie pojazdu do stanu sprzed wypadku. Przy przyjęciu odmiennego stanowiska przywrócenie pojazdu do stanu poprzedniego mogłoby się okazać wątpliwe i nader utrudnione. W ocenie Sądu również przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod znaku porozumień ograniczających konkurencję, na które często w uzasadnieniu swoich praktyk powołują się zakłady ubezpieczeniowe, nie pozbawiają powoda uprawnienia do domagania się wypłaty odszkodowania obliczonego według części oryginalnych sygnowanych znakiem producenta pojazdu. Niewątpliwie celem tego uregulowania było dostarczenie konsumentom możliwości większego wyboru części, nie zaś ograniczenie ich swobody w tym zakresieWyrok Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z 12 października 2010 r., I C 2766/09.. Warto również podkreślić, że koncern Volkswagen przeprowadził badania części zamiennych oryginalnych – producenta pojazdu oraz nieoryginalnych do samochodu VW Golf VI. Badania te wykazały, że stosowanie części alternatywnych prowadzi do obniżenia jakości naprawy i złego dopasowania elementów nadwozia, podnosi koszty robocizny oraz obniża wartość samochodu po wykonanej naprawie i – co najważniejsze – może obniżyć poziom bezpieczeństwa pojazdówKoncern VW, Porównanie wybranych części zamiennych Golf VI, badania oryginalnych części karoseryjnych oraz nieoryginalnych części zamiennych, przeprowadzone w dniach 13–15 grudnia 2011 r. przez VW Group Polska sp. z o.o. (Wydawnictwo VW Group, 2012)..

W zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej towarzystwa ubezpieczeniowego za szkody OC powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych należy wskazać rozszerzenie odpowiedzialności także na zwrot kosztów poniesionych w związku z najmem pojazdu zastępczego na czas technologicznej naprawy uszkodzonego pojazdu. W uchwale z 2011 r. Sąd Najwyższy wskazał, że: „odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego”Uchwała Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11.. Zgodnie z przytoczonym poglądem utrata możliwości korzystania z pojazdu stanowi negatywne następstwo majątkowe, a wydatki, które służą ograniczeniu (wyłączeniu) tego negatywnego następstwa, należy kwalifikować jako szkodę majątkową podlegającą naprawieniu w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela wynikającej z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym znaczenie dwóch kryteriów – celowości wydatków oraz ich ekonomicznego uzasadnienia. Podobne stanowisko zostało wyrażone w uchwale z 2013 r., w której Sąd Najwyższy wskazał, że: „odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego w okresie niezbędnym do nabycia innego pojazdu mechanicznego, jeżeli odszkodowanie ustalone zostało w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy wartością pojazdu mechanicznego sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a  wartości pojazdu w stanie uszkodzonym, którego naprawa okazała się niemożliwa lub nieopłacalna (szkoda całkowita)”Uchwała Sądu Najwyższego z 22 listopada 2013 r., III CZP 76/13.. Wydatkiem niezbędnym i celowym jest wydatek poniesiony na korzystanie z innego pojazdu w takim zakresie, w jakim poszkodowany korzystałby ze swojego środka lokomocji, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wydatki ekonomicznie uzasadnione to wydatki na najem pojazdu zasadniczo o podobnej klasie do pojazdu uszkodzonego lub zniszczonego, poniesione w oparciu o stawki czynszu najmu, które obowiązują na danym rynku lokalnym (ceny rynkowe za tego typu usługi) i w czasie naprawy pojazdu mechanicznego lub do czasu nabycia nowego pojazdu (w przypadku szkody całkowitej). Wskazane koszty powstają w następstwie zdarzenia szkodzącego, nie powstałyby one bez tego zdarzenia, prowadzą do powypadkowego zmniejszenia majątku poszkodowanego, czyli straty. Stratą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. są więc objęte także te wydatki, które służą ograniczeniu lub zapobieżeniu negatywnym następstwom majątkowym doznanym przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu. Negatywnym następstwem majątkowym jest tu utrata możliwości korzystania z rzeczy, a więc utrata uprawnienia stanowiącego atrybut prawa własności.

Doniosłe znaczenie w  omawianej materii niesie za sobą uchwała Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 2017 r., III CZP 20/17, w myśl której: „wydatki na najem pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego, przekraczające koszty zaproponowanego przez ubezpieczyciela skorzystania z takiego pojazdu są objęte odpowiedzialnością z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, jeżeli ich poniesienie było celowe i ekonomicznie uzasadnione”Uchwała Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 2017 r., III CZP 20/17.. Uzasadniając wydane orzeczenie, Sąd Najwyższy wskazał, że: „nie mogą być uznane za celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki, które nie są konieczne do wyeliminowania negatywnego następstwa majątkowego w postaci utraty możliwości korzystania z uszkodzonego (zniszczonego) pojazdu, gdyż następstwo to może być wyeliminowane – bez uszczerbku dla godnych ochrony interesów poszkodowanego – w inny, mniej uciążliwy dla dłużnika sposób. Jeżeli zatem ubezpieczyciel proponuje poszkodowanemu – we współpracy z przedsiębiorcą trudniącym się wynajmem pojazdów – skorzystanie z pojazdu zastępczego równorzędnego pod istotnymi względami pojazdowi uszkodzonemu albo zniszczonemu (zwłaszcza co do klasy i stanu pojazdu), zapewniając pełne pokrycie kosztów jego udostępnienia, a mimo to poszkodowany decyduje się na poniesienie wyższych kosztów najmu innego pojazdu, koszty te – w  zakresie nadwyżki – będą podlegały indemnizacji tylko wtedy, gdy wykaże szczególne racje, przemawiające za uznaniem ich za celowe i ekonomicznie uzasadnione. W tym kontekście istotne znaczenie ma nie tylko równorzędność samego pojazdu, ale także dodatkowych warunków umowy, takich jak np. czas i miejsce udostępnienia oraz zwrotu pojazdu zastępczego czy też obowiązek wpłaty kaucji. Jeżeli istotne warunki wynajmu proponowanego przez ubezpieczyciela (we współpracy z  przedsiębiorcą wynajmującym pojazdy) czynią zadość potrzebie ochrony uzasadnionych potrzeb poszkodowanego, nie ma podstaw, by obciążać osoby zobowiązane do naprawienia szkody wyższymi kosztami związanymi ze skorzystaniem przez poszkodowanego z droższej oferty. Odstępstwa od tej reguły nie uzasadniają drobne niedogodności o charakterze niemajątkowym, które mogą wiązać się np. z koniecznością nieznacznie dłuższego oczekiwania na podstawienie pojazdu zastępczego proponowanego przez ubezpieczyciela”Ibidem..

Warto również podkreślić, że dopiero wydanie decyzji o wypłacie odszkodowania i wypłata środków jest czynnikiem przesądzającym o uznaniu odpowiedzialności za szkodę przez zakład ubezpieczeń. Zgodnie zaś z  ugruntowanym stanowiskiem orzecznictwa znamienne jest, że poszkodowany w okresie likwidacji szkody nie ma obowiązku angażować własnych środków w celu naprawy pojazdu, gdyż fakt powstania szkody i konieczności jej likwidacji nie może nakładać na poszkodowanego dodatkowych powinności, które nie powstałyby, gdyby nie zdarzenie wywołujące szkodę, co oznacza, że to pozwany jako ubezpieczyciel sprawcy winien dążyć do jak najszybszej likwidacji szkodyPor. wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 27 stycznia 2016 r., X Ga 764/15..

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego brak jest jakiejkolwiek wypowiedzi pozwalającej na uznanie, że wydatki na najem pojazdu zastępczego są celowe i  ekonomicznie uzasadnione tylko wówczas, gdy dotyczą czasu technologicznej naprawy. Technologiczny czas naprawy, ustalony na podstawie programów kosztorysowych, który tylko modelowo uwzględnia sumę operacji naprawczych niezbędnych do przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego, jest pojęciem o wiele węższym od czasu rzeczywistego naprawy (czasu niezbędnego do naprawy), gdyż nie uwzględnia wielu faktycznych czynników, które mogą wystąpić podczas naprawy i w normalnym jej toku (np. oczekiwania na części zamienne, przerwy w naprawie, które wynikają z  obiektywnych przyczyn, m.in. z  przyczyn technologicznych czy z możliwości organizacyjnych zakładu naprawczego, w tym dni wolnych od pracy, stopnia obłożenia zamówieniami etc.). Oparcie metodyki ustalania wysokości należnego odszkodowania za wydatki na najem pojazdu zastępczego wyłącznie na tzw. technologicznym czasie naprawy oznacza pominięcie znacznego okresu, w którym poszkodowany obiektywnie nie może odtworzyć możliwości korzystania z własnej rzeczy poprzez jej naprawę, a w konsekwencji częściowe przeniesienie ciężaru naprawienia szkody na poszkodowanego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego trudno również szukać legitymacji dla określania granic refundowanego czasu najmu pojazdu zastępczego tylko za określony czas postępowania likwidacyjnego (od dnia zgłoszenia szkody do dnia oględzin uszkodzonego pojazdu) i za technologiczny czas naprawy. Podobnie trudno szukać akceptacji dla refundacji poniesionych wydatków na najem pojazdu zastępczego, która niezależnie od okoliczności i w przypadku każdego zgłoszonego roszczenia „sztywno”, z góry oraz co do dnia wyznacza czas zwrotu kosztów, np. maksymalnie 3 dni na zgłoszenie szkody, okres na oględziny, czas technologicznej naprawy, maksymalnie 2 dni na sprowadzenie części zamiennych i maksymalnie 2 dni organizacyjne na przekazanie pojazdu do naprawy i jego odbiór, z pominięciem innych obiektywnych i niezależnych od poszkodowanego elementów, które w okolicznościach danej sprawy wpływają na łączny czas niemożności korzystania z uszkodzonego pojazduPor. wyrok Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, Wydział XII Gospodarczy z 7 września 2017 r., XII GC 456/17.. W konsekwencji powyższego za zasadny uznać należy najem pojazdu zastępczego od dnia powstania szkody do czasu wydania decyzji o przyjęciu odpowiedzialności za zdarzenie i wypłatę odszkodowania.

Reasumując, wskazać koniecznie trzeba, że doktryna i orzecznictwo wypracowały mechanizmy odszkodowawcze w zakresie likwidacji szkody komunikacyjnej, wyznaczając odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń w szerokim zakresie, mającym na celu przywrócenie pojazdu do stanu sprzed powstania szkody. Zaznaczyć należy, że w przypadku uszkodzenia pojazdu odszkodowanie obejmuje przede wszystkim kwotę pieniężną konieczną do opłacenia jego naprawy lub przywrócenia do stanu sprzed wypadku. Osoba odpowiedzialna jest zobowiązana zwrócić poszkodowanemu wszelkie celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione w celu przywrócenia poprzedniego stanu samochodu, do których należą koszty nowych  części i innych materiałów. Stosowanie wypracowanych procedur, ugruntowanych przez orzecznictwo sądów powszechnych poparte tezami Sądu Najwyższego, prowadzi do wniosku, że w większości wypadków technologiczna naprawa pojazdu, zgodna z wytycznymi producenta, powinna nastąpić przy zastosowaniu części nowych, oryginalnych, a co za tym idzie – ustalenie wartości szkody powinno powstać na rzetelnej wycenie wartości właśnie takich części. Tylko wnikliwe przeprowadzenie postępowania likwidacji szkody, pozbawione ujednolicenia stosowanego przez zakłady ubezpieczeń, może doprowadzić do właściwego ustalenia wartości pieniężnej, niezbędnej do naprawienia szkody, poprzez przywrócenie pojazdu do stanu sprzed jej powstania. Z kolei w zakresie najmu pojazdu zastępczego podnieść należy, że zdarzenie szkodzące wywołujące uszczerbek majątkowy poszkodowanego wprowadza możliwość najmu pojazdu niezbędnego do normalnego funkcjonowania, jednakże zwrot kosztów poniesionych na takowy pojazd nie może przekraczać standardów przedstawianych w  propozycji ubezpieczyciela, chyba że ich poniesienie wynika wprost z celowych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów.

Podkreślenia wymaga fakt, że kompensacja wyrządzonej poszkodowanemu szkody powinna następować w pełnej wysokości, i to z uwzględnieniem szerokiego rozumienia pojęcia przywrócenia rzeczy uszkodzonej do stanu poprzedniego. Za niedopuszczalne należy więc uznać praktyki prezentowane przez zakłady ubezpieczeń działające na polskim rynku, polegające na ograniczaniu swojej odpowiedzialności poprzez uwzględnianie roszczeń poszkodowanych wyłącznie do kwot wynikających z  zastosowania do naprawy pojazdów części używanych, a nie nowych części oryginalnych. Każdorazowo w procesie likwidacji szkód zakłady ubezpieczeń winny rozpatrywać ustalenie wysokości powstałej szkody w kontekście celowych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów, które należy ponieść w celu jej naprawienia. Jak podkreśla się w  orzecznictwie, zarówno pojęcie przywrócenia rzeczy uszkodzonej do stanu poprzedniego, jak i pojęcie celowych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawienia szkody powinny być rozumiane szeroko. Wyłącznie bowiem szerokie rozumienie tychże pojęć pozwala na ustalenie przysługującego poszkodowanemu odszkodowania w pełnej wysokości. Zagadnienie to ma szczególną doniosłość z punktu widzenia ochrony osób uprawnionych do wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego.