Z godność międzynarodowych traktatów inwestycyjnych z prawem Unii Europejskiej jest od dłuższego czasu źródłem wielu kontrowersji. Decyzja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Achmea (dawniej Eureko) przeciwko Słowacji wyjaśniła kilka istotnych kwestii dotyczących problemu i postawiła szereg znaków zapytania co do przyszłości wewnątrzwspólnotowego arbitrażu inwestycyjnego. Deklaracja polityczna wydana przez przedstawicieli rządów państw członkowskich UE (dalej Deklaracja Polityczna) wyjaśnia implikacje Decyzji TSUE i określa szereg działań, które państwa sygnatariusze zobowiązały się podjąć w celu zapewnienia zgodności z prawem UE.

Decyzja TSUE oraz Deklaracja Polityczna demonstrują, że klauzule rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem przyjmującym zawarte w wewnątrzwspólnotowych traktatach inwestycyjnych nie są zgodne z prawem UE, przez co rozwiązywanie sporów między inwestorami a państwami członkowskimi UE w drodze arbitrażu inwestycyjnego może nie być już możliwe.

Niniejszy artykuł omawia możliwe implikacje Decyzji TSUE i Deklaracji Politycznej.

Ramy prawne międzynarodowych traktatów o ochronie inwestycji zapewniają inwestorom zagranicznym materialnoprawną i proceduralną ochronę przed ingerencją ze strony państw przyjmujących. Jedną z najważniejszych cech charakterystycznych traktatów dotyczących ochrony inwestycji jest mechanizm rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem przyjmującym (dalej ISDS), umożliwiający inwestorom wszczęcie postępowania arbitrażowego przeciwko państwu przyjmującemu.

Zgodność traktatów o ochronie inwestycji z prawem Unii Europejskiej (a w szczególności zawartego w tych traktatach mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorem apaństwem przyjmującym w drodze arbitrażu) jest przedmiotem poważnych kontrowersji. Podczas gdy decyzja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Achmea (dawniej Eureko) przeciwko Słowacji (dalej Decyzja TSUE) wyjaśniła, że mechanizm ISDS zawarty w traktatach o ochronie inwestycji zawartych między państwami członkowskimi UE (dalej wewnątrzwspólnotowe traktaty inwestycyjne) jest niezgodny z postanowieniami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej TFUE), wiele istotnych kwestii dotyczących ochrony inwestorów zagranicznych zostało w rozważaniach TSUE pominiętych.

Deklaracja polityczna wydana przez przedstawicieli rządów państw członkowskich UE 15.01.2019 r. (dalej Deklaracja) wyjaśnia implikacje Decyzji TSUE i określa szereg działań, które państwa sygnatariusze zobowiązały się podjąć w celu zapewnienia zgodności z prawem UE.

Ostatnie wydarzenia budzą wiele obaw dotyczących przyszłości wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych i arbitrażu inwestycyjnego na terenie Unii Europejskiej. Rozważania przedstawione w niniejszym artykule przedstawiają potencjalne konsekwencje tych wydarzeń dla inwestorów prowadzących działalność na rynku europejskim oraz dla systemu ochrony inwestycji zagranicznych w UE.

Wniosek o uchylenie wyroku

Słowacja zaskarżyła wyrok Trybunału Arbitrażowego w sprawie Achmea (wcześniej Eureko) przeciwko Słowacji i wystąpiła do Wyższego Sądu Okręgowego we Frankfurcie o uchylenie tego wyroku. Argument Słowacji opierał się na twierdzeniu, że Trybunał Arbitrażowy nie ma jurysdykcji w sporze, ponieważ traktat inwestycyjny Słowacja-Holandia, przewidujący mechanizm ISDS, narusza postanowienia Traktatu o funkcjonowaniu Unii EuropejskiejSprawa C 284/16 Slowakische Republik (Republika Słowacji) v. Achmea BV [2018] § 6–23.. Po oddaleniu wniosku przez Wyższy Sąd Okręgowy Słowacja wniosła skargę do Federalnego Trybunału Sprawiedliwości w Niemczech.

Niemiecki Federalny Trybunał Sprawiedliwości zwrócił się w tej sprawie do TSUE z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w celu rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczącej zgodności klauzul ISDS zawartych w wewnątrzwspólnotowych dwustronnych traktatach inwestycyjnych z prawem Unii Europejskiej. W szczególności, Sąd Federalny zapytał, czy art. 18, 267 i 344 TFUE kolidują z klauzulami ISDS w wewnątrzwspólnotowych traktatach o ochronie inwestycjiSprawa C 284/16 Slowakische Republik..., § 23 i 31..

Decyzja Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Trybunał Sprawiedliwości orzekł 6.03.2018 r., że spory przed trybunałami arbitrażowymi ustanowionymi na podstawie wewnątrzwspólnotowych dwustronnych traktatów inwestycyjnych mogą dotyczyć kwestii wykładni i/lub stosowania prawa UE, w których to kwestiach TSUE ma głos decydujący. Procedura przewidziana w art. 267 TFUE umożliwia sądom i trybunałom państw członkowskich złożenie wniosku do TSUE odnośnie do prawidłowej wykładni i stosowania prawa UE. Mając to na uwadze, TSUE stwierdził, że trybunały arbitrażowe nie stanowią sądu lub trybunału w rozumieniu tego przepisu, a zatem nie mogą wnioskować o wydanie orzeczenia przez TSUE w trybie prejudycjalnym.

TSUE zauważył, że ze względu na fakt, że decyzje trybunałów arbitrażowych są ostateczne i, co do zasady, nie podlegają możliwości odwołania do sądów krajowych, istnieje zagrożenie dla właściwej wykładni i stosowania prawa UE, co z kolei rodzi ryzyko naruszenia autonomii systemu prawnego UE, nad której przestrzeganiem czuwa TSUESprawa C 284/16 Slowakische Republik..., § 17–21..

W związku z powyższym TSUE stwierdził, że mechanizm ISDS w wewnątrzwspólnotowym traktacie inwestycyjnym zawartym między Słowacją i Holandią jest niezgodny z prawem UE, ponieważ możliwość przedłożenia sporów wynikających z wewnątrzwspólnotowych traktatów do rozpatrzenia instytucji, która nie należy do systemu sądowego UE, narusza autonomię prawa UE i może podważyć zasadę wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, jak i szczególny charakter prawa UESprawa C 284/16 Slowakische Republik..., § 58–60..

Reakcja trybunału arbitrażowego – sprawa Vattenfall A.B.

Niedawno wydana decyzja trybunału arbitrażowego w sprawie zainicjowanej na podstawie Traktatu Karty Energetycznej (dalej TKE) i na zasadach określonych w Konwencji dotyczącej rozstrzygania sporów inwestycyjnych między państwami i obywatelami innych państw (dalej Konwencja ICSID) Vattenfall A.B. i inni przeciwko Republice Federalnej Niemiec rozwiewa część wątpliwości spowodowanych decyzją TSUEVattenfall AB i inni v. Republika Federalna Niemiec, sprawa ICSID No. ARB/12/12, Decision on the Achmea issue (31.08.2018 r.)..

W ramach postępowania arbitrażowego Republika Federalna Niemiec podniosła zarzut braku jurysdykcji trybunału arbitrażowego, opierając argumentację na decyzji TSUE. Trybunał arbitrażowy stwierdził, że rozumowanie TSUE w sprawie Achmea nie obejmuje arbitrażu na podstawie traktatów multilateralnych, takich jak TKE, właśnie ze względu na ich multilateralny charakterVattenfall AB I inni v. Republika Federalna Niemiec..., § 213.. Co więcej, interpretacja art. 26 TKE, stanowiącego klauzulę ISDS, zgodnie z wytycznymi interpretacyjnymi zawartymi w art. 31 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, jak i brak tak zwanej klauzuli rozdzielności (disconnection clause) w TKE potwierdza, że ten nie wyklucza wewnątrzwspólnotowego arbitrażu inwestycyjnego. Warto tu zauważyć, że jedną ze stron TKE jest UE, która jest tym traktatem związana.

Należy jednak podkreślić, że decyzja w sprawie Vatenfall A.B. przedstawia jedynie stanowisko trybunału arbitrażowego, które może zostać zakwestionowane przez KE i TSUE.

Deklaracja polityczna państw członkowskich

Deklaracja Polityczna wydana 15.01.2019 r. przez przedstawicieli państw członkowskich wyjaśnia implikacje Decyzji TSUE i określa szereg działań, które państwa sygnatariusze zobowiązały się podjąć w świetle Decyzji TSUE.

Deklaracja stanowi, że prawo UE ma pierwszeństwo przed wewnątrzwspólnotowymi traktatami inwestycyjnymi, co przesądza o tym, że mechanizm ISDS zawarty w traktatach jest niezgodny z prawem UE. Trybunały arbitrażowe ustanowione na podstawie wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych nie mają jurysdykcji do orzekania w sporze z powodu braku ważnej klauzuli arbitrażowejDeklaracja Państw Członkowskich z 15.01.2019 r. dotycząca konsekwencji prawnych wyroku w sprawie Achmea i systemu ochrony inwestycji w Unii Europejskiej, s. 1 (15.01.2019 r.).. W związku z tym trybunały arbitrażowe nie powinny stwierdzać swojej jurysdykcji w sporach arbitrażowych zainicjowanych na podstawie wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych, a sądy krajowe państw członkowskich, jak i państw trzecich, powinny uchylać orzeczenia wydane w ramach wewnątrzwspólnotowych arbitraży inwestycyjnych lub nie stwierdzać ich wykonalności.

Ponadto deklaracja wyjaśnia, że klauzule ochronne (sunset clauses) w wewnątrzwspólnotowych traktatach inwestycyjnych, które gwarantują ochronę inwestycji istniejących przed wypowiedzeniem czy rozwiązaniem danego traktatu, nie wywołują skutków w odniesieniu do klauzul ISDS.

Przeciwnie do rozumowania trybunału arbitrażowego w sprawie Vattenfall AB i inni sygnatariusze Deklaracji Politycznej uznają, że argumentacja TSUE obejmuje również klauzule ISDS zawarte w traktatach multilateralnych zawartych przez państwa członkowskie UE, a to ze względu na fakt, że takie traktaty stanowią integralną część porządku prawnego UE, a zatem muszą być zgodne z prawem UEDeklaracja Państw Członkowskich z 15.01.2019 r. dotycząca konsekwencji prawnych wyroku w sprawie Achmea i systemu ochrony inwestycji w Unii Europejskiej, s. 2 (15.01.2019 r.)..

Deklaracja Polityczna podkreśla, że inwestorzy działający na terenie UE objęci są zakresem zastosowania prawa UE, a zatem korzystają z gwarancji zapewnionych w ramach m.in. prawodawstwa pierwotnego i wtórnego UE, Karty praw podstawowych UE i ogólnych zasad prawa UE. W związku z tym państwa członkowskie muszą zapewnić, aby krajowy system sądowy spełniał wymogi skutecznej ochrony sądowejDeklaracja Państw Członkowskich z 15.01.2019 r. dotycząca konsekwencji prawnych wyroku w sprawie Achmea i systemu ochrony inwestycji w Unii Europejskiej, s. 2 (15.01.2019 r.)..

Warto również zauważyć, że sygnatariusze Deklaracji Politycznej zobowiązali się do rozwiązania wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych bilateralnie lub multilateralnieDeklaracja Państw Członkowskich z 15.01.2019 r. dotycząca konsekwencji prawnych wyroku w sprawie Achmea i systemu ochrony inwestycji w Unii Europejskiej, s. 4 (15.01.2019 r.)..

Implikacje

Decyzja w sprawie Achmea oraz Deklaracja prowadzą do istotnych konsekwencji dla podmiotów inwestujących na rynku europejskim. Niezgodność klauzul ISDS z prawem UE uniemożliwi inwestorom korzystanie z arbitrażu inwestycyjnego oraz pozbawi ich efektywnej ochrony na podstawie wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych.

Pozbawienie inwestorów korzyści płynących z mechanizmu ISDS prawdopodobnie wpłynie na ich decyzję o inwestowaniu na rynku europejskim i może ograniczyć napływ zagranicznego kapitału, co może być niekorzystne dla gospodarki europejskiej. Podczas gdy sygnatariusze Deklaracji popierają pogląd, że system prawny UE w wystarczającym stopniu chroni inwestorów inwestujących na rynku europejskim, raczej wątpliwe jest, aby w ocenie inwestorów prawo UE i prawo krajowe państw członkowskich gwarantowało w pełni skuteczną ochronę proceduralną i materialnoprawną inwestorów zagranicznych. Rozumowanie TSUE i stanowisko przyjęte w Deklaracji Politycznej wskazują, że krajowy system sądowy państw członkowskich jest jedynym właściwym forum rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem, co budzi wiele obaw związanych z potencjalną stronniczością sądów krajowych, presją polityczną wywieraną przez rządy, korupcją i nieprawidłowym funkcjonowaniem krajowego wymiaru sprawiedliwości.

Zobowiązanie sygnatariuszy Deklaracji Politycznej do rozwiązania wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych multilateralnie lub bilateralnie potwierdza, że traktaty zostaną rozwiązane za obopólną zgodą stron, co do zasady doprowadziłoby do natychmiastowego zaprzestania jakichkolwiek skutków tych traktatów. Ze względu na brak ważnej klauzuli arbitrażowej mechanizm ISDS w wewnątrzwspólnotowych traktatach inwestycyjnych może nie być objęty tak zwanymi klauzulami ochronnymi (sunset clauses). Niemniej jednak stosowanie klauzul ochronnych do postanowień materialnoprawnych tych traktatów pozostanie zasadniczo nienaruszone, co może umożliwić inwestorom korzystanie  z niektórych gwarancji wynikających z traktatów przez określony czas przed sądami państwa przyjmującego mimo skutecznego rozwiązania tychże traktatów.

W tym zakresie możliwe jest jednak obejście trudności związanych z rozwiązaniem traktatów poprzez ich modyfikację w celu wyraźnego usunięcia klauzul ochronnych (sunset clauses) z ram prawnych danego traktatu, niezależnie od samego rozwiązania traktatu. Ta metoda umożliwiłaby rozwiązanie wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych bez okresu ochronnego, co wskazuje, że może być pożądanym i efektywnym sposobem na sprostanie oczekiwaniom Komisji Europejskiej (KE) i wykonanie postanowień zawartych w DeklaracjiZob. T. Voon, A. Mitchell, J. Munro, Parting Ways: The Impact of Mutual Termination of Investment Treaties on Investor Rights „ICSID Review” 2014/2, s. 461–463 i 465–467..

Przeciwnie do wniosków Trybunału w Vattenfall AB i inni, rozumowanie przedstawione w sprawie Achmea w świetle Deklaracji Politycznej obejmuje również TKE. Rodzi to obawy co do efektywności i, co do zasady, dalszego istnienia TKE. Warto jednak zauważyć, że kwestia niezgodności z prawem UE dotyczy jedynie klauzul ISDS, zatem można uznać, że ochrona materialnoprawna inwestorów zagranicznych na mocy – między innymi – TKE powinna pozostać nienaruszona, co umożliwi egzekucję części postanowień TKE za pośrednictwem krajowego systemu sądowego.

W świetle powyższego, a contrario można uznać, że klauzule ISDS zawarte w traktatach inwestycyjnych zawartych między państwami członkowskimi UE a państwami trzecimi są zgodne z prawem UE. W związku z tym inwestorzy mogą podjąć decyzję o zaangażowaniu się w praktykę tzw. treaty shopping między innymi poprzez restrukturyzację w celu zmiany narodowości korporacyjnej, aby wykorzystać ochronę oferowaną przez traktat inwestycyjny zawarty między państwem UE a państwem trzecim. Podczas gdy traktaty inwestycyjne przewidują mechanizmy mające na celu zapobieżenie praktyce treaty shopping poprzez klauzule odmowy korzyści (denial of benefits clauses) lub ustalanie narodowości korporacyjnej inwestora na podstawie narodowości podmiotu sprawującego nad nim bezpośrednią lub pośrednią kontrolę (za przykład może służyć sytuacja, w której inwestor dokonujący inwestycji jest spółką zależną), praktyka treaty shopping jest, co do zasady, dopuszczalna, o ile cel praktyki może być obiektywnie uzasadnionyZob. Pac Rim Cayman v. The Republic of El Salvador, sprawa ICSID No. ARB/09/12 [2012] Decision on the Respondent’s Jurisdictional Objections § 2.96–2.100; Philip Morris Asia Limited v. The Commonwealth of Australia, sprawa PCA No. 2012-12 [2015] Award on Jurisdiction and Admissibility §566, 570, 584, 585–588..

Niemniej jednak istnieje ryzyko, że rozumowanie TSUE może równie dobrze zostać przyjęte w odniesieniu do klauzul ISDS zawartych w traktatach inwestycyjnych między państwami członkowskimi UE a państwami trzecimi. Kwestia ta może być szczególnie istotna w przypadku, kiedy spór w postępowaniu arbitrażowym na podstawie takiego traktatu dotyczy materii związanej z wykładnią prawa UE. Prowadzi to do konstatacji, że KE lub TSUE, w obliczu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, może stwierdzić, że klauzule zawarte w takich traktatach niekorzystnie wpływają na autonomię prawa UE, a tym samym sądy krajowe państw członkowskich UE powinny odmówić uznania i/lub wykonania orzeczeń wydanych przez trybunały arbitrażowe ustanowione na podstawie takich traktatów. Niewątpliwie miałoby to negatywny wpływ na skuteczność gwarancji zawartych w traktatach inwestycyjnych, jak i na stosowanie na terenie UE Konwencji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowychKonwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, sporządzona w Nowym Jorku 10.06.1958 r..

Dodatkowo istnieje również ryzyko dotyczące efektywności mechanizmu uznawalności i wykonalności orzeczeń arbitrażowych zawartego w Konwencji ICSIDKonwencja o rozstrzyganiu sporów inwestycyjnych między państwami a obywatelami innych państw, przyjęta w Waszyngtonie 18.03.1965 r.. Artykuł 54 Konwencji ICSID stanowi, że każde umawiające się państwo uznaje orzeczenie wydane przez trybunał ustanowiony na podstawie Konwencji ICSID (dalej Trybunał ICSID) za wiążące i wykonuje zobowiązania pieniężne nałożone przez to orzeczenie, tak jakby orzeczenie Trybunału ICSID było ostatecznym wyrokiem sądu państwa, w którym wystąpiono o uznanie orzeczenia. Co istotne, Konwencja ICSID nie przewiduje żadnych podstaw, które mogłyby służyć do odmowy uznawalności orzeczenia wydanego przez Trybunał ICSID. Prowadzi to do wniosku, że odmowa uznania przez sąd krajowy orzeczenia wydanego przez Trybunał ICSID miałaby negatywny wpływ na skuteczność Konwencji ICSID i mogłaby stanowić zagrożenie dla jej dalszego istnienia.

W świetle powyższego warto zauważyć, że istnieje również duża niepewność co do zgodności arbitrażu handlowego (tj. niezainicjowanego na podstawie traktatu inwestycyjnego, lecz na podstawie klauzuli arbitrażowej zawartej na przykład w umowie koncesyjnej) z udziałem państw członkowskich, jeśli w postępowaniu będą rozstrzygane sprawy związane z prawem UE. W tym zakresie i analogicznie do rozumowania TSUE w sprawie arbitrażu inwestycyjnego istnieje ryzyko, że również arbitraż handlowy może naruszać autonomię prawa UE, z uwagi na fakt, że spór w postępowaniu może dotyczyć m.in. wykładni prawa UE, a możliwość skorzystania przez taki trybunał arbitrażowy z procedury przewidzianej w art. 267 TFUE co do zasady nie jest przewidziana.

Alternatywa dla mechanizmu ISDS

Można jedynie spekulować na temat potencjalnych rozwiązań kontrowersji na tle rozwiązywania sporów między inwestorami zagranicznymi a państwem przyjmującym.

Ostatnie zmiany związane z powstaniem tzw. megaregionalnych traktatów handlowo-inwestycyjnych wskazywać mogą kierunek, w którym sprawa się rozwija. System rozstrzygania sporów inwestycyjnych między inwestorami a państwami (Investment Court System, ICS) zaproponowany w ramach negocjacji dotyczących Transatlantyckiego Partnerstwa w dziedzinie Handlu i Inwestycji (dalej TTIP) i przyjęty w Kompleksowej umowie gospodarczo-handlowej UE-Kanada (dalej CETA) może posłużyć jako przykład do stworzenia Europejskiego lub Międzynarodowego Stałego Trybunału Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. Rozważając Opinię Rzecznika Generalnego Yves’a Bota, w której Rzecznik Generalny uznał, że ICS zaproponowany w CETA jest zgodny z prawem UE, można przyjąć, że reforma mechanizmu ISDS jest w tokuOpinia Rzecznika Generalnego Yves’a Bota [1/17] przedstawiona 29.01.2019 r..

Konkluzja

Co prawda Deklaracja Polityczna nie jest aktem prawa i sądy państw członkowskich nie powinny się powoływać na nią jak na przepis prawa, to jednak z praktycznego punktu widzenia trzeba się liczyć z tym, że sądy te będą podzielać interpretację przyjętą w deklaracji jako słuszną wykładnię przepisów TFUE.

Decyzja TSUE w sprawie Achmea oraz Deklaracja Polityczna państw członkowskich UE mają istotne konsekwencje dla mechanizmu ISDS w wewnątrzwspólnotowych traktatach inwestycyjnych, jak i szerzej – dla systemu ochrony inwestycji zagranicznych na terenie UE. Klauzule ISDS zawarte w wewnątrzwspólnotowych traktatach inwestycyjnych są niezgodne z prawem UE, co obliguje państwa członkowskie do podjęcia odpowiednich kroków w celu zapewnienia kompatybilności z prawem wspólnotowym. Spodziewać się można, że państwa członkowskie rozwiążą przedmiotowe traktaty za obopólną zgodą poprzez traktat o charakterze bilateralnym lub multilateralnym.

Omawiane zmiany prawdopodobnie osłabią poziom ochrony inwestorów na rynku europejskim, co z kolei może negatywnie wpłynąć na percepcję inwestorów dotyczącą pewności prawnej i praworządności w danym państwie członkowskim UE, co w efekcie może negatywnie wpłynąć na przypływ kapitału z inwestycji zagranicznych.

Ze względu na brak ważnej klauzuli arbitrażowej mechanizm ISDS w wewnątrzwspólnotowych traktatach inwestycyjnych może nie być objęty klauzulami ochronnymi (sunset clauses). Niemniej jednak nie powinno wpływać to na możliwość zastosowania klauzul ochronnych do postanowień materialnoprawnych traktatów, co może przez pewien okres umożliwić inwestorom egzekucję niektórych zobowiązań powziętych przez państwo przyjmujące – przed sądami krajowymi.

Można się spodziewać, że niektórzy inwestorzy mogą podjąć decyzję o zaangażowaniu się w praktykę treaty shopping, zmieniając narodowość korporacyjną w celu skorzystania z ochrony przyznanej inwestorom spoza UE na mocy traktatów zawartych między państwem członkowskim UE a państwem trzecim. Warto jednak zauważyć, że argument dotyczący niezgodności klauzul ISDS z prawem UE (przynajmniej w sprawach dotyczących wykładni prawa UE) może znaleźć zastosowanie do traktatów zawartych z państwami spoza UE.

Traktaty regionalne mogą posłużyć jako narzędzie do zreformowania mechanizmu ISDS. W świetle Opinii Rzecznika Generalnego Yves’a Bota ICS zawarty w CETA może posłużyć jako model do stworzenia Europejskiego lub Międzynarodowego Stałego Trybunału Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, który mógłby stanowić skuteczną alternatywę dla istniejącego mechanizmu ISDS.

Ten artykuł pojawił się po raz pierwszy w wydaniu „Dispute Resolution International” z maja 2019 r. 13(1) i został opublikowany za zgodą International Bar Association, Londyn, Wielka Brytania. © International Bar Association.