O sile instytucji świadczy to, że jest ona w stanie

poddać się weryfikacjom zewnętrznym.Wypowiedź byłego dyrektora Polskiego Centrum Akredytacji – Karola Hauptmanna – podczas wizyty w Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Stołecznej Policji w 2004 r.
 

WSTĘP

Od pewnego czasu na łamach rozmaitych periodyków specjalistycznych z większą lub mniejszą intensywnością przywołuje się szeroko rozumianą problematykę akredytacji instytucji wykonujących ekspertyzy kryminalistyczne dla potrzeb toczących się postępowań karnychDo najistotniejszych, zdaniem autora, stricte specjalistycznych opracowań, należą: M. Skorupka, Walka z wiatrakami – czyli jakość w laboratoriach kryminalistycznych, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 2007, nr 122, s. 72; J. Hebenstreit, Zapewnienie jakości w laboratoriach sądowych, (w:) Ekspertyza sądowa. Zagadnienia wybrane, praca zbiorowa pod red. J. Wójcikiewicza, wyd. Wolters Kluwer business, Warszawa 2007, s. 603 i n.; M. Pękała, E. Marciniak, Pojęcie jakości we współczesnej technice kryminalistycznej, „Problemy Kryminalistyki” 2008, nr 260, s. 45; także: R. Włodarczyk, E. Rzeczyc, I. Sołtyszewski, System zarządzania jakością a kryminalistyczne badania włosów, „Problemy Kryminalistyki” 2009, nr 263, s. 28 i n. oraz P. Rybicki, Nowe idee na polu standaryzacji – czy akredytacja laboratoriów kryminalistycznych powinna być obowiązkowa?, „Problemy Kryminalistyki” 2009, nr 265, s. 5 i n.. W ostatnim czasie problematyce tej poświęca się coraz to więcej miejscaZobacz również: R. Ansell, W. Branicki, Przyszłość kryminalistycznych metod identyfikacji człowieka, „Problems of Forensic Sciences” 2009, vol. LXXX, s. 471 i n.; T. Bednarek, Akredytować, czy też nie? Oto jest pytanie, Problemy Współczesnej Kryminalistyki, t. XIV, Wydawnictwo Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 11 i n.; T. Bednarek, H. Miąskiewicz, Badania biegłości i porównania międzylaboratoryjne w systemie akredytacji laboratorium kryminalistycznego, „Problemy Kryminalistyki” 2010, nr 269, s. 22 i n.; M. Skorupka, Akredytowanie laboratoriów kryminalistycznych? Za i przeciw – okiem praktyka, strona internetowa laboratorium Kryminalistycznego KSP – http://laboratorium.policja.waw.pl/download.php?s=19&id=10242 – dostęp z 10 czerwca 2011 r.. Wynikać to może (i pewnie wynika) z niedawnych unijnych uregulowań odnoszących się wprost do przedmiotowej problematyki, o których więcej w ramach niniejszego opracowania.

Warto już na samym wstępie wspomnieć, że jeszcze do niedawna pojęcie „akredytacja” używane było wyłącznie w odniesieniu do dziennikarzy lub dyplomatów. Dziś dodatkowo kojarzone jest z laboratoriami. W tym kontekście ma ono jednak całkowicie inne znaczenie. Najkrócej mówiąc, jest to formalne uznanie przez upoważnioną do tego jednostkę organizacyjną kompetencji innej jednostki do realizacji zadeklarowanych przez nią działań. W powyższym kontekście pełni ona funkcję kredytu zaufania dla danej jednostki, czy też referencji potwierdzających rzetelność organizacji oferującej określony rodzaj usług.

Należy bezwzględnie pamiętać, że istnieje istotna różnica między pojęciami „system zarządzania jakością” i „akredytacja”, lecz niestety są one bezkrytycznie wymiennie używane. Pierwsze z pojęć to system zarządzania odnoszący się wyłącznie do procesu kierowania organizacją i jej nadzorowania w odniesieniu do jakości. Natomiast akredytacja stanowi oficjalne potwierdzenie trzeciej strony, że laboratorium działa zgodnie z udokumentowanym systemem zarządzania i posiada kompetencje do wykonywania badań wskazanych w zakresie akredytacji. Zasady akredytacji zawarte są w międzynarodowych normach oraz wytycznych, które określają wymagania dla jednostek akredytujących i jednostek organizacyjnych podlegających temu procesowi. Akredytacja jest formalnym potwierdzeniem kompetencji organizacji (np. laboratorium) w określonym obszarze zwanym zakresem akredytacji. Trzeba też już na początku zauważyć, że celem akredytacji jest: potwierdzanie kompetencji jednostek certyfikujących, kontrolujących oraz laboratoriów badawczych i pomiarowych, a tym samym umożliwienie uznawania wyrobów i usług na rynkach europejskich i światowych oraz osiągnięcie akceptacji akredytowanych certyfikatów oraz wyników badań i wzorcowań w Europie i w wymiarze globalnym. Celem opracowania jest krótkie przedstawienie problematyki akredytacji przez pryzmat Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji z uwzględnieniem faktu jego akredytowania oraz szczegółowe omówienie unijnych uregulowań odnoszących się do tej tematyki.

KILKA ZDAŃ O LABORATORIUM

Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Stołecznej Policji realizuje zadania Komendy w zakresie organizacji, wykorzystania środków oraz metod techniczno-taktycznych w rozpoznawaniu, ujawnianiu, ściganiu oraz zapobieganiu przestępstwom. Laboratorium (w skrócie: LK KSP) jest jednym z 17 typowo wykonawczych policyjnych laboratoriów kryminalistycznychWięcej na temat LK KSP – patrz: T. Noszczyński, Autograf sprawcy, „Gazeta Policyjna” 2003, nr 48, s. 7, jak również strona internetowa Laboratorium – http://www.ksp.waw.pl/laboratorium – dostęp z 10 czerwca 2011 r..

Od niedawna w zmienionej postaci funkcjonuje również 18. laboratorium, które z dniem 1 kwietnia 2011 r. przekształciło się z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji (CLK KGP) w Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji (CLKP). Utworzono w ten sposób samodzielną jednostkę organizacyjną policji. Warto przy tej okazji wiedzieć, że 11 lutego 2011 r. Komendant Główny Policji podpisał zarządzenie nr 92 zmieniające zarządzenie w sprawie szczegółowych zasad organizacyjnych i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych policjiZarządzenie nr 1041 Komendanta Głównego Policji z 28 września 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych policji wraz ze zmianami.. Zmiana zarządzenia wynikała m.in. z wejścia w życie z dniem 30 września 2010 r. rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie utworzenia jednostki badawczo-rozwojowej – Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji oraz ustawy o instytutach badawczychUstawa o Instytutach Badawczych z 30 kwietnia 2010 r. (Dz.U. nr 96, poz. 618).. Wskazując przedmiotowe regulacje prawne,  nie można zapomnieć o jeszcze jednym dokumencie odnoszącym się do nadania statutu tejże jednostceZarządzenie nr 40 MSWiA z 2 listopada 2010 r. w sprawie nadania statutu Centralnemu Laboratorium Kryminalistycznemu Policji (Dz.U. MSWiA nr 13, poz. 66)..

Obecnie LK KSP należy do większych, acz nie największych, policyjnych laboratoriów w kraju. Laboratorium strukturalnie składa się z 8 sekcji (7 stricte merytorycznych i jednej organizacyjnej). Głównym nurtem jego działalności jest badanie dostarczanych dowodów i wydawanie na ich podstawie opinii kryminalistycznych dla potrzeb organów ścigania (ok. 90%) i wymiaru sprawiedliwości (ok. 10%) w następujących zakresach: identyfikacji daktyloskopijnej, wizualizacji śladów daktyloskopijnych, traseologii, klasycznych badań dokumentów, zapisów wizualnych, progresji i regresji wiekowej oraz odtwarzania wyglądu osób i rzeczy, badań środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów, mikrośladów, alkoholu w płynach ustrojowych, urządzeń wybuchowych, zneutralizowanych materiałów wybuchowych oraz śladów powybuchowych, substancji łatwopalnych i alkoholi, identyfikacji metodami biologii molekularnej, badań mechanoskopijnych, a w tym oznaczeń identyfikacyjnych pojazdów, broni i balistyki, wypadków drogowych oraz identyfikacji człowieka na podstawie śladów zapachowych.

KILKA ZDAŃ O AKREDYTACJI

Współczesne laboratorium kryminalistyczne musi wykazywać się dużą elastycznością ze względu na szybko następujące przekształcenia związane z rozwojem nauki i techniki, a także zmieniającymi się potrzebami zleceniodawców. Bardzo często bywa tak, że wydanie opinii wymaga nie tylko wysokich fachowych kwalifikacji, ale także pracy z pogranicza badań naukowych. Jednym z rozwiązań sprzyjających realizacji powyższych zadań jest akredytacja stosowanych przez nie metod badawczych. Warto wiedzieć, że w Polsce jednostką akredytującą jest instytucja o nazwie Polskie Centrum Akredytacji (PCA)Akredytacji udziela ta krajowa jednostka akredytująca, która ma wyłączne uprawnienia do oceny, czy laboratorium spełnia wymagania ustanowione przez ujednolicone normy. Uprawnienia nadaje jednostkom akredytującym państwo. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z 9 lipca 2008 r. ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu zawiera szczegółowe przepisy dotyczące uprawnień krajowych jednostek akredytujących. Między innymi art. 7 tego rozporządzenia reguluje akredytację transgraniczną. Więcej informacji na stronie internetowej Polskiego Centrum Akredytacji – www.pca.gov.pl – stan na dzień 10 czerwca 2011 r..

Jednostka chcąca otrzymać akredytację na określone przez siebie badania musi spełniać wymagania określone w standardzie ISO 17025. Akredytacja jest również zobowiązaniem organizacji do realizacji badań w sposób bezstronny, rzetelny, a także niezależny. Laboratorium powinno zgodnie z wymaganiami wykonywać wszelkie badania i pomiary według udokumentowanych procedur, za pomocą przygotowanej do sprawnego działania aparatury badawczej. Standard, o którym mowa, składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej możemy znaleźć wymagania dotyczące systemu zarządzania, organizacji, nadzoru nad dokumentami i zapisami, zakupami usług i materiałów, obsługi klienta, a także przeglądów zarządzania w laboratorium.  W drugiej zaś znajdziemy wymagania odnośnie do kompetencji technicznych laboratorium w zakresie wykonywanych badań. Akredytacja nie jest przyznawana na stałe i wiąże się z ponoszeniem określonych kosztów. W okresie jej ważności laboratorium wnosi do PCA opłaty z tytułu: uczestnictwa w krajowym systemie akredytacji, audytów w nadzorze, ponownej oceny, przywrócenia akredytacji po jej zawieszeniu, a także rozszerzenia jej zakresu.

Należy wiedzieć, że samo tylko wprowadzenie systemu zarządzania (będącego podstawą akredytacji) nie jest tożsame z aktem akredytacji. Wdrożenie systemu polega na podjęciu działań pozwalających na spełnienie wymagań zawartych w normie ISO 17025Norma ISO 17025 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących skierowana jest do tych laboratoriów, które chcą potwierdzić swoje kompetencje w zakresie realizowanych przez nie badań. Laboratoria te muszą wdrożyć system zarządzania zgodny z normą ISO 17025 oraz otrzymać certyfikat akredytacji wydany przez Polskie Centrum Akredytacji. W normie tej określone są zarówno wymagania odnośnie do prawidłowego opracowania oraz wdrożenia systemu, jak i warunki, które powinny zostać spełnione, aby uznane zostały kompetencje laboratorium w zakresie wykonywania przez nie badań., natomiast akredytacja jest to formalne uznanie przez upoważnioną jednostkę kompetencji do wykonywania określonych działań. W polskiej policji dotychczas tylko dwa spośród wszystkich funkcjonujących laboratoriów potwierdziły spełnienie wymagań ISO 17025, a mianowicie CLK KGP, nr akredytacji AB 596, akredytowane w dniu 16 maja 2005 r., oraz LK KSP, nr akredytacji AB 645, akredytowane w dniu 27 września 2005 r. Dotychczas są to jedyne laboratoria spośród wszystkich wykonujących ekspertyzy sądowe, które legitymują się akredytacją. Kierownictwo pozostałych laboratoriów szeroko rozumianego sektora nauk sądowych, jak twierdził P. RybickiP. Rybicki, Nowe idee, s. 13., z różnych względów nie zdobyło się dotychczas na poddanie swoich jednostek niezależnej ocenie strony trzeciej. Choć, co przyznać należy, kilka z policyjnych laboratoriów zgłosiło chęć akredytowania się jeszcze w bieżącym roku.

Więcej informacji na temat światowych i europejskich tendencji odnoszących się do akredytacji stosowanych przez laboratoria kryminalistyczne metod badawczych uzyskać można w przywoływanym opracowaniu P. RybickiegoTamże., natomiast na temat samego procesu akredytacji, opartego na przykładzie jednego z laboratoriów kryminalistycznych policji, i znaczenia tego procesu zarówno dla laboratoriów sądowych, jak i szeroko pojętego postępowania karnego, znaleźć można w odrębnym opracowaniuT. Bednarek, Akredytować, czy też nie?, s. 11..

KILKA ZDAŃ O HISTORII

27 maja 2005 r. w niemieckim miasteczku Prüm, które znajduje się przy granicy z Belgią i Luksemburgiem, ministrowie spraw wewnętrznych Niemiec, Hiszpanii, Francji, Luksemburga, Holandii, Austrii i Belgii podpisali Konwencję w sprawie wzmocnienia współpracy w celu zwalczania przestępczości transgranicznej, nielegalnej migracji i terroryzmu. Początkowo traktat ten wszedł życie w listopadzie 2006 r. między Austrią, Niemcami i Hiszpanią. Traktat z Prüm jest umową międzypaństwową powstałą poza  systemem prawnym UE. Trzeba jednak zwrócić uwagę na jego związek z europejską polityką w dziedzinie spraw wewnętrznych. Sam traktat stwarza możliwości przystąpienia do niego innych państw.

Zapisy umowy z Prüm stwarzają możliwość bezpośredniego porównania oznaczonych w ramach badań profili DNA w jednym państwie z profilami znajdującymi się w komputerowych bazach innych państw członkowskich. Dzięki takiemu powiązaniu możliwe staje się stwierdzenie, czy np. bezimienny ślad znaleziony na miejscu przestępstwa w jednym państwie członkowskim jest związany np. z postępowaniem karnym prowadzonym w innym państwie. Podobnie też traktat stworzył możliwość porównania odbitek linii papilarnych.

Traktat pozwala jego sygnatariuszom na dzielenie się między sobą własnymi i otrzymanymi z zewnątrz informacjami w celu zapobiegania popełnieniu nowych przestępstw lub utrzymaniu porządku publicznego i bezpieczeństwa. Zgodzono się także na wymianę danych osobowych w celu zapobiegania aktom terrorystycznym. Postanowienia z Prüm mogą stanowić również podstawę wspólnych akcji policyjnych mających na celu zapobieganie przestępczości lub utrzymanie porządku publicznego. Porozumienie umożliwia zagranicznym funkcjonariuszom policji działanie zgodnie z prawem państwa, w którym dana akcja ma miejsce. W specyficznych, nagłych sytuacjach możliwe jest, by zagraniczni oficerowie policji prowadzili niezaplanowane akcje transgraniczne.

W 2007 roku z inicjatywy Niemiec zapisy traktatu z Prüm zostały wprowadzone do porządku obrad Rady Unii Europejskiej. W ten sposób rozpoczęły się prace legislacyjne na gruncie prawa unijnego. Cel był jeden: stworzenie zautomatyzowanego procesu wymiany informacji między państwami UE przy zachowaniu wszelkich zasad bezpieczeństwa i poszanowania podstawowych praw człowieka. 6 sierpnia 2008 r. w Dzienniku Urzędowym UE ukazały się dwa akty odnoszące się wprost do omawianego zagadnienia, a przyjęte one zostały z mocy Tytułu VI Traktatu UEDecyzja Rady UE z 23 czerwca 2008 r. nr 2008/615/WSiSW w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej, oraz decyzja Rady UE z 23 czerwca 2008 r. nr 2008/613/WSiSW w sprawie wdrożenia decyzji 2008/615/WSiSW w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej. . Zgodnie z tymi decyzjami państwa członkowskie miały rok na stworzenie stosownego prawa krajowego, które pozwalałoby na zastosowanie przedmiotowych decyzji – w tym obszarze czas minął 26 sierpnia 2009 r. – i trzy lata na wdrożenie właściwych rozwiązań technicznych.

EUROPEJSKIE TENDENCJE W ZAKRESIE AKREDYTACJI

Na szczególną uwagę przy omawianiu tejże problematyki zasługuje jedna z niedawnych regulacji Unii Europejskiej służąca wprowadzeniu obowiązkowej akredytacji jednostek badawczych działających w unijnej przestrzeni decyzji ramowejDecyzja ramowa Rady UE 2009/905/WSiSW z 30 listopada 2009 r. w sprawie akredytacji dostawców usług kryminalistycznych wykonujących czynności laboratoryjne (ang. Decision 2009/905/JHA on Accreditation of forensic service providers carrying out laboratory activities), opublikowana w „Official Journal of the European Union” z 9 grudnia 2009 r., L 322/14..

Powstanie decyzji w marcu 2009 r. zostało poprzedzone ankietą, którą szwedzka delegacja do Grupy Roboczej ds. Współpracy Policyjnej przesłała wszystkim państwom członkowskim – w celu zbadania wpływu, jaki projekt decyzji ramowej mógłby mieć na praktykę laboratoriów krajowych w odniesieniu do badań kryminalistycznych DNA i odbitek linii papilarnych. Na ankietę odpowiedziało 19 państw członkowskich. Jeżeli chodzi o profile DNA, większość państw członkowskich odpowiedziała, że posiada tylko jednego albo kilku dostawców. Liczba dostawców usług kryminalistycznych w zakresie odbitek linii papilarnych jest, ogólnie rzecz biorąc, większa, a niektóre państwa posiadają znaczną liczbę dostawców tego typu badań kryminalistycznych. Większość państw członkowskich (10) odpowiedziała, że ich wykonawcy badań kryminalistycznych w zakresie DNA są już akredytowani w całkowitym lub znacznym stopniu. Ponad połowa (5) pozostałych państw odpowiedziała, że w ich państwie działa przynajmniej kilka akredytowanych laboratoriów. Cztery państwa członkowskie przyznały zaś, że nie posiadają akredytowanych dostawców. Spośród państw członkowskich, które odpowiedziały na ostatnie pytanie, że ich dostawcy badań są akredytowani w pewnym stopniu, nieznacznym stopniu lub w ogóle nie są akredytowani, wszystkie z wyjątkiem jednego odpowiedziały, że są w toku przyznawania akredytacji w całkowitym lub znacznym stopniu. Jedno państwo odpisało, że planuje rozpocząć proces akredytacji. Innymi słowy, wielu dostawców usług kryminalistycznych w zakresie profili DNA posiada już akredytację, a pozostali starają się o jej uzyskanie lub też mają taki zamiar. Większość państw odpowiedziała, że nie przewiduje żadnych trudności przy wprowadzeniu obowiązku akredytacji w zakresie DNA i odbitek linii papilarnych zgodnie z normą ISO 17025. Wskazano jednak następujące kwestie, które mogą stwarzać problemy, a w tym: wysokie koszty, brak wystarczających zasobów ludzkich, brak odpowiedniej liczby ekspertów technicznych, długi czas wdrożenia. Nie mniej istotnym elementem, na który zwracali uwagę respondenci, jest motywacja zarówno kierownictwa laboratoriów, jak i personeluStanowisko sprawozdawcy Komisji Opiniodawczej – z projektu sprawozdania w sprawie inicjatywy Królestwa Szwecji i Królestwa Hiszpanii w celu przyjęcia decyzji ramowej Rady w sprawie akredytacji działań laboratoriów kryminalistycznych [11419/2009 – C7 0100/2009 – 2009/0806(CNS)] Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. Sprawozdawca: Timothy Kirkhope, s. 10.. Na temat szeroko rozumianej motywacji w laboratoriach kryminalistycznych poczytać można szerzej w innym opracowaniuT. Bednarek, Teoretyczne i praktyczne aspekty systemu motywowania policjantów Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji, „Problemy Kryminalistyki” 2009, nr 266, s. 32 i n..

Ostatecznie po uwzględnieniu uwag respondentów decyzja weszła w życie. Zdaniem twórców decyzji akredytacja ekspertyz kryminalistycznych jest ważnym krokiem w kierunku bezpieczniejszej i bardziej skutecznej międzynarodowej wymiany danych naukowych w ramach Unii. Akredytacja daje bowiem niezbędne gwarancje, aby działania laboratoryjne były prowadzone zgodnie ze stosownymi międzynarodowymi normami.

Warto decyzji tej przyjrzeć się trochę bliżej. Jej celem jest zapewnienie uznawania wyników działań laboratoryjnych prowadzonych w jednym państwie członkowskim za równoważne wynikom działań laboratoryjnych prowadzonych w innym państwie członkowskim. Cel ten zostanie osiągnięty przez zapewnienie akredytacji działań laboratoryjnych przez jednostkę akredytującą, jako zgodnych z międzynarodową normą ISO 17025. Z jej treści wyczytać można m.in., że informacje będące wynikiem ekspertyz  kryminalistycznych w jednym państwie członkowskim mogą budzić w innym państwie niepewność co do sposobu postępowania z przedmiotem badań, metod, z których skorzystano, oraz sposobu interpretacji wyników. Z punktu widzenia UE szczególnie ważne jest zagwarantowanie jakości informacji w przypadku danych tak sensytywnych, jak profile DNA oraz odbitki linii papilarnych.

W preambule do omawianego aktu Unia EuropejskaUwzględniając odpowiednie regulacje zawarte w Traktacie o UE, a w szczególności jego art. 30 ust. 1 lit. a) i c), które mówią, że wspólne działanie w dziedzinie współpracy policyjnej obejmuje m.in.: a) współpracę operacyjną organów Państw Członkowskich, w tym służb policji, służb celnych oraz innych wyspecjalizowanych służb ścigania, w zapobieganiu, wykrywaniu i ściganiu przestępstw (…), c) współpracę i wspólne inicjatywy w dziedzinie szkolenia, wymiany oficerów łącznikowych, delegacji służbowych, korzystania z wyposażenia i badań kryminalistycznych, oraz art. 34 ust. 2 lit. b), Rada (…) może: podejmować decyzje ramowe w celu zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych. Decyzje ramowe wiążą Państwa Członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Nie mogą one wywoływać skutku bezpośredniego. postawiła sobie za cel własne utrzymanie i rozwój jej jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Wysoki poziom bezpieczeństwa ma zostać zapewniony poprzez wspólne działanie państw członkowskich w dziedzinie współpracy zarówno policyjnej, jak i sądowej w sprawach karnych. Sformułowany powyżej cel może zostać osiągnięty poprzez skuteczne zapobieganie i zwalczanie przestępczości oraz ściślejszą współpracę organów ścigania w państwach członkowskich, przy jednoczesnym poszanowaniu zasad i przepisów związanych z prawami człowieka, podstawowymi wolnościami oraz państwem prawa, na których opiera się Unia i które są wspólne dla państw członkowskich.

W kontekście powyższego wymiana informacji na temat przestępczości nabiera wręcz kluczowego znaczenia, aby organy ścigania mogły skutecznie zapobiegać przestępczości lub działalności przestępczej, wykrywać ją i prowadzić właściwe postępowania z nimi związane. Wspólne działanie zaś w przedmiotowym obszarze pociąga za sobą potrzebę przetwarzania istotnych informacji. Postępowanie to powinno uwzględniać właściwe przepisy o ochronie danych osobowych. Intensyfikacja wymiany informacji odnoszących się do wyników badań kryminalistycznych oraz możliwość korzystania z wyników pochodzących z jednego państwa członkowskiego w procesach sądowych prowadzonych w innym państwie członkowskim wymuszają potrzebę ustanowienia wspólnych standardów odnoszących się do szeroko rozumianego obszaru usług kryminalistycznych. Przy czym należy pamiętać, że profile DNA i odbitki linii papilarnych wykorzystywane mogą być nie tylko w postępowaniu karnym, ale mogą mieć i częstokroć mają kluczowe znaczenie przy identyfikacji ofiar np. katastrof.

Brak wcześniejszego, jednoznacznego porozumienia co do stosowania wspólnej normy odnoszącej się do akredytacji badań dowodów naukowych uznano za istotne niedociągnięcie, któremu należy bezwzględnie zaradzić. Konieczne staje się przyjęcie wiążącego aktu w sprawie akredytacji wszystkich dostawców usług kryminalistycznych wykonujących czynności laboratoryjne. Akredytacja daje bowiem gwarancję, że czynności laboratoryjne prowadzone są zgodnie z właściwymi normami międzynarodowymi, zwłaszcza ISO 17025. Zdaniem twórców decyzji akredytacja przyczyni się do wzrostu wzajemnego zaufania co do miarodajności stosowanych metod badawczych. Akredytacja nie określa natomiast, jaka metoda ma być zastosowana, a jedynie – że zastosowana metoda musi być właściwa do osiągnięcia zakładanego celu. Wszelkie działania prowadzone poza laboratorium nie są objęte niniejszą decyzją ramową. Na przykład nie są uwzględniane działania podejmowane na miejscu przestępstwa ani analizy kryminalistyczne wykonywane poza laboratoriami.

Warto również wiedzieć, że omawiana decyzja ramowa nie ma na celu harmonizacji przepisów krajowych dotyczących sądowej oceny dowodów będących efektem badań kryminalistycznych, jak i nie ma wpływu na miarodajność, ustaloną zgodnie ze stosownymi przepisami krajowymi, wyników czynności laboratoryjnych dokonanych przed wprowadzeniem w życie niniejszej decyzji, nawet jeżeli dostawca usług kryminalistycznych nie był akredytowany na zgodność z ISO 17025.

Z treści samej już decyzji wyczytać można jej cel, zakres stosowania, definicje podstawowych pojęć, o samej akredytacji i wzajemnym uznawaniu wyników badań kryminalistycznych, o kosztach oraz zasadach wprowadzenia jej w życie.

Celem przyjętej decyzji jest zapewnienie, aby wyniki czynności laboratoryjnych prowadzonych przez akredytowanych dostawców badań kryminalistycznych w jednym państwie członkowskim były uznawane przez organy odpowiedzialne za zapobieganie przestępstwom, ich wykrywanie oraz ściganie za równie wiarygodne, jak wyniki czynności laboratoryjnych prowadzonych przez dostawców usług kryminalistycznych akredytowanych na zgodność z ISO 17025 w jakimkolwiek innym państwie członkowskim. Cel ten zostaje osiągnięty poprzez zapewnienie, że dostawcy usług kryminalistycznych przeprowadzających czynności laboratoryjne uzyskają akredytację krajowej jednostki akredytacyjnej na zgodność z ISO 17025.

Ta decyzja ramowa ma zastosowanie do czynności laboratoryjnych dających w efekcie: profile DNA oraz dane daktyloskopijne. Zawarto w niej, w celu jednolitego rozumienia omawianej problematyki, definicje podstawowych pojęć. I tak:

• „czynność laboratoryjna” to każde działanie podejmowane w laboratorium związane z ujawnianiem i zabezpieczaniem śladów na obiektach, a także badaniem, analizą i interpretacją dowodów kryminalistycznych w celu opracowania opinii eksperckiej lub wymiany dowodów kryminalistycznych,
• „wyniki czynności laboratoryjnych” oznaczają wszelkie wyniki analiz oraz interpretacje bezpośrednio z nimi związane,
• za „dostawcę usług kryminalistycznych” uznaje się dowolny podmiot publiczny lub prywatny, wykonujący kryminalistyczne czynności laboratoryjne na wniosek właściwego organu ścigania lub właściwego organu sądowego,
• „krajową jednostką akredytującą” jest jedyna w danym państwie członkowskim jednostka udzielająca akredytacji na podstawie upoważnienia udzielonego jej przez to państwo zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu EuropejskiegoRozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z 9 lipca 2008 r. ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 339/93.,
• „profilem DNA” jest kod literowy lub numeryczny reprezentujący charakterystyczne cechy identyfikacyjne, odnoszący się do niekodującej części ludzkiego DNASą to miejsca, które nie opisują sekwencji białek, a także sekwencje pełniące funkcje wyłącznie regulatorowe – to np. promotory genów, czyli miejsca, do których wiąże się polimeraza RNA, żeby rozpocząć proces transkrypcji. Poza tym w niekodującym DNA można znaleźć także inne sekwencje oraz unieczynnione w wyniku mutacji geny. Część z nich jest istotna, gdyż stanowi fragment struktury chromosomów, jednakże znakomita większość wydaje się nie pełnić żadnej funkcji – stąd mówi się o „śmieciowym DNA” (junk DNA)., tj. szczególnej struktury molekularnej DNA,
• natomiast „dane daktyloskopijne” oznaczają obrazy odbitek linii papilarnych palców, śladów linii papilarnych palców, jak również odbitek dłoni, śladów dłoni oraz wzory takich obrazów.

Na każde z państw członkowskich UE decyzja nakłada obowiązek zapewnienia, aby ich dostawcy usług kryminalistycznych przeprowadzający czynności laboratoryjne byli akredytowani przez krajową jednostkę akredytującą na zgodność z ISO 17025. Istotne jest również to, że każde państwo członkowskie zobowiązane zostało do zapewnienia, aby wyniki uzyskiwane przez akredytowane podmioty kryminalistyczne, przeprowadzające czynności laboratoryjne w innych państwach członkowskich, były uznawane przez jego organy odpowiedzialne za zapobieganie, wykrywanie oraz ściganie przestępstw za równie wiarygodne, jak wyniki dostarczone przez krajowych dostawców tychże usług. Jednakże w żadnym stopniu omawiana decyzja nie wpływa na przepisy krajowe dotyczące szeroko rozumianej sądowej oceny dowodów.

Odnosząc się natomiast do kosztów akredytacji, należy podkreślić, że każde państwo członkowskie ponosi wszelkie publiczne koszty wynikające z omawianej decyzji ramowej zgodnie z przepisami krajowymi. Komisja przeanalizuje sposoby udzielania wsparcia finansowego ze środków budżetu ogólnego Unii Europejskiej na rzecz krajowych i międzynarodowych projektów, których celem będzie przyczynienie się do wprowadzenia w życie niniejszej decyzji ramowej między innymi w zakresie wymiany doświadczeń, rozpowszechniania know-how i badań biegłościSporo informacji na temat badań biegłości i ich znaczenia w procesie uzyskiwania i utrzymania akredytacji znaleźć można w innym opracowaniu – por. T. Bednarek, H. Miąskiewicz, Badania biegłości, s. 22 i n..

Warto jeszcze, w sposób szczególny, zwrócić uwagę na to, jakich badań kryminalistycznych ta decyzja dotyczy. Zgodnie z jej treścią państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zastosowania się do przepisów decyzji ramowej w odniesieniu do profili DNA do 30 listopada 2013 r. oraz danych daktyloskopijnych do 30 listopada 2015 r. Następnie państwa członkowskie przekażą Sekretariatowi Generalnemu Rady i Komisji tekst przepisów transponujących do prawa krajowego obowiązki nałożone na nie na mocy omawianej decyzji ramowej – nie później jednak niż do 30 maja 2016 r. Na podstawie powyższych informacji oraz innych informacji dostarczonych przez państwa członkowskie Komisja złoży Radzie do 1 lipca 2018 r. sprawozdanie z wprowadzenia w życie i stosowania niniejszej decyzji ramowej i ostatecznie Rada do końca roku 2018 oceni zakres, w jakim państwa członkowskie zastosowały się do niniejszej decyzji.

Należy jeszcze w ramach niniejszego opracowania wskazać koszty omawianego przedsięwzięcia dla poszczególnych laboratoriów. Mówiąc o kosztach, warto zwrócić uwagę na polskie podejście do tego problemuInformacja Rządu RP przygotowana w związku z art. 9 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (Dz.U. nr 52, poz. 515 ze zm.), Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, 23 października 2009 r.. Ocena skutków finansowych, zdaniem rządu polskiego, odnosząca się do obowiązkowej akredytacji metod badawczych z zakresu DNA i identyfikacji daktyloskopijnej na zgodność z wymaganiami normy ISO  17025, spowoduje konieczność poniesienia kosztów związanych z oceną dokonywaną przez krajową jednostkę akredytującą, czyli Polskie Centrum Akredytacji. Ponadto laboratoria akredytowane będą musiały zapewnić stałe finansowanie działań dotyczących utrzymania systemu jakości (na przykład: serwisowania aparatury badawczej, nadzoru metrologicznego nad wyposażeniem badawczym i pomiarowym, szkolenia personelu oraz udziału w programach badań biegłości). Finansowanie tych działań należy do akredytowanej jednostki, a nie są to już niewielkie nakłady. Dla Skarbu Państwa skutki finansowe związane z akredytacją tych dwóch obszarów relatywnie nie będą zbyt duże. Szacunkowe bowiem koszty akredytacji jednego laboratorium tylko dla omawianych metod przedstawiają się następująco: jednorazowy koszt związany z uzyskaniem akredytacji to ok. 22 000,00 PLN oraz coroczny koszt utrzymania akredytacji (obejmujący koszty związane z oceną w nadzorze oraz opłatą za uczestnictwo w krajowym systemie akredytacji) ok. 10 000,00 PLNProjekt decyzji ramowej Rady w sprawie akredytacji dostawców ekspertyz kryminalistycznych wykonujących czynności laboratoryjne (AP) – Podejście ogólne, sygn. 12819/09 oraz Projekt stanowiska Rządu do dokumentu 12819/09 przygotowany w związku z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (Dz.U. nr 52, poz. 515 ze zm.), przyjęty przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 13 października 2009 r. i zaprezentowany na posiedzeniu Komisji ds. UE Sejmu RP w dniu 21 października 2009 r.. Warto zwrócić jeszcze uwagę na fakt, że wskazywane powyżej dyscypliny są tylko niewielką częścią działalności laboratoriów kryminalistycznych, o której na przykładzie LK KSP wspomniano we wstępnej części opracowania. Wiedzieć również należy, że akredytacja pociąga także za sobą konieczność zmiany przepisów dotyczących kosztów wykonawstwa ekspertyz. I tu tkwi duży problem, jeśli uwzględnić chociażby istnienie dotychczasowych, niedoskonałych regulacji prawnych, które w niewystarczający sposób określają zasady ustanawiania biegłychKwestie dotyczące biegłych sądowych reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U. nr 15, poz. 133). Zgodnie z informacjami prasowymi Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało założenia do projektu nowej ustawy o biegłych sądowych, która ma zreformować zasady powoływania, pracy i wynagradzania biegłych. Zmiana przepisów to odpowiedź na krytyczne opinie o pracy biegłych, które napływają do resortu. Prezesi sądów okręgowych zawieszą w funkcji biegłych, którzy sprzeniewierzą się obowiązkom (…) Autorami tychże opinii są nie tylko uczestnicy rozpraw, ale też sędziowie – gazetaprawna.pl – informacja z 11 grudnia 2009 r. – stan na 20 kwietnia 2010 r. oraz skutkują niedostateczną wiedzą biegłych, szczególnie z zakresu teorii opiniowaniaE. Gruza, O błędach i ich przyczynach w opiniach biegłych, (w:) Doctrina multiplex veritas una. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Mariuszowi Kulickiemu, Wydawnictwo UMK, Toruń 2004, s. 19.. Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne na przykład, wychodząc naprzeciw postulatom zgłaszanym przez uczestników I Kongresu Nauk SądowychI Kongres Nauk Sądowych odbył się w Warszawie na terenie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (Auditorium Maximum) w dniu 27 listopada 2010 r., podjęło w pierwszej połowie 2011 r. inicjatywę zorganizowania szkoleń dla biegłych z zakresu zagadnień prawa dowodowego, zasad wydawania opinii, podstawowych uprawnień i obowiązków biegłego oraz prezentacji opinii przez sądem.

W uzasadnieniu do jednej z wcześniejszych propozycji przedmiotowego aktu UE podkreślano, że jest to pierwszy krok w drodze do wprowadzenia obowiązkowej akredytacji pozostałych dyscyplin kryminalistycznychP. Rybicki, Nowe idee, s. 5.. Jest to chyba niestety daleka przyszłość, biorąc pod uwagę chociażby deklaracje przedstawicieli polskich laboratoriów  kryminalistycznych, ograniczające się w zasadzie do obu wyżej wskazanych dyscyplin kryminalistycznych. Jak pisze J. Dziechciaruk, możliwe, że w najbliższym czasie nastąpi w tej kwestii pewne przyspieszenie, jednakże nie będzie ono spowodowane nagłym wzrostem świadomości ekspertów kryminalistyki i zrozumieniem potrzeby akredytacji, ale koniecznością dostosowania się do decyzji UE, czyli po prostu obawą przed prawdopodobną likwidacją tego laboratorium, które nie dostosuje się do decyzji Unii, co w dalszej konsekwencji będzie się wiązać z możliwością utraty pracy przez ekspertówD. Dziechciaruk, Uwagi na temat raportu NAS: „Strengtheining Forensic Science ih the United States: A Path Forward”, „Problemy Kryminalistyki” 2010, nr 270, s. 70..

KILKA ZDAŃ PODSUMOWANIA

Na zakończenie warto zastanowić się jeszcze nad próbą odniesienia omawianej problematyki do tych obszarów badań kryminalistycznych, w których dużo większą rolę niż aparatura odgrywają zdolności i doświadczenie biegłegoJ. Moszczyński, Subiektywizm w badaniach kryminalistycznych. Przyczyny i zakres stosowania subiektywnych ocen w wybranych metodach identyfikacji człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie 2011, s. 39 i n., np. w badaniach pisma ręcznego. W odniesieniu do tego typu badań można wysunąć zarzut, że są one subiektywne i nie wypełniają w żadnej mierze wymagań systemu zarządzania jakością. Niektórzy twierdząJ. Hebenstreit, Zapewnienie jakości, s. 610., że badania takie, w wielu wypadkach, można dostosować do tych wymagań, na przykład poprzez ich walidację, obowiązkową weryfikację wyników przez niezależnego badacza i uczestnictwo w testach międzylaboratoryjnych, które pozwalają na porównanie wyników dotyczących tego samego materiału, uzyskiwanych w różnych laboratoriach.

Innym rozwiązaniem odnoszącym się do ekspertyz, w którym zasadniczą rolę odgrywa wiedza i zdolności biegłego, jest wykorzystanie postanowień funkcjonującej normy PN-EN ISO/IEC 17024 ISO 17024 Ocena zgodności. Ogólne wymagania dotyczące jednostek certyfikujących osoby., pozwalającej na certyfikację osób. Uzyskanie certyfikatu związane byłoby z posiadaną wiedzą i doświadczeniem zawodowym, co potwierdzone musiałoby zostać odbyciem określonych szkoleń i praktyk zawodowych uwieńczonych egzaminem teoretycznym i praktycznym z zagadnień ogólnych oraz szczegółowych. Warto tylko wspomnieć, że certyfikacja personelu nie jest niczym nowym w wielu krajach wysoko rozwiniętych. Od wielu lat wymagania takie stawiane są w USA. Bez wątpienia wprowadzenie w życie postanowień takiej normy w Polsce wiązać się będzie z potrzebą podniesienia poziomu wiedzy osób wykonujących tego typu badania, a także z wprowadzeniem odpowiednich wymagań do polskiego prawa. Sytuacja ta będzie narzucała konieczność także dużego zaangażowania i sporej aktywności instytucji i ośrodków akademickich zajmujących się tą problematyką od strony naukowej.

Podsumowując powyższe, warto powiedzieć, że zintensyfikowana wymiana informacji dotyczących badań kryminalistycznych oraz częstsze niż dotychczas korzystanie z dowodów pochodzących z jednego państwa członkowskiego UE w procesach sądowych prowadzonych w innym państwie członkowskim podkreślają potrzebę ustanowienia wspólnych standardów dotyczących dostawców usług kryminalistycznych.

Akredytacja działań laboratoryjnych mogłaby stanowić pierwszy krok w procesie podnoszenia jakości współpracy w dziedzinie kryminalistyki. Warto wspomnieć, że jeden z projektów przyjętej decyzji ramowej sugerował, iż w dłuższej perspektywie można by także rozważyć rozszerzenie wymogu spełniania norm jakościowych również w odniesieniu do innych dyscyplin oraz na działania prowadzone w miejscu popełnienia przestępstwa. Sprawozdawca był zdania, że w tej kwestii zalecana jest ostrożność. Należy postępować krok za krokiem. Musimy więc zadbać o to, by ta pierwsza decyzja ramowa została w pełni i pomyślnie wdrożona, zanim dojdzie do rozszerzenia zakresu jej stosowania. Również w dziedzinie współpracy sądowej obowiązkowa akredytacja wszystkich laboratoriów ułatwi ocenę jakości wyników ekspertyz kryminalistycznych.