C elem artykułu jest analiza rozwoju instytucji upadłości konsumenckiej w Polsce. W pracy przedstawiona została charakterystyka funkcjonowania procedury upadłości konsumenckiej w polskim systemie prawnym w latach 2009–2017. Rozważania skupiły się na zagadnieniu i próbie udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy wprowadzenie do ustawodawstwa polskiego procedury upadłości konsumenckiej było niezbędne przed uchronieniem konsumenta przed jego całkowitą niewypłacalnością.

Idei wprowadzenia do polskiego porządku prawnego instytucji upadłości wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy upatrywać m.in.: w rosnącym zadłużeniu gospodarstw domowych, dynamicznie rozwijającym się rynku kredytowym oraz pojawiających się problemach ze spłatą zobowiązańA. Szymańska, Upadłość konsumencka w Polsce na tle doświadczeń innych krajów Unii Europejskiej, Warszawa 2014, s. 114.. Konsumpcyjny tryb życia jednostki oraz coraz powszechniejsze zaciąganie przez nią zobowiązań finansowych stwarzało niebezpieczeństwo niewydolności ekonomicznej pojedynczych jednostek, które w łańcuchu konsumpcyjnym w sposób płynny były zastępowane przez instytucje kredytowe innymi osobami posiadającymi zdolność zadłużania sięJ. Podczaszy, Quo vadis homo debitor – rozważania na temat prawnego uregulowania upadłości konsumenckiej, „Edukacja Prawnicza” 2014, nr 11, s. 22..

Istotnym zagrożeniem dla obrotu gospodarczego stała się niewypłacalność osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Przewidziane w ustawodawstwie środki ochrony okazały się niewystarczające i nieefektywne dla rozwiązania konfliktu pomiędzy interesem konsumenta a interesem gospodarczym państwa. Jednostka, która stała się niewypłacalna, często na skutek różnych zdarzeń losowych, nie posiadała wystarczających środków ochrony umożliwiających jej restytucję. Sytuacja prawna osoby fizycznej względem niewypłacalnych podmiotów gospodarczych była natomiast nieporównywalnie gorsza. Przedsiębiorca w wypadku problemów finansowych posiadał szereg instrumentów prawnych umożliwiających oddłużenie przedsiębiorstwa i poprawę jego kondycji finansowej. Można przypuszczać, że dystynkcja pomiędzy powyższymi podmiotami spowodowana była tym, że ustawodawca początkowo zakładał, że w przeciwieństwie do zobowiązań niewypłacalnych przedsiębiorców zobowiązania osób fizycznych nie są na tyle istotne, by obejmować je postępowaniem upadłościowym, a wystarczającym mechanizmem dochodzenia roszczeń przez wierzycieli było postępowanie egzekucyjneP. Horosz, Upadłość konsumencka w prawie polskim, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu” 2013, nr 15, s. 196.. Wraz ze wzrostem zagrożenia wynikającego z negatywnych skutków niewypłacalności osób fizycznych zaczęto dostrzegać potrzebę stworzenia instytucji umożliwiającej sanację finansową osób fizycznych na kształt upadłości przedsiębiorcówPor. J. Kruczalak-Jankowska, Prawo handlowe w pytaniach i w odpowiedziach, Warszawa 2006, s. 136..

W Polsce niewypłacalność osób fizycznych  nabrała szczególnego znaczenia dopiero po 2000 r., kiedy w debacie politycznej zaczęła pojawiać się kwestia stworzenia aktów prawnych związanych z wprowadzeniem do systemu polskiego instytucji upadłości konsumenckiejA. Szymańska, Upadłość konsumencka, s. 114.. Podczas dyskursu nad tym tematem wyodrębniły się dwa przeciwstawne stanowiskaW. Szpringer, Upadłość konsumencka. Inspiracje z rozwiązań światowych oraz rekomendacje dla Polski, Warszawa 2006, s. 22–23.. Pierwsza grupa, tzw. zwolenników ustanowienia zmian, podnosiła, że liczba podmiotów fizycznych nadmiernie zadłużonych jest stosunkowo duża i w dalszym ciągu się powiększa. Postulowano wówczas, że wprowadzenie zmian może uchronić osoby fizyczne przed upadkiem oraz wpłynąć na rozwój gospodarczy kraju. Natomiast przeciwnicy wprowadzenia zmian argumentowali swoje poglądy tym, że zadłużenie polskich gospodarstw domowych nie jest tak duże jak w innych krajach, w których wprowadzono upadłość konsumencką, ogromna zaś liczba pozwów sądowych w tym zakresie może nadmiernie obciążyć wymiar sądownictwa, którego praca zostanie sparaliżowanaZ przeprowadzonych wówczas badań wynikało, że tylko 1% Polaków nie radziło sobie ze spłatą zobowiązań, a 8% miało z tym tylko duże problemy. Zob. M. Delebis, Polski zwyczaj – nie pożyczam, badanie przeprowadzone przez instytut badawczy PBS na zlecenie Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w 2005 r., http://pbs.pl/x.php/1,243/Polski-zwyczaj8211-nie-pozyczam.html, [dostęp:10.12.2017]. Z kolei z obliczeń Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową wynikało, że 405 tys. konsumentów ma zaległości w spłacie na kwotę 3 tys. zł, sięgające ponad 90 dni, zaś podmiotów, które potencjalnie mogłyby upaść, było w Polsce 290 tys. Zob. M. Samcik, Bankowcy alarmują: Upadłość dla cwaniaków, „Gazeta Wyborcza” z 2 czerwca 2006 r.. Ponadto podnoszono, że rehabilitacja finansowa dłużnika może być nadużywana przez nieuczciwych dłużnikówT. Cukiernik, T. Teluk, Najlepsze praktyki upadłości konsumenckiej, Instytut Globalizacji, Gliwice 2007, s. 10..

Przedsięwzięcia legislacyjne nad stworzeniem aktu prawnego obejmującego zagadnienie upadłości konsumenckiej rozpoczęły się w Polsce w 2003 r. W toku procesu legislacyjnego nad opracowaniem kompleksowej regulacji przedstawione zostały trzy projekty ustaw dotyczących upadłości konsumenckiej, tj. projekt poselski stworzony przez posłów Prawa i SprawiedliwościZob. projekt ustawy o przeciwdziałaniu niewypłacalności osoby fizycznej oraz upadłości konsumenckiej, druk sejmowy nr 2668 z 22 grudnia 2004 r., http://orka.sejm.gov.pl/Druki4ka.nsf/($vAllByUnid)/6516B9789DC027F5C1256E5- A003F6A96/$file/2668.pdf [dostęp: 10.12.2017]., projekt rządowy stworzony przez Urząd Ochrony Konkurencji i KonsumentówZob. A. Janowski, Upadłość konsumencka, czyli jak przeciąć pętlę zadłużenia, „Gazeta Prawna” z 31 stycznia 2005 r., http://www.bankier.pl/wiadomosc/Upadlosc-konsumencka-czyli-jak-przeciac-petle-zadluzenia-1249732.html [dostęp: 10.12.2017]. oraz projekt Stowarzyszenia Prawa dla DłużnikaIbidem.. Powyższe projekty nie znalazły aprobaty i odstąpiono od nich w procesie legislacyjnym. Problematyka upadłości konsumenckiej była przedmiotem kilku innych projektów ustaw złożonych w SejmieProjekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze i innych ustaw, druk sejmowy nr 1892 z 25 kwietnia 2007 r., http://orka.sejm.gov.pl/Druki5ka.nsf/0/8CAB6A28A1986396C1257307003C689B/$file/1892.pdf [dostęp: 10.12.2017]..

W dniu 16 lipca 2008 r. do Marszałka Sejmu skierowany został rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o kosztach sądowych w sprawach cywilnychProjekt ustawy z dnia 16 lipca 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, druk sejmowy nr 831, http://ww2.senat.pl/k7/dok/sejm/022/831.pdf [dostęp: 10.12.2017].. Projekt nie przewidywał uregulowania upadłości konsumenckiej w odrębnym akcie prawnym, lecz wprowadzenie jej przez odpowiednią nowelizację ustawy z dnia 28 marca 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawczeDz.U. z 2003 r. nr 60, poz. 535 ze. zm. poprzez dodanie w jej części trzeciej „Odrębne postępowania upadłościowe” nowego tytułu V „Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej”, obejmującego przepisy od art. 491¹ do art. 491¹². Po licznych konsultacjach projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o kosztach sądowych w sprawach cywilnych uzyskał najwyższe poparcie opiniowanych środowisk prawniczych, konsumenckich i organizacji przedsiębiorcówK. Michalak, Ogłoszenie upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej na podstawie znowelizowanej ustawy prawo upadłościowe i naprawcze, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2009, nr 3–4, s. 67–68..

Instytucja upadłości konsumenckiej została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o kosztach sądowych w sprawach cywilnychDz.U. z 2008 r. nr 234, poz. 1572 ze. zm., która weszła w życie z dniem 31 marca 2009 r. Przed uchwaleniem ustawy z 5 grudnia 2008 r. pojawiły się jednak opinie o niedociągnięciach jej rozwiązańZob. D. Zienkiewicz, Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (druk 831), Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2008, s. 2.. Zastrzeżenia wywoływała konieczność posiadania przez dłużnika majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania oraz zapis o publikowaniu obwieszczenia o upadłości w dzienniku o zasięgu krajowym. Dyskusyjna była również kwestia posiadania przynajmniej dwóch wierzycieli, co zamykało dostęp do upadłości osobom, które zaciągnęły tylko jedno zobowiązanie. Powyższe obiekcje stanowiły impuls do podjęcia prac nad stworzeniem regulacji usprawniającej upadłość konsumencką. Powstał wówczas projekt opracowany w Komisji Nadzwyczajnej „Przyjazne Państwo” z 2009 r. oraz projekt opracowany przez Prawo i Sprawiedliwość z 2010 r. Projekt Komisji Nadzwyczajnej „Przyjazne Państwo” został oceniony negatywnie przez rząd. Szczególnie krytycznie odniesiono się do uregulowań umożliwiających dostęp do upadłości osobom, które stały się niewypłacalne z własnej winy, publikacji listy osób upadłych w dzienniku o zasięgu lokalnym, uniemożliwienia zaciągania wielu rodzajów zobowiązań na utrzymanie dłużnika i jego rodziny w czasie planu spłatyZob. stanowisko Rady Ministrów wobec komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (druk 2485), Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 18 stycznia 2010 r., http://orka.sejm.gov.pl/Druki6- ka.nsf/0/3AA3F970E9152A4DC12576B30026854D/$file/2485-s.pdf [dostęp: 10.12.2017].. Opinia rządu na temat przedstawionego przez Prawo i Sprawiedliwość projektu ustawy także była negatywnaZob. stanowisko Rady Ministrów wobec poselskiego projektu ustawy o upadłości konsumenckiej (druk 3799), Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 10 maja 2011 r., http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/C5226582EF37DFC2- C125788F0036A58E/$file/3779-s.pdf [dostęp: 10.12.2017].. Obiekcje wzbudził przede wszystkim szeroki dostęp do upadłości konsumenckiej, wymóg trzymiesięcznego zalegania ze spłatą zobowiązań, aby dłużnik mógł być uznany za niewypłacalnego, oraz uregulowanie upadłości konsumenckiej w odrębnej ustawie.

Na skutek dalszych prac sejmowych w dniu 31 grudnia 2014 r. weszła w życie kompleksowa reforma postępowania upadłościowego względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnychDz.U. z 2014 r. poz. 1306 ze. zm. wprowadziła zmiany upraszczające oraz udrażniające system umożliwiający skorzystanie przez jednostkę z przywileju oddłużenia, a w konsekwencji możliwość powrotu na rynek pracyP. Filipiak (red.), A. Hrycaj, Ł. Lipowicz, Upadłość konsumencka po dużej nowelizacji. Komentarz, Poznań 2015, s. 23.. Znowelizowane przepisy nie wprowadziły jednakże automatyzmu w ogłaszaniu upadłości konsumenckiej, gdyż  konsument w dalszym ciągu musiał spełnić szereg przesłanek, które podlegały indywidualnej ocenie przez rozpatrujący wniosek sądUpadłość konsumencka. Poradnik, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 2015, s. 3..

W styczniu 2016 r. doszło do kolejnej znaczącej zmiany normatywnej upadłości konsumenckiej. Na podstawie art. 428 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjneTekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 978. w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze wprowadzono zmianę, w myśl której postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić im umorzenie zobowiązań niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli to możliwe, zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Najistotniejszą zmianą systemową związaną z nowelizacją ustawy było redefiniowanie celu postępowania upadłościowego względem osoby fizycznej. Tym samym nowelizacja ustawy położyła nacisk na oddłużenie osoby fizycznej, pozostawiając funkcję prawa upadłościowego na drugim planieM. Medyński, K. Forysiak, Status wierzyciela w postępowaniu upadłościowym osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, „Monitor Prawa Bankowego” 2016, nr 6, s. 89..

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o kosztach sądowych w sprawach cywilnych upadłości konsumenckiej nie odniosło zamierzonych skutków na płaszczyźnie ustanowienia efektywnego instrumentu oddłużenia konsumentów. Kształt ówczesnych przepisów wprowadzał znaczące bariery dla dłużników i nie tworzył skutecznej platformy dla oddłużeniaR. Adamus, Nowa upadłość konsumencka. Poradnik praktyczny, Warszawa 2015, s. 11.. Wynikało to choćby z faktu, że idea oddłużenia dłużnika nie była ukształtowana w ustawie jako pierwszorzędna. Z kolei przesłanki umożliwiające oddłużenie były rygorystyczne i w znacznej części przypadków niemożliwe do spełnienia. Z perspektywy praktycznego stosowania przepisów dotykało to w szczególności kwestii związanych z rygoryzmem formalnym wniosku, a także brakiem możliwości ogłoszenia upadłości w sytuacji tzw. ubóstwa masy upadłościA. Sobota, K. Tatara, S. Alwasiak, Raport diagnostyczny – projekt „szansa 2.0.”, Kraków 2015, s. 20.. Istotną barierą stosowania upadłości konsumenckiej był także bezwzględny obowiązek sprzedaży mieszkania upadłego w ramach postępowania upadłościowegoT. Zalega, Upadłość konsumencka a zadłużanie się miejskich gospodarstw domowych w Polsce w okresie kryzysu, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy” 2014, nr 38, s. 162.. Powyższe miało przełożenie na wybór prowadzenia upadłości konsumenckiej wyłącznie w formie opcji likwidacyjnej.

O niepowodzeniu instrumentu oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej świadczą przede wszystkim dane statystyczne z lat 2009–2014Zob. A. Sobota, K. Tatara, S. Alwasiak, Raport diagnostyczny, s. 20.. W tym okresie zgłoszono bowiem do sądów 2735 wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, z czego ogłoszono jedynie 120 upadłości w Polsce, co stanowiło 4,38% zgłoszonych wniosków w ogóle. W 95,62% zgłoszonych wnioskach zostały one albo oddalone (39,67%), albo zwrócone (44,64%), czy też postępowanie upadłościowe zostało umorzone (2,82%). Inne przyczyny stanowiły 8,48% złożonych wniosków. Zwrot wniosków o ogłoszenie upadłości był w głównej mierze spowodowany niedopełnieniem formalności, brakiem opłaty czy brakiem oświadczenia dłużnika o prawdziwości danych zawartych we wnioskuA. Szymańska, Upadłość konsumencka, s. 153.. Z kolei sądy upadłościowe oddalały wnioski o ogłoszenie upadłości z powodu zbyt małego majątku dłużnika niewystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania i niewykazania przez niego niezawinionych okoliczności popadnięcia w niewypłacalność. Inne przyczyny oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości leżały u podstaw istnienia tylko  jednego wierzyciela, braku zdolności sądowej, braku legitymacji do złożenia wniosku czy braku niewypłacalności dłużnikaM. Jaślikowski, Upadłość konsumencka w praktyce sądów powszechnych, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2011, s. 160 i 164..

Najpełniejsze odzwierciedlenie powyższej problematyki przedstawiają dane statystyczne umieszczone w tabeli 1.1.

Źródło: A. Sobota, K. Tatara, S. Alwasiak, Raport diagnostyczny, s. 20.

Analiza zamieszczonych danych statystycznych wskazuje, że w pierwszym roku obowiązywania upadłości konsumenckiej, mimo złożenia największej liczby wniosków o ogłoszenie upadłości, ogłoszona została najmniejsza liczba upadłości w Polsce, największa liczba wniosków została zaś w tym czasie oddalona. W kolejnych latach obowiązywania przepisów coraz więcej złożonych wniosków kończyło się ogłoszeniem upadłości konsumenckiej. W 2009 r. było to ok. 1%, natomiast w 2010 r. 3%, w 2011 r. 3,7%, zaś w 2014 r. aż 10,7%.

Wskazuje się, że od drugiego roku obowiązywania ustawy zwiększona liczba ogłoszonych upadłości wynika przede wszystkim z faktu, że z procedurą upadłości zdecydowanie lepiej radziły sobie zarówno sądy, jak i pomagający w przygotowaniu wniosków profesjonalni pełnomocnicy oraz sami konsumenciT. Zalega, Upadłość konsumencka, s. 161.. Niemniej w raporcie Kancelarii Senatu Biura Analiz i Dokumentacji uznano, że jednym z głównych powodów marginalnego wykorzystywania procedury upadłości konsumenckiej jest niska świadomość prawna dłużników co do przesłanek ogłoszenia takiej upadłości i wymogów formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości, co prowadzi do oddalenia lub zwrotu większości wnioskówZob. Raport pt. „Upadłość konsumencka – funkcjonowanie w Polsce oraz rozwiązania prawne w wybranych krajach”, s. 3, http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/86/plik/oe189.pdf [dostęp:10.12.2017].. Powyższe koresponduje z badaniami przeprowadzonymi przez A. Szymańską dotyczącymi znajomości upadłości konsumenckiej i oceny przyjętych rozwiązań przez konsumentówA. Szymańska, Upadłość konsumencka, s. 138–153.. Na podstawie wyników powyższych badań oceniono, że większość badanych, tj. około 72%, nie słyszała w ogóle o upadłości konsumenckiej. Stwierdzono natomiast związek pomiędzy znajomością ustawy o upadłości konsumenckiej a miejscem zamieszkania oraz dochodami respondentów. Największy odsetek badanych posiadający wiedzę o upadłości konsumenckiej pochodził z województwa mazowieckiego, wiedza na powyższy temat malała zaś wraz ze zwiększeniem się trudności finansowych badanych, a rosła wraz z ich poziomem wykształcenia.

Ustawodawca, dostrzegając potrzebę zmian umożliwiającą ułatwienie ogłoszenia upadłości konsumenckiej w Polsce, dokonał nowelizacji ustawy. Nowe reguły upadłości konsumenckiej, które weszły w życie z dniem 31 grudnia 2014 r., zwiększyły szansę oddłużenia konsumenta poprzez przesunięcie punktu ciężkości w kierunku polepszenia jego pozycji prawnej. Fundamentalna i najbardziej radykalna zmiana odnosiła się do przewartościowania celów konsumenckiego postępowania upadłościowego. Prawodawca, odmiennie niż dotychczas, przyznał prymat zasadzie oddłużenia konsumenckiego postępowania upadłościowego nad zasadą windykacyjną zmierzającą do zaspokojenia wierzycieli.

Zmiana modelu upadłości konsumenckiej istotnie przełożyła się na postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. Według danych „Monitora Sądowego i Gospodarczego” liczba ogłoszonych upadłości konsumenckich w latach 2015–2017 znacząco wzrosłaZob. http://www.coig.com.pl/2016-upadlosc-konsumencka-lista_osob.php oraz http://www.coig.com.pl/2017- upadlosc-konsumencka-lista_osob.php [dostęp:10.12.2017].. W pierwszym kwartale 2015 r. ogłoszono bowiem 86 upadłości, w 2016 r. – 834, a w 2017 r. – 1311. Natomiast w drugim kwartale 2015 r. ogłoszono 514 upadłości, z kolei w 2016 r. liczba ta wzrosła do 1156, a w 2017 r. do 1470. Z kolei w trzecim kwartale 2015 r. ogłoszono 651 upadłości konsumenckich, w 2016 r. 1090, a w 2017 r. 1172. W czwartym kwartale 2015 r. ogłoszono 852 upadłości, a w 2016 r. – 1354.

Strukturę wieku osób występujących z wnioskiem o ogłoszenie upadłości konsumenckiej względem ogłoszonych upadłości przedstawia tabela 1.2.

Tabela 1.2. Struktura wieku osób występujących z wnioskiem o ogłoszenie upadłości konsumenckiej względem ogłoszonych upadłości w latach 2015–2017

Źródło: Dane umieszczone w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, http://www.coig.com.pl/2016-upadlosc-konsumenckalista_osob.php, oraz http://www.coig.com.pl/2017-upadlosc-konsumencka-lista_osob.php [dostęp:10.12.2017]

Upadłość konsumencka w 2015 r. ogłaszana była w 57,29% wobec kobiet, zaś w 42,71% wobec mężczyzn. Z kolei w 2016 r. upadłość konsumencka była ogłoszona w stosunku do kobiet w 56,34%, a wobec mężczyzn w 43,66%. Struktura wieku oraz płci osób ogłaszających upadłość w 2017 r. była co do zasady analogiczna w stosunku do struktury wieku oraz płci osób ogłaszających upadłość w 2016 r. Najwyższy odsetek ogłoszonych upadłości zarówno w 2015 r., jak i 2016 r. miał miejsce w województwie mazowieckim i wynosił odpowiednio 25,90% i 20,62%. Najmniejszy zaś wystąpił w województwie opolskim, w 2015 r. wynosił 1,09%, a w 2016 r. wyniósł 1,69%. Podobnie kształtują się statystyki ogłoszonych upadłości według miejsca ogłoszenia upadłości co do 2017 r.

Powyższe dane statystyczne w sposób niebudzący wątpliwości wskazują, że od zmiany procedury istotnie zwiększyła się liczba ogłaszanych w Polsce upadłości konsumenckich. Niemniej analiza poszczególnych miesięcy w 2017 r. wskazuje, że liczba upadłości ustabilizowała się i średnio miesięcznie oscyluje wokół 500 upadłości.

Podsumowując powyższe, stwierdzić należy, że wprowadzenie do polskiego prawodawstwa upadłości konsumenckiej było słusznym rozwiązaniem prawnym. Pomimo że w okresie 2009–2014 ogłoszonych zostało jedynie 120 upadłości, to jednak wprowadzone w 2014 r. zmiany skutkowały znaczącym wzrostem ogłoszonych upadłości. Z przeprowadzonych analiz wynika, że w 2015 r. ogłoszono 2112 upadłości względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Jest to więc 17,6 razy więcej niż łącznie w latach 2009–2014. Natomiast w 2016 r. nastąpił ponad dwukrotny wzrost ogłoszeń upadłości w stosunku do 2015 r.

Zwięzłe uregulowania w zakresie podstaw ogłoszenia upadłości oraz zmiana celu tej instytucji umożliwiły aktualnie wielu osobom, które stały się niewypłacalne, przerwanie narastającej spirali zadłużenia. W piśmiennictwie zauważa się jednak, że aktualnie postępowania upadłościowe trwają zbyt długo, albowiem konsument pozostaje objęty procedurą oddłużeniową przez około rok, a następnie objęty planem spłaty zobowiązań przez kolejne 36 miesięcyZob. E. I. Fiedorowicz, D. Popłonyk, Wybrane zagadnienia upadłości konsumenckiej – analiza empiryczna, Warszawa 2016, s. 62.. Stąd postuluje się stworzenie odrębnego postępowania dla konsumentów, które umożliwiałoby ich oddłużenie bez prowadzenia długotrwałej proceduryIbidem.. Z uwagi na istotny wzrost liczby postępowań upadłościowych konsumentów po 2014 r. i związane z tym rosnące obciążenie sędziów upadłościowych niezbędne jest także wzmocnienie kadrowe tych wydziałów. Odciążenie sędziów mogłoby nastąpić poprzez wprowadzenie do wydziałów upadłościowych referendarzy sądowych, którzy przejęliby funkcje sędziów-komisarzy w zakresie czynności stanowiących sprawowanie nadzoru nad syndykiemIbidem.. Konieczne wydaje się jednak wyłączenie spod tak przyznanych uprawnień referendarzy sądowych, spraw upadłościowych byłych przedsiębiorców oraz stosowania środków przymusu. Uzasadnione jest również wprowadzenie organu sądowego o kompetencjach zbliżonych do uprawnień syndyka, który weryfikowałby już na etapie postępowania w przedmiocie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości sytuację wnioskodawcy. Postulat ten jest zasadny m.in. z tego powodu, że przyczyną większości przypadków przekroczenia dwumiesięcznego terminu na rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości jest prowadzenie przez sąd postępowania dowodowego. Pomimo istnienia pewnych niedociągnięć legislacyjnych przedmiotowej instytucji jej funkcjonowanie nie wymaga tak drastycznej przebudowy, jaka miała miejsce w 2014 r. Niewątpliwie w najbliższych latach ustabilizuje się liczba ogłaszanych upadłości, na co wskazują dane z 2017 r. Jednak czy tak rzeczywiście się stanie, zadecyduje sytuacja konsumentów, wobec których możliwe będzie zastosowanie ustawy Prawo upadłościowe.