I. Przekształcenie przedsiębiorcy jednoosobowego jako odpowiedź na potrzeby rynku

Polskie prawo handlowe przewiduje szereg form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej. Każda ma pewne walory i trudno in abstracto wskazać, która z nich jest najlepsza. Ocena ta jest uzależniona od indywidualnych preferencji i potrzeb konkretnego przedsiębiorcy. Również zmiana realiów gospodarczych czy ewolucja przedsiębiorcy mogą spowodować, że forma prawna, pod którą rozpoczęto prowadzenie działalności gospodarczej, przestaje należycie spełniać swe funkcje. Dlatego też przedsiębiorca na każdym etapie działania swego przedsiębiorstwa powinien mieć możliwość dostosowania formy prawnej prowadzonej działalności do aktualnych potrzebPodobnie A. Stępień, Przekształcenia spółek handlowych, Warszawa: C. H. Beck 2006, Przedmowa, s. VII; J. Ciszewski, Przekształcenie spółki cywilnej w spółki handlowe, Poznań: Ars boni et aequi 2003, s. 9..

Duża część przedsiębiorców na początku swojego funkcjonowania wybiera prowadzenie we własnym imieniu jednoosobowej działalności gospodarczej. Obiektywnie forma ta jest korzystna na wstępie, m.in. z uwagi na minimalne wymagania formalne i niewielkie koszty konieczne do jej rozpoczęcia oraz dalszego prowadzenia. Niemniej jednak wiąże się z bardzo dużym ryzykiem gospodarczym, gdyż przedsiębiorca odpowiada bez ograniczeń całym swym majątkiem. To właśnie z tego powodu dla niektórych atrakcyjniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej od samego początku lub od pewnego jej etapu mogą być spółki kapitałowe. Jedną z największych ich zalet jest wykluczenie odpowiedzialności osobistej wspólników czy też akcjonariuszy za zobowiązania spółki, co jest szczególnie doceniane przy okazji dużych obrotów kapitałowych przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą we własnym imieniu ma dwie możliwości doprowadzenia do zmiany formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową. Pierwszą z nich jest założenie nowej spółki kapitałowej i wniesienie do niej aportem dotychczasowego przedsiębiorstwa. Drugą jest z kolei przekształcenie przedsiębiorstwaK.s.h. posługuje się pojęciem przekształcenia przedsiębiorcy, a nie przekształcenia przedsiębiorstwa. W doktrynie użycie przez ustawodawcę takiej nomenklatury zostało poddane krytyce, gdyż przedsiębiorca nie może stać się spółką kapitałową, a jedynie jego przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c. może przekształcić się w spółkę kapitałową, por. M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 6, Warszawa: LexisNexis 2014, s. 1292; podobnie A. Witosz, (w:) Łączenie, podział i przekształcenie spółek handlowych, red. A. Kidyba, wyd. 3, Warszawa: Lex a Wolters Kluwer business 2013, s. 396. w spółkę kapitałową na podstawie art. 551 § 5 k.s.h., art. 584¹ k.s.h. i n. Ostatni z wymienionych sposobów zmiany formy prowadzenia działalności jest o tyle korzystniejszy, że wówczas spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształcanego (art. 584² k.s.h.), w tym zachowuje on, często istotną szczególnie dla przedsiębiorców startujących w przetargach, ciągłość działania i możliwość legitymowania się doświadczeniem zdobytym przed przekształceniem.

II. Ustalenie wartości przedsiębiorstwa jako element planu przekształcenia

Przepisy k.s.h. wskazują kolejne czynności, które przedsiębiorca jest obowiązany podjąć w celu dokonania przekształcenia przedsiębiorcy prowadzącego we własnym imieniu jednoosobową działalność gospodarczą w spółkę kapitałową. We wstępnej fazie procesu przekształcenia jest sporządzany plan przekształcenia, a następnie jest on poddawany badaniu przez biegłego rewidenta (art. 584⁸ § 1 k.s.h.). Na tym etapie zostaje ustalona wartość przedsiębiorstwa przekształcanego. W myśl art. 584⁷ § 1 k.s.h. plan przekształcenia przedsiębiorcy powinien zawierać co najmniej ustalenie wartości bilansowej majątku przedsiębiorcy przekształcanego na określony dzień w miesiącu poprzedzającym sporządzenie planu przekształcenia przedsiębiorcy. Ustalenie wartości bilansowej przedsiębiorstwa stanowi zatem konieczny element procesu przekształcenia.

W tym miejscu należy poddać krytyce posłużenie się przez ustawodawcę w przywołanym przepisie wartością bilansową (księgową) przedsiębiorstwa.

W praktyce gospodarczej funkcjonuje wiele określeń wartości przedsiębiorstwa. Ich rodzaje mogą mieć szczególne znaczenie dla określonych grup – inwestorów, kontrahentów – jak i z uwagi na wykorzystywanie ich przy okazji dokonywania różnych czynności. Wyróżniane są m.in. wartość ekonomiczna (economic value), wartość w działaniu (value in use), wartość księgowa [inaczej zwana wartością bilansowąPor. L. Poniatowska, Wpływ przyjętego modelu wyceny aktywów i zobowiązań na wartość bilansową przedsiębiorstwa, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” 2013, z. 64/1, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, z. 786, s. 235.] (book value), wartość rynkowa [inaczej zwana wartością godziwąWartość godziwa jest definiowana w literaturze m.in. jako „hipotetyczna wartość składnika aktywów, którą można by uzyskać na efektywnym rynku, gdyby taki istniał”, W. Hasik, Dylematy ustalania wartości godziwej, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2007, z. 1158, s. 48–51.] (market value), wartość inwestycyjna (investment value), wartość podatkowa (tax value), wartość odtworzeniowa (replacement value), wartość likwidacyjna (liquidation value).P. Kosin, Wycena niektórych inwestycji długoterminowych w procesie zarządzania wartością przedsiębiorstwa, (w:) Nowe tendencje w zarządzaniu wartością przedsiębiorstwa, red. E. Urbańczyk, A. Gąsior, E. Mioduchowska-Jaroszewicz, M. Romanowska, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2012, s. 458.

Wartość bilansowa, z której korzysta ustawodawca przy okazji przedmiotowego przekształcenia, jest co prawda jedną z najczęściej stosowanych do określenia wartości przedsiębiorstwaJ. Czerny, Kształtowanie wartości przedsiębiorstwa w wypadku fuzji lub przejęcia, (w:) Rachunkowość w teorii i praktyce, red. T. Kiziukiewicz, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2011, s. 57., niemniej jednak jej wymiar zwykle znacznie odbiega od wartości godziwej przedsiębiorstwaM. Rodzynkiewicz, Kodeks, s. 1297., a to tej mającej największe znaczenie w gospodarczej rzeczywistości. Wartość bilansowa przedsiębiorstwa ustalana jest bowiem na podstawie kosztu historycznego, przy uwzględnieniu odpisów umorzeniowych, aktualizacyjnych, podatku odroczonego. Determinujący wpływ na nią mają wartości i regulacje teoretyczne wyrażone w ustawie o rachunkowości, w efekcie których powstają kategorie przychodów i kosztów będące niezrealizowanymi i hipotetycznymiPor. L. Poniatowska, Wpływ, s. 241–243.. Wycena bilansowa, na podstawie której ustalana jest wartość bilansowa od pewnego czasu, jest jednak coraz szerzej krytykowana w naukach ekonomicznych, a czasem nawet uznawana za barierę w procesie tworzenia wartościPor. E. Walińska, Sprawozdawczość finansowa XXI wieku – bez granic?, (w:) Rachunkowość wczoraj, dziś, jutro, SKwP, Warszawa 2007, s. 336..

Przy uwzględnieniu powyższych rozważań na tle art. 548⁷ § 1 k.s.h. powstaje uzasadniona względami praktycznymi wątpliwość, czy i w jakim zakresie można zastosować inne metody wyceny przedsiębiorstwa niż metoda bilansowa. Należy zauważyć, że w art. 548⁷ § 1 k.s.h. posłużono się zwrotem „co najmniej”. Użycie tego sformułowania sugeruje, że plan przekształcenia może zawierać również inne elementy, w tym wycenę przedsiębiorstwa sporządzoną inną metodą niż metoda bilansowaTakiej możliwości wydaje się nie dopuszczać A. Witosz, stwierdzając, że „wydaje się, że brak jest jakichkolwiek innych elementów, które mogą być częścią składową planu przekształcenia przedsiębiorcy”. A. Witosz, (w:) Łączenie, s. 401..

Nie sposób jednak przyjąć inaczej, niż że ustalenie wartości bilansowej zawsze stanowi obligatoryjny element planu przekształcenia, co wynika z literalnego brzmienia przywoływanego przepisu. Nie można w żadnej mierze zwrotu „co najmniej” rozumieć w ten sposób, że można posłużyć się inną metodą, na przykład szerszą, która swym zakresem będzie obejmować wartość bilansową.

Powyższe skłania do przyjęcia, że ustalenie przy przekształceniu wartości bilansowej przedsiębiorstwa stanowi obligatoryjny element, którego nie można niczym zastąpić. Obliczenie wartości przedsiębiorstwa w inny sposób może stanowić jedynie dodatkowy element planu przekształceniaPodobnie A. Szumański, (w:) Kodeks spółek handlowych. Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Przepisy karne, t. 4, red. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, wyd. 3, Warszawa: C. H. Beck 2012, s. 1344–1345; T. Szczurowski, (w:) Kodeks spółek handlowych. Komentarz, komentarz do art. 5847 k.s.h., red. Z. Jara, wyd. 13, Legalis/el 2016, teza 5.. Pojawia się jednakże pytanie o możliwość jego wykorzystania w procesie przekształcenia.

III. Wartość przedsiębiorstwa a wysokość kapitałów spółki

Należy podkreślić, że wartość bilansowa przedsiębiorstwa w oparciu o wycenę bilansową stanowi fundamentalny element procesu przekształcenia, gdyż wpływa na wysokość kapitału zakładowego spółki przekształconejT. Szczurowski, (w:) Kodeks, teza 4.. Trzeba przy tym zaznaczyć, że nie jest konieczne, aby wartość przekształcanego przedsiębiorstwa dokładnie odpowiadała wysokości kapitału zakładowego spółki przekształconej. Jeżeli wartość przedsiębiorstwa przekształcanego przekracza ustanowioną w akcie założycielskim wysokość kapitału zakładowego, to nadwyżka finansowa może zostać zaliczona na rzecz innych kapitałówPor. rozważania dotyczące przekształcenia spółki cywilnej w spółkę kapitałową, J. Jaśkiewicz, Zagadnienia konstrukcji kapitału zakładowego w przekształceniu spółki cywilnej w spółkę z o.o. i akcyjną, „Prawo Spółek” 2002, nr 10, s. 4–7. , np. kapitału zapasowego (art. 154 § 3 k.s.h., art. 396 § 2 k.s.h.)W tym miejscu należy zaznaczyć, że w doktrynie jest sporne, czy w trakcie przekształcenia dochodzi do pokrywania wkładów w sp. z o.o. i odpowiednio akcji. Niekiedy podkreśla się, że: „Formuła przekształcenia z natury rzeczy wyklucza wnoszenie wkładów, ze względu na następstwo (…)”, T. Siemiątkowski i R. Potrzeszcz (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz – t. 4, komentarz do art. 5844 k.s.h., Warszawa: LexisNexis 2011, teza 2. Niemniej jednak nawet przyjęcie, że w istocie w trakcie procesu przekształcenia nie dochodzi do pokrywania wkładów, wydaje się, że odpowiednie stosowanie na podstawie art. 5844 k.s.h., art. 154 § 3 k.s.h., art. 396 § 2 k.s.h. powinno przewidywać możliwość utworzenia kapitału zapasowego już na etapie powstawania spółki. lub rezerwowegoP. Pinior, (w:) Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. J. A. Strzępka, Warszawa: C. H. Beck 2015, s. 1451; A. Witosz, (w:) Łączenie, s. 400..

Na tym tle pojawia się jednak wątpliwość, czy podstawę ustalenia wysokości tych kapitałów zawsze powinna stanowić wartość bilansowa przedsiębiorstwa, czy też istnieje możliwość ustalenia wartości przedsiębiorstwa w oparciu o inne kryteria. Na szczególną uwagę będzie zasługiwać sytuacja, w której wysokość kapitału zakładowego nie będzie miała pokrycia w wartości bilansowej przedsiębiorstwa, ale osiągnie ją przy ustaleniu „innej” wartości, w odmienny sposób. Taką możliwość wydaje się dopuszczać M. RodzynkiewiczM. Rodzynkiewicz, Kodeks, s. 1297., argumentując swoje stanowisko w szczególności względami praktycznymi. Przeciwnego zdania są z kolei A. SzumańskiA. Szumański, (w:) Kodeks, s. 1344–1345. oraz T. SzczurowskiT. Szczurowski, (w:) Kodeks, teza 4; A. Szymański, Nowe rodzaje przekształceń w spółki handlowe – uwagi systemowe, MPH 2011, z. 1, s. 16..

Wydaje się, że przy obecnym brzmieniu przepisów regulujących przekształcenie przedsiębiorcy jednoosobowego w spółkę kapitałową należy przychylić się do zachowawczego stanowiska. Ustawodawca w art. 584⁷ k.s.h. jednoznacznie, literalnie wskazuje, że należy ustalić wartość bilansową przekształcanego przedsiębiorstwa. Dopuszczenie rejestracji spółki na podstawie odmiennej wyceny pozbawiałoby tę regulację znaczenia. Skoro ustawodawca w sposób wyraźny zaznaczył, że wartość przedsiębiorstwa ma być ustalona w określony sposób, to nie można obchodzić tego wymogu poprzez sporządzenie dodatkowej wyceny wskazującej inną wartość i znajdowanie jej zastosowania. Dołączona do planu przekształcenia dodatkowa opinia może mieć ewentualnie znaczenie dla obrotu gospodarczego, potencjalnych inwestorów i szerzej ukazywać faktyczną sytuację gospodarczą przedsiębiorstwa.

IV. Problem pokrycia kapitału zakładowego w procesie przekształcenia

Osobnego rozważenia wymaga sytuacja, w której wyliczona wartość bilansowa przekształcanego przedsiębiorstwa jest niższa od minimalnej ustawowej wysokości kapitału zakładowego spółek kapitałowych (art. 154 § 1 k.s.h., art. 308 § 1 k.s.h. w zw. z art. 584⁴ k.s.h.).

Wydaje się oczywiste, że nie można w tej sytuacji dopuścić do rejestracji takiej spółki, gdyż spółka ta ab initio nie miałaby „pokrytego” kapitału zakładowego. Przedsiębiorca, którego przedsiębiorstwo posiada wartość niższą niż minimalna wysokość kapitału zakładowego, nie posiada więc zdolności przekształceniowejTak A. Szumański, (w:) Kodeks, s. 1344–1345; T. Szczurowski, (w:) Kodeks, teza 4..

M. Rodzynkiewicz w takiej sytuacji dopuszcza możliwość przekształcenia przedsiębiorcy po spełnieniu jednego z dwóch dodatkowych warunków. Po pierwsze, przyjmuje on, że przedsiębiorca w planie przekształcenia może przedstawić dodatkową opinię, obrazującą wartość przedsiębiorstwa inną niż bilansowa, z której będzie wynikała odpowiednio wysoka wartość przedsiębiorstwa. Po drugie, dopuszcza przy przekształceniu przedsiębiorstwa wniesienie wkładów pieniężnych na pokrycie minimalnego kapitału zakładowegoM. Rodzynkiewicz, Kodeks, s. 1297.. Na szczególną uwagę zasługuje w tym przypadku sytuacja, w której wartość bilansowa przedsiębiorstwa jest ujemna. Pojawia się wtedy pytanie, czy przedsiębiorca powinien wnieść wkłady pieniężne pokrywające ujemną wartość przedsiębiorstwa oraz ustawową minimalną wysokość kapitału zakładowego, czy też niezależnie od ujemnej wartości przedsiębiorstwa wystarczające jest wniesienie wkładu pieniężnego odpowiadającego minimalnej wartości kapitału zakładowegoPraktyka niektórych sądów rejestrowych dopuszcza taką możliwość, por. postanowienie SR w Gliwicach z 6 czerwca 2016 r., sygn. GL.X NS-REJ.KRS/009262/16/588..

Każdą z tych możliwości należy odrzucić. Idea przekształcenia przedsiębiorcy jednoosobowego w spółkę kapitałową polega na tym, że następuje transformacja przedsiębiorstwa jednoosobowego przedsiębiorcy w spółkę kapitałową, której to spółce przysługują wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształcanego (art. 584² § 1 k.s.h.)Ramy niniejszej pracy nie pozwalają odpowiedzieć na pytanie, czy przy przekształceniu jednoosobowego przedsiębiorcy w spółkę kapitałową dochodzi do sukcesji uniwersalnej, singularnej, czy też kontynuacji, por. w tym zakresie w szczególności A. Kidyba, Sukcesja, kontynuacja, a może coś innego?, „Monitor Prawa Handlowego” 2011, z. 1, s. 34 i n.; A. Witosz, (w:) Łączenie, s. 408.. Formuła przekształcenia ze swej natury wyklucza wnoszenie wkładówR. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, Kodeks, komentarz do art. 584(4) k.s.h., teza 2.. Dlatego należy z dużą rozwagą podchodzić do możliwości wnoszenia „dodatkowych” wkładów pieniężnych w procesie przekształcenia. Niemniej jednak należy wskazać, że w doktrynie zauważono, iż przekształcenie może stanowić zabieg restrukturyzacyjnyA. Witosz, (w:) Łączenie, s. 32 i n., co sugerowałoby dopuszczenie możliwości dofinansowania przedsiębiorstwa przekształcanego i spółki przekształconej. Jest to stanowisko, które może wzbudzać kontrowersje. Bezpiecznym i niekwestionowalnym rozwiązaniem byłoby dofinansowanie przedsiębiorstwa przed rozpoczęciem procesu przekształcenia, w taki sposób, aby wartość bilansowa przedsiębiorstwa osiągnęła już wówczas odpowiedni poziom.

V. Ujemna wartość bilansowa przedsiębiorstwa przekształcanego w procesie przekształcenia

Stanowczo należy wykluczyć możliwość przekształcenia przedsiębiorstwa posiadającego ujemną wartość bilansową z równoczesnym wniesieniem wkładów pieniężnych w wysokości minimalnego kapitału zakładowego, bez wyrównania ujemnej wartości przedsiębiorstwa. Taki zabieg wypacza ideę przekształcenia i pozbawia jakiegokolwiek znaczenia sporządzony plan przekształcenia oraz opinię biegłego rewidenta. Ponadto taka operacja powodowałaby w istocie sytuację, w której spółka kapitałowa ab initio nie będzie miała pokrytego kapitału zakładowego. W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że kapitał zakładowy jest w pełni pokryty, gdy odpowiada wartości netto przedsiębiorstwa, którą ustala się poprzez odjęcie od wartości majątku brutto (tj. wszystkich aktywów) sumy rzeczywistych długówWyrok SN z 22 kwietnia 2015 r., III CSK 284/14, LEX nr 1668772; podobnie T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Kodeks, komentarz do art. 189 k.s.h., teza 7.. Tym samym przy ocenie, czy kapitał zakładowy jest pokryty, należy uwzględnić ujemną wartość bilansową przedsiębiorstwa poprzez jej odjęcie od wkładów pieniężnych.

Należy podkreślić, że kapitał zakładowy musi być rozpatrywany przede wszystkim przez pryzmat instrumentów ochronnych dla wspólników i wierzycieliA. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1–300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U.00.94.1037), Komentarz aktualizowany do art. 154 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el., 2016, teza 1., a także z punktu widzenia potencjalnych inwestorów. W doktrynie przyjmuje się, że kapitał zakładowy pełni funkcję prawną, ekonomiczną i gwarancyjnąCo do funkcji gwarancyjnej por. w szczególności A. Szumański, Problem funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego (akcyjnego) spółki kapitałowej, PiP 1997, z. 6, s. 79.. Funkcja gwarancyjna polega na tym, że kapitał zakładowy stanowi minimalne zabezpieczenie zobowiązań spółki wobec jej wierzycieli i powiązany jest z zasadą stałości kapitału zakładowegoPor. A Kawałko, Pojęcie i funkcje kapitału zakładowego, (w:) Umorzenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, LEX 2006; A. Herbet, System Prawa Prywatnego, tom 17A, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, wyd. 2, s. 229; A. Szumański, Problem funkcji gwarancyjnej, s. 79.. Choć obecnie poglądy na temat funkcji kapitału zakładowego znacznie ewoluowały i przeważająca część doktryny opowiada się za ścisłym formalno-bilansowym rozumieniem pojęciaA. Herbet, System, s. 229., to jednak w dalszym ciągu wiele osób postrzega wysokość kapitału zakładowego jako pewien punkt odniesienia dla dokonywania oceny kondycji finansowej spółki.

Analogiczne względy przemawiają przeciwko dopuszczeniu do rejestracji spółki o kapitale zakładowym ustalonym na podstawie dodatkowej wyceny przedsiębiorstwa, a przekraczającej ustaloną wartość bilansową przedsiębiorstwa. Sąd rejestrowy w chwili rejestracji spółki potwierdza, że spółka ma majątek co najmniej w wysokości ujawnionego w rejestrze kapitału zakładowego. Ten majątek powinien stanowić minimalne zabezpieczenie zobowiązań spółki względem jej wierzycieli. Skoro ustawodawca wprost wskazuje, że wycenę majątku przedsiębiorcy przekształcanego należy przeprowadzić poprzez ustalenie wartości bilansowej, to potencjalni kontrahenci spółki, na podstawie informacji wynikających z odpisu rejestru, a nie z akt rejestrowych spółki, mogą oczekiwać, iż w istocie wysokość kapitału zakładowego spółki ma pokrycie w wartości bilansowej przedsiębiorstwa. Zarówno dopuszczenie przekształcenia na podstawie innej wartości niż wartość bilansowa, jak również dopuszczenie do przekształcenia, w którym wkłady pieniężne nie pokrywają ujemnej wartości bilansowej przedsiębiorstwa i kapitału zakładowego spółki przekształconej, wprowadza w błąd osoby zapoznające się z wpisami w rejestrze przedsiębiorców. Natomiast z art. 17 ust. 1 KRS płynie domniemanie, że dane w rejestrze przedsiębiorców są prawdziwe i na straży prawdziwości tego domniemania stoi sąd rejestrowy.

Dodatkowo należy podkreślić, że przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową nie może być środkiem do ucieczki przedsiębiorcy przed egzekucjąPor. w tym zakresie A. Kidyba, tamże, komentarz aktualizowany do art. 584(13) k.s.h., teza 1; por. również A. Witosz, (w:) Łączenie, s. 412 i n.. W toku procedury przekształcenia przedsiębiorcy jednoosobowego w kapitałową spółkę prawa handlowego przedsiębiorstwo osoby fizycznej zostaje przekształcone w spółkę kapitałową, co oznacza, że spółka staje się po przekształceniu właścicielem majątku, którego właścicielem do dnia przekształcenia był przedsiębiorca jednoosobowy (osoba fizyczna), a właściwie majątku, jaki wchodził w skład jego przedsiębiorstwa. Wskutek przekształcenia osoba fizyczna przestanie więc być właścicielem tegoż majątku, ale jednocześnie wraz z przekształceniem nie utraci bytu prawnego. Powyższe może rodzić poważne wątpliwości w zakresie zasad odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorcy jednoosobowego, zwłaszcza że nie można wykluczyć przypadków, w których przedsiębiorca (osoba fizyczna), na którym ciążą długi, w celu uniemożliwienia egzekucji z majątku osobistego tych zaległości przekształci się w spółkę kapitałową, powodując przesunięcie zobowiązań, wraz z majątkiem, przedsiębiorstwa do spółkiA. Kidyba, tamże, komentarz aktualizowany do art. 584(13) k.s.h., teza 1.. Co prawda przedsiębiorca przekształcany odpowiada całym swoim majątkiem, solidarnie ze spółką przekształconą za zobowiązania przedsiębiorcy przekształcanego związane z prowadzoną działalnością gospodarczą powstałe przed dniem przekształcenia, ale jedynie przez okres trzech lat, licząc od dnia przekształcenia (art. 584¹³ k.s.h.). Wydaje się więc, że w praktyce może dojść do nawet sztucznego kontynuowania działalności gospodarczej pod postacią zadłużonej spółki kapitałowej przez trzy lata, aby wraz z upływem tego okresu uwolnić od odpowiedzialności osobistej osobę prowadzącą uprzednio jednoosobową działalność gospodarczą.

Zważyć należy, że decydujące znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności ma fakt powstania zobowiązania przed dniem przekształcenia, a nie jego wymagalnościT. Szczurowski, (w:) Kodeks, komentarz do art. 58413 k.s.h., teza 1.. Należy podkreślić, że gdyby przedsiębiorca nie odpowiadał za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia, lecz w dacie przekształcenia jeszcze niewymagalne, to doszłoby do znacznego pogorszenia sytuacji wierzycieli spółki, a przez to godziłoby to w pewność obrotu gospodarczego. Niemniej jednak można wyróżnić sytuacje, w których pomimo zabezpieczenia przewidzianego w art. 584¹³ k.s.h. dojdzie do faktycznego skrócenia okresu odpowiedzialności przedsiębiorcy za swoje zobowiązania, a więc do pogorszenia sytuacji wierzycieli. W celu unaocznienia takiej sytuacji można posłużyć się następującym przykładem. Zobowiązanie przedsiębiorcy przekształcanego powstało 1 stycznia 2015 r. i jest ono wymagalne 1 stycznia 2017 r. Do przekształcenia tegoż przedsiębiorcy w spółkę kapitałową doszło 1 stycznia 2016 r. W tej sytuacji okres odpowiedzialności osobistej przedsiębiorcy przekształcanego w związku z brzmieniem art. 584¹³ k.s.h. kończy się 1 stycznia 2019 r. Gdyby natomiast nie doszło do owego przekształcenia przedsiębiorcy, ten odpowiadałby do dnia 1 stycznia 2020 r., albowiem tego dnia upływa trzyletni okres przedawnienia roszczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, przewidziany przez art. 118 k.c.

Jeżeli zatem zobowiązanie przedsiębiorcy powstało przed dniem przekształcenia, a jest wymagalne po dniu przekształcenia, to wtedy termin odpowiedzialności osobistej przedsiębiorcy przekształcanego na podstawie art. 584³ k.s.h. będzie krótszy, niż gdyby nie doszło do przekształcenia i termin ten byłby liczony przy uwzględnieniu art. 118 k.c.

Kolejno należy zwrócić uwagę, że instytucja przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową nie może być wykorzystywana w celu obejścia przepisów o upadłości i likwidacji. Nie posiada zdolności przekształceniowej podmiot znajdujący się w upadłościM. Rodzynkiewicz, Kodeks, s. 1235.. Konsekwentnie należy uznać, że nie ma zdolności przekształceniowej przedsiębiorca, który choć nie jest formalnie w stanie upadłości, to zachodzą przesłanki do ogłoszenia jego upadłości. Okoliczności te sąd rejestrowy powinien również brać pod uwagę i je ustalić w razie wątpliwości w ramach kognicji płynącej z art. 23 KRS.

VI. Uwagi końcowe i postulaty de lege ferenda

Choć w niniejszym artykule zajęto stanowisko, że zdolność przekształceniowa uzależniona jest od wartości bilansowej przedsiębiorstwa, to jednak postulować należy zmianę owej regulacji przez ustawodawcę w taki sposób, aby plan przekształcenia zawierał nie tyle ustalenie wartości bilansowej przedsiębiorstwa, ile jego wycenę w oparciu o wartość godziwą. Metoda ta uznawana jest za współczesną, odpowiadającą i odzwierciedlającą standardy międzynarodowe i z tego też względu rozwijającą się w szybkim tempieA. Kuzior, Obszary wykorzystania wartości godziwej, (w:) Za i przeciw wartości godziwej w rachunkowości. Problemy stosowania i wykorzystania wartości godziwej, red. H. Buk, A. Kostur, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice 2012, s. 197.. Trudno zarzucić jej także brak obiektywizmu, skoro poprawność jej sporządzenia jest kontrolowana przez biegłego sądowego. Nie bez znaczenia pozostaje okoliczność, że w fachowej literaturze ekonomicznej podnosi się, iż wycena w oparciu o tę wartość wpływa na poprawę porównywalności danych, dostarcza informacji o przyszłych korzyściach oczekiwanych z posiadanych aktywów oraz obciążeniach będących efektem zaciągniętych zobowiązań, przy uwzględnieniu panujących warunków ekonomicznych, jest bardziej wartościową informacją o praktycznej i użytecznej wartości przedsiębiorstwaI. D. Cozma, Historical Cost Versus Fair Value, Oradea 2009, s. 861–863., a przede wszystkim znacznie rzetelniej od wartości bilansowej obrazuje sytuację finansową podmiotu, albowiem z upływem czasu koszt i wartości historyczne stają się nierealneS. H. Penman, Financial reporting quality: is fair value a plus or a minus?, „Accounting & Business Research” (Wolters Kluwer UK) 2007, Special Issue, s. 33.. Wyjątkowo dobrze i obrazowo zaobserwować można to zjawisko na przykładzie sprzętu elektronicznego, którego wartość rynkowa charakteryzuje się dużymi wahaniami w krótkim okresie, spowodowanymi np. pojawieniem się na rynku nowego modelu.

Pozytywnie należy ocenić jednak stanowisko, zgodnie z którym nie jest możliwe dokonanie przekształcenia przedsiębiorstwa, którego wartość bilansowaNależy zaznaczyć, że w niniejszym artykule zajęto stanowisko, iż w myśl obowiązujących przepisów przekształcenie przedsiębiorcy powinno się odbywać z uwzględnieniem wartości bilansowej przedsiębiorstwa, aczkolwiek de lege ferenda powinno się ustalać wartość godziwą przedsiębiorstwa, i to ona powinna wyznaczać minimalny kapitał zakładowy spółki.nie odpowiada wymaganej ustawowo wysokości kapitału zakładowego. Dopuszczenie takiej możliwości mogłoby prowadzić do błędnego odbioru kondycji finansowej przekształconej spółki przez zainteresowane osoby zapoznające się z wpisem w rejestrze przedsiębiorców, a przy tym mogłoby być wykorzystywane do pokrzywdzenia wierzycieli przedsiębiorcy przekształcanego i ucieczki przez niego od odpowiedzialności za zobowiązania. Cel omawianej instytucji przekształcenia jest jednak inny. Służyć ma ona bowiem udogodnieniu przedsiębiorcy przekształcanemu prowadzenia działalności gospodarczej i umożliwieniu mu zmiany formy prowadzonej działalności gospodarczej przy zachowaniu jej ciągłości. Zakłada także dalsze prowadzenie działalności gospodarczej i wydaje się raczej wiązać z jej rozwojem, a nie zakończeniem. Trudno także dopuścić do sytuacji, w której powstała na skutek przekształcenia spółka będzie prezentowała gorszą kondycję finansową od nowo zawiązanej spółki. Przy przekształceniu przedsiębiorcy przekształcanego z ujemną wartością bilansową wymagany minimalny kapitał zakładowy byłby bowiem pewną fikcją. Na marginesie zaznaczyć trzeba, że wówczas dotychczasowi, a także kolejni wierzyciele przedsiębiorcy przekształcanego, a następnie spółki przekształconej, byliby z zasady w gorszym położeniu aniżeli wierzyciele nowo zawiązanej spółki. Przekształcona spółka bowiem w rzeczywistości, już od samego początku istnienia, nie dysponowałaby środkami pieniężnymi lub ich ekwiwalentem nawet w wysokości kapitału zakładowego.