S zacunkowo około 600 tys. do 800 tys. osób w Polsce jest uzależnionych od alkoholu, a analogiczna liczba pije szkodliwieB. Habrat, Zaburzenia psychiczne spowodowane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, (w:) A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2006, s. 242.. Nie ulega żadnej wątpliwości, że spożywanie alkoholu wpisuje się w sposób spędzania wolnego czasu, spotkań towarzyskich czy też rodzinnych setek tysięcy Polaków. W związku z powyższym zdarzają się sytuacje, gdy sprawcy popełniają przestępstwa, działając pod wpływem alkoholu. Powyższe potwierdza statystyka policyjna. Zgodnie z opublikowaną w lutym 2013 r. statystyką trzeźwość sprawcy ustalano w co drugim przypadku dotyczącym podejrzanego o popełnienie przestępstwa dorosłego. Pod tym kątem przebadano 229 365 podejrzanych dorosłych, wśród których zaledwie 18,6% w czasie popełnienia przestępstwa było trzeźwychStatystyka Policji, Nietrzeźwi podejrzani – pod wpływem alkoholu lub narkotyków, http://statystyka.policja.pl/st/ informacje/83916,Nietrzezwi-podejrzani-pod-wplywem-alkoholu-lub-narkotykow.html [2016.04.24, godz. 18.44]..

W świetle hipotez stawianych w badaniach naukowych alkohol jest środkiem proagresywnym. Jego działanie polega na indukowaniu zachowania agresywnego, występującego spontanicznie u osób, które uprzednio nie przejawiały agresji, wzmożeniu agresji u osób nieagresywnych, a także obniżeniu dawki progowej czynników, które wyzwalają agresywną odpowiedź. Hipotezy powyższe zostały zweryfikowane pozytywnie przez badania kliniczneJ. Heitzman, Szczególne postacie upić alkoholowych w orzecznictwie sądowo-psychiatrycznym, „Alkoholizm i Narkomania” 1992, nr 11–12, s. 107–108.. W literaturze podkreśla się, że każde upicie alkoholowe jest stanem zakłócającym prawidłowe funkcjonowanie świadomości. Z medycznego punktu widzenia każde upicie zaburza zdolność do rozpoznania znaczenia czynu i zdolność pokierowania swoim postępowaniem, bo stanowi albo chorobę psychiczną, albo inne zakłócenie czynności psychicznych, czyli wywiera wpływ na stopień poczytalnościTamże, s. 110.. Podkreślić jednak należy, że podejście zarówno ustawodawcy, jak i orzecznictwa sądowego do kwestii upojenia alkoholowego sprawcy a jego winy ulegało modyfikacji. W związku z powyższym zasadne jest dokonanie syntezy podejścia zarówno orzecznictwa, jak też psychiatrii i psychologii do kwestii zaburzeń powodowanych przez spożywanie alkoholu.

Zgodnie z art. 17 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. Kodeks karnyDz.U. z 1932 r. nr 60, poz. 571.nie podlegał karze, kto w chwili czynu, z powodu niedorozwoju psychicznego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł rozpoznać znaczenia czynu lub pokierować swym postępowaniem. Zgodnie z § 2 przepisu powyższego nie stosowano do przypadku, gdy sprawca wprawił się umyślnie w stan zakłócenia czynności psychicznej po to, by dokonać przestępstwa. Z kolei, zgodnie z art. 18 § 1, jeżeli w chwili popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd mógł zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przepisu powyższego nie stosowano, gdy ograniczenie zdolności było skutkiem odurzenia wynikającego z winy sprawcy.

J. Sawicki wskazuje, że w związku z wyżej wymienionymi przepisami Sąd Najwyższy przyjął szeroką wykładnię pojęcia „zakłócenie”. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 6 lutego 1935 r., K 1078/34, zakłócenie czynności psychicznych stanowiły zaburzenia patologiczne (np. afekt patologiczny) oraz fizjologiczne (sen, hipnoza itd.). Oba typy zaburzeń wyłączać miały poczytalność pod warunkiem, że ze względu na swoje nasilenie powodowały zupełny zanik lub znaczne ograniczenie działania intelektu lub woli, czyli możliwość rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem. Powyższy autor przytacza także orzeczenie z 1949 r., zgodnie z którym Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest istotna przyczyna powstania zakłócenia czynności psychicznej, lecz stopień tego zakłócenia. W ocenie Sądu Najwyższego zakłócenie czynności psychicznej wskutek nadmiernego spożycia alkoholu, doprowadzające do niemożliwości rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania postępowaniem, pod warunkiem niewprawienia się umyślnie w stan upojenia w celu dokonania przestępstwa, powinno prowadzić do zastosowania art. 17 § 1 k.k. z 1932 r., a tym samym uniewinnienia sprawcyJ. Sawicki, Upojenie alkoholowe a odpowiedzialność karna niepoczytalnego, (w:) J. Sawicki, A. Flatau-Kowalska, Alkohol w prawie karnym, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1958, s. 109–110. .

Powyższy pogląd w judykaturze utrzymywał się do 1950 r. W wytycznych Sądu Najwyższego w zakresie zwalczania przestępstw popełnionych w stanie odurzenia alkoholowego z 9 grudnia 1950 r. przedstawiono tezę, zgodnie z którą „sądy winny na podstawie art. 17 § 2 k.k. stosować zasadę, że stan odurzenia alkoholowego nie może wyłączać odpowiedzialności zarówno wtedy, kiedy sprawca wprowadził się w stan odurzenia alkoholowego w celu popełnienia przestępstwa, jak również wówczas, gdy sprawca, przewidując możliwość skutków przestępnych swego opilstwa, na nie się godzi (art. 14 § 1 k.k.). Stąd osoby mające powierzone sobie funkcje wymagające szczególnej przytomności umysłu, które popełniają przestępstwo w stanie odurzenia alkoholowego, ponoszą pełną odpowiedzialność karną (…) Actio libera in causa zachodzi bowiem nie tylko w przypadku, gdy sprawca wprawił się w stan zakłócenia czynności psychicznej po to, aby dokonać przestępstwa (dolus directus), lecz również w przypadku, gdy przez użycie takiej ilości alkoholu, która wywołała stan określony w art. 17 § 1 k.k., nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku, a upijając się sprawca mógł przy normalnym biegu wypadków przewidzieć możliwość skutku przestępnego lub przestępności działania i na to się godził (dolus eventualis)”Tamże, s. 117–118. . W świetle powyższego stwierdzić należy, że wytyczne nie ograniczały winy osób działających w zamiarze bezpośrednim, a także w zamiarze ewentualnym, o ile dokonały przestępstwa z zaniechania i ciążył na nich obowiązek zachowania „szczególnej przytomności umysłu”. Dotyczyło to więc wyłącznie przestępstw służbowych z zaniechania. Sąd Najwyższy podał w tym zakresie przykład zwrotniczego kolejowego, który, wprowadzając się w stan odurzenia alkoholowego na służbie, doprowadził do katastrofy kolejowej, a sięgając po alkohol, skutek taki mógł przewidzieć. Jak jednak wskazuje J. Sawicki, wytyczne SN wpłynęły na orzecznictwo w ten sposób, że odurzenie alkoholowe, niezależnie od stopnia oraz jego wpływu na psychikę sprawcy, przestało stanowić podstawę do uznania niepoczytalności sprawcy, jedynie z wyłączeniem przypadków upojenia patologicznegoTamże, s. 119. .

Powyżej opisane stanowisko odzwierciedlone zostało w ustawie z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karnyDz.U. z 1969 r. nr 13, poz. 94. . Zgodnie z art. 25 ww. ustawy nie popełniał przestępstwa, kto z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w chwili czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem. Jeżeli w chwili popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd mógł zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przepisów powyższych nie stosowano, gdy sprawca wprawił się w stan odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

W zasadzie analogiczna regulacja znalazła się w nowym Kodeksie karnym. W świetle art. 31 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karnyDz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm. nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przepisów powyższych nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

W aktualnym orzecznictwie problem konsekwencji wprawienia się w stan nietrzeźwości powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności jest traktowany w sposób rozbieżny. Sąd Najwyższy przedstawił pogląd, zgodnie z którym: „W świetle art. 31 § 3 KK stan nietrzeźwości nie wyłącza odpowiedzialności karnej, ani nawet nie uprawnia do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albowiem – nawet jeżeli prowadziłby do wyłączenia lub znacznego ograniczenia poczytalności – to, co do zasady, będzie on uznany za zawiniony przez sprawcę (tzw. wina na przedpolu czynu zabronionego)”Postanowienie SN z 5 czerwca 2013 r., III KK 443/12, Legalis 692106..

Powyższe stanowisko widoczne jest także w praktyce orzeczniczej sądów apelacyjnych: „Prawidłowym ustaleniem Sądu Okręgowego jest to, iż oskarżony sam wprawił się w stan nietrzeźwości. Działanie alkoholu na własny organizm było D. B. znane, jako że od dawna środka tego nadużywa. Upojenie zostało przez biegłych uznane za mające prosty a nie patologiczny charakter. Sam oskarżony w swoich wyjaśnieniach podawał, iż z relacji członków rodziny wiedział, że po spożyciu alkoholu robi rzeczy, których nie kontroluje bądź nie pamięta. Niewątpliwie zatem oskarżony pijąc alkohol przed zdarzeniem, będącym przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie, mógł i powinien przewidywać jego działanie na własną psychikę. Z tych też powodów, realizując dyspozycję art. 31 § 3 KK, Sąd I instancji nie mógł przyjąć, iż spożycie przez oskarżonego alkoholu wpłynęło w znaczeniu normatywnym na jego poczytalność w chwili czynu”Wyrok SA w Katowicach z 17 lipca 2014 r., II AKa 168/14, Legalis 1047081. , a także: „Oczywistym jest, iż alkohol ułatwia zachowania agresywne i ma wpływ na racjonalność działań człowieka, ale skoro oskarżony znajdował się w stanie prostego upojenia, skoro oskarżony nie cierpi na chorobę psychiczną czy upośledzenie umysłowe, skoro stwierdzono u niego normę intelektualną oraz prawidłowe rozwinięcie zdolności myślenia przyczynowo-skutkowego, uogólniania i analizowania, skoro wreszcie wielokrotnie wcześniej wprawiał się on w stan nietrzeźwości i znał jego działanie, to stan nietrzeźwości oskarżonego żadną miarą nie może służyć jako element świadczący o braku zdolności oceny działania czy przewidzenia jego skutków (art. 31 § 3 KK). Zaakceptowanie odmiennego stanowiska prowadziłoby do tego, że każda osoba zamierzająca dokonać przestępstwa, najpierw wprawiałaby się w stan nietrzeźwości, by później móc się na ów stan powołać, jako element, który wyłączałby możliwość przypisania jej działaniu znamion racjonalności”Wyrok SA w Katowicach z 6 czerwca 2013 r., II AKa 164/13, Legalis 723088..

Analiza powyższego orzecznictwa doprowadza do stwierdzenia, że w przypadku, gdy sprawca zna typowe działanie alkoholu na swój organizm albo może je przewidzieć, to upojenie alkoholowe nie wpływa w żadnym stopniu na jego winę. Należy jednakże zastanowić się nad upojeniem alkoholowym nietypowym, którego wystąpienia oraz skutków sprawca nie przewidywał ani nie mógł przewidzieć.

Upojenie alkoholowe atypowe, jako okoliczność łagodzącą odpowiedzialność sprawcy, wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie: „Stany patologiczne, a do takich niewątpliwie należy atypowe upojenie alkoholowe mogą mieć różne natężenie, a tym samym różny walor jako okoliczność łagodząca, mogą też mieć charakter trwały bądź chwilowy związany z popełnionym przestępstwem”Wyrok SA w Warszawie z 28 grudnia 2012 r., II AKa 383/12, Legalis 739638.. Podobna teza znalazła się w orzeczeniu Sądu Okręgowego we Wrocławiu: „Brak jest zatem podstaw, by twierdzić, że oskarżony w chwili zdarzenia znajdował się w stanie atypowego czy patologicznego upicia alkoholowego, skutkującego ograniczeniem czy też zniesieniem jego poczytalności”Wyrok SO we Wrocławiu z 14 stycznia 2014 r., IV Ka 1322/13, http://orzeczenia.wroclaw.so.gov.pl/content/ $N/155025000002006_IV_Ka_001322_2013_Uz_2014-02-03_001 [2016.04.24, godz. 17.53].. Podkreślić jednakże należy, że pomimo stwierdzenia upicia patologicznego nie do każdego sprawcy zastosuje się normę art. 31 § 1 lub 2 k.k. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 23 sierpnia 2013 r., wydanym w sprawie o sygn. akt XVIII K 40/05, uznał D. S. winnym przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. z 1969 r. w zw. z art. 25 § 2 k.k. z 1969 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sposób nieznaczny co do meritum, w wyniku apelacji obrońcy i oskarżonego, zmienił wyżej wymieniony wyrok. Orzekając, stwierdził między innymi: „Należy pamiętać, że o postaci zamiaru decydują także okoliczności przedmiotowe, które w tej sprawie wskazywały na determinację oskarżonego; użyte narzędzie, kilka ciosów, w tym rany tzw. «obronne», czyli kontynuacja napaści mimo oporu ofiary, skierowanie narzędzia w ważne organy, znaczna siła ciosów (jeden z ciosów naruszył krąg lędźwiowy). Wprawdzie Sąd przyjął, że był to nagły wybuch agresji, jednak zdolność rozumienia znaczenia takich zachowań nie była zniesiona. Mimo patologicznego upicia się oskarżony chciał zabić S. S. i ta chęć nie została powstrzymana przez mechanizmy kontrolne intelektu, które były upośledzone z powodu upicia się. Zamiar zabójstwa, który wyrósł na narastających, negatywnych emocjach, przy spustowym działaniu alkoholu, był dominujący. Osoby w tym stanie zachowują świadomość dobra i zła, ale nie są w stanie pokierować swoim postępowaniem w stronę wyboru tego pierwszego. W tym znajduje się całe niebezpieczeństwo ich reakcji”Wyrok SA w Warszawie z 21 marca 2014 r., II AKa 59/14, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl/content/ $N/154500000001006_II_AKa_000059_2014_Uz_2014-03-12_001 [2016.04.24, godz. 18.01]..

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że w sytuacji upojenia alkoholowego sprawcy konieczne jest, zgodnie z art. 193 § 1 k.p.k. w zw. z art. 202 § 1 i 4 k.p.k., przeprowadzenie dowodu z opinii co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Biegli stwierdzają, czy u sprawcy występowały objawy choroby psychicznej, upośledzenie umysłowe lub przemijające zakłócenia czynności psychicznychA. M. Dzięgiel, Rola biegłego psychiatry w postępowaniu karnym, „Biuletyn Lekarski” 2011, nr 117, s. 13..

Każda osoba posiada indywidualną wrażliwość na zatrucie alkoholem, co wynika, między innymi, ze stanów chorobowych jej narządów, stopnia wypełnienia żołądka pokarmami, postaci, w jakiej alkohol jest przyjmowany, a także stanu fizycznego i psychicznego w trakcie spożywania alkoholu. Wpływ na powyższe ma w szczególności stan zmęczenia i wyczerpania, który zmniejsza tolerancję na alkoholS. Manczarski, Medycyna sądowa w zarysie, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich 1957, s. 237. . Wskazuje się jednak, że pomimo indywidualnej psychologicznej reakcji poszczególnych jednostek na alkohol osłabiona zdolność osądu sytuacji występuje u każdego przy stężeniu alkoholu we krwi wynoszącym 0,10 g/dl (1,0‰)V. J. DiMaio, D. DiMaio, Medycyna sądowa, Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner 2003, s. 492. .

W literaturze przedmiotu wyróżnia się niekiedy podział na dwa rodzaje upicia alkoholowego – zwykłe (proste) oraz upicia niezwykłe, do których zaliczane są: upicie atypowe, upicie na podłożu organicznego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz upicie patologiczne. Upicie zwykłe charakteryzuje się typowymi objawami, które są adekwatne do ilości spożytego alkoholu. Z kolei upicia niezwykłe cechują się nietypowymi objawami, które są niezależne od ilości spożytego alkoholuJ. Kocur, W. Trendak, Podwójna diagnoza a opiniowanie sądowo-psychiatryczne, „Psychiatria Polska” 2009, t. XLIII, nr 4, s. 604..

Upojeniem zwykłym (typowym) określa się typową reakcję (OUN) na alkohol etylowy. Wyróżnia się kilka faz upojenia, które charakteryzują się odmiennymi objawami działania alkoholu. W fazie podchmielenia (pobudzenia, ekscytacji) występuje wzmożona aktywność jednostki połączona z obniżeniem precyzji jej ruchów, zdolności logicznego myślenia, zmniejszeniem krytycyzmu, a także z nieadekwatnością reakcji uczuciowych. W fazie drugiej – właściwego upojenia, występują takie objawy jak: chwiejny chód, bełkotliwa mowa, posługiwanie się banalnymi frazesami, skłonność do rezonerstwa, niezdolność do krytycznego myślenia, a także niezdolność do prawidłowych reakcji emocjonalnych. Ostatnia faza – głębokiego upojenia, cechuje się porażeniem, wraz z zaburzeniami świadomości oraz zahamowaniem ruchowym, co prowadzić może do snu, przechodzącego w śpiączkęT. Marcinkowski, Medycyna sądowa dla prawników. Tom drugi, Poznań: Ars boni et aequi 2000, s. 247–248..

W. Grzywno-Dąbrowski do objawów typowego, ostrego zatrucia alkoholem zalicza: podniecenie psychoruchowe, wzmożone samopoczucie, łatwość reagowania na prawdziwe lub urojone obrazy, łatwość wyładowań impulsywnych, stany euforii alkoholowej, zaburzenia uwagi, zaburzenia koordynacji ruchów, utrudnienie mowy, niepewność chodu, niezborność, zaczerwienienie twarzy, a w końcowych okresach – zwiotczenie mięśni ciała, utrata przytomności, bladość, sinica powłok skórnych, osłabienie, niemiarowość czynności serca, zaburzenia oddychania, drgawki oraz ostatecznie śmierćW. Grzywno-Dąbrowski, Medycyna sądowa dla prawników, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1952, s. 209–210..

Upojenie zwykłe przybiera kilka charakterystycznych dla siebie postaci, których zdefiniowanie pozwala na przewidywanie ewentualnych zachowań osoby upojonej. Postać euforyczna cechuje się podwyższeniem nastroju, gadatliwością, a także podejmowaniem przez upojonego prób zaimponowania otoczeniu. Z kolei postać maniakalna charakteryzuje się znacznym pobudzeniem ruchowym, nastawieniem wielkościowym, a także tendencją do agresji słownej oraz fizycznej. Depresyjna objawia się obniżonym nastrojem, płaczliwością oraz użalaniem się nad własnym życiem. Ostatnia postać – dysforyczno-eksplozywna – przejawia się skłonnością do wybuchów gniewu, drażliwością oraz niepokojemT. Marcinkowski, Medycyna, s. 248..

Upojenie atypowe, jak sama nazwa wskazuje, polega na reakcji organizmu na alkohol odbiegającej od typowego przebiegu zatrucia alkoholowego. Cechuje się wystąpieniem znacznych zaburzeń psychicznych w stosunku do ilości wypitego alkoholu. Do zaburzeń tych zalicza się przede wszystkich agresywność nieadekwatną do sytuacjiTamże..

Upojenie na podłożu organicznego uszkodzenia OUN polega na nietypowym przebiegu nietrzeźwości. Organiczne uszkodzenie OUN powoduje zmniejszoną tolerancję na alkoholS. Raszeja, W. Nasiłowski, J. Markiewicz, Medycyna sądowa. Podręcznik dla studentów, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich 1990, s. 231.. Ten typ upojenia występuje u osób chorych psychicznie, cechujących się zaburzeniami o charakterze ubytku, a także u chorych na padaczkę z objawami otępienia albo charakteropatią. Wypity alkohol powoduje nasilenie istniejących już zaburzeń psychicznych bądź też pojawienie się nowych. Objawy mogą wystąpić także u osób, które codziennie, trzeźwe, zachowują się normalnie i nie przejawiają żadnych objawów zaburzeń psychicznych. U osób tych wystąpiły zmiany organiczne w mózgu, które w związku z alkoholem powodują zaburzenia świadomości, stany paranoidalne oraz niczym nieumotywowaną agresjęT. Marcinkowski, Medycyna, s. 249..

Z kolei upojenie patologiczne określa się jako krótkotrwałą chorobę psychiczną. Trwa od kilku minut do kilku godzin. Stanowi patologiczną reakcję organizmu na przeważnie niewielką dawkę alkoholuTamże, s. 248.. Wykazuje zaburzenia psychiczne znacznego stopnia. Wystąpić może u nałogowych alkoholików, epileptyków, psychopatów oraz osób, które są wyczerpane wysiłkiem fizycznym lub silnym wzburzeniem. Upojenie patologiczne charakteryzuje się występowaniem omamów, napadów lęku lub gniewu. Kończy się przeważnie głębokim snem, a po przebudzeniu występuje niepamięć wsteczna, obejmująca zdarzenia, które wystąpiły w czasie upojeniaS. Manczarski, Medycyna, s. 238.. Występuje przeważnie w dwóch postaciach – epileptoidalnej oraz omamowo-urojeniowej (paranoidalnej). W pierwszej postaci objawy dotyczą zaburzenia świadomości, błędnej orientacji co do czasu, miejsca, otoczenia, a także pobudzenia psychoruchowego, w tym brutalnej agresji. Z kolei w postaci drugiej występują przede wszystkim urojenia, w szczególności prześladowcze, a także lęk, uczucie niepokoju oraz poczucie zagrożenia wraz z tendencją do ucieczki oraz atakowania urojonych wrogów. Zaburzenia świadomości w tej postaci są łagodniejsze niż w postaci epileptoidalnejT. Marcinkowski, Medycyna, s. 248–249..

Podkreślić także należy, że konsekwencje alkoholizmu także mogą wpływać na poczytalność sprawcy. Jednym z powikłań uzależnienia od alkoholu są psychozy alkoholowe, wśród których wyróżnia się paranoja alkoholowa, zwana także zespołem Otella. Objawia się usystematyzowanymi urojeniami niewierności małżeńskiej.

Do aktywności urojeniowej zalicza się między innymi poszukiwanie dowodów zdrady, w tym „zabezpieczanie” śladów na bieliźnie, zasadzki na rzekomych kochanków, kwestionowanie ojcostwa własnych dzieci itd. Występowanie zespołu Otella związane bywa ze stosowaniem przemocy fizycznej, a także psychicznej – zmuszanie do przyznania się do zdradyB. Habrat, Zaburzenia, s. 249..

Podsumowując powyższe rozważania, wskazać należy, że każdorazowo w przypadku stwierdzenia, że sprawca spożywał alkohol przed popełnieniem czynu, konieczne jest wydanie opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w której biegli lekarze psychiatrzy odniosą się do poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia czynu z uwzględnieniem typu upojenia alkoholowego, który wystąpił u sprawcy. Dopiero ocena typu upojenia alkoholowego bądź też stwierdzenie albo wykluczenie innych powikłań spożywania alkoholu, np. zespołu Otella, umożliwi decyzję o zastosowaniu normy art. 31 § 1, 2 albo 3 k.k.

Powyższe założenie jest zasadne, gdyż sprawcy przewidujący lub mogący przewidzieć wpływ spożywanego alkoholu na własny organizm powinni być traktowani na równi z osobami trzeźwymi. Z kolei osoby zaburzone powinny ponosić konsekwencje swoich czynów odpowiednio do własnego stanu psychicznego.