I. Postępowanie wieczystoksięgowe w obowiązującym kształcie zostało wprowadzone ustawą z 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy – Prawo o notariacie (Dz.U. z 2001 r. nr 63, poz. 635). W drodze powyższego aktu normatywnego problematyka postępowania wieczystoksięgowego została przeniesiona z ustaw z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) Dalej zwana w niniejszym opracowaniu „u.k.w.h.”. na grunt ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.) Dalej zwana w niniejszym opracowaniu „k.p.c.”.. Jak wskazuje się w literaturze, powyższy zabieg legislacyjny miał na celu ułatwienie interpretacji przepisów oraz ujednolicenie praktyki sądowejE. Jefimko, Postępowanie wieczystoksięgowe jako szczególny rodzaj postępowania nieprocesowego (zagadnienia wybrane), „Przegląd Sądowy” 2002, nr 10, s. 54. . Ponadto zamiarem ustawodawcy, który podjął się powyższego zadania legislacyjnego, było stosowanie procedury cywilnej do postępowania wieczystoksięgowego ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjamiP. Siciński, Zakres odpowiedniego stosowania w postępowaniu wieczystoksięgowym przepisów kodeksu postępowania cywilnego o procesie, „Przegląd Sądowy” 2004, nr 3, s. 83. .

Postępowanie wieczystoksięgowe stanowi jedno z postępowań w sprawach z zakresu prawa rzeczowego rozpoznawanych w trybie nieprocesowym. Jak wskazuje się w literaturze, co trzecia sprawa rozpatrywana w postępowaniu cywilnym to sprawa wieczystoksięgowaP. Mysiak, Postępowanie wieczystoksięgowe, wyd. 1, Warszawa 2010, s. 69., dlatego też postępowanie to cechuje wiele swoistych rozwiązań, mających oczywiście swoje głębokie uzasadnienie w charakterze wspomnianego postępowania. Jednakże wiele odmienności nastręcza również wiele wątpliwości w zakresie praktyki stosowania prawa. Wątpliwości te powstają w szczególności w odniesieniu do zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowegoH. Ciepła, Kognicja sądu wieczytsoksięgowego, „Przegląd Sądowy” 1999, nr 9, s. 26., pomimo licznych w tym zakresie wypowiedzi doktryny oraz judykatury, a także w odniesieniu do problematyki skutku pozytywnego prawomocności materialnej wpisu do księgi wieczystej. W związku z tym w niniejszym opracowaniu zostanie podjęta próba rozważenia wybranych problemów dotyczących powyższych kwestii.

II. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech postępowania wieczystoksięgowego jest zakreślony bardzo wąsko zakres kognicji sądu. Został on wyznaczony przez treść art. 626⁸ § 2 k.p.c.Z. Świeboda, komentarz do artykułów 506–1088, (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Warszawa 2006, s. 300. , który stanowi, że: „rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej”, ponadto, jak trafnie wskazuje się, powyższy przepis musi być interpretowany na podstawie dyrektyw wykładni systemowej, dlatego też należy również w kontekście zakresu kognicji brać pod uwagę przepisy dotyczące podstaw wpisuH. Ciepła, E. Bałan-Gonciarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz, wzory wniosków o wpis, wzory wpisów do księgi wieczystej, Kraków 2007, s. 146; H. Ciepła, Kognicja sądu, s. 28. . Powyższe brzmienie przepisu nakłada na organ procesowy obowiązek zbadania wniosku, jak i dołączonych do niego dokumentów stanowiących podstawę wpisu na dwóch płaszczyznach, po pierwsze – na płaszczyźnie formalnej oraz po drugie – na płaszczyźnie materialnoprawnejZob. E. Gniewek, (w:) E. Gniewek (red), Prawo rzeczowe. System Prawa Prywatnego, t. 4, wyd. 2, s. 100 i n.. O ile kwestia badania wniosku i dołączonych do niego dokumentów na płaszczyźnie formalnej nie nastręcza większych wątpliwości, o tyle kwestia badania na płaszczyźnie materialnej jest problematyczna, w szczególności w odniesieniu do jej zakresu. W istocie obowiązek przeprowadzenia badania wyżej wskazanych dokumentów na dwóch płaszczyznach świadczy o tym, że zakres badania sądu wieczystoksięgowego jest jedynie ograniczony zakresem postępowania dowodowego, które sprowadza się tylko i wyłącznie do dowodu z dokumentów przedłożonych sądowi wieczystoksięgowemu i treści księgi wieczystejJ. Dominowska, Zakres merytorycznego badania wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym, „Państwo i Prawo” 2007, z. 5, s. 86.. W ramach bardzo ograniczonego postępowania dowodowego kwestia badania załączonych do wniosku dokumentów stanowiących podstawę wpisu ze względu na ich rodzaj kształtuje się niejednolicie. Inaczej zakres badania rysuje się w odniesieniu do orzeczenia sądowego (a to z uwagi na treść art. 365 § 1 k.p.c.Zob. E. Gniewek (red.), Prawo rzeczowe, s. 103.), decyzji administracyjnej i aktu notarialnego, jako dokumentów stanowiących podstawę wpisu. Nie wchodząc w szczegóły dotyczące dwóch pierwszych dokumentów, szczególną uwagę warto poświęcić problematyce zakresu badania aktu notarialnego na płaszczyźnie materialnej. Zakres badania tego dokumentu jest o wiele szerszy niż badanie dwóch wyżej wspomnianych dokumentów. Zgodnie bowiem z zapatrywaniem wyrażanym w literaturze sąd jest obowiązany do badania treści czynności prawnej zawartej w akcie notarialnym pod kątem jej skuteczności materialnoprawnejA. Oleszko, Kognicja sądu w postępowaniu o wpis prawa własności na podstawie umowy sprzedaży nieruchomości rolnej w wykonaniu prawa pierwokupu, „Rejent” 2009, nr 10, s. 103. w zakresie przeniesienia własności nieruchomości, w tym sąd powinien również poczynić ustalenia w zakresie jej zgodności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami, których naruszenie prowadziłoby do nieważności czynności prawnejH. Ciepła, E. Bałan-Gonciarz, Ustawa o księgach, s. 147.. Dlatego też sąd wieczystoksięgowy badanie płaszczyzny materialnoprawnej wniosku i załączonych do niego dokumentów powinien przeprowadzić z punktu widzenia wszystkich przepisów prawnych, jakie odnoszą się do stanu prawnego wpisywanego prawa i sytuacji prawnej istniejącej w odniesieniu do danej nieruchomościE. Warzocha, Przeszkody do wpisów w księgach wieczystych, „Rejent” 1996, nr 7–8, s. 60.. Jak się wskazuje, sąd wieczystoksięgowy w ramach prowadzonego postępowania uprawniony jest do dokonywania wykładni oświadczeń woli składających się na czynność prawną zawartą w treści aktu notarialnego z uwzględnieniem ogólnej reguły interpretacyjnej wyrażonej w art. 65 § 2 k.c.M. Deneka, Księgi wieczyste. Zasady materialnoprawne, wyd. 1, Warszawa 2010, s. 114. Tym samym sąd powinien poddać wykładni, z punktu widzenia powyższego przepisu, postanowienia umowne zawarte w treści aktu notarialnego, przy tym sąd nie jest związany nazwą umowyJ. Roszewski, Kognicja sądu do badania treści wniosku na tle art. 46 ust. 1 i art. 48 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, „Przegląd Sądowy” 1997, nr 3, s. 45.. W szczególności interpretacja postanowień umownych powinna zmierzać do ustalenia, czy czynność prawna zmierza do wywołania skutku materialnoprawnegoZob. postanowienie SN z 30 września 2009 r. w sprawie o sygn. V CSK 63/09, LEX nr 558633., a tym samym do ustalenia, czy akt nie zawiera postanowień niweczących powstanie powyższego skutku, takich chociażby, jak zastrzeżenie warunku w przypadku umów zmierzających do przeniesienia własności nieruchomości. Należy bowiem ponownie podkreślić, że do zakresu oceny sądu wieczystoksięgowego będzie należało przesądzenie, czy badana umowa, jako podstawa wpisu, jest zgodna z przepisami prawa materialnego i czy wywoła zmianę we wpisanym prawie B. Borkowski, J. Trześniewski-Kwiecień, Wpisy do ksiąg wieczystych, wyd. 2, Warszawa 2008, s. 43.. Kwestią, która nie powinna umknąć sądowi wieczystoksięgowemu z pola widzenia i którą powinien w zakresie swojej kognicji poddać analizie, jest problematyka badania pełnomocnictwa, jeżeli czynność prawna została dokonana przez pełnomocnikaP. Mysiak, Postępowanie wieczystoksięgowe, s. 234 i cytowane tam orzecznictwo; zob. też J. Dominowska, Zakres, s. 89 wraz z cytowanym tam orzecznictwem.. Zgodnie z poglądem SN przedstawionym w ustnych motywach uzasadnienia postanowienia z 12 stycznia 2011 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 182/10 ocena prawidłowości reprezentacji kościelnej osoby prawnej powinna być dokonywana z punktu widzenia zasad kościelnego prawa wewnętrznego, do czego też uprawniony jest sąd w toku postępowania wieczystoksięgowegoZob.: http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/478259,wniosek_o_wpis_do_ksiegi_wieczystej_wewnetrzne_regulacje_tez_sprawdzi_notariusz.html; zob. podobnie również http://www.rp.pl/artykul/595029. html?print=tak . Co potwierdza, że zakres przepisów, z punktu widzenia których powinna zostać dokonana ocena czynności prawnej zawartej w akcie notarialnym i stanowiącej podstawę wpisu, powinien być szeroki.

Mając powyższe na uwadze, należy dojść do przekonania, że pomimo bardzo wąskiego zakresu kognicji, sprowadzającego się najczęściej do badania przez sąd jedynie treści księgi wieczystej i aktu notarialnegoNależy bowiem pamiętać o treści art. 92 § 4 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, zgodnie z którym: „jeżeli akt notarialny w swej treści zawiera przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w księdze wieczystej albo ustanowienie prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bądź obejmuje czynność przenoszącą własność nieruchomości, chociażby dla tej nieruchomości nie była prowadzona księga wieczysta, notariusz sporządzający akt notarialny jest obowiązany zamieścić w tym akcie wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, zawierający wszystkie dane wymagane przepisami kodeksu postępowania cywilnego”., ocena powyższych dokumentów powinna być wnikliwa. Zgodnie z powszechnie akceptowanym w orzecznictwie poglądem sąd wieczystoksięgowy nie pełni jedynie funkcji rejestracyjno-ewidencyjnejZob. postanowienie SN z 17 lipca 2009 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 36/09, LEX nr 527084; zob. P. Siciński, Zakres, s. 105. . Ograniczanie roli sądu wieczystoksięgowego do powyższej roli jest w świetle obowiązującego stanu prawnego nieuprawnione. Pomimo ogólnej formuły art. 626⁸ § 2 k.p.c. sąd wieczystoksięgowy pełni aktywną rolę, która jest nie do pogodzenia ze sprowadzaniem jej jedynie do funkcji rejestracyjno-ewidencyjnejZob. ibidem, s. 105.. Sąd ten dokonuje merytorycznej oceny czynności prawnej zawartej w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu, konfrontując ją z żądaniem wniosku o wpis, i jeśli na podstawie przedłożonego dokumentu sąd dojdzie do przekonania, że nie doszło do przeniesienia prawa, powinien dać temu wyraz w decyzji co do istoty sprawy przybierającej postać postanowienia o oddaleniu wniosku. Dlatego też uprawniony jest wniosek, że w ramach wąskiego zakresu kognicji sąd pełni funkcję kontrolno-rejestracyjną, a nie rejestracyjno-ewidencyjną, czuwając, aby stan prawny nieruchomości, jaki zostanie ujawniony wskutek wpisu, był zgodny z rzeczywistym stanem prawnym.

III. Po przedstawieniu problematyki zakresu kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym kwestią wydającą się budzić niemałe wątpliwości oraz wykazującą związek z zakresem kognicji jest problematyka skutku pozytywnego prawomocności materialnej wpisu w postępowaniu wieczystoksięgowym, który to skutek przejawia się w związaniu orzeczeniem sądu, który je wydał, a także innych sądów i organów państwowychZob. więcej K. Korzan, Skutki orzeczeń rozstrzygających sprawę co do istoty (prawomocność, wykonalność i skuteczność), „Rejent” 2005, nr 4, s. 10; zob. Z. Świeboda, (w:) Kodeks, s. 39.. Efekt ustaleń poczynionych w ramach wąskiego zakresu kognicji przez sąd wieczystoksięgowy będzie implikował podjęcie przez sąd określonej merytorycznej decyzji procesowej, przybierającej postać wpisu albo postanowienia o oddaleniu wniosku.

Zgodnie z art. 516 k.p.c. orzeczenia w postępowaniu nieprocesowym przybierają postać postanowień, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jak stanowi natomiast przepis art. 626⁸ § 6 k.p.c., w postępowaniu wieczystoksięgowym wpis w księdze wieczystej jest orzeczeniem. Tym samym ustawodawca wprowadził wyjątek od reguły przewidzianej w art. 516 k.p.c. i jednocześnie rozstrzygnął w sposób jednoznaczny charakter prawny wpisu, który należy traktować jak orzeczenie ze wszystkimi tego konsekwencjami przewidzianymi na płaszczyźnie procesowej. Mając powyższe na uwadze, należy wskazać treść art. 13 § 2 k.p.c., który nakazuje przepisy o procesie stosować odpowiednio do innych postępowań unormowanych w Kodeksie postępowania cywilnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zgodnie z dyspozycją powyższego przepisu do trybu postępowania nieprocesowego, w tym postępowania wieczystoksięgowego, powinny mieć odpowiednie zastosowanie przepisy o procesieG. Bieniek, Kognicja sądu wieczystoksięgowego w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Nowy Przegląd Notarialny” 1999, nr 4, s. 14.. Mając to na uwadze, jak i okoliczność, że brak jest wyłączenia odpowiedniego stosowania przepisów o orzeczeniach w procesie do trybu nieprocesowego, należy dojść do przekonania, że odpowiednio stosowany w postępowaniu wieczystoksięgowym będzie m.in. art. 365 § 1 k.p.c. Oznacza to, że również prawomocne formalnie orzeczenia w postępowaniu wieczystoksięgowym korzystają ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej i wiążą nie tylko sąd, który je wydał, ale także inne sądy i organy państwoweZob. P. Mysiak, Postępowanie, s. 271. . Jak wskazał Sąd Najwyższy: „prawomocny wpis, jak każde prawomocne orzeczenie, wiąże inne sądy (art. 365 § 1 k.p.c.) i nie może być obalony w innym postępowaniu jako przesłanka rozstrzygnięcia” Uzasadnienie uchwały SN z 13 stycznia 2011 r., sygn. akt III CZP 123/10; uchwała wraz z orzeczeniem dostępna na stronie internetowej http://www.sn.pl/orzecznictwo/uzasadnienia/ic/III-CZP-0123_10.pdf. Warto podkreślić, że prawomocność jest procesową instytucją ochrony prawnej, która spełnia funkcję utrwalania skutków wytwarzanych przez dane orzeczenieK. Korzan, Postępowanie nieprocesowe, wyd. 2, Warszawa 2004, s. 186. . W myśl powyższego instytucja ta będzie również miała odpowiednie zastosowanie do orzeczeń merytorycznych na gruncie postępowania wieczystoksięgowego, a inne sądy i organy przy podejmowaniu rozstrzygnięć będą zobligowane do uwzględniania istniejącego wpisu.

IV. Zagadnieniem niezmiernie ciekawym w kontekście powyższych rozważań wydaje się problematyka wpływu wpisu korzystającego na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej na postępowanie w przedmiocie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jak podnosi się w literaturze, w odniesieniu do postępowania w przedmiocie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, tj. opartego na art. 10 u.k.w.h., w określonych przypadkach została przełamana zasada prawomocności wpisuP. Mysiak, Postępowanie, s. 70.. Wydaje się, że powyższy pogląd nie zasługuje na aprobatę w świetle obowiązującego stanu prawnego. Należy bowiem mieć na uwadze, że zgodnie z art. 13 § 2 in fine k.p.c. przepisów o procesie, w tym art. 365 § 1 k.p.c., nie stosuje się odpowiednio, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. W odniesieniu do postępowania wieczystoksięgowego brak jest szczególnego przepisu, który by wyłączał zastosowanie przepisu art. 365 § 1 k.p.c. A zatem podmioty wskazane w powyższym przepisie powinny uwzględniać prawomocne orzeczenie korzystające ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej w wydawanych przez nie rozstrzygnięciach A. Zieliński, komentarz do artykułów 1–50514, (w:) A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Warszawa 2006, s. 944. . Ponadto wydaje się nie do zaakceptowania koncepcja, w myśl której takim szczególnym przepisem jest przepis art. 10 u.k.w.h., z uwagi na to, że nie należy tracić z pola widzenia tego, że w toku postępowania wieczystoksięgowego o wpis badana jest skuteczność materialna czynności prawnej zawartej w akcie notarialnym, jak i jej ewentualna niezgodność z przepisami, prowadząca do nieważności czynności prawnej. Oczywiście w toku postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym mogą być podnoszone okoliczności wpływające chociażby na ważność czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu, które nie mogły być ocenione w toku postępowania wieczystoksięgowego z uwagi na wąski zakres kognicji sądu w tym postępowaniu. Pojawia się jednak pytanie, czy dopuszczalne jest powództwo z art. 10 u.k.w.h., oparte jedynie na twierdzeniach zmierzających do kontestowania treści aktu notarialnego, stanowiącego przedmiot oceny w postępowaniu wieczystoksięgowym, bez powołania się na nowe okoliczności, czy też okoliczności, które nie mogły stanowić przedmiotu oceny sądu wieczystoksięgowego. Na powyższe pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej, ponieważ kwestia skuteczności czynności materialnoprawnej była już raz przedmiotem oceny, a powództwo oparte na tak wąskich podstawach zmierzałoby tylko i wyłącznie do ponownej oceny dokumentu, który był już raz w takim zakresie badany. Przyjęcie natomiast stanowiska przeciwnego, że tylko i wyłącznie to, co było przedmiotem oceny w postępowaniu wieczystoksięgowym, może stanowić wyłączną podstawę odrębnej oceny w ramach powództwa z art. 10 u.k.w.h., prowadziłoby, po pierwsze – do obejścia przepisów postępowania o środkach zaskarżenia, po drugie – deprecjonowałoby rolę i znaczenie sądu wieczystoksięgowego, która w istocie sprowadzałaby się jedynie do funkcji rejestracyjno-ewidencyjnej. I wreszcie po trzecie – mogłoby prowadzić do sytuacji, w której ten sam sąd na podstawie tego samego materiału procesowego orzekałby odmiennie. Należy mieć na uwadze, że wpis jest orzeczeniem merytorycznym, od którego przysługują środki zaskarżenia (w zależności od tego, kto go dokonał, referendarz sądowy – skarga na czynności referendarzaWarto jedynie na marginesie zwrócić uwagę na szczególne uregulowanie skargi na czynności referendarza zawarte w art. 5181 § 3 k.p.c., zob. więcej A. Maziarz-Charuza, Skarga na orzeczenie referendarza sądowego w postępowaniu wieczystoksięgowym, Zakamycze 2006., sąd – apelacja). Co więcej, od postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w postępowaniu wieczystoksięgowym przysługuje nadzwyczajny środek zaskarżenia, którego jednak głównym zadaniem jest realizacja interesu publicznegoJ. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, wyd. 5, Warszawa 2007, s. 489., a mianowicie skarga kasacyjna. Wobec tego przyjęcie, że wpis, w bardzo wąskim zakresie, nie korzysta ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej i nie wpływa na rozstrzygnięcie sądu w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, może prowadzić do sytuacji, w której uczestnik postępowania niezadowolony z wpisu, orzeczenia sądu drugiej instancji, czy nawet orzeczenia wydanego przez Sąd Najwyższy w przedmiocie rozpoznania skargi kasacyjnej od postanowienia sądu drugiej instancji w postępowaniu wieczystoksięgowymZob. więcej G. Bieniek, S. Rudnicki, Nieruchomości. Problematyka prawna, wyd. 3, Warszawa 2006, s. 139. , będzie mógł wystąpić z powództwem, w którym zmierzał będzie jedynie do kwestionowania treści aktu notarialnego zawierającego czynność prawną będącą już przedmiotem badania w postępowaniu wieczystoksięgowym na płaszczyźnie materialnoprawnej. Taka sytuacja wydaje się niedopuszczalna. Równie łatwo wyobrazić sobie można sytuację, w której uczestnik postępowania nie wnosi w przepisanym prawem terminie środka zaskarżenia, aby później bez skrępowania wynikającego z terminów procesowych osiągnąć w istocie ten sam skutek poprzez wytoczenie powództwa z art. 10 u.k.w.h. Jak wskazano w orzecznictwie, dopóki wpis nie jest prawomocny, dopuszczalne jest jego zwalczanie wyłącznie w drodze przysługujących zainteresowanemu uczestnikowi środków zaskarżenia w postępowaniu wieczystoksięgowymWyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22 stycznia 2009 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 948/08, LEX nr 518102.. Rodzi się jednak pytanie, czy dopuszczalne jest zwalczanie wpisu w drodze powództwa z art. 10 u.k.w.h., zmierzające do kwestionowania ustaleń sądu wieczystoksięgowego, jak i sądów rozpatrujących środki zaskarżenia od wpisu. Oczywiście z uwagi na zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego nie jest on uprawniony do rozpatrywania sporów o prawoP. Mysiak, Postępowanie, s. 234 i cytowana tam literatura. , niemniej jednak jest uprawniony do kontroli, czy czynność prawna wywołała skutek materialnoprawny polegający na przeniesieniu własności. Samo zaś kwestionowanie tylko treści dokumentu stanowiącego podstawę wpisu zmierzałoby do powtórnej oceny tego samego materiału procesowego, który już raz był oceniany przez sąd dokonujący wpisu. Powstaje wobec tego pytanie, czy ocena dokumentu stanowiącego podstawę wpisu, w zakresie której sąd wieczystoksięgowy może dokonywać wykładni oświadczeń woli, wiąże inne sądy i organy, czy też nie. Przyjęcie, że taka ocena nie wiąże, a tym samym iż wydane w jej następstwie orzeczenie – wpis – prowadzi do wniosku, że orzeczenie to nie korzysta ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej, co z kolei stałoby w sprzeczności z treścią art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Jak podnosi się w literaturze, proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie może zastępować specjalnych trybów przewidzianych w procedurze dla niektórych kategorii spraw Tak J. Ignatowicz, Podstawy wpisów do ksiąg wieczystych, „Rejent” 1994, nr 2, s. 24. . Wobec powyższego powstaje wątpliwość co do bardzo wąskiej grupy przypadków, gdy powód kwestionuje w drodze powództwa z art. 10 u.k.w.h. jedynie postanowienia aktu notarialnego stanowiącego podstawę wpisu, które sąd wieczystoksięgowy poddawał swej ocenie, dokonując wpisu. Wówczas powództwo to stanowi w istocie swoistego rodzaju środek prawny zmierzający do ponownej kontroli wpisu, ale i niewykluczone, że również orzeczeń wydanych w następstwie wniesienia środków zaskarżenia od wpisu. Powyższe prowadzi do przekonania, że w wąskim zakresie, na który pośrednio rzutuje zakres kognicji w postępowaniu wieczystoksięgowym, należałoby przyjąć, iż sąd rozpoznający powództwo z art. 10 u.k.w.h. musi respektować ocenę sądu wieczystoksięgowego w zakresie skuteczności materialnoprawnej czynności zawartej w akcie. Zgodzić się trzeba z poglądem, że postępowanie dowodowe w ramach postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w odróżnieniu od postępowania wieczystoksięgowego, nie podlega żadnym ograniczeniom, a w związku z tym wynik postępowania o wpis nie przesądza kwestii zasadności żądania zgłoszonego w trybie art. 10 u.k.w.h. A. Oleszko, Uzgodnienie stanu prawnego w dziale drugim księgi wieczystej a rzeczywiste stosunki prawnorzeczowe na nieruchomości, „Rejent” 2002, nr 9, s. 34. Jednakże czy żądanie może się sprowadzać jedynie do powtórnej oceny postanowień aktu notarialnego zawierającego czynność prawną i oceny ich z punktu widzenia obowiązującego prawa? Zgodnie z dyspozycją art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. należy dojść do przekonania, że ustalenia sądu wieczystoksięgowego w powyższym przypadku powinny być uwzględnione w ramach oceny dokonywanej przez sąd rozpoznający sprawę o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, jeśli przedmiotem oceny jest ten sam materiał procesowy, co w postępowaniu wieczystoksięgowym. Uzasadnione wydaje się bowiem powiązanie zakresu związania sądu rozpoznającego powództwo z art. 10 u.k.w.h. z zakresem kognicji sądu wieczystoksięgowego i w związku z powyższym przyjęcie, że w wąskiej grupie przypadków wpis ten powinien wiązać sąd rozstrzygający sprawę w przedmiocie powództwa z art. 10 u.k.w.h. co do oceny skuteczności czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu. Należy jeszcze raz podkreślić, że chodzi tu o grupę postępowań, w której w drodze powództwa kwestionowana jest ważność czynności materialnoprawnej w zakresie stanowiącym już przedmiot kontroli w postępowaniu wieczystoksięgowym, np. gdy powód powołuje się na wadliwość postanowień umowy zawartej w akcie notarialnym, polegającą na niewywołaniu skutku rzeczowego, który był już oceniany przez sąd wieczystoksięgowy, i w zasadzie materiał procesowy w sprawie w przedmiocie powództwa sprowadza się jedynie do analizy dokumentów stanowiących już przedmiot oceny przez sąd wieczystoksięgowy. Natomiast w zakresie postępowań, w których powód powołuje się na okoliczności niemogące stanowić przedmiotu oceny sądu wieczystoksięgowego, należy przyjąć, że związanie to nie obowiązuje.

V. Podsumowując, należy stwierdzić, że obowiązujące przepisy o zakresie kognicji sądu wieczystoksięgowego nakazują badać sądowi wieczystoksięgowemu skuteczność materialnoprawną i ważność czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu, jednakże powyższe badanie może odbywać się jedynie w ograniczonym postępowaniu dowodowym, które sprowadza się do dowodu z dokumentów przedłożonych sądowi wieczystoksięgowemu oraz badania treści księgi wieczystej. Ponadto wpis korzysta ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej orzeczeń, jednakże w odniesieniu do związania sądu w postępowaniu w przedmiocie powództwa z art. 10 u.k.w.h. ma on bardzo wąski zakres. Nie należy bowiem odrywać zakresu badania przez sąd wieczystoksięgowy od późniejszej skuteczności orzeczenia wydanego w następstwie poczynionych przez sąd ustaleń. Przyjęcie odmiennego punktu widzenia, że orzeczenie sądu wieczystoksięgowego nie korzysta ze skutku pozytywnego prawomocności materialnej, nie znajduje uzasadnienia w obowiązującym stanie prawnym, a wydaje się, że prowadziłoby do akceptacji wykładni contra legem, co jest niedopuszczalne. Mając powyższe na uwadze, należy postulować, aby w bardzo wąskiej grupie przypadków, w której w istocie zakres oceny materiału procesowego przez sąd rozstrzygający powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym pokrywa się z zakresem materiału procesowego badanego w toku postępowania wieczystoksięgowego o wpis, uwzględniał w wąskim zakresie ocenę tego materiału dokonaną i wyrażoną przez sąd wieczystoksięgowy w drodze dokonanego wpisu. W innym przypadku może się okazać, że powództwo z art. 10 u.k.w.h. zmierzać będzie w zasadzie do kontestowania decyzji merytorycznej sądu wieczystoksięgowego, podczas gdy w tym celu przewidziany został odpowiedni środek zaskarżenia. W odniesieniu do powyższego postulatu po raz kolejny należy zastrzec, że odnosi się on jedynie do sytuacji, w której przedmiotem oceny sądu rozstrzygającego powództwo z art. 10 u.k.w.h. jest ten sam materiał procesowy, który stanowił już raz przedmiot oceny przez sąd wieczystoksięgowy, postulat ten nie będzie dotyczył natomiast sytuacji, w której zgromadzony materiał procesowy będzie wskazywał istnienie okoliczności, których z uwagi na wąski zakres swej kognicji sąd wieczystoksięgowy nie mógł wziąć pod uwagę, dokonując wpisu.