C elem artykułu jest uargumentowanie tezy o dwojakim uzasadnieniu dla istnienia ustawowej regulacji reprezentacji w spółce cywilnej: pierwszym jest specyfika reżimu majątkowego współwłasności łącznej majątku spółki przysługującej wspólnikom, drugim zaś związanie wspólników dążeniem do osiągnięcia określonego celu gospodarczego. Autor formułuje również postulaty de lege ferenda odnośnie do omawianej instytucji, proponując dostosowanie obecnej regulacji do potrzeb obrotu, popierając swoje propozycje argumentami prawnoporównawczymi.

Choć okres szczytowego zainteresowania doktryny i orzecznictwa tematyką spółki cywilnej przypadał na lata 90. XX w., wciąż pozostaje ona istotną z punktu widzenia praktycznego formą prowadzenia działalności gospodarczej. Przez to staje się również wartościowym przedmiotem badań nauki prawa. Niezwykle istotnym zagadnieniem w kontekście obrotu gospodarczego jest reprezentacja w spółce cywilnej. Choć z pozoru, wobec braku osobowości prawnej czy nawet zdolności prawnej po stronie spółki cywilnej, jej reprezentacja może się wydawać instytucją zbędną, są pewne cechy tej formy spółkowej decydujące o wielkiej potrzebie istnienia odpowiedniej regulacji.

Wprowadzenie w problematykę reprezentacji w spółce cywilnej

Każda osoba prawna i jednostka organizacyjna posiadająca jedynie zdolność prawną, aby móc działać, potrzebuje osób fizycznych, które będą ją reprezentować. Reprezentacja na gruncie prawa spółek handlowych polega na aktywności spółki w sferze relacji z osobami trzecimi – składaniu oświadczeń woli w imieniu spółki i ze skutkiem dla niej S. Sołtysiński (w:) S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja i in., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2012, Legalis/el., art. 29, nt 2–4; A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1–300 Kodeksu spółek handlowych, Warszawa 2020, LEX/el., art. 29, nt 1; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2018, LEX/el., art. 29, nt 1. . Pojęcie reprezentacji jest zatem charakterystyczne właśnie dla jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną oraz tych spośród nich nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawą przyznana została zdolność prawna.

Spółka cywilna nie zalicza się do żadnej z dwóch wymienionych grup. Nie jest ona podmiotem prawa cywilnego, nie ma bowiem osobowości ani choćby zdolności prawnej T. Sójka (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Gutowski, Warszawa 2019, t. 3, Legalis/el., art. 860, nt 9; P. Nazaruk (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2019, LEX/el., art. 860, nt 2. . Jest ona stosunkiem obligacyjnym opartym na umowie, w której wspólnicy zobowiązują się do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 k.c. Ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 60 poz. 535 ze zm.), dalej k.c. ) J. Gudowski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, t. 5, LEX/el., art. 860, nt 1. . Biorąc zatem pod uwagę fakt, że w obrocie nie występuje odrębny od wspólników podmiot, lecz sami wspólnicy, należy udzielić odpowiedzi na pytanie o cel uregulowania instytucji reprezentacji w spółce cywilnej. Odpowiedź na to pytanie będzie również pomocna dla określenia zakresu prawa reprezentacji przysługującego wspólnikowi spółki cywilnej. Następnie należy zastanowić się nad zasadnością ewentualnych zmian omawianej instytucji prawnej. Jednak wstępem do wszystkich tych rozważań będzie omówienie obecnego kształtu instytucji reprezentacji w spółce cywilnej, a także określenie charakteru prawnego reprezentacji ogółu wspólników spółki przez pojedynczego wspólnika.

Kształt instytucji reprezentacji w spółce cywilnej

Na wstępie należy stwierdzić, że ustawodawca, wprowadzając instytucję reprezentacji spółki cywilnej, nie miał na myśli instytucji w kształcie, jaki został przyjęty dla spółek prawa handlowego – ponieważ spółka cywilna nie jest podmiotem prawa. Tak więc reprezentacja spółki cywilnej dotyczy wspólników, a nie samej spółki, która jest jedynie stosunkiem obligacyjnym albo, jak również się ją określa w literaturze, wspólnotą prawną J. Lic, Spółka cywilna. Problematyka podmiotowości prawnej, Warszawa 2013, Legalis/el., rozdział VIII, passim. , korporacją K. Pietrzykowski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018, t. 2, Legalis/el., art. 860, nt 3. . Pod pojęciem aktu reprezentacji spółki cywilnej rozumie się więc czynność zewnętrzną dokonaną przez jednego ze wspólników, działającego w imieniu ogółu wspólników występujących łącznie. Wspólnik reprezentujący spółkę cywilną z jednej strony działa w imieniu własnym, a z drugiej jako zastępca prawny – przedstawiciel ustawowy wszystkich pozostałych wspólników P. Nazaruk (w:) Kodeks..., art. 866, nt 1; A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, t. 3, LEX/el., art. 866, nt 1. .

Sposób, w jaki ustawodawca ukształtował ustawowe prawo reprezentacji wspólnika spółki cywilnej, przedstawia się nietypowo na tle innych spółek. Reprezentacja spółek prawa handlowego dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki i nie można jej ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich Art. 29 (w spółce jawnej), art. 96 § 1 w zw. z art. 89 i 29 (w spółce partnerskiej), art. 117 w zw. z art. 103 § 1 i art. 29 (w spółce komandytowej), art. 137 § 1 w zw. z art. 126 § 1 pkt 1 i 29 (w spółce komandytowo-akcyjnej), art. 204 (w spółce z o.o.) oraz art. 372 (w spółce akcyjnej) ustawy z 15.09.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94 poz. 1037 ze zm.), dalej k.s.h. . Oznacza to, że nawet jeśli umowa spółki prawa handlowego przewiduje jakieś ograniczenia, np. kwotowe co do prawa reprezentacji w odniesieniu do danego wspólnika czy członka zarządu, przekroczenie umownego zakresu umocowania nie wpływa na skuteczność lub ważność aktu reprezentacji G. Nita-Jagielski (w:) Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita--Jagielski in., Warszawa 2020, Legalis/el., art. 29, nt 5. . Regulacja dotycząca reprezentacji w spółce cywilnej została natomiast ukształtowana w odmienny sposób. Artykuł 866 k.c. stanowi, że w braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Zakres uprawnienia do prowadzenia spraw spółki określa z kolei art. 865 k.c. Zgodnie z nim każdy wspólnik może prowadzić sprawy spółki samodzielnie, jeśli określona sprawa należy do zakresu zwykłych czynności spółki. Sprawy przekraczające ten zakres, a także sprawy zwykłego zarządu, co do których choćby jeden ze wspólników zgłosił sprzeciw, wymagają podjęcia uchwały przez wszystkich wspólników. Samodzielnie każdy ze wspólników może natomiast podejmować czynności nagłe, czyli takie, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że ich zaniechanie naraziłoby spółkę na niepowetowaną stratę A. Nowacki (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2020, t. 3B, Legalis/el., art. 865, nt 2–4. Warto również zauważyć, że pojęcie prowadzenia spraw odnosi się do sfery wewnętrznej spółki, a reprezentacji – do jej relacji zewnętrznych, zob. A. Stępień-Sporek (w:) G. Karaszewski, A. Stępień-Sporek, Komentarz do niektórych przepisów Kodeksu cywilnego (w:) Zarząd majątkiem wspólnym. Komentarz, Warszawa 2016, LEX/el., art. 865, art. 866, nt VIII, 1. .

W praktyce co do powyższego pojawiają się dwa zagadnienia budzące wątpliwości. Po pierwsze, jaką większością głosów powinna zostać podjęta uchwała dotycząca czynności przekraczającej zakres zwykłych czynności spółki lub takiej, co do której zgłoszono sprzeciw. Po drugie, jak wyglądać powinna reprezentacja spółki cywilnej po podjęciu uchwały wymaganej dla dokonania czynności.

Na pierwsze pytanie słuszna wydaje się odpowiedź, że jest w tym przypadku wymagana jednomyślność wspólników T. Sójka, R. Szyszko (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Gutowski, Warszawa 2019, t. 3, Legalis/el., art. 866, nt 8; A. Stępień-Sporek (w:) G. Karaszewski, A. Stępień-Sporek, Komentarz…, art. 865, art. 866, nt IV, 5. , a to z uwagi na par excellence osobowy charakter spółki cywilnej, czyli przede wszystkim osobistą odpowiedzialność każdego ze wspólników za zobowiązania spółki. Okoliczność ta nakazuje domniemywać wymóg jednomyślności uchwał, tak by każdy wspólnik miał wpływ na podejmowanie decyzji, które bezpośrednio kształtują jego prawa i obowiązki. Co do drugiej kwestii, to nie ma podstaw, by formułować obowiązek legitymowania się dokumentem uchwały przez wspólnika działającego za spółkę w czynności wymagającej uchwały. Z pewnością czynność dokonana bez okazania drugiej stronie stosownego dokumentu nie będzie nieskuteczna ani też nieważna. Kluczowe jest, aby wymagana uchwała została uprzednio podjęta w sposób ważny i skuteczny. Oczywiście w praktyce kontrahent spółki może domagać się okazania dokumentu uchwały, a więc wspólnik działający powinien być na to przygotowany.

Podsumowując: zakres prawa i obowiązku wspólnika spółki cywilnej do prowadzenia jej spraw wyznacza automatycznie zakres jego prawa do reprezentacji. W odróżnieniu od spółek prawa handlowego jest to regulacja o charakterze ius dispositivum, a więc umowa spółki cywilnej lub uchwała wspólników może przewidywać inny sposób reprezentacji (art. 866 k.c.).

Potencjalnie, ze względu na dyspozytywny charakter regulacji, istnieje wiele możliwości ustaleń wspólników w kwestii reprezentacji. Z pewnością wspólnicy mogą przewidzieć jednoosobową reprezentację spółki we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych, a także reprezentację przez dwóch wspólników łącznie lub jednego wspólnika łącznie z prokurentem O dopuszczalności ustanowienia prokury przez wspólników spółki cywilnej będzie mowa w dalszej części artykułu. . Dopuszczalne jest również ustanowienie reprezentacji spółki przez wszystkich wspólników łącznie. Wtedy nie będziemy mieli do czynienia z jakimkolwiek zastępstwem prawnym. Taka decyzja wspólników w rzeczywistości uchyla wszelką reprezentację na rzecz osobistego działania przez każdego ze wspólników – ponieważ, jak to już zostało wyjaśnione, w spółce cywilnej nigdy nie polega ona na reprezentacji spółki, a ogółu wspólników Stwierdzenie to nie odnosi się do występowania spółki cywilnej w obrocie w przypadkach, w których prawo uznaje jej podmiotowość prawną (np. w prawie ubezpieczeń społecznych, w prawie podatkowym odnośnie do podatku od towarów i usług). .

Porównanie kształtu instytucji reprezentacji w spółce cywilnej i spółkach prawa handlowego pozwala wskazać również inne istotne różnice. Po pierwsze, spółka cywilna nie może dokonać czynności prawnej ze swoim wspólnikiem, ponieważ po stronie spółki występują zawsze wszyscy wspólnicy. Nie jest natomiast możliwe dokonanie czynności prawnej z samym sobą Można jednak postawić pytanie o dopuszczalność dokonania za zgodą wszystkich wspólników przesunięcia przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego wspólników do majątku indywidualnego (zob. przypis 26) danego wspólnika. W podobnej kwestii wypowiedział się SN w uchwale składu 7 sędziów z 10.04.1991 r. (III CZP 76/90), Legalis nr 27291: „małżonkom żyjącym w ustroju wspólności ustawowej wolno rozporządzać wzajemnie przedmiotami majątkowymi należącymi do majątku wspólnego, chyba że rozporządzenia te miałyby praktycznie biorąc skutek niedopuszczalnego w czasie trwania wspólności podziału tego majątku, zabronionego przez art. 35 KRO”. Jednakże odpowiedź na pytanie o dopuszczalność takich rozporządzeń przez wspólników spółki cywilnej wymaga szerszej analizy. . Po drugie, inaczej niż w spółkach prawa handlowego wspólnik spółki cywilnej nie może pozwać spółki, np. z tytułu niewypłaconego udziału w zysku. W takich wypadkach będzie miał jedynie możliwość wejścia w spór z pozostałymi.

Charakter prawny instytucji reprezentacji w spółce cywilnej

W polskiej literaturze zostało zaprezentowanych kilka poglądów na temat charakteru prawnego reprezentacji w spółce cywilnej.

Pierwszy, starszy pogląd, uznaje wspólników spółki cywilnej mających prawo do reprezentacji za pełnomocników A. Herbet, Spółka cywilna (w:) System prawa prywatnego, red. Z. Radwański, t. 16, Prawo spółek osobowych, red. A. Szajkowski, Warszawa 2016, Legalis/el., nt 205. .

Drugi, większościowy pogląd, polega na twierdzeniu, że poprzez sam fakt uprawnienia wspólnika do reprezentacji spółki staje się on przedstawicielem ustawowym pozostałych wspólników z mocy prawa A. Herbet, Spółka cywilna… Pogląd ten został poparty również przez orzecznictwo, np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 27.05.2015 r. (III AUa 2231/14), Legalis nr 1263365: „Ponieważ umocowanie do reprezentowania spółki wynika z przepisu ustawy, wspólnik reprezentuje spółkę jako przedstawiciel ustawowy wszystkich wspólników” – jest to oczywiście pewien skrót myślowy. Każdy ze wspólników jest przedstawicielem ustawowym pozostałych wspólników, a swoim – rzecz jasna – nie. .

Istnieje również jednostkowy pogląd polegający na stwierdzeniu, że poprzez dokonanie aktów reprezentacji wspólnik spółki cywilnej zawsze działa w swoim imieniu i na swoją rzecz. Stroną czynności prawnej nigdy nie są pozostali wspólnicy, natomiast akt reprezentacji następczo odnosi też skutki prawne w stosunku do nich, kształtując ich sferę praw i obowiązków D. Pawłyszcze, Reprezentacja w spółce cywilnej, „Przegląd Prawa Handlowego” 1997/11, s. 24–25. Pogląd ten został wyrażony również w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14.05.1997 r. (I ACr 78/97), Legalis nr 41732. .

Pogląd większościowy wydaje się słuszny z kilku powodów. Przede wszystkim zapewnia on lepszą ochronę interesów wierzycieli, ponieważ stwarza warunki dopuszczające zastosowanie art. 103 i 104 k.c., umożliwiając potwierdzenie czynności prawnych dokonanych z przekroczeniem zakresu umocowania R. Uliasz (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2019, Legalis/el., art. 866, nt 3 oraz wskazywani tam autorzy. . Stosowanie art. 103 i 104 k.c. nie jest natomiast możliwe na gruncie stanowiska mniejszościowego, co pogarsza sytuację wierzycieli.

Jednak nie tylko argumenty celowościowe przemawiają za teorią przedstawicielstwa ustawowego. Do podobnych wniosków skłania również rozważenie reżimu majątkowego spółki cywilnej. Do rozporządzania składnikami majątku wspólnego wspólników i zaciągania zobowiązań niezbędna jest zgoda, czyli oświadczenie woli każdego ze wspólników. Może ona zostać wyrażona osobiście lub też przez zastępcę bezpośredniego – pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego. Jeżeli uznać wspólnika spółki cywilnej za przedstawiciela wszystkich pozostałych wspólników, to w momencie dokonywania czynności prawnej przy użyciu majątku wspólnego (w zakresie zwykłych czynności spółki) składa on wszystkie konieczne do zachowania wymagań prawnych oświadczenia woli – za samego siebie, a także za wszystkich pozostałych wspólników w ich zastępstwie bezpośrednim. Natomiast stanowisko zakładające, że reprezentując spółkę cywilną, jej wspólnik zawsze działa tylko i wyłącznie w imieniu własnym, jest nie do przyjęcia w świetle reżimu rozporządzania przedmiotami wchodzącymi w skład majątku spółki objętego współwłasnością łączną jej wspólników.

Jak również najczęściej wskazuje się w literaturze Zob. zamiast wielu T. Sójka, R. Szyszko (w:) Kodeks cywilny…, art. 866, nt 7; por. również M. Pazdan, Pełnomocnik wspólnika lub wspólników spółki cywilnej, „Gdańskie Studia Prawnicze” 1999/2, s. 325. , jeśli umowa lub uchwała wspólników zmieni sposób reprezentacji spółki, jest to przypadek reprezentacji spółki przez wspólnika jako pełnomocnika, a nie przedstawiciela ustawowego Odmiennie J. Jezioro (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2019, Legalis/el., art. 866, nt 2, a także M. Litwińska, Spółka cywilna w świetle nowych regulacji prawnych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2001/7, s. 13. . Pogląd ten należy podzielić. Przedstawicielstwo ustawowe polega na uprawnieniu do reprezentacji innego podmiotu prawa, które wynika wprost z ustawy i nie wymaga do jego ustanowienia oświadczenia woli. Natomiast w sytuacji, gdy zakres umocowania określa ustawa, a do jego udzielenia niezbędne jest dokonanie czynności prawnej, jak np. w przypadku prokury, podmiot, któremu umocowanie zostanie w ten sposób udzielone, staje się pełnomocnikiem (art. 96 k.c.). W praktyce reprezentacja spółki cywilnej będzie miała charakter przedstawicielstwa ustawowego, jeśli wspólnicy w umowie spółki lub uchwałą nie będą modyfikować jej ustawowego kształtu. Natomiast reprezentacja spółki przez wspólnika w modelu umownym lub na podstawie uchwały będzie działaniem pełnomocnika. Z pewnością natomiast nie można podzielić poglądu o odpowiednim stosowaniu przepisów o organach osoby prawnej do instytucji reprezentacji w spółce cywilnej Pogląd został sformułowany przez J. Lica: J. Lic, Spółka cywilna. Problematyka…, rozdz. VII, § 3, pkt 2, ppkt 3. Pogląd ten spotkał się ze sprzeciwem: R. Uliasz (w:) Kodeks cywilny. Komentarz…, art. 866, nt 3. Warto jednak podkreślić, że w literaturze niemieckiej formułowany jest pogląd, iż wspólnik spółki cywilnej jest jej organem – zob. I. Hasińska, Charakter prawny spółki cywilnej na tle historycznym i prawnoporównawczym, Poznań 2016, s. 65. .

Należy również podkreślić, że ustanowienie prokurenta dla spółki cywilnej jest możliwe Szeroko na ten temat P. Widerski, Prokura w spółce cywilnej (cz. I), „Przegląd Prawa Handlowego” 2019/1, s. 27–31 oraz Prokura w spółce cywilnej (cz. II), „Przegląd Prawa Handlowego” 2019/2, s. 31–38. Autor ten wskazuje trudności związane z sytuacją, kiedy niektórzy wspólnicy spółki cywilnej mają status przedsiębiorcy, a inni nie. W takim wypadku, jego zdaniem, nie jest dopuszczalne ustanowienie prokury w spółce cywilnej. Trzeba w tym miejscu natomiast zwrócić uwagę, że jest to rozróżnienie nietrafne. Rzecz jasna, jeśli spółka cywilna nie służy do prowadzenia przedsiębiorstwa, nie będzie możliwe ustanowienie dla niej prokurenta. W takim wypadku status przedsiębiorcy niektórych spośród jej wspólników będzie związany z prowadzeniem innej działalności gospodarczej. Natomiast kiedy spółka cywilna służy do prowadzenia przedsiębiorstwa, fakt ten jest relewantny dla statusu każdego jej wspólnika jako przedsiębiorcy. Musi on zgłosić fakt bycia wspólnikiem w takiej spółce do rejestru – KRS lub CEiDG. W rejestrach widnieją wzmianki o tym, czy wpisany podmiot prowadzi działalność gospodarczą samodzielnie, w ramach spółki cywilnej, czy też na oba te sposoby. Tak więc, rzecz jasna, ustanowienie prokurenta w opisany w artykule sposób jest możliwe tylko wtedy, kiedy spółka cywilna służy wspólnikom do wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej. . W tym celu każdy jej wspólnik jako przedsiębiorca powinien ustanowić prokurenta dla siebie. Aby osiągnąć skutek ustanowienia prokury dla spółki cywilnej, każdy wspólnik powinien udzielić prokury tej samej osobie fizycznej.

Cel regulacji reprezentacji w spółce cywilnej – charakter majątku spółki

Należy zastanowić się nad pytaniem, dlaczego ustawodawca postanowił uregulować reprezentację spółki cywilnej jako zastępstwo prawne wszystkich wspólników przez jednego z nich. Skoro ten typ spółki nie posiada jakiejkolwiek podmiotowości prawnej, po co regulować ustawowo zastępstwo prawne? Jak już to zostało wyżej wyjaśnione, reprezentacja spółki cywilnej nie jest instytucją mającą uregulować działanie odrębnego od wspólników podmiotu prawa. Kiedy działa komplementariusz spółki komandytowej lub też członek zarządu spółki z o.o., wtedy działa sama spółka. Reprezentant spółki prawa handlowego, działając za spółkę, nie działa w najmniejszym nawet zakresie w swoim imieniu i na swoją rzecz. Działa jako organ lub przedstawiciel ustawowy spółki, samodzielnego (w sensie prawnym) podmiotu prawa – osoby prawnej lub podmiotu posiadającego jedynie zdolność prawną. Natomiast wspólnik spółki cywilnej „reprezentujący spółkę cywilną”, dokonując czynności prawnej, w każdym wypadku działa w swoim imieniu i na swoją rzecz, jednocześnie występując jako zastępca prawny wszystkich pozostałych wspólników związanych umową spółki. Jaki jest cel takiej właśnie regulacji, takiego nietypowego ukształtowania instytucji reprezentacji w przypadku spółki cywilnej?

Kwestię tę należy wykładać przede wszystkim w kontekście regulacji dotyczącej majątku spółki cywilnej. Zgodnie z art. 863 k.c. majątek spółki to majątek wspólny wspólników. Jest to majątek niepodzielny w czasie trwania spółki. Niedopuszczalne jest rozporządzanie udziałem w nim ani w konkretnym jego składniku. Te same zasady odnoszą się do możliwości zaspokojenia wierzyciela wspólnika z jego udziału w majątku wspólnym lub udziału w poszczególnych jego składnikach I vice versa, wspólnik spółki cywilnej podczas jej trwania nie ma legitymacji procesowej do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego, zob. T. Bogusz, Legitymacja do dochodzenia wierzytelności spółki cywilnej, „Monitor Prawa Handlowego” 2011/1, s. 4. . Oznacza to, że wspólnikom przysługuje współwłasność łączna majątku spółki.

Jest ona nietypowym rodzajem współwłasności. „Współwłasność łączna występuje jedynie w powiązaniu z określonym stosunkiem podstawowym, z którego wynika. (…) Współwłasność łączna pełni funkcję służebną wobec stosunku podstawowego, tzn. stosunki między współwłaścicielami, a w szczególności zasady zarządu i wzajemnych rozliczeń, są ściśle skorelowane ze stosunkiem podstawowym, ich ukształtowanie zaś ma na celu najpełniejszą realizację celów stosunku podstawowego” P. Księżak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2020, t. 2, Legalis/el., art. 196, nt 4. Zob. także wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 19.04.2013 r. (I ACa 273/13), Legalis nr 831443. .

Innymi przypadkami występowania współwłasności łącznej w prawie polskim są: współwłasność majątku małżonków w małżeńskim ustroju majątkowym wspólności łącznej K. Pietrzykowski (w:) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020, Legalis/el., art. 31, nt 12. , współwłasność środków wniesionych przez domy maklerskie do funduszu rekompensat administrowanego przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych przysługująca uczestnikom systemu K. Glibowski, P. Widawski (w:) Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, red. H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski, Warszawa 2017, s. 496, nb 857. , współwłasność niepodzielna nieruchomości lub ich części, na których znajdują się cmentarze grzebalne użytkowane wspólnie przez Kościół Starokatolicki Mariawitów i Kościół Katolicki Mariawitów P. Księżak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda…, art. 196, nt 6. .

Są to różne przypadki występowania tej samej instytucji prawa. Dlatego też wydaje się, że w razie wątpliwości interpretacyjnych odnośnie do zarządu majątkiem spółki cywilnej należy się posiłkować literaturą i orzecznictwem dotyczącymi innych przypadków współwłasności łącznej Zwłaszcza majątkowej wspólności małżeńskiej, ponieważ jest to przykład najbardziej praktyczny i bardzo powszechnie występujący. Podzielanie takiego poglądu, jak się wydaje, wynika z wywodów D. Pawłyszcze, Reprezentacja…, s. 26–27, porównujących niektóre aspekty reżimów majątkowych małżeńskiej wspólności łącznej oraz współwłasności łącznej po stronie wspólników spółki cywilnej. .

Jeśli chodzi o analogie pomiędzy różnymi rodzajami współwłasności, wydaje się, że podobnie jak w przypadku małżeńskiego ustroju majątkowego wspólności łącznej każdy z małżonków ma swój majątek osobisty, a łącznie przysługuje im majątek wspólny, tak każdy ze wspólników spółki cywilnej ma swój majątek indywidualny Celowo zostało użyte w tym miejscu określenie „majątek indywidualny”, dla rozróżnienia od majątku osobistego małżonka. Zob. również art. 567 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. z 1933 r. nr 82 poz. 598), dalej k.z.: „Za zobowiązania spółki względem osób trzecich spólnicy [sic!] odpowiadają majątkiem spółki bez ograniczenia, osobistym zaś majątkiem według ogólnych przepisów o odpowiedzialności spółdłużników [sic!]”. Tak więc Kodeks zobowiązań wprost rozróżniał majątek spółki oraz majątki osobiste (mówiąc inaczej – indywidualne) wspólników spółki cywilnej. , oprócz przysługującego im łącznie wspólnego majątku spółki. Pomimo że, odmiennie niż w przypadku małżonków, których łączy wspólność małżeńska, wspólnicy spółki cywilnej za jej zobowiązania odpowiadają bez różnicy całym swoim majątkiem, takie rozróżnienie wydaje się mieć sens zarówno naukowy, jak i praktyczny Praktyczny sens rozróżnienie to będzie miało np. w sytuacji, gdy wierzyciel spółki zostanie zaspokojony z majątku indywidualnego wspólnika i wspólnicy będą chcieli dokonać rozliczeń. O bardzo ciekawym przypadku spółki cywilnej pomiędzy małżonkami pisze G. Jędrejek, Spółka cywilna między małżonkami, Warszawa 2003, a także M. Łączkowska, Spółka cywilna jako forma prowadzenia działalności gospodarczej a ustawowa wspólność majątkowa małżeńska, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007/7, s. 10. .

Reprezentacja spółki cywilnej, albo raczej ustawowe prawo każdego z jej wspólników do reprezentowania wszystkich pozostałych, jest przede wszystkim niezbędne do tego, aby bez zbędnych komplikacji wspólnicy mogli używać do prowadzenia działalności gospodarczej (lub osiągnięcia innego, wspólnego celu gospodarczego) majątku spółki. Konieczność ustanowienia reprezentacji w takim kształcie wynika ze szczególnego reżimu rozporządzania przedmiotami współwłasności łącznej. Otóż mogą to czynić jedynie wszyscy współwłaściciele łącznie. Jak już to zostało wcześniej wspomniane, nie jest możliwe samodzielne rozporządzanie swoim udziałem w majątku spółki czy też udziałem w konkretnym jego składniku. Zmiany w majątku spółki mogą więc zachodzić jedynie za zgodą wszystkich współuprawnionych. Jest do tego niezbędne każdorazowe składanie oświadczeń woli przez wszystkich wspólników lub też działanie jednego z nich w imieniu własnym oraz jednoczesne zastępstwo bezpośrednie wszystkich pozostałych. Za jak najbardziej celowe należy uznać uregulowanie tej kwestii w Kodeksie cywilnym, ponieważ konstrukcja instytucji współwłasności łącznej jest skomplikowana i przeciętny uczestnik obrotu nie musi rozumieć, w jaki sposób ona funkcjonuje. Konieczność ustanowienia pełnomocnictwa dla celów rozporządzania i zaciągania zobowiązań w ramach majątku wspólnego wspólników nie jest z pewnością intuicyjna. Dlatego też pozytywnie należy ocenić przyznanie ustawowo każdemu ze wspólników prawa reprezentacji wszystkich pozostałych wspólników w zakresie składania oświadczeń woli koniecznych do dokonywania zmian w majątku objętym współwłasnością łączną. Można zakładać, że gdyby nie ta regulacja, w przypadku osób niemających zaawansowanej wiedzy prawniczej, w praktyce obrotu gospodarczego wiele czynności prawnych odnoszących się do majątku spółki cywilnej, dokonywanych jednoosobowo przez któregoś ze wspólników, przy braku ustanowienia stosownego pełnomocnictwa przez pozostałych, nie odnosiłoby skutku prawnego. Tak więc charakter współwłasności łącznej majątku spółki cywilnej jest tym, co stwarza potrzebę uregulowania jej reprezentacji. Należy też stwierdzić, że właśnie ta okoliczność decyduje o zakresie prawa reprezentacji, o czym będzie mowa dalej.

Odnosząc się do kwestii majątkowych w spółce cywilnej, można jeszcze dodać, że tak nietypowe określenie zakresu prawa reprezentacji – poprzez wyznaczenie zakresu zwykłych czynności spółki – wskazuje prawdopodobnie, że celem takiej, a nie innej regulacji jest możliwość dysponowania przez pojedynczego wspólnika majątkiem spółki w zwykłych, codziennych sprawach. Wydaje się, że ustawodawcy przyświecał cel, by każdy wspólnik mógł samodzielnie rozporządzać majątkiem spółki, czyli działać za spółkę (w rozumieniu ogółu wspólników) w sprawach bieżących, niewymagających konsultacji z pozostałymi wspólnikami. By, dla przykładu, do opłacenia rachunków za prąd nie było konieczne wydanie dyspozycji bankowi prowadzącemu rachunek ze środkami stanowiącymi współwłasność wspólników przez wszystkich z nich, a wyłącznie przez jednego. Natomiast decyzje większej wagi powinny być, zgodnie z kodeksowym modelem reprezentacji, poparte osobiście przez każdego, kto związał się umową spółki.

Cel regulacji reprezentacji w spółce cywilnej – wspólny cel gospodarczy

Kolejną przyczyną stojącą za potrzebą istnienia instytucji reprezentacji w spółce cywilnej jest wspólne dążenie przez jej wspólników do osiągnięcia określonego celu gospodarczego. Choć najczęściej będzie to wspólne prowadzenie działalności gospodarczej, może być to również innego rodzaju działalność nakierowana na zysk lub też mająca w stopniu jak najwyższym przyczynić się do realizacji określonego zadania o charakterze majątkowym J. Gudowski, Kodeks cywilny, Komentarz, red. J. Gudowski…, art. 860, nt 2. . Jednak realia obrotu gospodarczego pokazują, że spółki cywilne są zawiązywane przede wszystkim dla wspólnego prowadzenia przedsiębiorstwa przez ich wspólników i dlatego na tym rodzaju wspólnego przedsięwzięcia skupią się dalsze rozważania tej części artykułu.

Co istotne, wspólnicy spółki cywilnej prowadzą jedną działalność gospodarczą J. Gudowski, Kodeks cywilny, Komentarz, red. J. Gudowski…, art. 860, nt 3. . Wydawać by się mogło, że skoro każdy wspólnik spółki cywilnej zawiązanej w celu prowadzenia działalności gospodarczej jest przedsiębiorcą, to mamy do czynienia z wieloma przedsiębiorstwami w rozumieniu funkcjonalnym. Jest jednak inaczej. Spółka cywilna jest formą organizacyjną umożliwiającą prowadzenie wielu podmiotom prawa jednej działalności gospodarczej bez tworzenia odrębnego od nich bytu.

Wskazują na to:

• art. 4 ust. 2 Prawa przedsiębiorców Ustawa z 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r. poz. 646), dalej Prawo przedsiębiorców. , gdzie mowa jest o działalności gospodarczej (w liczbie pojedynczej) wykonywanej przez wspólników spółki cywilnej;
• art. 22 ust. 5 Prawa przedsiębiorców, który stanowi, że w przypadku wykonywania działalności gospodarczej w spółce cywilnej zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej jest skuteczne pod warunkiem jej zawieszenia przez wszystkich wspólników;
• zależność obowiązków rejestrowych przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą od istnienia stosunku spółki – wpis w CEiDG jest służebny wobec jego istnienia (zob. art. 5 ust. 2 pkt 2 ustawy o CEiDG Ustawa z 6.03.2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (Dz.U. z 2018 r. poz. 647), dalej ustawa o CEiDG. ); po rozwiązaniu spółki przedsiębiorca, o ile nie prowadzi innej działalności gospodarczej niż ta w ramach rozwiązanej spółki, powinien wnioskować o wykreślenie go z ewidencji (oczywiście wyjątkiem będzie tutaj prowadzenie innego przedsiębiorstwa);
• art. 38 pkt 1 lit. g ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym Ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 1997 r. nr 121 poz. 769), dalej ustawa o KRS. , który przewiduje, że w rejestrze przedsiębiorców ujawnia się wzmiankę o wykonywaniu działalności gospodarczej z innymi podmiotami, a także art. 45 ust. 7 tej ustawy, który stanowi, że przedsiębiorca, przy zgłoszeniu zawarcia umowy spółki cywilnej, składa do akt rejestrowych odpis umowy spółki. Ma on także obowiązek zawiadomić sąd rejestrowy o zmianach umowy oraz złożyć do akt rejestrowych tekst jednolity tej umowy;
• używanie w obrocie przez spółki cywilne nazwy – co wskazuje na to, że wobec osób trzecich występują wszyscy wspólnicy spółki łącznie, prowadzą oni jedno przedsiębiorstwo;
• obowiązek, w przypadku wykonywania działalności reglamentowanej, dla której wymagane jest uzyskanie dodatkowych zezwoleń, uzyskania ich indywidualnie przez każdego ze wspólników spółki cywilnej Uchwała NSA z 15.10.2008 r. (II GPS 5/08), Legalis nr 121473 . ;
• uznawanie spółki cywilnej za podmiot w niektórych gałęziach prawa – spółka cywilna jest podatnikiem podatku VAT, na gruncie prawa pracy – pracodawcą, a także płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne osób przez nią zatrudnionych; można zaryzykować twierdzenie, że sama spółka jest w tych przypadkach widziana przez prawodawcę jako podmiot właśnie z tego powodu, że służy ona do prowadzenia jednej, wspólnej działalności gospodarczej wspólników.

Powyższe argumenty wskazują na to, że wspólnicy w ramach spółki cywilnej prowadzą jedną działalność gospodarczą. Można nawet zaryzykować analogię, że podobnie jak przysługuje im niepodzielna i bezudziałowa współwłasność łączna majątku spółki, tak łącznie i niepodzielnie prowadzą oni w jej ramach działalność gospodarczą, jedno przedsiębiorstwo. Zatem w spółce cywilnej występuje wspólne przedsiębiorstwo, w znaczeniu przedmiotowym, jak i funkcjonalnym.

To wspólne dążenie do osiągnięcia określonego celu, najczęściej poprzez prowadzenie przedsiębiorstwa, jest drugą okolicznością stwarzająca potrzebę istnienia takiej instytucji jak reprezentacja spółki cywilnej. Wspólnicy, prowadząc wspólne interesy, często podejmują działania, które wywierać będą skutek dla nich wszystkich oraz dla samej spółki w tych dziedzinach, w których jest ona podmiotem prawa. Będzie to oczywiście zawieranie umów, prowadzenie negocjacji z partnerami biznesowymi czy też spełnianie różnych powinności publicznoprawnych, np. złożenie deklaracji podatkowej w podatku od towarów i usług czy też zawiadomienie ZUS o zatrudnieniu nowego pracownika. By te wszystkie czynności wiązały wszystkich wspólników, konieczne jest określenie sposobu reprezentacji wszystkich z nich łącznie. Tak właśnie należy odczytywać cel stojący za przyjęciem przez ustawodawcę art. 866 w związku z art. 865 k.c.

Zakres prawa reprezentacji wspólnika spółki cywilnej

Podsumowując to, co zostało powiedziane w dwóch poprzednich punktach artykułu, należy stwierdzić, że to charakter stosunków majątkowych w spółce cywilnej oraz wspólne dążenie przez jej wspólników do osiągnięcia celu gospodarczego są tym, co stwarza potrzebę uregulowania jej reprezentacji. Te same okoliczności determinują jej zakres.

Rzecz jasna – wspólnik spółki cywilnej nie jest przedstawicielem ustawowym drugiego wspólnika co do całości jego sfery praw i obowiązków. Dla przykładu, nie może sprzedać samochodu innego wspólnika niewchodzącego w skład majątku wspólnego wspólników, będącego częścią jego majątku indywidualnego. Przedstawicielstwo dotyczy jedynie majątku wspólnego wspólników oraz ich wspólnego działania w określonym umową spółki celu gospodarczym. Można ująć to w ten sposób, że kryterium ilościowym wyznaczającym zakres prawa reprezentacji w spółce cywilnej jest wchodzenie danego przedmiotu obrotu w skład majątku wspólnego wspólników, a kryterium jakościowym – związek danego aktu reprezentacji z dążeniem do osiągnięcia określonego umową celu gospodarczego, będącego najczęściej wspólnym prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Z tego wynika, że wspólnik, działając jako reprezentant spółki cywilnej, nawet jeśli zaciąga zobowiązanie przewyższające jej możliwości finansowe, nie zwiększa tym samym pasywów w majątkach indywidualnych wspólników spółki. Inną kwestią jest to, że wierzyciel spółki może zaspokoić się zarówno z majątku wspólnego wspólników, jak i z majątku indywidualnego każdego ze wspólników, a nawet tylko jednego z nich (art. 864 w związku z art. 366 k.c.). Czynienie takiego rozróżnienia wbrew pozorom może mieć znaczenie praktyczne, służąc klarowności rozliczeń pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej.

Próba oceny regulacji prawnej legis latae i postulaty de lege ferenda

Oceniając obecny kształt uregulowania reprezentacji w spółce cywilnej, należy podkreślić, że powoduje on wielką niepewność w obrocie. Zakres prawa reprezentacji uzależniony jest od zakresu zwykłych czynności spółki, kategorii tej zaś nie sposób w żaden sposób zobiektywizować. Jest tak, ponieważ to, co należy do zakresu zwykłych czynności, oceniać należy oddzielnie dla każdej spółki Wyrok KIO z 1.09.2017 r. (KIO 1708/17), Legalis nr 1692071; A. Stępień-Sporek (w:) G. Karaszewski, A. Stępień-Sporek, Komentarz…, art. 865, art. 866, nt III, 1. .

Można sobie wyobrazić również taką sytuację, w której wspólnicy umownie lub uchwałą zmienili jedynie sposób prowadzenia spraw spółki, nie wspominając ani słowem o reprezentacji. W takim wypadku sposób reprezentacji również zostanie zmodyfikowany, ponieważ zgodnie z art. 866 k.c. jest on zależny właśnie od granic uprawnienia danego wspólnika do prowadzenia spraw spółki. Niestety również ta okoliczność wpływa na brak pewności uczestników obrotu co do rzeczywistego sposobu reprezentacji w spółce cywilnej.

Zakres informacji ujawnianych w CEiDG nie wpływa pozytywnie na rozwiązanie opisywanego problemu. Wpis dotyczący przedsiębiorcy prowadzącego łącznie z innymi działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej nie ujawnia konfiguracji podmiotowej i zakresu przedmiotowego reprezentacji spółki. Do publicznej wiadomości podaje się dane o pełnomocnikach i prokurentach przedsiębiorcy współprowadzącego spółkę cywilną, wpis nie zawiera jednak informacji na temat sposobu reprezentacji spółki cywilnej przez jej wspólników. Mając na względzie obecny charakter omawianej regulacji, dla całkowitej pewności, że konkretny akt reprezentacji będzie ważny, należałoby zalecać, by działający wspólnik każdorazowo legitymował się aktualnym tekstem umowy spółki, a także wydrukiem z CEiDG lub KRS potwierdzającym aktualność tekstu umowy. Możliwa jest jednak zmiana sposobu reprezentacji w danej spółce cywilnej uchwałą wspólników, a sama umowa może być zawarta w formie ustnej. Te okoliczności sprawiają, że idealną sytuacją dla kontrahenta spółki cywilnej jest występowanie przy danej czynności prawnej wszystkich jej wspólników.

Istnieją jednak względy przemawiające za pozostawieniem art. 866 k.c. w jego obecnym kształcie. Można wskazać na racje historyczne – art. 566 Kodeksu zobowiązań przewidywał, podobnie jak Kodeks cywilny, uzależnienie zakresu umocowania wspólnika spółki cywilnej od zakresu, w jakim był on uprawniony do samodzielnego prowadzenia jej spraw J. Korzonek, I. Rosenblüth, Kodeks zobowiązań. Komentarz, Kraków 1936, art. 566, s. 1262–1264. . Ponadto można argumentować, że rozszerzenie zakresu ustawowego prawa wspólnika spółki cywilnej do jej reprezentacji będzie skutkowało zbytnim upodobnieniem spółki prawa cywilnego do spółki jawnej.

Jednakże warto postawić pytanie, czy intensyfikacja, w stosunku do realiów przedwojennych, gdy uchwalony został Kodeks zobowiązań, i lat 60. XX wieku, kiedy to przyjęto obowiązujący do dziś art. 866 k.c., obrotu gospodarczego nie stwarza potrzeby zmiany uregulowania reprezentacji w spółce cywilnej.

Nawet zakładając, że ustawodawca, przyjmując obecny jej kształt, działał z intencją powierzenia wspólnikowi reprezentacji spółki jedynie w zwykłych, codziennych sprawach i pozostawienia dokonywania czynności prawnych o większej wadze ogółowi wspólników występujących osobiście, nie można wykluczać potrzeby zmiany omawianego przepisu. We współczesnych realiach spółka cywilna jest często używaną prawną formą prowadzenia działalności gospodarczej, niejednokrotnie do przedsięwzięć przekraczających rozmiary, dla których została ona zaprojektowana M. Litwińska, Spółka cywilna w świetle…, s. 1. . Dlatego też warto rozważyć modyfikację obecnego ustawowego prawa reprezentacji wspólnika spółki cywilnej.

Z pewnością cenne będą w tej materii uwagi prawnoporównawcze. Wydaje się, że odniesienie regulacji polskiej do odpowiednich przepisów francuskich, niemieckich oraz austriackich, z racji historycznych, będzie najbardziej adekwatne.

Francuski odpowiednik Kodeksu cywilnego – Code civile – uprawnienie do reprezentacji spółki cywilnej (société civile) przyznaje zarządcom, tj. wspólnikom lub wyznaczonym przez nich innym podmiotom. Ustawowe prawo reprezentacji spółki Rozumianej jako odrębny od wspólników podmiot, ponieważ francuska société civile ma osobowość prawną – por. art. 1842 Code civile. obejmuje wszelkie kategorie czynności, które są nakierowane na realizację celu spółki, legalne, a także dokonane w imieniu spółki. Co do zasady prawa tego nie można ograniczyć skutecznie w stosunku do osób trzecich. Istnieje jednak wyjątek – zgłoszenie sprzeciwu do czynności zarządcy przez innego zarządcę odnosi skutek wobec kontrahenta spółki, o ile został on o sprzeciwie tym powiadomiony Art. 1849 Code civile; I. Hasińska, Charakter prawny…, s. 45–46. .

Niemiecki kodeks cywilny – Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) – zawiera regulację dotyczącą Gesellschaft des bürgerlichen Rechts. Jest to spółka osobowa najbardziej odpowiadająca polskiej spółce cywilnej I. Hasińska, Charakter prawny…, s. 59. Autorka wprost nazywa ten rodzaj spółki spółką cywilną. . Podobnie jak prawo polskie, prawo niemieckie uzależnia zakres uprawnienia wspólnika do reprezentowania spółki od zasad określających prowadzenie jej spraw Jednak § 709 BGB, odmiennie niż k.c., przewiduje wspólne prowadzenie spraw spółki przez wszystkich wspólników, co można jednak modyfikować umownie – I. Hasińska, Charakter prawny…, s. 63. Podkreśla się, że ta tzw. zasada jednomyślności (Prinzip derEinstimmigkeit) ma zastosowanie nawet w przypadku spraw wchodzących w zakres zwykłych czynności spółki, zob. M. Podleś, Charakter prawny spółki cywilnej na tle prawa polskiego i niemieckiego, Warszawa 2008, LEX/el., rozdział I, pkt. 1.2. . Istnieje ustawowe domniemanie, zgodnie z którym wspólnik uprawniony do prowadzenia spraw spółki w razie wątpliwości ma również prawo do reprezentowania spółki (§ 714 BGB) I. Hasińska, Charakter prawny…, s. 69. .

W austriackim porządku prawnym odpowiednikiem Kodeksu cywilnego jest Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (ABGB). Ustawa ta reguluje instytucję spółki cywilnej (w oryginale Gesellschaft) Glosariusz ABGB (Austriackiego Kodeksu Cywilnego) z przytoczonymi cytatami/GLOSSAR des AGBG mit angeführten Zitaten, praca zbiorowa pod red. J. Olszewskiego, Rzeszów/Wiedeń 2014, s. 234–235. . ABGB zawiera następującą regulację reprezentacji w spółce cywilnej (§ 1197):

1. O ile umowa spółki zewnętrznej nie stanowi inaczej, uprawnienie do reprezentowania wszystkich wspólników w sprawach spółki jest takie samo jak uprawnienie do zarządzania spółką.
2. W przypadku spółki zewnętrznej prowadzącej działalność gospodarczą wszyscy wspólnicy są uprawnieni i zobowiązani w wyniku działań wspólnika w imieniu spółki, nawet jeżeli wspólnik ten nie był, samodzielnie lub tylko w ograniczonym zakresie, upoważniony do reprezentowania spółki, a osoba trzecia nie wiedziała ani nie musiała wiedzieć o braku upoważnienia do reprezentacji. To samo dotyczy zewnętrznych spółek nieprowadzących działalności gospodarczej, jeżeli wspólnicy uczestniczą w spółce jako przedsiębiorcy.

Z kolei § 1191 ABGB stanowi, że:

1. Uprawnienie do zarządzania spółką rozciąga się na wszystkie czynności, które wiążą się ze zwykłą działalnością spółki.
2. Do wykonania czynności wykraczających poza ten zakres (czynności nadzwyczajne) wymagana jest jednomyślna uchwała wszystkich wspólników.

Tak więc ABGB rozróżnia sytuacje, w których spółka cywilna prowadzi bądź nie działalność gospodarczą. Z § 1197 ust. 1 w związku z § 1191 ust. 1 i 2 ABGB wynika, że w tym drugim przypadku zakres ustawowego prawa reprezentacji po stronie wspólnika spółki jest taki sam jak w prawie polskim. Jednak w przypadku pierwszym prawo austriackie przewiduje regulację szczególną. Akt reprezentacji wspólnika będzie odnosił skutek wobec ogółu wspólników w każdym przypadku, chyba że osoba, z którą nieuprawniony do reprezentacji wspólnik dokonał czynności prawnej, była tego braku świadoma. Nie oznacza, to że § 1197 ust. 2 ABGB daje wspólnikowi spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą uprawnienie do jednoosobowej reprezentacji ogółu wspólników. Regulacja rozszerza jedynie odpowiedzialność za związane z prowadzeniem spółki czyności prawne jednego wspólnika na wszystkich pozostałych.

Wydaje się, że jest to regulacja ze wszech miar słuszna. Kiedy spółka cywilna służy do prowadzenia działalności gospodarczej, prawo powinno szerzej chronić jej kontrahentów. Wiąże się to również z założeniem, że działalność gospodarczą prowadzą podmioty profesjonalne, przygotowane do występowania w obrocie. Natomiast w roli ich kontrahenta może wystąpić nie tylko inny przedsiębiorca, ale również podmiot o słabszej pozycji, czyli – na gruncie polskiego porządku prawnego – konsument w rozumieniu art. 22¹ k.c.

Dlatego też, czerpiąc inspirację z rozszerzenia odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w prawie austriackim, należy rozważyć wprowadzenie do polskiego Kodeksu cywilnego zmiany idącej o krok dalej. Mianowicie, trafne wydaje się zróżnicowanie ustawowego prawa wspólnika spółki cywilnej do jej reprezentacji w zależności od tego, czy spółka prowadzi działalność gospodarczą, czy też nie. Obecna treść art. 866 k.c. powinna stać się jego paragrafem 1, a po nim należałoby dodać § 2, o treści:

Jeżeli spółka służy wspólnikom do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej Jest to nawiązanie do definicji przedsiębiorcy z art. 43(1 )k.c. Pojęcie działalności gospodarczej lub zawodowej w k.c. odpowiada pojęciu działalności gospodarczej zdefiniowanemu przez Prawo przedsiębiorców. Tak więc aby proponowanym przepisem objąć wszystkie przypadki prowadzenia w ramach spółki cywilnej działalności gospodarczej w rozumieniu Prawa przedsiębiorców, zgodnie z terminologią k.c. należy użyć określenia „działalność gospodarcza lub zawodowa”. , każdy wspólnik uprawniony jest do jej reprezentowania w zakresie wszystkich czynności spółki. Działanie wspólnika odnosi skutek wobec wszystkich wspólników, nawet w przypadku braku uprawnienia do reprezentacji albo jego ograniczenia, chyba że osoba trzecia o takim braku albo ograniczeniu wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Zmiana taka z pewnością pozytywnie wpłynęłaby na pewność obrotu, wychodząc naprzeciw jego realiom, czyli okoliczności, że spółka cywilna jest wciąż niezwykle popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Nie należy się przy tym obawiać, że regulacja spółki cywilnej upodobni się zbytnio do regulacji Kodeksu spółek handlowych dotyczącej spółki jawnej. Spółka przewidziana przez przepisy Kodeksu cywilnego pozostanie najłatwiejszą do zawiązania i obarczoną najmniejszymi obowiązkami rejestrowymi formą spółkową, jednocześnie nie dając jej wspólnikom żadnych przywilejów co do odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Wnioski

Podsumowując, można wskazać dwa zasadnicze cele istnienia instytucji reprezentacji w spółce cywilnej. Pierwszym z nich jest ułatwienie korzystania w obrocie z praw wchodzących w skład majątku spółki, który stanowi współwłasność łączną wspólników. Z pewnością uregulowanie ustawowe określające, w jaki sposób rozporządzać tym majątkiem bez każdoczesnego osobistego działania wszystkich wspólników, jest potrzebne i sprzyja podmiotom związanym tym rodzajem spółki. Postulować jednak należy zmianę zakresu ustawowego umocowania wspólnika do reprezentowania spółki cywilnej w taki sposób, aby wspólnik spółki służącej do prowadzenia działalności gospodarczej był uprawniony do działania w imieniu i na rzecz pozostałych wspólników w zakresie wszystkich czynności spółki. Jako drugą ratio legis omawianej regulacji kwestii reprezentacji w spółce cywilnej należy wskazać umożliwienie występowania w obrocie pojedynczemu wspólnikowi jako przedstawicielowi ogółu wspólników w działaniach mających na celu osiągnięcie założonego przez nich celu gospodarczego, którym w praktyce najczęściej będzie prowadzenie działalności gospodarczej.

Warto spojrzeć na to, co zostało powiedziane do tej pory, również z perspektywy konstytucyjnej.

W literaturze podkreśla się, że jednym z konstytucyjnych praw gwarantujących swobodę działalności gospodarczej, przewidzianą przez art. 20 Konstytucji RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2.04.1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25.05.1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16.07.1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483). , jest prawo do własności K. Zaradkiewicz (w:) Konstytucja RP. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016, t. 1, Legalis/el., art. 20, nt 152–153. . Własność jest warunkiem wstępnym możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego też by wspólnie ją prowadzić, wspólnikom spółki cywilnej niezbędny jest wspólny majątek. Z kolei okoliczność, że przysługuje im majątek wspólny, sprawia, iż dla ułatwienia prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej konieczna jest instytucja reprezentacji. W tym kontekście reprezentacja w spółce cywilnej może się przedstawiać jako regulacja prawna pośrednio służąca realizacji swobody wykonywania działalności gospodarczej. Oczywiście nie jest ona gwarancją tej swobody. Realizacji przewidzianego przez Konstytucję ustroju społeczno--gospodarczego służy natomiast m.in. stworzenie przez ustawodawcę różnych form prowadzenia działalności gospodarczej K. Zaradkiewicz (w:) Konstytucja RP…, nt 103. .

Skoro zaś ustawodawca przewidział taką formę prowadzenia działalności gospodarczej, która opiera się na objętym bezudziałową współwłasnością majątku kilku podmiotów, jaką jest spółka cywilna, to niezbędne do jej nienadmiernie uciążliwego prowadzenia jest również umożliwienie załatwiania co najmniej zwykłych, codziennych czynności związanych z tą działalnością gospodarczą przez jednego ze wspólników oraz odstąpienie od wymogu każdoczesnego występowania w obrocie wszystkich wspólników osobiście. Z tego powodu reprezentacja w spółce cywilnej może się przedstawiać jako konieczna z punktu widzenia logiki przewidzianych przez Konstytucję RP praw i wolności obywatelskich konsekwencja przyjęcia do systemu prawa opartego na Konstytucji formy wspólnego prowadzenia przez kilka podmiotów prywatnych działalności gospodarczej, jaką jest spółka cywilna.