1. Uwagi wprowadzające

Jedną z form prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pozostające w związku małżeńskim jest spółka cywilna. Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § 1 k.c.). Wspólnik posiada status przedsiębiorcy, albowiem sama spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą. Wspólnikowi przysługują uprawnienia korporacyjno-obligacyjne z tytułu uczestnictwa w spółce cywilnej, czyli tzw. prawa spółkowe. Wspólnikiem spółki cywilnej może być jeden małżonek, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnikami spółki cywilnej byli oboje małżonkowie. W ostatnim przypadku możliwe jest, że oprócz samych małżonków wspólnikami spółki cywilnej będą również osoby trzecie. W tym artykule omówiono kwestię przynależności praw spółkowych w trakcie trwania umowy spółki oraz po jej ustaniu, kwestię rozliczania wniesionego wkładu oraz odpowiedzialność za zobowiązania małżonka‑wspólnika spółki cywilnej. Powyższe zagadnienia zostały również omówione w kontekście problematyki prowadzenia spółki cywilnej przez oboje małżonków.

2. Przynależność praw spółkowych a zawarcie związku małżeńskiego

Zasadnicze znaczenie dla ustalenia przynależności praw spółkowych ma chwila zawarcia umowy spółki cywilnej przez jednego z małżonków lub zawarcia spółki cywilnej pomiędzy małżonkami. Jeżeli małżonek-wspólnik spółki cywilnej zawarł umowę spółki przed zawarciem związku małżeńskiego, to zgodnie z art. 33 pkt 1 k.r.o. prawa z tym związane wejdą do jego majątku osobistego. Jeżeli małżonek ten wystąpi ze spółki w trakcie trwania małżeństwa, wkład będzie wspólnikowi zwrócony i wejdzie również do jego majątku osobistego. Stosownie bowiem do treści art. 33 pkt 10 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Gdy zatem spółka cywilna powstała przed powstaniem małżeńskiej wspólności majątkowej, prawa spółkowe należeć będą do majątku osobistego każdego z małżonków, a w wypadku zwrotu wkładów stanowić będą składnik majątku osobistego każdego z małżonków.A. Stępień-Sporek, Działalność gospodarcza z udziałem małżonków, Warszawa: LexisNexis 2009, s. 317. Jeżeli chodzi o wypłacony zysk pochodzący ze spółki cywilnej, to zgodnie z dyspozycją art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o. zysk stanowić będzie składnik majątku wspólnego małżonków (jako pochodzący z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków). Oczywiste jest natomiast, że zysk wypłacony przed powstaniem wspólności majątkowej wejdzie w skład majątku osobistego wspólnika, na którego rzecz zysk ten został wypłacony.

Jeżeli małżonkowie pozostają w ustroju rozdzielności majątkowej (jak też ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków), wszelkie prawa spółkowe będą wchodziły w skład majątku osobistego małżonka. Problem związany z przynależnością praw spółkowych pojawia się więc, co do zasady, w sytuacji gdy  małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej.

Jeżeli małżonek zawarł umowę spółki już po powstaniu wspólności majątkowej, prawa spółkowe również wejdą w skład majątku osobistego tego małżonka, przy czym generalną zasadą jest, że nie ma znaczenia, za jakie środki zostały nabyte te prawa. Zgodnie z regulacją zawartą w art. 33 pkt 3 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom.

Regulacja art. 33 pkt 3 k.r.o. znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy jedno z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej, ale również kiedy oboje małżonkowie są wspólnikami innej spółki cywilnej. Do majątku osobistego wejdą wówczas wszelkie prawa o charakterze czysto majątkowym, czyli udział w zyskach, a nadto wierzytelności związane z udziałem w majątku, który pozostanie po rozwiązaniu spółki. Do majątku osobistego wejdą również zarówno prawo decydowania o sposobie podziału zysku, jak i uprawnienie do decydowania o inwestycyjnym przeznaczeniu uzyskanych przychodów.T. Sokołowski, (w:), H. Dolecki, T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wyd. 1, Warszawa: Wolters Kluwer Polska 2010, s. 175. Warto zwrócić uwagę na okoliczność, że w wyroku z 14 stycznia 2000 r., I Aca 941/99, Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że prawa małżonka pozostającego we współwłasności majątkowej ze wspólnikiem spółki cywilnej w sytuacji, gdy stroną spółki był tylko jeden z małżonków pozostający w takiej wspólności, nie obejmują składników majątkowych nabywanych przez spółkę, lecz ograniczają się do tych praw majątkowych, które przysługują wspólnikowi w czasie trwania spółki, jako wynik zarządzania majątkiem spółki, tj. do zysków i podziału majątku spółki, który nastąpić może wyłącznie po rozwiązaniu umowy spółki (art. 868 k.c. i art. 875 k.c.). Analizując tę kwestię, należy mieć również na uwadze treść przepisu art. 861 § 1 k.c., który wskazuje, że wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności, wniesieniu do spółki innych praw, świadczeniu usług. Jeżeli chodzi o świadczenie usług, to właśnie usługi wspólnika na rzecz spółki mogą stanowić wniesienie wkładu, przy czym usługi te powinny być świadczone bez wynagrodzenia.

3. Prawa spółkowe – omówienie

W skład majątku osobistego małżonka wchodzą spółkowe prawa korporacyjne oraz ogólne prawa obligacyjne. W skład majątku wspólnego wchodzi natomiast wierzytelność o wypłatę konkretnej kwoty z osiągniętego przez spółkę zysku. Istotne jest, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku, a w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników (art. 863 § 1 oraz art. 863 § 2 k.c.). Wspólność łączna majątku wspólnego jest nienaruszona, dopóki trwa spółka cywilna, a zatem w skład majątku wspólnego nie wchodzi wierzytelność związana z majątkiem, który ewentualnie otrzyma wspólnik spółki cywilnej – małżonek po rozwiązaniu czy też likwidacji spółki. Rozwód jednego ze wspólników nie jest przyczyną rozwiązania spółki, w skład majątku wspólnego podlegającego podziałowi nie wchodzi więc „udział” w rozumieniu art. 875 k.c.Zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 15 września 2004 r., III CZP 46/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 152, LEX nr 122032. 

Stosownie do art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o. do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków i zysk także podlega tej regulacji, o czym była mowa powyżej. Oznaczony zysk spółki przypadający wspólnikowi już po podziale wejdzie w skład majątku wspólnego. Pogląd ten jest potwierdzony okolicznością, że to wspólnik spółki cywilnej posiada przymiot przedsiębiorcy, nie zaś sama spółka cywilna.A. Stępień-Sporek, Działalność gospodarcza z udziałem małżonków, s. 315. Do majątku osobistego małżonków wejdzie udział wspólnika w zysku spółki – w takim wypadku przez zysk spółki cywilnej rozumie się zysk osiągnięty przez wszystkich wspólników łącznie. Zysk zostaje wypłacony w momencie dokonania przez jednego z małżonków czynności dotyczącej zysku już niezwiązanej z działalnością gospodarczą, przykładowo mającej na celu realizowanie zwykłych potrzeb rodziny. Sam moment wejścia zysku do majątku wspólnego małżonków będzie istotny z punktu widzenia interesów wierzycieli.M. Łączkowska, Spółka cywilna jako forma prowadzenia działalności gospodarczej a ustawowa wspólność majątkowa małżeńska, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 7, s. 11. Sąd Najwyższy wskazał, że w skład majątku odrębnego wchodzą spółkowe prawa korporacyjne oraz tzw. ogólne prawa obligacyjne. W skład majątku wspólnego wchodzi natomiast wierzytelność o wypłatę konkretnej kwoty z osiągniętego przez spółkę zysku oraz – jako dorobek – także konkretna suma pieniężna otrzymana tytułem zysku.Zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2007 r., II CSK 321/06, LEX nr 428715.

4. Wkład do spółki cywilnej a podział majątku dorobkowego

Małżonkowie powinni wskazać, z jakiego majątku pochodzi wniesiony do spółki cywilnej wkład, aby w przyszłości możliwe było zweryfikowanie, czy wierzytelność dotyczy majątku wspólnego, czy też odrębnego.G. Jędrejek, Spółka cywilna pomiędzy małżonkami, Warszawa: LexisNexis Polska 2003, s. 80. Okoliczność ta będzie miała wpływ zwłaszcza w kontekście rozliczania wydatków i nakładów w trakcie ewentualnego postępowania w przedmiocie podziału majątku dorobkowego. Dopiero przy rozliczaniu wydatków i nakładów będzie miało znaczenie źródło finansowania wkładu i poniesienie takiego wkładu może być zakwalifikowane jako wydatek na majątek osobisty, podlegający ewentualnym rozliczeniom na podstawie art. 45 k.r.o. Stosownie do tezy uchwały Sądu Najwyższego z 15 września 2004 r., III CZP 46/04 wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o., stosowanego w drodze analogii.Zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 15 września 2004 r., III CZP 46/04, LEX nr 122032. Pogląd ten został zaaprobowany również w postanowieniu Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2008 r., V CSK 548/07, LEX nr 577240, zgodnie z tezą którego: „Wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o. stosowanego w drodze analogii”. Małżonek wspólnika spółki cywilnej będzie posiadał uprawnienie do żądania zwrotu połowy wartości środków wniesionych tytułem wkładu z majątku wspólnego. W pierwszej kolejności sąd ustali, czy nakłady pochodziły z majątku wspólnego, a od chwili wniesienia wkładu do majątku wspólników stosuje się do niego przepisy o spółce cywilnej, nie zaś ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.). Jeżeli wkład pobrany był z majątku wspólnego, to nie wchodził do majątku odrębnego wspólnika, ale do majątku wspólników (art. 860 § 1 k.c.) i w takiej sytuacji uzasadnione jest zastosowanie art. 45 k.r.o., ale w drodze analogii legis (zob. uzasadnienie do uchwały SN z 15 września 2004 r., III CZP 46/04). Kwota pobrana przez małżonka wspólnika z majątku wspólnego na poczet wkładu do spółki cywilnej stanowi nakład z majątku wspólnego na majątek odrębny, albowiem powoduje uszczuplenie majątku wspólnego w celu uzyskania odrębnych praw spółkowych. Wkład do spółki cywilnej, o którym mowa, nie jest sensu stricto nakładem z majątku wspólnego na majątek odrębny (przewidzianym w art. 45 § 1 k.r.o.), stanowi natomiast wpłatę do majątku wspólników w celu utworzenia miejsca pracy i dochodu dla małżonka wspólnika, który w postaci okresowych wypłat zysku pobierany był do majątku wspólnego  małżonków. Przypomnieć należy, że wkład ten przynosił korzyści obojgu małżonkom, co oznacza, że stanowił wkład bezpośrednio na korzyść małżonka wspólnika.9 A. Pander, W spółce cywilnej nie wszystko do podziału przy rozwodzie, http://www.lex.pl/czytaj/-/artykul/w-spolcecywilnej-nie-wszystko-do-podzialu-przy-rozwodzie (dostęp: 8 stycznia 2011 r.).

Nie ulega więc wątpliwości, że w przypadku ewentualnego podziału majątku wspólnego małżonków fakt, że wkład do spółki cywilnej pochodził z majątku wspólnego, będzie miał istotne znaczenie. W takim przypadku małżonek niebędący wspólnikiem mógłby się domagać zwrotu, w przybliżeniu, połowy wniesionego wkładu, jeżeli oczywiście nie będzie miało miejsca ustalenie przez Sąd nierównych udziałów małżonków w majątku dorobkowym. Takie rozwiązanie wydaje się być sprawiedliwe, mimo wyłącznie pozornej niesprawiedliwości regulacji przewidzianej w art. 33 pkt 3 k.r.o.

W sytuacji kiedy małżonek-wspólnik wniósł do spółki osobowej wkład z majątku wspólnego, wartość wierzytelności należnej do majątku wspólnego stanowi wartość praw spółkowych. Wartość praw spółkowych ustalana jest na chwilę dokonania podziału majątku dorobkowego małżonków, więc małżonek wspólnika będzie odnosić korzyści z prowadzonej przez małżonka działalności gospodarczej, tak samo jak ponosić będzie ryzyko prowadzenia takiej działalności gospodarczej.M. Łączkowska, Spółka cywilna, s. 10.

5. Przynależność przedmiotów majątkowych w przypadku wypowiedzenia albo rozwiązania umowy spółki

W realiach obrotu gospodarczego często pojawia się wątpliwość, do którego z majątków wejdą przedmioty majątkowe uzyskane w związku z wypowiedzeniem czy też rozwiązaniem spółki osobowej. Wyjaśniając tę wątpliwość, można wskazać, że przedmioty majątkowe, które zostały wniesione do spółki do używania, zostaną zwrócone wspólnikowi po rozwiązaniu umowy spółki cywilnej. Jeżeli więc przedmiot – składnik wchodził przed wniesieniem go do spółki do majątku osobistego, to powróci do majątku osobistego. Kolejne wątpliwości mogą pojawić się w zakresie, co stanie się z przedmiotami, które uzyska wspólnik w przypadku wypowiedzenia umowy spółki. Zdaniem Grzegorza Jędrejka praktyczne zastosowanie znajdą wówczas reguły określone w art. 31 i 33 k.r.o., w szerokim zakresie wykorzystana zostanie zasada surogacji z art. 33 pkt 10 k.r.o., a w razie wniesienia wkładu z majątku wspólnego dopuszczalne stanie się rozliczenie wkładu przy odpowiednim zastosowaniu art. 45 k.r.o.

Małżonek-wspólnik może swobodnie dysponować swoim majątkiem osobistym, tym samym może swobodnie wnosić wkład do spółki cywilnej. Wniesienie wkładu do spółki w takiej sytuacji nie jest obwarowane zgodą współmałżonka, chyba że przedmiotem wkładu będzie zbycie lub obciążenie na rzecz majątku wspólników nieruchomości, użytkowania wieczystego, prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Udzielenie zgody przez małżonka będzie również wymagane na oddanie nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków oraz wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Wkład pieniężny będzie mógł zostać wniesiony bez uzyskania zgody współmałżonka. Współmałżonek może sprzeciwić się dokonaniu czynności, jednakże taki sprzeciw będzie skuteczny wobec osób trzecich, jeżeli mogły one zapoznać się z nim przed dokonaniem czynności. Wyrażenie zgody na wniesienie wkładu do spółki przez współmałżonka jest również istotne dla samych wspólników, albowiem zastosowanie może mieć art. 41 § 1 k.r.o.A. Stępień-Sporek, (w:) J. Ignaczewski (red.), Małżeńskie prawo majątkowe, wyd. 2, Warszawa: C. H. Beck 2011, s. 532.

W spółce cywilnej, która została zawarta pomiędzy małżonkami, już samo zawarcie umowy spółki stanowi wyrażenie zgody przez małżonków na dokonanie czynności, jeżeli postanowienia umowy spółki przewidują taką możliwość.M. Łączkowska, Spółka cywilna, s. 10.

6. Spółka cywilna małżonków

a. Stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami

Kwestia zawarcia umowy spółki cywilnej, gdy małżonkowie pozostają już w ustroju wspólności majątkowej, jest bardziej złożona. Co do zasady zawarcie umowy spółki cywilnej modyfikuje niejako stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami, bez zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej. Teoretycznie brak jest jednak przeszkód, aby uznać, że spółka cywilna jest źródłem powstania stosunków majątkowych małżonków, które nie podlegają małżeńskiemu ustrojowi majątkowemu. Uzasadnione zatem będzie każdorazowo badanie, czy zawarcie spółki cywilnej w danym stanie faktycznym nie będzie stanowić próby obejścia przepisów o intercyzie.

W umowie spółki cywilnej zawartej pomiędzy małżonkami powinien znaleźć się zapis, że wspólnicy spółki pozostają ze sobą w związku małżeńskim. Przedmiotowe rozwiązanie stanie się korzystne dla małżonków, albowiem wobec wierzycieli będą oni mogli podnosić skuteczny zarzut posiadania przez osoby trzecie wiedzy, że umowa spółki została zawarta pomiędzy małżonkami. Od momentu wniesienia wkładu do spółki cywilnej do przedmiotów wniesionych tytułem wkładu zastosowanie będą miały przepisy o spółce cywilnej.Tamże, s. 73. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie temu, aby konkubenci mogli zawrzeć umowę spółki cywilnej, a następnie zawrzeć związek małżeński.

Do postanowień przedmiotowo istotnych umowy spółki (essentialia negotii) uregulowanej w art. 860 k.c. należy zaliczyć dwa postanowienia: zobowiązanie wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego oraz zobowiązanie do działania w sposób oznaczony dla jego osiągnięcia. Umowa spółki powinna więc precyzować wspólny cel gospodarczy, dla którego spółka zostaje zawarta, oraz zawierać określenie sposobu działania każdego ze wspólników dla osiągnięcia zamierzonego celu. W szczególności gdy wspólnik zobowiązuje się do wniesienia wkładu, w umowie należy wskazać jego przedmiot i wartość. Brak któregokolwiek z tych postanowień powoduje, że zawarta umowa nie jest umową spółki w rozumieniu art. 860 § 1 k.c.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 26 września 2013 r., I ACa 373/13, LEX nr 1402935. Dla oceny skutków związanych z zawarciem przez małżonków umowy spółki cywilnej konieczne jest ustalenie przede wszystkim, czy umowa spółki została zawarta przed powstaniem wspólności, czy też już w trakcie istnienia wspólności majątkowej. Na uwagę zasługuje okoliczność, że sam fakt prowadzenia przez małżonków jednej księgi przychodów i rozchodów oraz posługiwania się w ramach rozliczeń podatkowych jednym numerem identyfikacji podatkowej nie może przesądzać o istnieniu między małżonkami spółki. W tej sytuacji Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie uznał za doniosły brak umowy spółki cywilnej zawartej między małżonkami, ale także wpis w ewidencji działalności gospodarczej, gdzie strona figurowała jako odrębny przedsiębiorca, niedziałający w ramach spółki cywilnej.Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 27 maja 2010 r., II FSK 171/09, LEX nr 595902. Ma to znaczenie w przypadku zawarcia pomiędzy małżonkami spółki cywilnej, albowiem wierzyciel osobisty wspólnika-małżonka może zaspokoić się zgodnie z regułami wskazanymi w art. 870 k.c., wypowiadając udział dłużnika w spółce. Stosownie do art. 870 k.c., jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać. Należy jednak zauważyć, że zaspokojenie roszczeń wierzyciela jest nader utrudnione z uwagi na czasochłonność procedury wypowiedzenia udziału.G. Jędrejek, Zarząd majątkiem wspólnym małżonków, wyd. 1, Warszawa: LexisNexis 2012, s. 309. Autor wskazuje również, że w przypadku spółki z wyłącznym udziałem małżonków dochodzi do jej rozwiązania, gdyż niedopuszczalne jest istnienie jednoosobowej spółki cywilnej. Rozwiązanie spółki prowadzi do konieczności zastosowania art. 875 k.c., regulującego postępowanie likwidacyjne. Powstanie konieczność zapłaty długów spółki.

Rozwiązaniem pomocnym wierzycielowi może stać się zaskarżenie w drodze actio Pauliana umowy spółki cywilnej.

b. Różnice pomiędzy umową spółki a małżeńską umową majątkową

Istnieją trzy zasadnicze różnice pomiędzy umową spółki a małżeńską umową majątkową. Z zawarciem umowy spółki ściśle związany jest czas trwania, inaczej niż w przypadku instytucji małżeństwa. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy jeden z małżonków umrze, a umowa spółki nie przewidywała wstąpienia innej osoby w miejsce zmarłego wspólnika. Rozwód nie jest przyczyną rozwiązania umowy spółki. Poza tym umowa majątkowa małżonków może być zawarta tylko przez małżonków bądź przez osoby, które zamierzają zawrzeć małżeństwo, natomiast umowa spółki może być zawarta przez każdą osobę fizyczną posiadającą zdolność do czynności prawnych, także przez osoby pozostające w konkubinacie. Konkubenci nie mogą jednak zawierać umów majątkowych, które wprowadzają wspólność majątkową analogiczną do wspólności umownej małżonków. Kolejną różnicą jest okoliczność, że zasadniczo inny cel przyświeca zawarciu umowy spółki, a inny małżeńskiej umowie majątkowej. Celem małżeńskiej umowy majątkowej jest przede wszystkim określenie zasad przynależności praw majątkowych tylko do majątków małżonków, a oczywistym celem umowy spółki cywilnej zgodnie z art. 860 § 1 k.c. jest osiągnięcie celu gospodarczego.G. Jędrejek, Spółka cywilna pomiędzy małżonkami, s. 56.

Należy przy tym zauważyć analogię stosunków w ramach spółki cywilnej i majątkowych małżeńskich pozostających w ustroju wspólności majątkowej, ponieważ oba majątki objęte są wspólnością łączną. W przypadku małżeńskiej wspólności majątkowej mamy do czynienia ze stosunkiem osobistym oraz majątkowym, czego co do zasady brakuje w przypadku spółki cywilnej.Tamże, s. 204. Oczywistą różnicą pomiędzy umową spółki cywilnej a intercyzą jest cel umowy, którym jest określony cel gospodarczy, a intercyza prowadzi do powstania samodzielnego stosunku prawnego.

c. Ustanie spółki cywilnej

Po ustaniu spółki cywilnej, jeżeli wkłady do spółki pochodziły z majątku wspólnego (z masy majątkowej objętej wspólnością łączną), powinny powrócić do małżeńskiej wspólności majątkowej. Zdaniem Anny Stępień-Sporek takie rozwiązanie nie ma jednak podstaw prawnych. Autorka twierdzi, że po rozwiązaniu spółki cywilnej będzie występowała wspólność w częściach ułamkowych. Nie można przy tym zapominać, że zgodnie z art. 875 § 1 k.c. od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, z zachowaniem przepisów poniższych. Zdaniem tej autorki najkorzystniejszym dla małżonków rozwiązaniem byłby właśnie powrót do małżeńskiej wspólności łącznej, jednakże takie rozwiązanie będzie możliwe wyłącznie, gdy jedynymi wspólnikami spółki będą małżonkowie. Przy uczestnictwie osób  trzecich jako wspólników konieczne stałoby się zastosowanie art. 875 k.c.A. Stępień-Sporek, Działalność gospodarcza z udziałem małżonków, s. 319.

W przypadku rozwiązania spółki z udziałem małżonków, jeżeli małżonkowie zawarli umowę spółki jeszcze przez zawarciem związku małżeńskiego, wkład wniesiony do spółki wejdzie z powrotem do majątku osobistego. Mogłoby się wydawać, że naturalne jest wejście zwróconych wkładów do majątku wspólnego, gdyby pochodziły również z majątku wspólnego. Brak jest jednak podstaw do takich twierdzeń. Ze względu bowiem na zasadę surogacji przewidzianą w art. 33 pkt 10 k.r.o. zwrócone wkłady wejdą również do majątku osobistego.A. Stępień-Sporek, (w:) J. Ignaczewski (red.), Małżeńskie prawo majątkowe, s. 535.

d. Odpowiedzialność za zobowiązania małżonków-wspólników spółki cywilnej

Na wstępie trzeba przypomnieć, że stroną stosunku prawnego, z którego może wynikać zobowiązanie, są wszyscy wspólnicy spółki cywilnej. Korzyści wynikające z takiego stosunku prawnego wejdą do wspólnego majątku wspólników, zostaną objęte wspólnością łączną. Przechodząc na grunt relacji majątkowych małżeńskich, nadal należy mieć na uwadze, że uprawnienia do majątku wspólnego wspólników, będące efektem uczestnictwa w spółce, stanowią składnik majątku osobistego małżonka-wspólnika (art. 33 pkt 3 k.r.o.).Przepis art. 33 pkt 3 k.r.o. stanowi, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Analizując kwestię odpowiedzialności, należy rozróżnić, czy wspólnikiem spółki cywilnej jest jeden z małżonków, czy też wspólnikami spółki są oboje małżonkowie. W jednym i drugim przypadku odpowiedzialność będzie wiązała się – oprócz odpowiedzialności majątkiem osobistym – z zagrożeniem składników majątku wspólnego małżonków, czyli wynagrodzeniem za pracę małżonka-wspólnika, dochodami uzyskanymi przez niego z innej działalności zarobkowej (zysk wypłacony mu z tytułu uczestnictwa w spółce) oraz korzyściami uzyskanymi z jego praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy (art. 41 § 3 k.r.o.). Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej, również zastosowanie znajdzie art. 43 § 3 k.r.o.

W przypadku gdy współmałżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązań przez małżonka będącego wspólnikiem spółki cywilnej, zgodnie z pierwszym omawianym stanowiskiem, nie będzie to powodować rozszerzenia zakresu odpowiedzialności z majątku wspólnego. Zgodnie z tym stanowiskiem zobowiązania spółki cywilnej stanowią zobowiązania osób, które je zaciągnęły, czyli wspólników spółki cywilnej. Udzielenie zgody przez małżonka dotyczy natomiast zobowiązań zaciągniętych przez samego małżonka, nie zaś przez osoby trzecie, a zatem nie będzie powodować rozszerzenia zakresu odpowiedzialności na majątek wspólny. Tym samym jeżeli wspólnikiem spółki cywilnej jest jeden z małżonków, to za zobowiązania będzie z pewnością odpowiadać całym majątkiem osobistym oraz składnikami określonymi w art. 41 § 3 k.r.o. Wierzyciel nie zaspokoi się z majątku wspólnego, albowiem wspólnik spółki cywilnej zaciąga zobowiązania, które de facto dotyczą jego majątku osobistego, do którego też wchodzą prawa spółkowe.A. Stępień-Sporek, (w:) J. Ignaczewski (red.), Małżeńskie prawo majątkowe, s. 537. Inaczej uważa Wojciech Górecki, który twierdzi, że skoro status strony w przypadku solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej przysługuje wszystkim wspólnikom, natomiast zobowiązanie ich wynika z czynności prawnej, to samo zobowiązanie zaciągnięte jest również przez wspólnika, który pozostaje w związku małżeńskim (dług musiałby powstać w trakcie trwania wspólności majątkowej). W przypadku gdyby małżonek wyraził zgodę na dług małżonka-wspólnika spółki cywilnej, będzie  istniała możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego. Wierzyciel byłby jednak obowiązany wykazać istnienie dokumentu urzędowego lub prywatnego zawierającego zgodę małżonka na zaciągnięcie zobowiązania. Zgoda małżonka niebędącego wspólnikiem mogłaby zostać wyrażona również po rozwiązaniu spółki cywilnej.W. Górecki, Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania spółki cywilnej – wybrane zagadnienia, „Monitor Prawniczy” 2008, nr 8, s. 413. Jeżeli współmałżonek nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania lub zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, zastosowanie znajdzie art. 43 § 2 k.r.o. Dotyczy to między innymi zobowiązań spółki cywilnej wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia lub też z tytułu czynu niedozwolonego. Nawet wyrażenie zgody przez współmałżonka, jeżeli zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, nie spowoduje skutku określonego w art. 41 § 2 k.r.o.Tamże, s. 407.

Odpowiedzialność za zobowiązania małżonków wspólników spółki cywilnej, ale także małżonka będącego wspólnikiem spółki cywilnej, powinna być postrzegana w kontekście przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) i zawartych w nim uregulowań oraz przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.). Punktem wyjścia przy analizowaniu odpowiedzialności jest przepis art. 864 k.c., który wskazuje, że za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. Przez zobowiązania spółki cywilnej rozumiemy te zobowiązania, których podmiotami są wszyscy wspólnicy. Zobowiązania te muszą jednak powstać na skutek tego, że osoby, które je zaciągnęły, są wspólnikami spółki cywilnej. Jeżeli wspólnikami spółki cywilnej są małżonkowie pozostający we wspólności majątkowej, należałoby rozstrzygnąć, czy odpowiedzialność za zobowiązania dotyczy wyłącznie majątku osobistego albo też czy wierzyciel może zaspokoić się z któregokolwiek ze składników majątku wspólnego. Małżonkowie-wspólnicy będą ponosili solidarną odpowiedzialność w oparciu o art. 864 k.c. Ogólne zasady ponoszenia odpowiedzialności istotne dla niniejszego opracowania przewidziane zostały w art. 41 k.r.o, niemniej jednak odnoszą się one do sytuacji, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. W opisywanym przypadku oboje małżonkowie są wspólnikami spółki cywilnej, tym samym oboje pozostają stronami stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność. W takiej sytuacji nie mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.), lecz ogólne zasady prawa cywilnego.M. Łączkowska, Spółka cywilna jako forma prowadzenia działalności gospodarczej a ustawowa wspólność majątkowa małżeńska, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 7, s. 11.

W przypadku gdy wspólnikami spółki cywilnej są małżonkowie, wierzyciel ma możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego wspólników, w tym wypadku będzie to majątek wspólny małżonków-wspólników oraz majątek wspólny małżonków, a także z majątku osobistego poszczególnych wspólników, tj. z majątku osobistego żony oraz majątku osobistego męża.Tamże, s. 10. Wierzyciel może podjąć decyzję, w jakiej kolejności będzie żądał zaspokojenia, tak więc może w pierwszej kolejności skierować działania w stronę majątku jednego ze wspólników.

Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają za zobowiązania całym swoim majątkiem osobistym, przy czym zaspokojenie z majątku osobistego nie jest związane z podjęciem jakichkolwiek prób zaspokojenia z majątku wspólnego wspólników.

7. Uwagi końcowe

Wskutek przeprowadzonej w 2004 r. nowelizacji ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) już z przepisów prawa, a dokładnie z art. 33 pkt 3 k.r.o., bezpośrednio wynika przynależność praw spółkowych do majątku osobistego małżonka będącego wspólnikiem spółki cywilnej. Przynależność tychże praw spółkowych jest więc de facto niezależna od tego, z jakiego majątku pochodzą środki na wniesienie wkładu do spółki, co determinuje wszelkie rozważania na ten temat. Okoliczność ta nie powoduje jednak niemożności rozliczenia środków pochodzących z majątku wspólnego, które zostały przeznaczone na pokrycie wkładu.

Z treści zacytowanej już w artykule uchwały Sądu Najwyższego z 15 września 2004 r., III CZP 46/04, wynika, że zawarcie przez jednego małżonka lub też oboje małżonków umowy spółki cywilnej nie powoduje żadnych zmian w stosunkach majątkowych małżonków uregulowanych w dziale III k.r.o., a do składników, które małżonek wspólnik wniósł jako wkład do spółki cywilnej, znajdują od tej chwili zastosowanie wyłącznie przepisy o spółce, bez względu na to, czy przedmiot wkładu przynależał do majątku odrębnego małżonka wspólnika, czy też do majątku wspólnego małżonków.

Odpowiedzialność małżonka za długi współmałżonka jest zagadnieniem niezwykle aktualnym. W kontekście odpowiedzialności za zobowiązania należy zauważyć, że nader ryzykowne dla małżonków jest zawieranie spółek cywilnych, których wspólnikami są oboje małżonkowie, z uwagi na szeroki zakres odpowiedzialności. Opowiedzieć należy się za wiodącym również w praktyce poglądem, zgodnie z którym istnieje możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku wspólnego małżonków w przypadku wyrażenia zgody na dług małżonka-wspólnika spółki cywilnej. Wierzyciel oczywiście zobowiązany jest wykazać istnienie dokumentu urzędowego lub prywatnego zawierającego zgodę małżonka na zaciągnięcie zobowiązania.