Europejski Trybunał Praw Człowieka – przegląd orzecznictwa (I i IV kwartał 2019 r.) - Wydanie - 2/2020

Palestra 2/2020

Europejski Trybunał Praw Człowieka – przegląd orzecznictwa (I i IV kwartał 2019 r.)

Kategoria

Pojęcia kluczowe

Udostępnij

Marek Antoni Nowicki

adwokat

Prezentowany przegląd orzecznictwa stanowi omówienie najistotniejszych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanych w I oraz IV kwartale 2019 r. dotyczących między innymi: prawa do życia, zakazu tortur, prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawa do rzetelnego procesu sądowego, prawa do poszanowania życia prywatnego irodzinnego, wolności myśli, sumienia i wyznania, wolności wypowiedzi czy prawa do nauki.

Prawo do życia (art. 2)

Jeśli organy śledcze lub sądowe państwa Konwencji wszczęły na podstawie prawa wewnętrznego (np. przepisów o jurysdykcji powszechnej albo znanej w prawie międzynarodowym zasady osobowości aktywnej lub pasywnej) własne śledztwo karne lub postępowanie dotyczące śmierci, do której doszło poza granicami jego jurysdykcji, fakt ten wystarcza do uznania, że istniał związek jurysdykcyjny dla celów art. 1 Konwencji między tym państwem i krewnymi ofiary w sprawie, która później stała się przyczyną postępowania przed Trybunałem.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07,

§ 188 – dotyczący braku współpracy śledczej w sprawie zabójstwa trzech tureckich

Cypryjczyków będących obywatelami Cypru.

W przypadku, gdy w państwie Konwencji zgodnie z jego prawem wewnętrznym nie zostało wszczęte śledztwo lub postępowanie w sprawie śmierci, do której doszło poza granicami jego jurysdykcji, Trybunał musi ocenić, czy mimo to można uznać, że istnieje związek jurysdykcyjny dla celów obowiązku proceduralnego tego państwa na podstawie art. 2. Obowiązek taki pojawi się zasadniczo wyłącznie po stronie państwa, pod którego jurysdykcją zmarły znajdował się w chwili śmierci. Możliwe jest odejście od tego stanowiska ze względu na istnienie w konkretnej sprawie jej „specjalnej cechy”. Trybunał nie może wskazać w sposób abstrakcyjny takiej „specjalnej cechy”, zależy to bowiem od konkretnych okoliczności i cechy te mogą znacznie różnić się w zależności od sprawy.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07, § 190.

Przy interpretacji Konwencji należy pamiętać o jej specjalnym charakterze jako traktacie zbiorowego zagwarantowania praw człowieka ipodstawowych wolności. Wpewnych specyficznych okolicznościach ten zbiorowy charakter może oznaczać obowiązek państw Konwencji wspólnego działania iwspółpracy dla ochrony praw iwolności, które zobowiązywały się zapewnić w granicach swojej jurysdykcji. W sprawach, w których skuteczne śledztwo w sprawie zabójstwa, do którego doszło pod jurysdykcją jednego państwa Konwencji, wymaga udziału więcej niż jednego innego państwa Konwencji, jej specjalny charakter obejmuje co do zasady obowiązek państw wchodzących w grę skutecznej wzajemnej współpracy w celu wyjaśnienia okoliczności zabójstwa i postawienia sprawców przed sądem.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07, § 232.

Artykuł 2 może wymagać od państw Konwencji dwojakiego obowiązku wzajemnej współpracy: wystąpienia o pomoc i jej udzielenia. Ich natura i zakres zależą od konkretnych okoliczności, np. czy główne dowody znajdują się na terytorium danego państwa Konwencji albo podejrzani ukryli się na jego terytorium.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07, § 233.

Obowiązek ten jest warunkiem skutecznej ochrony prawa do życia zagwarantowanego przez art. 2. Inne podejście nie dałoby się pogodzić z obowiązkiem państwa ochrony prawa do życia, odczytywanego w połączeniu z ogólnym obowiązkiem na podstawie art. 1 zapewnienia każdej osobie pozostającej pod jego jurysdykcją praw i wolności zapisanych w Konwencji, bowiem utrudniłoby śledztwa w sprawie bezprawnego pozbawienia życia i musiałoby prowadzić do bezkarności osób odpowiedzialnych. Rezultat taki mógłby osłabić cel ochrony na podstawie art. 2 i spowodować, że gwarancje poszanowania prawa do życia stałyby się iluzoryczne.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07, § 234.

Przy ocenie, czy państwo użyło wszelkich dostępnych środków prawnych na podstawie instrumentów międzynarodowych dotyczących współpracy w sprawach karnych, Trybunał nie może pominąć faktu, że traktaty te nie nakładają na państwa obowiązków absolutnych, dają bowiem państwu występującemu o ekstradycję pewną swobodę i przewidują wiele wyjątków w formie obowiązkowych lub uznaniowych podstaw odmowy wnioskowanej współpracy. W rezultacie obowiązek proceduralny współpracy na podstawie art. 2 wymaga interpretacji w świetle traktatów międzynarodowych lub porozumień obowiązujących między wchodzącymi w grę państwami Konwencji, a w ślad za nią w miarę możliwości łącznego i harmonijnego stosowania Konwencji i tych instrumentów, które nie powinno prowadzić do konfliktu lub sprzeczności między nimi. W tym kontekście państwo, które powinno domagać się współpracy, naruszy obowiązek proceduralny współpracy, jeśli nie uruchomiło właściwych mechanizmów na podstawie odpowiednich traktatów międzynarodowych; w przypadku państwa – adresata wniosku o współpracę – jeśli nie odpowie właściwie lub nie potrafi wskazać uprawnionej podstawy odmowy wnioskowanej współpracy.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07, § 236.

Obowiązek współpracy na podstawie art. 2 należy odczytywać w świetle przepisów konwencji o ekstradycji i w rezultacie oznacza dla państwa obowiązek zbadania i przedstawienia uzasadnionej odpowiedzi na każdy wniosek o ekstradycję podejrzanych poszukiwanych za morderstwa lub zabójstwa, o których wiadomo, że znajdują się na jego terytorium lub pozostają pod jego jurysdykcją.

Wyrok Güzelyurtlu i inni v. Cypr i Turcja, 29.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 36925/07, § 264.

Pacjent psychiatryczny jest szczególnie bezbronny, nawet jeśli leczy się w zakładzie dobrowolnie. Ze względu na zaburzenie psychiczne jego zdolność do podjęcia racjonalnej decyzji o zakończeniu życia może być częściowo ograniczona. Ponadto wszelka hospitalizacja pacjenta psychiatrycznego, niedobrowolna albo dobrowolna, wiąże się dla niego nieuchronnie z pewnymi ograniczeniami w rezultacie jego stanu zdrowia i wynikającej z niego potrzeby leczenia. W procesie leczenia często pojawia się potrzeba dalszych ograniczeń. Mogą one przyjąć również formę ograniczeń wolności osobistej i prawa do prywatności.

Wyrok Fernandes de Oliveira v. Portugalia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 78103/14, § 124 – dotyczący samobójstwa pacjenta psychiatrycznego po opuszczeniu przez niego szpitala bez poinformowania o tym dyrekcji.

W stosunku do dobrowolnego pacjenta psychiatrycznego władze mają ogólny obowiązek podejmowania rozsądnych działań chroniących go przed realnym i bezpośrednim ryzykiem samobójstwa. Wymagane środki zależą od konkretnych okoliczności, często różnych zależnie od tego, czy pacjent był hospitalizowany dobrowolnie, czy niedobrowolnie. Obowiązek rozsądnych działań chroniących przed samoobrażeniem istnieje w odniesieniu do obu kategorii pacjentów. W przypadku pacjentów hospitalizowanych na podstawie postanowienia sądu i w rezultacie niedobrowolnie Trybunał może jednak stosować surowszy standard kontroli.

Wyrok Fernandes de Oliveira v. Portugalia, 31.01.2019 r., Wielka Izba,skarga nr 78103/14, § 124.

Obowiązek proceduralny na podstawie art. 2 w sprawach na tle opieki zdrowotnej wymaga m.in., aby postępowanie zakończyło się w rozsądnym terminie. Znajomość faktów i możliwych błędów popełnionych w trakcie opieki medycznej pozwala bowiem instytucjom wchodzącym w grę i personelowi medycznemu naprawić ewentualne braki i zapobiec podobnym błędom. Szybkie badanie takich spraw ma więc znaczenie dla bezpieczeństwa osób korzystających ze służby zdrowia. Zwłaszcza w sprawach dotyczących postępowań wszczętych dla wyjaśnienia okoliczności śmierci w warunkach szpitalnych długość postępowania stanowi ważną wskazówkę, że postępowanie było na tyle wadliwe, iż oznaczało naruszenie przez państwo jego obowiązków pozytywnych na podstawie Konwencji, chyba że na uzasadnienie stwierdzonej długości postępowania przedstawiło ono bardzo przekonujące i wiarygodne racje.

Wyrok Fernandes de Oliveira v. Portugalia, 31.01.2019 r., Wielka Izba,skarga nr 78103/14, § 137

Zakaz tortur (art. 3)

W razie wydalenia osoby ubiegającej się o azyl do kraju trzeciego bez wcześniejszego merytorycznego zbadania jej wniosku obowiązek państwa nienarażania na rzeczywiste ryzyko traktowania niezgodnego z art. 3 realizowany jest w inny sposób niż w przypadku odesłania do kraju pochodzenia. W tym drugim przypadku organy wydalające badają zasadność wniosku o azyl i oceniają istnienie zarzuconych ryzyk w kraju pochodzenia, w pierwszym przypadku natomiast główna kwestia dotyczy dostępu jednostki do odpowiedniej procedury azylowej w przyjmującym kraju trzecim. Kraj wydalający działa bowiem z założeniem, że to przyjmujący kraj trzeci następnie merytorycznie zbada złożony tam wniosek azylowy. Jeśli jednak zarzucone ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 odnosi się np. do warunków pozbawienia wolności lub warunków życiowych, z jakimi takie osoby mogą się zetknąć w przyjmującym kraju trzecim, wymaga ono oceny również przez kraj wydalający.

Wyrok Iliasi Ahmed v. Węgry, 21.11.2019 r., Wielka Izba,skarga nr 47287/15, § 129–131 – dotyczący przetrzymywania osób ubiegających się o azyl w strefietranzytowej granicy lądowej

We wszystkich przypadkach wydalenia osoby ubiegającej się o azyl z państwa Konwencji do pośredniczącego kraju trzeciego bez merytorycznego badania wniosków azylowych, niezależnie od tego, czy przyjmujący kraj trzeci jest członkiem UE, czy nie, lub czy jest stroną Konwencji, czy nie, obowiązkiem państwa wydalającego jest dokładna ocena istnienia rzeczywistego ryzyka odmowy takiej osobie dostępu w przyjmującym kraju trzecim do odpowiedniej procedury azylowej chroniącej ją przed wydaleniem. W razie ustalenia, że gwarancje w tym zakresie są niewystarczające, z art. 3 wynika obowiązek zaniechania wydalenia osoby ubiegającej się o azyl do takiego kraju trzeciego.

Wyrok Ilias i Ahmed v. Węgry, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 47287/15, § 134.

Państwo Konwencji wydalające osoby ubiegające się o azyl ze swego terytorium do kraju trzeciego bez merytorycznego zbadania ich wniosków azylowych nie ma wiedzy, czy narażone one są na ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 w ich kraju pochodzenia lub są zwyczajnie migrantami ekonomicznymi. Ustaleń w tej kwestii można dokonać i na nie się powoływać wyłącznie w drodze procedury, której rezultatem jest decyzja prawna. W przypadku ich braku wydalenie do kraju trzeciego należy poprzedzić dokładnym zbadaniem, czy procedura azylowa w przyjmującym państwie trzecim zapewnia wystarczające gwarancje pozwalające uniknąć wydalenia – bezpośrednio lub pośrednio – osoby ubiegającej się o azyl do kraju pochodzenia bez właściwej oceny ryzyk, na jakie byłaby narażona z punktu widzenia art. 3. Ustalenie dopiero po fakcie, że osoba ubiegająca się o azyl nie była narażona na ryzyko w kraju pochodzenia, dokonane w procedurze krajowej lub międzynarodowej, nie może być podstawą wstecznego zwolnienia państwa z opisanego obowiązku proceduralnego. Gdyby było inaczej, osoby ubiegające się o azyl stojące w obliczu śmiertelnego zagrożenia w swoim kraju pochodzenia byłyby legalnie i w drodze skróconej procedury wydalane do „niezapewniających bezpieczeństwa” krajów trzecich. Podejście takie pozbawiłoby praktycznego znaczenia zakaz złego traktowania w sprawach wydaleń osób ubiegających się o azyl.

Wyrok Ilias i Ahmed v. Węgry, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 47287/15, § 137.

Państwa mogą radzić sobie z problemem nadużyć ze strony osób, które nie mają potrzeby ochrony w krajach pochodzenia, bez przekreślania gwarancji art. 3. W tym zakresie wystarczy – jeśli optują za usunięciem do bezpiecznego kraju trzeciego bez merytorycznego zbadania wniosków azylowych – dokładne zbadanie, czy w systemie azylowym w tym kraju możliwe jest właściwe rozpatrzenie takich wniosków. Alternatywnie, władze mogą oddalać nieuzasadnione wnioski azylowe po ich merytorycznym zbadaniu, jeśli nie stwierdziły żadnego istotnego ryzyka w kraju pochodzenia.

Wyrok Ilias i Ahmed v. Węgry, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 47287/15, § 138.

Konwencja nie zakazuje państwom tworzenia list krajów, wobec których istnieje domniemanie, że są bezpieczne dla osób ubiegających się o azyl. Trybunał uważał jednak, że wszelkie domniemanie, że konkretny kraj jest „bezpieczny”, jeśli powołano się na nie w decyzjach dotyczących konkretnej osoby ubiegającej się o azyl, musi być wystarczająco wsparte analizą istotnych warunków w tym kraju, a zwłaszcza jego systemu azylowego.

Wyrok Ilias i Ahmed v. Węgry, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 47287/15, § 152.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Przy ocenie, czy skarżący otrzymał odpowiednią opiekę psychiatryczną, Trybunał bierze pod uwagę opinie lekarzy, decyzje podjęte przez władze w konkretnej sprawie oraz bardziej ogólne ustalenia na poziomie krajowym i międzynarodowym wskazujące na niewłaściwość więziennych oddziałów psychiatrycznych jako miejsc pozbawienia wolności osób z problemami na tle zdrowia psychicznego.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 202 – dotyczący odmowy opieki psychiatrycznej i psychologicznej w zakładzie zamkniętym dla osoby umieszczonej w nim za przestępstwa seksualne.

W kontekście koncepcji „właściwego leczenia” dla celów art. 5 Trybunał bada, na podstawie informacji znajdujących się w aktach sprawy, czy przy leczeniu zaburzeń psychicznych wchodzących w grę zostało przyjęte podejście zindywidualizowane i wyspecjalizowane. Informacje wskazujące, że skarżący mieli dostęp do lekarzy i leków, co mogło oznaczać, że nie byli wyraźnie porzuceni, nie wystarczają do uznania, że przyjęte działania terapeutyczne były wystarczające. Ponadto, chociaż uparta postawa osoby pozbawionej wolności może przyczynić się do braku możliwości zmiany reżimu jej przetrzymywania, nie zwalnia to władz z obowiązku podejmowania właściwych kroków, aby zapewnić leczenie odpowiednie ze względu na jej stan, mogące pomóc jej odzyskać wolność.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 203.

W przypadku sprawców przestępstw popełnionych przez chorych psychicznie władze mają obowiązek działania w celu ich przygotowania do zwolnienia, np. przez zachęty do dalszej terapii, takie jak przeniesienie do instytucji, w której mogą rzeczywiście być poddani koniecznemu leczeniu albo – jeśli sytuacja na to pozwala – nadanie im pewnych przywilejów.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 204.

W świetle rozwoju orzecznictwa i obecnych standardów międzynarodowych, które wskazują na duże znaczenie potrzeby leczenia chorób psychicznych takich osób, Trybunał wyraźnie potwierdził – w uzupełnieniu funkcji ochrony społecznej pozbawienia wolności – również aspekt terapeutyczny celu, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. e. W rezultacie, władze mają wyraźny obowiązek zapewnienia odpowiedniej i zindywidualizowanej terapii z uwzględnieniem konkretnych aspektów przymusowego pobytu w zakładzie zamkniętym, takich jak warunki reżimu pozbawienia wolności, proponowane leczenie albo długość stosowania tego środka.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 205.

Należy zaakceptować istnienie bliskiego związku między „zgodnością z prawem” pozbawienia wolności osób cierpiących na zaburzenia psychiczne oraz leczeniem odpowiednim ze względu na ich stan psychiczny. Stosowanie właściwej terapii jest wymagane jako element szerszej koncepcji „zgodności z prawem” pozbawienia wolności. Każde pozbawienie wolności osób chorych psychicznie musi mieć cel terapeutyczny, zmierzając konkretnie i w miarę możliwości do leczenia lub złagodzenia ich stanu zdrowia psychicznego, w tym – w razie potrzeby – ograniczenia lub kontroli zagrożenia z ich strony. Niezależnie od zakładu, w jakim takie osoby przebywają, są one uprawnione do odpowiedniego środowiska medycznego i rzeczywistej terapii zmierzającej do przygotowania ich do ewentualnego zwolnienia.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 208.

Wymagany poziom opieki nad tą kategorią osób pozbawionych wolności musi wykraczać poza opiekę podstawową. Sam tylko dostęp do lekarzy, konsultacji i leków nie może wystarczać do uznania, że leczenie było odpowiednie i w rezultacie zadowalające na podstawie art. 5. Rola Trybunału nie polega na analizie oferowanego i realizowanego leczenia, ważna jest jednak możliwość kontroli, czy zostały zastosowane programy zindywidualizowane, biorące pod uwagę specyfikę stanu zdrowia psychicznego osoby pozbawionej wolności w celu przygotowania jej do możliwego przyszłego powrotu do społeczeństwa. W tej dziedzinie Trybunał przyznaje władzom pewną swobodę co do formy i treści opieki terapeutycznej lub programu medycznego wchodzącego w grę.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 209.

Ocena, czy konkretny zakład był „właściwy”, musi obejmować badanie panujących w nim konkretnych warunków pozbawienia wolności, a w szczególności leczenia osób cierpiących na zaburzenia psychiczne. Instytucja, która jest a priori nieodpowiednia – jak struktura więzienna – może jednak okazać się zadowalająca, jeśli zapewniała odpowiednią opiekę, a wyspecjalizowana instytucja psychiatryczna, która z definicji powinna być właściwa, może okazać się niezdolna do zapewnienia koniecznego leczenia. Odpowiednie i zindywidualizowane leczenie stanowi więc istotną część pojęcia „właściwa instytucja”, jako że pozbawienie wolności, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. e, ma podwójną funkcję: z jednej strony – ochrony społecznej, a z drugiej – funkcję terapeutyczną wynikającą z indywidualnego interesu osoby umysłowo chorej w otrzymaniu właściwej i zindywidualizowanej terapii lub sposobu leczenia. Potrzeba zapewnienia pierwszej z tych funkcji nie powinna, a priori, usprawiedliwiać braku środków na realizację drugiej. Z tego wynika, że na podstawie art. 5 ust. 1 lit. e decyzja o odmowie zwolnienia osoby znajdującej się w zakładzie zamkniętym może okazać się niezgodna zpoczątkowym celem jej prewencyjnego pozbawienia wolności wskazanym wwyroku skazującym, jeśli była ona pozbawiona wolności ze względu na ryzyko recydywy, a równocześnie była pozbawiona środków – takich jak odpowiednia terapia – koniecznych do wykazania, że nie jest już niebezpieczna.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 210.

Potencjalny negatywny wpływ na możliwość zmiany sytuacji osobistej skarżącego nie musi oznaczać naruszenia art. 5 ust. 1, jeśli władze podjęły wystarczające kroki dla rozwiązania problemu utrudniającego leczenie skarżącego.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 211.

Intensywność kontroli terapii medycznej przez Trybunał może różnić się zależnie od tego, czy zarzuty zostały postawione na podstawie art. 3, czy art. 5 ust. 1. Mogą zaistnieć sytuacje, w których metoda leczenia może odpowiadać wymaganiom art. 3, ale nie wystarcza z punktu widzenia potrzeby zachowania celu przymusowego umieszczenia w zakładzie zamkniętym i w rezultacie może prowadzić do uznania, że nastąpiło naruszenie art. 5 ust. 1. Stwierdzenie, że nie doszło do naruszenia art. 3, nie prowadzi więc automatycznie do wniosku o braku naruszenia art. 5 ust. 1, chociaż stwierdzenie naruszenia art. 3 z powodu braku odpowiedniego leczenia może również prowadzić do uznania, że na tych samych podstawach został naruszony art. 5 ust. 1.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 213.

Art. 5 ust. 1 lit. e nie gwarantuje jednostce umieszczonej w zakładzie zamkniętym prawa do leczenia we własnym języku.

Wyrok Rooman v. Belgia, 31.01.2019 r., Wielka Izba, skarga nr 18052/11, § 230.

Prawo do tego, aby wolność osobista była ograniczona wyłącznie zgodnie z prawem, oraz prawo do ludzkich warunków w przypadku pozbawienia wolności pod kontrolą państwa stanowią minimalne gwarancje, które mimo rosnącego „kryzysu migracyjnego” w Europie powinny być dostępne dla osób pozostających pod jurysdykcją państw Konwencji.

Wyrok Z.A. i inni v. Rosja, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skargi nr 61411/15, 61420/15, 61427/15 i 3028/16, § 127 – dotyczący przetrzymywania osób ubiegających się o azyl w strefie tranzytowej portu lotniczego.

Prawo państw do kontroli wjazdu cudzoziemców na ich terytorium musi oznaczać możliwość uzależnienia zgody na wjazd od wprowadzenia wymagań. W rezultacie, przy braku innych istotnych czynników, sytuacja osoby wnioskującej o zgodę na wjazd i czekającej przez krótki okres na weryfikację jej prawa do wjazdu nie może być uznana za pozbawienie wolności, za które odpowiada państwo, władze nie podejmują bowiem wtedy wobec takiej osoby działań innych niż konieczna weryfikacja ze względu na wyrażoną przez nią wolę wjazdu. Ważne jest również ustalenie, czy zgodnie z celem obowiązującego reżimu prawnego przy rozpatrywaniu wniosków azylowych istniały odpowiednie gwarancje proceduralne oraz przepisy określające maksymalny okres pobytu w strefie tranzytowej oraz czy w danym przypadku były stosowane.

Wyrok Z.A. i inni v. Rosja, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skargi nr 61411/15, 61420/15, 61427/15 i 3028/16, § 144 –145.

W sprawach dotyczących przetrzymywania cudzoziemców w kontekście imigracyjnym długość trwania wchodzącego w grę ograniczenia poruszania się oraz związek między działaniami władz i ograniczeniami wolności mogą wpływać na uznanie takich sytuacji za pozbawienie wolności. Jak długo jednak pobyt skarżącego w strefie tranzytowej nie przekracza znacznie okresu niezbędnego na zbadanie wniosku o azyl i nie istnieją wyjątkowe okoliczności, sama jego długość jako taka nie może wpływać w sposób rozstrzygający na ocenę, czy w danym przypadku art. 5 miał zastosowanie, zwłaszcza gdy osoby czekające na rozstrzygnięcie wniosków azylowych korzystały z praw proceduralnych i zabezpieczeń przed nadmiernymi okresami oczekiwania. W tym zakresie duże znaczenie mają krajowe regulacje prawne ograniczające długość pobytu w strefie tranzytowej.

Wyrok Z.A. i inni v. Rosja, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skargi nr 61411/15, 61420/15, 61427/15 i 3028/16, § 147.

Brak przepisów krajowych określających maksymalny okres pobytu w strefie tranzytowej portu lotniczego i jego poważnie bezprawny charakter, jego nadmiernie długi okres, poważne opóźnienia w badaniu wniosków azylowych oraz cechy miejsca, w którym występujący o azyl byli przetrzymywani, kontrola, jakiej byli poddani i brak praktycznej możliwości opuszczenia tej strefy oznaczają, że osoby przetrzymywane w ten sposób są pozbawione wolności w rozumieniu art. 5.

Wyrok Z.A. i inni v. Rosja, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skargi nr 61411/15, 61420/15, 61427/15 i 3028/16, § 156.

Artykuł 5 ust. 1 lit. f nie zakazuje państwom wprowadzania przepisów, które wskazują podstawy, na których można zarządzać przetrzymywanie w strefie tranzytowej portu lotniczego z właściwym uwzględnieniem masowego napływu ubiegających się o azyl. W szczególności ust. 1 lit. f nie zakazuje pozbawienia wolności w takiej strefie na czas ograniczony. Środek taki może być uznany za uzasadniony, jeśli jest konieczny, aby zagwarantować obecność osób ubiegających się o azyl w okresie rozpatrywania ich wniosków, albo ze względu na potrzebę szybkiego zbadania ich dopuszczalności i w tym celu zostały przyjęte obowiązujące w strefie tranzytowej rozwiązania i procedury.

Wyrok Z.A. i inni v. Rosja, 21.11.2019 r., Wielka Izba, skargi nr 61411/15, 61420/15, 61427/15 i 3028/16, § 163.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

Z art. 6 ust. 3 lit. e nie można wywieść szczegółowych warunków dotyczących sposobów, w jaki tłumacz powinien zapewnić pomoc oskarżonym. Nie jest on funkcjonariuszem sądu w rozumieniu art. 6 ust. 1 i jako taki nie podlega żadnym wymaganiom formalnym niezawisłości i bezstronności.

Wyrok Knox v. Włochy, 24.01.2019 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 76577/13, § 184 – dotyczący zarzutu braku właściwej pomocy tłumacza w toku śledztwa w sprawie karnej.

Sąd, który nie jest ustanowiony zgodnie z wolą ustawodawcy, z konieczności nie ma legitymacji wymaganej w społeczeństwie demokratycznym do rozwiązywania sporów prawnych.