N a podstawie literatury, orzecznictwa oraz judykatury ukształtowały się trzy podobnie rozumiane pojęcia: wrongful life, wrongful birth i wrongful conception. Ich znaczenie jest jednak całkowicie odmienne, odwołują się one bowiem do trzech różnego rodzaju roszczeń. Powództwa wytaczane w związku z owymi roszczeniami budzą liczne kontrowersje zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Dotykają bowiem trudnej kwestii – nie tylko prawnej, ale także etyczno-moralnej.

W literaturze podejmowane są liczne próby analizy wyżej wymienionych pojęć, a także określenia roli, jaką mogą pełnić w procesie wykładni. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że pojęcia te zazwyczaj używane są w pierwotnej wersji, tzn. w języku angielskim, z racji tego, iż nomenklatura ta ma swoje korzenie w judykaturze common law.T. Justyński, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2003 r. V CK 16/03, „Państwo i Prawo” 2004, z. 9, s. 123. Ważną kwestię stanowi zatem przekład takich pojęć na język polski. Na tej płaszczyźnie pojawiają się pierwsze problemy związane z rozbieżnością, dotyczące braku jednolitości w tłumaczeniu tych terminów oraz daleko idącej niejednoznaczności.K. Mularski, O sposobach rozumienia pojęć wrongful conception i wrongful birth, „Państwo i Prawo” 2009, z. 8, s. 73.W piśmiennictwie wskazuje się, że pojęcie wrongful conception tłumaczone jest jako niechciane poczęcie czy też nieplanowane poczęcie.T. Justyński, Glosa, s. 123. Wyrażenie wrongful birth natomiast rozumiane jest jak niechciane urodzenie, złe urodzenie, urodzenie w warunkach pokrzywdzenia, niedobre życie, nieszczęśliwe urodzenie. Z kolei poddając pod rozważania koncepcję wrongful life, nie sposób nie wspomnieć o klasycznej definicji utożsamiającej roszczenie ze „złym życiem” czy „nieszczęśliwym istnieniem”.

Próbując dokonać analizy koncepcji wrongful life, w pierwszej kolejności warto przyjrzeć się definicji tego pojęcia, która jak wiadomo, na podstawie powyżej przeprowadzonych rozważań, nie jest jednolita zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie. Autorzy próbują natomiast formułować pewne podstawowe definicje omawianych roszczeń, dążąc tym samym do ujednolicenia ich znaczenia. Koncepcja ta zakłada, w pewnym uproszczeniu, że dziecko urodzone na skutek bezprawnych działań lub zaniechań personelu medycznego może żądać odszkodowania albo zadośćuczynienia za to, że żyje.K. Mularski, Próba analizy koncepcji wrongful life, „Studia Prawa Prywatnego” 2008, nr 3, s. 89.

Kolejna koncepcja, wrongful birth, zakłada istnienie obowiązku odszkodowawczego personelu medycznego wobec rodziców dziecka, które nie powinno się w ogóle urodzić.Furrow, Greaney, Johnson, Jost & Schwartz, Health Law, 2001, s. 91. Jak podkreśla się w literaturze, obowiązek ten obejmuje przede wszystkim koszty wychowania i utrzymania niechcianego dziecka.W. C. Duncan, Statutory Responses to Wrongful Birth and Wrongful Life Actions, s. 3. Roszczenia te, nazywane w doktrynie amerykańskiej wrongful birth actions, pojawiają się w sytuacji, w której uniemożliwiono kobiecie dokonanie i przeprowadzenie legalnej aborcji, przede wszystkim na skutek wadliwej diagnozy lub też braku jakiejkolwiek informacji o stanie płodu. W takiej sytuacji powodowie mogą twierdzić, że szkoda polega na urodzeniu chorego dziecka ( z defektami lub innymi nieprawidłowościami) lub też że zostali pozbawieni możliwości wyboru i podjęcia decyzji o dokonaniu ewentualnego zabiegu aborcji. Lekarze mają bowiem obowiązek ujawnienia ryzyka i możliwości wystąpienia u dziecka chorób, nie mogą tych wiadomości zatajać przed przyszłymi rodzicami. W Polsce sprawy z tytułu wrongful birth trafiły zaledwie kilkukrotnie na wokandę Sądu Najwyższego. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że w tym skromnym dorobku orzeczniczym Sąd Najwyższy dopuścił skuteczne podnoszenie roszczeń odszkodowawczych z tego tytułu. Wiadome jest, że w polskim porządku prawnym (w przeciwieństwie do amerykańskiego) nie obowiązuje system precedensowy, a zatem sporne może być to, czy taką linię orzeczniczą można uznać za ugruntowaną. W odniesieniu do systemu amerykańskiego współcześnie prawie wszystkie stany uznają roszczenie z tytułu wrongful birth – nie akceptują ich jedynie wymieniane w piśmiennictwie, takie jak: Georgia,J. R. Botkin, Prenatal diagnosis and selection of children, 2004, s. 269. Kentucky, Michigan, Missouri i North Karolina.W. F. Hensel, The Disabling Impact of Wrongful Birth and Wrongful Life Actions, 40 Harv. C.R.-C.L. L. Rev. 141, 158, 2005, s. 3. Dla przykładu, w stanie Maine wprowadzono nawet ustawę uznającą za zasadną skargę wrongful birth.Mc. Rev. Stat. Ann, tit. 24, par. 2931, 1988. Z kolei w sześciu stanach wytaczanie powództw z tytułu wrongful birth jest ustawowo zakazane, tak na przykład Idaho Code § 5–334(1): „A cause of action shall not arise, and damages shall not be awarded, on behalf of any person, based on the claim that but for the act or omission of another, a person would not have been permitted to have been born alive but would have been aborted” („Roszczenie nie powstaje, a odszkodowanie nie zostaje przyznane na rzecz jakiejkolwiek osoby, w oparciu o twierdzenie, że za działania lub zaniechania innej osoby urodzenie nie byłoby dozwolone, a ciąża zostałaby przerwana”).Idaho Code Ann. § 5–334(1), 2008; cyt. za: J. R. Botkin, Prenatal diagnosis and selection of children, 2004. Sądy argumentują taki zakaz, związany tym samym z oddaleniem wszelkich powództw wrongful birth, brakiem występowania szkody i zdecydowaną niemożliwością uznania samego życia za szkodę.

Wrongful conception natomiast stanowi roszczenie rodziców dziecka przeciwko określonym podmiotom z racji faktu naruszenia przez pozwanych prawa rodziców do zadecydowania o tym, czy chcą mieć dziecko. Bez znaczenia pozostaje w tym przypadku kwestia tego, czy dziecko urodziło się zdrowe, czy nie. Ponadto wielu autorów stoi na stanowisku, że nie powinno się wyodrębniać roszczenia wrongful conception, ponieważ stanowi ono de facto rodzaj wrongful birth.M. Kowalski, Odpowiedzialność odszkodowawcza lekarza z tytułu wrongful birth w prawie niemieckim,„Prawo i Medycyna” 2012, nr 11, s. 66. Wydaje się jednak, że w tym zakresie należy zaaprobować pogląd T. Justyńskiego, funkcjonujący w orzecznictwie i doktrynie amerykańskiej, zgodnie z którym wyróżnia się trzy rodzaje powództw wrongful.T. Justyński, Wrongful conception w prawie polskim, „Przegląd Sądowy” 2005, nr 1, s. 37.

Jedną z najważniejszych przyczyn pojawienia się roszczeń wrongful jest postęp technologiczny w dziedzinie medycyny oraz związane z tym pojawienie się nowoczesnych badań diagnostyki prenatalnej, pozwalających wykryć u dziecka wady genetyczne lub wykazujących prawdopodobieństwo ich wystąpienia.E. O. Nightingale, M. Goodman, Before Birth: Prenatal Testing for Genetic Disease, 1990, s. 1. Jedną z podstaw do przeprowadzenia takich badań jest wiek przyszłej matki, kobiety w wieku powyżej trzydziestu pięciu lat są bowiem narażone na większe ryzyko posiadania dziecka z nieprawidłowościami chromosomalnymi lub innymi wadami wrodzonymi.G. Garcia, Genetic Services Policy Project, (w:) Washington State Department of Health, s. 7–9. Jednakże niektóre badania są zalecane dla wszystkich kobiet w ciąży, niezależnie od wieku. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt pojawienia się nowoczesnych urządzeń, takich jak chociażby fetoskopia, echoskopia,Annas, Is a Genetic Screening Test Ready When the Lawyers Say It Is?, Hastings Center Report 1985, s. 16. radiografia, ultrasonografia (metoda najbardziej rozpowszechniona, stosowana powszechnie, stanowiąca współcześnie zabieg rutynowy, niezwiązany z żadnym ryzykiem), biopsja kosmówki (polegająca na pobieraniu komórek embrionalnych za pomocą cewnika wprowadzonego do łożyska, pozwalająca na wczesne wykrycie i zdiagnozowanie defektów genetycznych – już w szóstym tygodniu ciąży – związana z krótkim czasem oczekiwania na wyniki)H. Bartel, Embriologia, Warszawa 2002, s. 196. czy amniocenteza (polegająca na pobraniu komórek embrionalnych z wód płodowych, które następnie są namnażane i poddawane dalszym badaniom, dzięki czemu możliwe staje się wykrycie wad genetycznych płodu; jest to metoda inwazyjna, a co za tym idzie – pociąga za sobą, choć niewielkie, ryzyko śmierci płodu).M. Nesterowicz, Odpowiedzialność cywilna lekarza i szpitala za wrongful conception, wrongful birth, wrongful life w orzecznictwie europejskim, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 3, s. 19. Ponadto warto dodać, że w nauce amerykańskiej rozwój badań genetycznych przyczynił się do powstania nowych testów, które diagnozują wiele wad wrodzonych w okresie życia płodowego.Zuskar, The Psychological Impact of Prenatal Diagnosis of Fetal Abnormality. Strategies for Investigation and Intervention, „Women’s Health” 12(1), s. 91. Badania te, tak zwane prenatalne genetyczne badania przesiewowe (prenatal genetic screening tests, newborn screening), należące do kategorii diagnostycznych badań genetycznych,K. G. Fulda, K. Lykens, Ethical issues in predictive genetic testing: a public health perspective, „Journal of Medical Ethics” 2006, nr 32(3), s. 144. mających na celu określenie ryzyka zachorowania na daną chorobę, stanowią element profilaktykiE. Crabtree Burton, R. Luciani, Prenatal Tests and Ultrasound, Oxford 2012, s. 6. i niewątpliwie odgrywają coraz większą rolę w amerykańskim położnictwie i ginekologii, aktualnie stanowiąc najbardziej rozpowszechniony rodzaj testów genetycznych.K. J. Jankowski, Wrongful Birth and Wrongful Life Actions arising from negligent genetic counseling: the need for legislation supporting reproductive choice, „Fordham Urban Law Journal” 1989, nr 1, s. 27. Ponadto amerykańscy naukowcy zakończyli niedawno, trwające ponad pięć lat, prace nad tak zwanymi mapami (maps) z genetycznych markerów, które będą pomocne w wykrywaniu i identyfikowaniu uszkodzonych genów przyczyniających się do powstawania wielu poważnych zaburzeń genetycznych.H. M. Schmeck, New Map of Genes May Aid in Fighting Hereditary Diseases, N.Y. Times 1987, nr 8. Niewątpliwie stanowi to potwierdzenie rozwoju w zakresie genetycznego doradztwa. Warte podkreślenia jest także to, że mimo tego, iż Amerykanie obawiali się, że szybki rozwój badań genetycznych może przyczynić się do zmniejszenia prawa do prywatności i dyskryminacji,A. Lapham, C. Kozma, Genetic discrimnation: perspectives of consumers, „Science” 1996, nr 25, s. 61. to rozwój technologiczny, jaki miał miejsce w Stanach Zjednoczonych (zapoczątkowany niewątpliwie wcześniej niż na terenie naszego kraju – przykładowo: syndrom Downa zdiagnozowano za pomocą badań prenatalnych po raz pierwszy już w roku 1968),A. Skibniewska, Prenatalne zacofanie, „Przegląd” 2009, nr 16. zwłaszcza w zakresie ultradźwięków oraz technologii DNA, przyczynił się do zmniejszenia liczby urodzeń dzieci z defektami, co należy uznać za zjawisko pozytywne.R. J. Trent, Handbook of Prenatal Diagnosis, Cambridge 1995, s. 4.

Dynamiczny postęp nauki na całym świecie stworzył warunki umożliwiające zachowanie całkowitej kontroli nad organizmem ludzkim, także w zakresie prokreacji.A. Lippman, Prenatal Genetic Testing and Screening: Constructing Needs and Reinforcing Inequities, s. 6. Rozwój współczesnej medycyny przyczynia się przede wszystkim do podnoszenia standardów postępowania personelu medycznego, co wiąże się także z położeniem większego nacisku na kwestie związane z diagnostyką prenatalną płodu i embrionu.A. Kolker, Advances in Prenatal Diagnosis: social-psychological and policy issue, J. Tech. „Health Care” 1989, s. 45. Z uwagi na to współcześnie podejmuje się próby leczenia płodu już na etapie życia wewnątrzmacicznego.K. Szaflik, Intensywna terapia płodu, (w:) Ciąża wysokiego ryzyka, Poznań 2000, s. 439. Podkreśla się jednak, że lekarz nie musi przeprowadzać za każdym razem wszystkich możliwych badań i testów, aby ocenić potencjalne zagrożenie pojawienia się choroby u płodu. Przykład może stanowić sprawa Munro v. Regents, w której sąd uznał, że lekarz nie miał obowiązku wykonywania testu Taya-Sachsa, nie miał bowiem powodu, aby podejrzewać u płodu możliwość wystąpienia defektów.Munro v. Regents of the University of California, 263 Cal.Rptr. 878, 882 (Cal.App. 1989). Niezwykle ciekawą kwestię stanowi także ujawnienie informacji genetycznej już po przeprowadzeniu badań i różne poglądy doktryny związane z obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowejPoints to consider: ethical, legal, and psychosocial implications of genetic testing in children and adolescents, American Society of Human Genetics Board of Directors, American College of Medical Genetics Board of Directors, „The American Journal of Human Genetics” 1995, nr 57(5). – jednak wydaje się, że tak szczegółowe rozważania zdecydowanie wykraczają poza zakres niniejszej pracy.

Podejmując tematykę badań prenatalnych, należy wskazać przede wszystkim aspekt opieki prenatalnej (prenatal care).E. Parens, A. Asch, Prenatal testing and disability rights, Washington 2007, s. 6. Pod tym pojęciem, zarówno w prawie polskim, jak i amerykańskim, rozumie się cały szereg procedur diagnostycznych zmierzających do oceny nie tylko stanu zdrowia, ale także rozwoju nienarodzonego jeszcze dziecka. W tym miejscu warto zasygnalizować problem definiowania pojęcia istoty, która jeszcze się nie narodziła – w ujęciu cywilistycznym mówi się wówczas o nasciturusie (dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone), w aspekcie karnym natomiast funkcjonuje pojęcie „dziecko poczęte”. W oparciu o ustawę o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży należy posługiwać się terminem „płód”.Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 r., Dz.U. z 2003 r. nr 17, poz. 78.

Poddając analizie akty prawne dotyczące poruszanej problematyki badań prenatalnych, warto chociażby zwrócić uwagę na wspomnianą ustawę o planowaniu rodziny z 1993 roku, która stanowi, że do obowiązków organów administracji rządowej i samorządów lokalnych należy między innymi zapewnienie opieki prenatalnej oraz swobodnego dostępu do informacji i badań prenatalnych.Tamże. Kolejny akt prawny stanowi ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która dotyczy między innymi świadczeń obejmujących prowadzenie badań profilaktycznych u kobiet w ciąży, a także badań prenatalnych u kobiet, które osiągnęły określony wiek (powyżej czterdziestego roku życia), oraz zaliczanych do tak zwanych grup wysokiego ryzyka.Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r., Dz.U. z 2004 r. nr 210, poz. 2135.

Powyższe akty są jedynymi ustawami odnoszącymi się do problematyki badań prenatalnych. Z kolei mając na uwadze akty o randze pozaustawowej regulujące problematykę badań prenatalnych w polskim porządku prawnym, należy wspomnieć o rozporządzeniach. Dla przykładu można tutaj wskazać rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem.Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem, Dz.U. z 2010 r. nr 187, poz. 1259. W oparciu o powyższe rozporządzenie można przede wszystkim wspomnieć o istnieniu tak zwanych standardów okołoporodowych, które dzielą się na czternaście części. Czwarta część, która dotyczy opieki prenatalnej, zakłada istnienie planu, który obejmuje wszelkie procedury medyczne związane z tą opieką wraz z określeniem czasu ich wykonywania. Należy podkreślić, że część z tych procedur nie dotyczy stricte opieki nad kobietą ciężarną, ale uzyskania informacji o stanie i rozwoju płodu. Jako przykład można wskazać obowiązek trzykrotnego wykonania badania ultrasonograficznego (USG) w czasie ciąży (około 12., 20. i 30. tygodnia ciąży), co ma znaczenie również w prawie amerykańskim, gdzie badanie to określane jest w piśmiennictwie wręcz jako czynność o charakterze rutynowym w monitorowaniu przebiegu ciąży u pacjentki.

Kolejnym aktem pozaustawowym jest rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych.Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych, Dz.U. z 2009 r. nr 140, poz. 1148. Załącznik do tego rozporządzenia składa się z kilku części, a czwarta z nich dotyczy programu badań prenatalnych, które zaliczone zostały do świadczeń o charakterze profilaktycznym. Wspomniany program składa się z czterech części: badania biochemiczne, diagnostyka wad wrodzonych, badania genetyczne zwykłe oraz z pobraniem materiału płodowego. Według powyższego rozporządzenia programem badań prenatalnych objęte są tylko te kobiety, które spełniają jedno z kilku enumeratywnie wymienionych w tym rozporządzeniu kryteriów: wiek kobiety ciężarnej (powyżej trzydziestego piątego roku życia), wystąpienie w poprzedniej ciąży aberracji chromosomowej u płodu, stwierdzenie wystąpienia strukturalnych aberracji chromosomowych u ciężarnej lub ojca dziecka, stwierdzenie podwyższonego ryzyka wystąpienia u dziecka choroby uwarunkowanej genetycznie, stwierdzenie w czasie ciąży nieprawidłowego wyniku badania USG lub badań biochemicznych.K. Więckiewicz, Czy w Polsce istnieje prawo kobiet do badań prenatalnych?, „Prawo i Medycyna” 2011, nr 4, s. 98.

Powyższa analiza zarówno ustaw, jak i przepisów pozaustawowych dotyczących problematyki badań prenatalnych prowadzi do wniosku, że w polskim systemie prawnym prawo ciężarnych kobiet do wykonywania badań prenatalnych nie wynika wprost z treści aktów prawnych. W tym stanie rzeczy należy zaaprobować tezę, że prawo to da się niejako wyinterpretować z innych przepisów. Pierwszym z nich jest omawiana wyżej ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która wspomina o prawie świadczeniobiorcy do świadczeń opieki zdrowotnej (art. 15 ust. 1). Zakres świadczeń, jakie przysługują świadczeniobiorcy, określa ust. 2 art. 15, który wspomina między innymi o programach zdrowotnych, w ramach których mieszczą się programy badań prenatalnych (punkt 17). Artykuł 15 stanowi zatem najskuteczniejszy argument, na jaki może powoływać się pacjentka w ciąży, która chce otrzymać od lekarza skierowanie na badania prenatalne.B. Dębski, Prawo do badań prenatalnych w Polsce w świetle ustawodawstwa i orzecznictwa, „Prawo i Medycyna” 2011, nr 5.

Kolejną ustawą, która może okazać się pomocna w analizowaniu problematyki z tego zakresu, jest ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz.U. z 2008 r. nr 52, poz. 417. Na jej podstawie można wyciągnąć wniosek, że każdy pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych oraz prawo do informacji o stanie zdrowia. Świadczeniem w rozumieniu powyższej ustawy jest natomiast każde działanie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia. Jak zatem łatwo zauważyć, w omawianym przypadku świadczeniem byłoby wystawienie skierowania na badania prenatalne oraz samo przeprowadzenie takiego badania. Z innego natomiast punktu widzenia, podejmując rozważania na podstawie samego Kodeksu cywilnego, można byłoby odwołać się do treści przepisu art. 23 k.c. dotyczącego ochrony dóbr osobistych, stanowiącego katalog otwarty owych dóbr.A. Szpunar, Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975, s. 29. W tym zakresie należy wziąć pod rozwagę przede wszystkim orzecznictwo Sądu Najwyższego, które stanowi, aby za dobro osobiste uważać prawo kobiety ciężarnej do informacji o stanie zdrowia – swoim oraz płodu.J. Kowalczyk, Dobra osobiste – pojęcie i rodzaje, „Edukacja Prawnicza” 2009, nr 3, s. 35. Dla przykładu można wskazać orzeczenie z 13 października 2005 r., w którym Sąd Apelacyjny w Białymstoku podzielił pogląd sądu pierwszej instancji, że w wyniku zaniedbań lekarzy doszło do naruszenia dóbr osobistych powódki w postaci praw przysługujących jej jako pacjentce,Wyrok Sądu Najwyższego z 13 października 2005 r., IV CK 161/05, OSP 2006, nr 6. czy też wyrok z 6 maja 2010 r., gdzie Sąd Najwyższy potwierdził, iż prawo do informacji o stanie zdrowia kobiety ciężarnej oraz płodu stanowi dobro osobiste, a w przypadku jego naruszenia zasadne jest ubieganie się o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę oraz odszkodowanie dotyczące kosztów utrzymania chorego dziecka.Wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 2010 r., OSP 2011, nr 2.

Należy wskazać, że pojawiające się dość często defekty rozwojowe płodu wynikają głównie z naturalnych procesów biologicznych.M. Safjan, Prawo wobec ingerencji w naturę ludzkiej prokreacji, Warszawa 1990, s. 186. Co więcej, w przeszłości w prawie amerykańskim dominował standard, zgodnie z którym pozwany mógł twierdzić, że nawet jeśli udałoby mu się prawidłowo zdiagnozować duże prawdopodobieństwo wystąpienia u płodu wad genetycznych czy innych chorób, ich leczenie mogłoby okazać się niemożliwe, niektóre płody bowiem z natury są skłonne do tego, by posiadać jakieś nieprawidłowości, co wynika wprost z uwarunkowań genetycznych, na co nikt nie ma wpływu.

Dynamiczny postęp nauk medycznych, jaki dokonał się na przełomie wieków, cechuje się nowatorstwem i efektywnością w walce z chorobami. Rozwój sztuki lekarskiej stanowi niewątpliwie wielkie osiągnięcie ludzkości, dla której dobra powinien być kontynuowany.L. Bosek, M. Królikowski, Współczesne wyzwania bioetyczne, Warszawa 2010, s. 73. W dwudziestym pierwszym wieku każdy lekarz powinien przestrzegać określonych standardów postępowania diagnostycznego, przeprowadzać testy diagnostyczne, co może przyczynić się do wczesnego wykrycia wad rozwojowych u nienarodzonego dziecka, a tym samym do uprzedniego poinformowania rodziców o defektach. Według American College of Medical Genetics oczywiste jest, że standard opieki – zarówno medycznej, jak i prawnej – wraz z rozwojem cywilizacyjnym i technologii genetycznej ulega ciągłym zmianom i ewoluuje. Jednak pomimo wzrostu wykształcenia lekarzy i pracowników służby zdrowia wyniki badań przeprowadzonych w 2008 roku dla Dept. of Health & Human Services Secretary’s Advisory Committee on Genetics, Health and Society wskazują, że wielu specjalistów z zakresu medycyny nie posiada odpowiedniej wiedzy, koniecznej do prawidłowego zinterpretowania wyników badań, także prenatalnych.A. Lynn Sorrel, Judging genetic risks: physicians often caught between what patients want and what science offers, American Medical Association 2011. Podobnie i w Polsce, wydaje się, że słuszne byłoby zaaprobowanie poglądu B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, która zauważa pewną zależność związaną z faktem, iż im wyższy stopień wykształcenia zawodowego lekarza, tym większe wymagania społeczeństwa.B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Wina lekarza i zakładu opieki zdrowotnej jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy leczeniu, „Prawo i Medycyna” 1999, nr 1, s. 121.

Współcześnie powszechne stają się metody sztucznej prokreacji, których przykładem może być chociażby popularne in vitro, a co za tym idzie – dążenie przyszłych rodziców dziecka do jego doskonałości – zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że w związku z rozwojem medycyny wzrastają również oczekiwania dotyczące stosowania nowoczesnych metod diagnostyki prenatalnej. W literaturze amerykańskiej często mówi się o tzw. wyrafinowanej technologii (sophisticated technology), podkreślając tym samym wpływ rozwoju medycyny, który związany jest z możliwością wykrywania wad genetycznych dziecka jeszcze przed jego urodzeniem.Ch. Intromasso, Note, Reproductive Self-Determination in the Third Circuit: The Statutory Proscription of Wrongful Birth and Wrongful Life Claims as an Unconstitutional Violation of Planned Parenthood v. Casey’s Undue Burden Standard, 24 Women’s Rts. L. Rep. 101 (2003).

Mimo wszystko jednak amerykańscy naukowcy podkreślają, że choć badania genetyczne są w 90–95% dokładne w diagnozowaniu istnienia choroby genetycznej, nie są one w pełni niezawodne.K. N. Carey, Wrongful Life and Wrongful Birth: Legal Aspects of Failed Genetic Testing in Oocyte Donation, s. 3. W związku z tym rodzi się podstawowe pytanie – co w sytuacji, gdy lekarz skierował pacjentkę na badania prenatalne, ich wyniki były prawidłowe, ale na nieszczęście mieściła się ona w grupie pięcioprocentowej, w której badania nie wykryły nieprawidłowości płodu i dały negatywny wynik, wskutek czego dziecko urodziło się z wadami. W systemie amerykańskim przyjmuje się, że w takiej sytuacji lekarz nie może być pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, nie ma tutaj bowiem mowy o żadnym zaniedbaniu z jego strony, a jedynie mamy do czynienia z sytuacją, w której technika zawiodła. Mimo braku dokładności i zawodności badań w prawie amerykańskim postuluje się uchwalenie przepisów ustanawiających pewne minimalne standardy genetyczne oraz minimalne standardy w zakresie konieczności udzielania informacji dotyczących zdrowia i rozwoju płodu. Wydaje się, że w celu jak największej ochrony zarówno rodziców, jak i nienarodzonego dziecka, a także w celu przyczynienia się do wyeliminowania powództw wrongful, uznawanych w większości krajów za nieetyczne i niemoralne, zasadne byłoby wprowadzenie takich regulacji także w prawie polskim. Ponadto w literaturze amerykańskiej dość często podkreśla się, że lekarze pod groźbą wytoczenia powództwa wrongful mają dużą motywację do zachowania czujności i coraz częściej kierują ciężarne pacjentki na specjalistyczne badania, pomocne w ujawnieniu wszelkich zagrożeń, pozwalające określić ryzyka istnienia wad wrodzonych płodu.M. Saxton, Disability Rights and Selective Abortion, University of California Press 1998, s. 5.

Podejmując tematykę przyczyn pojawienia się omawianych roszczeń, warto także wspomnieć o dużym wpływie interesu publicznego, współczesne społeczeństwo dąży bowiem do poszanowania życia ludzkiego, a tym samym wymaga od personelu medycznego ustalenia wad rozwojowych i defektów płodu już na etapie ciąży.

Warta podkreślenia wydaje się również kwestia wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa, co niewątpliwie jest związane ze wzrostem świadomości między innymi w zakresie pojawiających się nowoczesnych badań, urządzeń czy technik, jak również wiedzy, tak ogólnej, jak i szczególnej, dotyczącej prawa i odszkodowań. Omówiony powyżej rozwój medycyny wpłynął w zasadniczy sposób na postawy i oczekiwania pacjentów, którzy są coraz bardziej uświadomieni co do zakresu przysługujących im praw. Przyczynia się to tym samym do postrzegania lekarzy jako osób wykonujących zawód jak każdy inny, a nie jako doświadczonych specjalistów uprawiających sztukę medyczną, którym można w pełni zaufać. Zmieniająca się z każdym dniem mentalność, jak również świadomość prawna Polaków, znajduje potwierdzenie w zapadających w procesach medycznych wyrokach, które współcześnie coraz częściej trafiają na wokandy polskich sądów, mimo że sądy amerykańskie zmuszone były zająć się tą problematyką ponad sto lat temu. Wydaje się, że dalszy rozwój polskiego orzecznictwa sądowego w sprawach medycznych jest nieunikniony, a pozywanie lekarzy – od roszczeń wrongful, po błędy lekarskie, zakażenia szpitalne, aż do nieprawidłowo przeprowadzonych operacji związanych z chirurgią plastyczną, staje się zjawiskiem powszechnym i naturalnym.

Ponadto dużą rolę w zakresie podnoszenia świadomości społeczeństwa, a co za tym idzie – w kwestii przyczyn pojawienia się roszczeń wrongful, odgrywają działania edukacyjne różnych instytucji, takich jak na przykład organizacje konsumenckie.I. Kwiecień, Kultura roszczeniowa – dynamika zjawiska w kontekście odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczeń, „Rozprawy Ubezpieczeniowe”, z. 2, s. 7–8. W tym zakresie nie bez znaczenia pozostaje także kwestia wpływu edukacyjnego mass mediów, w tym w szczególności upublicznianie informacji o wygranych procesach czy wysokościach zasądzanych odszkodowań czy zadośćuczynień.T. Szumlicz, Atrybuty świadomości i przezorności ubezpieczeniowej, „Rozprawy Ubezpieczeniowe” 2006, z. 9, s. 21–22.

Podsumowując, wskazać należy, że w wyniku zaawansowanego rozwoju cywilizacyjnego regulacja narodzin, związana z tak zwanym planowaniem rodziny, stała się obecnie zjawiskiem powszechnym. Nowe technologie zostały wprowadzone tak szybko, że zarówno etyka, jak i prawo nie były w stanie odpowiednio zareagować. Mimo wszystko prawo nie powinno pozostawać w tyle za postępem medycyny, a wręcz przeciwnie – powinno stawić czoło nowym wyzwaniom. Szeroki wybór prenatalnych badań genetycznych, związany z rozwojem tak technologii, jak i medycyny, otworzył drzwi do nowych sporów prawnych. Rozwój diagnostyki prenatalnej pociąga za sobą nałożenie na personel medyczny nowych obowiązków, a gwarantem wywiązywania się z nich są niewątpliwie przepisy prawne.