M ediacja w sprawach cywilnych to jeden ze sposobów rozwiązywania sporów powstających na tle stosunków prawa cywilnego, alternatywny wobec postępowania przed sądami powszechnymi.M.in. H. Pietrzkowski, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2012, s. 336; T. Ereciński, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. I, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 846; E. Stefańska, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. M. Manowska, Warszawa 2013, s. 340; A. Zienkiewicz, Studium mediacji. Od teorii ku praktyce, Warszawa 2007, s. 24; Ł. Błaszczak, Sądownictwo polubowne (arbitraż). Zarys prawa, Warszawa 2007, s. 39. W literaturze podkreśla się, że mediacja nie stanowi w istocie pełnej alternatywy dla postępowania sądowego, lecz jest raczej dodatkowym sposobem rozwiązywania sporów proponowanym przez prawodawcę,T. Ereciński, (w:) Kodeks. uzupełnieniem tradycyjnego systemu sądownictwa powszechnego.T. Żyznowski, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz LEX, t. I, Artykuły 1–366, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2013, s. 655. Głównym celem wprowadzenia wspomnianej instytucji na grunt sporów z zakresu prawa cywilnego jest ułatwienie dochodzenia roszczeń i uzyskania ochrony prawnej w tych sprawach, w których byłoby dopuszczalne zawarcie ugody (por. art. 10 k.p.c.).Zgodnie z art. 10 k.p.c. w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd w każdym stanie postępowania dąży do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji. Zob. także m.in. M. Sychowicz, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, T. I., Art. 1–366, red. A. Marciniak, K. Piasecki, Warszawa 2014, s. 651; M. Skibińska, Zalety i wady mediacji jako sposobu rozwiązywania sporów cywilnych, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2010, nr 3, s. 106–107. Wyjątkowo celem procedury mediacyjnej może być doprowadzenie do pojednania stron, bez zawierania ugody, tak jak to ma miejsce w niektórych sprawach małżeńskich (art. 436 k.p.c.).

Mediacja odbywa się zawsze z udziałem dwóch kategorii podmiotów: stron sporu oraz mediatora, czyli podmiotu trzeciego, niebędącego stroną sporu, pomagającego stronom w wypracowaniu porozumienia. Efektywność procedury mediacyjnej w dużym stopniu zależy od czynności podejmowanych przez osobę pełniącą funkcję mediatora, od sposobu realizacji ciążących na tej osobie obowiązków. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie z perspektywy polskich rozwiązań prawnych zakresu podstawowych obowiązków mediatora w postępowaniu mediacyjnym w sprawach cywilnych, a także konsekwencji w sferze prawa cywilnego, na jakie może narazić się mediator niewykonujący obowiązków w sposób należyty. Chodzi tu o obowiązki bezpośrednio związane z prowadzeniem mediacji między stronami sporu. Poza zakresem rozważań pozostają kwestie dotyczące obowiązków fiskalnych, wynikających z faktu prowadzenia tego rodzaju działalności, oraz ewentualnej odpowiedzialności karnej.

1. Należy zauważyć, że w świetle obowiązujących regulacji prawnych wymogi dotyczące zdolności do pełnienia funkcji mediatoraWymagania dotyczące wspomnianej zdolności i kwalifikacji mediatora są różnie formułowane w poszczególnych państwach, a także przyjmowanych standardach mediacji – zob. K. Skowrońska, Kwalifikacje i zadania mediatora na wybranych przykładach, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2014, nr 2, s. 123 i n. nie mają charakteru jednolitego i są uzależnione od tego, czy osoba ma pełnić funkcję jako tzw. mediator ad hoc, tj. osoba niewpisana na listę stałych mediatorów, czy też jako stały mediator, tj. osoba wpisana na listę stałych mediatorów.

W pierwszej z wyżej wymienionych sytuacji wystarczające byłoby spełnienie ogólnych warunków określonych w art. 183² § 1 i 2 k.p.c., dotyczących każdego rodzaju mediatora. Zgodnie z art. 183² § 1 k.p.c. mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych.Na temat wyżej wymienionej regulacji i określonych w niej wymagań zob. szerzej m.in. R. Uliasz, Kwalifikacje podmiotowe arbitrów i mediatorów, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2014, nr 4, s. 82–83. Z kolei w myśl § 2 powyższej regulacji mediatorem nie może być sędzia, z wyjątkiem sędziego w stanie spoczynku. Poza wspomnianym wyłączeniem dotyczącym czynnych zawodowo sędziów nie przewidziano tu żadnych ograniczeń dotyczących obywatelstwa, wykształcenia czy też zawodu.

Natomiast pełnienie funkcji stałego mediatora wiąże się z koniecznością spełnienia surowszych wymogów określonych przez ustawodawcę. W świetle art. 157a pkt 1–6 p.u.s.p. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych; tekst jedn. z dnia 16 stycznia 2015 r., Dz.U. z 2015 r. poz. 133 ze zm.; w skrócie: p.u.s.p. Omawiany przepis został dodany ustawą z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów, Dz.U. z 2015 r. poz. 1595; ustawa weszła w życie 1 stycznia 2016 r. Wspomnianą ustawą m.in. dodano do regulacji p.u.s.p. nowy rozdział 6A dotyczący stałych mediatorów, składający się z art. 157a–157f. stałym mediatorem może być osoba fizyczna, która spełnia warunki określone w art. 183² § 1 i 2 k.p.c., a ponadto ukończyła 26 lat, zna język polski, nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, ma wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji i została wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego. Wpisu na wspomnianą listę dokonuje wyłącznie prezes sądu okręgowego w drodze decyzji administracyjnej na wniosek osoby ubiegającej się o wpis (art. 157b § 1 p.u.s.p.). Należy dodać, że listy mediatorów prowadzone na postawie art. 183² § 3 k.p.c. przez organizacje pozarządowe oraz uczelnie nie stanowią list stałych mediatorów w rozumieniu obecnie obowiązujących regulacji. Informacja o wyżej wymienionych listach powinna być jednak przekazana prezesowi właściwego sądu okręgowego (art. 183² § 3 in fine k.p.c.) i może być wykorzystywana zarówno przez sądy, jak i strony przy dokonywaniu wyboru mediatora.Zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów; druk nr 3432, http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3432 (stan na dzień: 20 grudnia 2015 r.). Jak się podkreśla, ustawowe określenie wymogów dotyczących kwalifikacji stałych mediatorów ma służyć wzmocnieniu profesjonalizmu mediatorów oraz podniesieniu poziomu jakości usług mediacyjnych.Tamże. W sytuacji gdy sąd jako organ państwa kieruje strony sporu do mediacji, po stronie państwa występuje obowiązek zapewnienia możliwie najwyższej jakości usług świadczonych przez profesjonalnych mediatorów.Tamże. Realizacja wspomnianego obowiązku poprzez wprowadzenie wymagań w zakresie kwalifikacji stałych mediatorów i możliwości ich weryfikacji ma umożliwić zwiększenie efektywności mediacji oraz podniesienie poziomu zaufania sędziów i stron do mediatorów w sprawach cywilnych.Tamże.

W kontekście wymogu, aby osoba ubiegająca się o wpis na listę stałych mediatorów posiadała wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji, należy zauważyć, że doprecyzowanie tego warunku jest możliwe na gruncie treści § 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów.Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów, Dz.U. z 2016 r. poz. 122; weszło w życie 29 stycznia 2016 r. Zgodnie z tym przepisem do wniosku o wpis osoba ubiegająca się o dokonanie wpisu powinna dołączyć m.in. kopie dokumentów potwierdzających wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji, którymi są: informacje o liczbie przeprowadzonych mediacji, spis wydanych publikacji na temat mediacji, opinie ośrodków mediacyjnych lub osób fizycznych o posiadanej wiedzy i umiejętnościach w zakresie mediacji, dokumenty poświadczające posiadane wykształcenie, odbyte szkolenia z zakresu mediacji oraz dokumenty określające specjalizację. W razie wątpliwości prezes sądu okręgowego może zażądać okazania oryginałów wspomnianych dokumentów (§ 5 ust. 2 rozporządzenia). Na liście stałych mediatorów obligatoryjnie umieszcza się m.in. informacje co do wykształcenia, odbytych szkoleń oraz specjalizacji mediatora (art. 157d § 2 pkt 3–4 p.u.s.p.).

Należy dodać, że szczególne wymagania ustawowe w zakresie kwalifikacji zostały sformułowane w odniesieniu do stałych mediatorów w sprawach rodzinnych. W myśl art. 436 § 4 k.p.c. w sytuacji, gdy sąd kieruje strony do mediacji w sprawie o rozwód lub separację i strony nie dokonały wyboru mediatora, sąd powinien skierować je do stałego mediatora, który posiada wiedzę teoretyczną, a zwłaszcza wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa, oraz umiejętności praktyczne z zakresu prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych. Powyższe rozwiązanie ma zastosowanie także w innych sprawach z zakresu prawa rodzinnego (zob. art. 570² k.p.c.).Na temat kwalifikacji mediatorów w sprawach rodzinnych zob. m.in. M. Skibińska, Prawnicy oraz psychologowie jako mediatorzy w sprawach rodzinnych, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2015, nr 2, s. 49 i n.

Co do zasady osoba, która nie odpowiada wymogom wskazanym przez prawodawcę, odpowiednio w kontekście mediatora ad hoc oraz stałego mediatora, nie powinna prowadzić mediacji w ramach wykonywania danej funkcji, a w razie pełnienia tej funkcji mimo niespełniania wymogów mogłaby ponosić odpowiedzialność za szkodę wobec stron mediacji na zasadach ogólnych prawa cywilnego, które regulują odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego (art. 415 i n. k.c.).M. Sychowicz, (w:) Kodeks, s. 657. Powyższe zagadnienie zyskuje szczególną doniosłość w sytuacji, gdy w wyniku mediacji doszło do zawarcia ugody. Rozstrzygnięcia wymagałaby wówczas zwłaszcza kwestia ewentualnej zasadności odmowy zatwierdzenia ugody przez sąd – zob. m.in. R. Uliasz, Kwalifikacje, s. 84–85. Należy dodać, że osoba niespełniająca szczególnych wymogów obowiązujących w zakresie pełnienia funkcji stałego mediatora, np. nieposiadająca wymaganych w tym kontekście kwalifikacji, może wykonywać funkcję mediatora ad hoc, spoza listy stałych mediatorów, jeśli tak zadecydują strony.

2. Zakres oraz treść obowiązków mediatora są wyznaczane przez: istotę mediacji jako takiej, z uwzględnieniem jej specyfiki na płaszczyźnie sporów cywilnych, obowiązujące przepisy prawa i rodzaj mediatora (mediator ad hoc czy stały mediator), normy o charakterze pozaprawnym oraz umowę łączącą mediatora ze stronami.

Z istoty mediacji wynika zasadniczy cel oraz charakter działalności mediatora. Można przyjąć, że istotą procedury mediacyjnej jest udzielenie przez neutralną osobę trzecią rzeczywistej pomocy stronom sporu w osiągnięciu porozumienia i rozwiązaniu sporu. Treść obowiązków mediatora powinna służyć realizacji powyższego założenia.

Jeżeli chodzi o drugi czynnik, prawodawca polski uregulował instytucję mediacji w sprawach cywilnych przede wszystkim w przepisach art. 183¹ –183¹⁵ k.p.c. Na gruncie obowiązujących regulacji obowiązki mediatora są różnie formułowane w zależności od rodzaju mediatora; czy jest to funkcja ad hoc, czy też stały mediator. Instytucja mediacji jest regulowana także przez akty prawa międzynarodowego i europejskiego, pozostające w mocy na terytorium państwa polskiego.Zob. zwł. dyrektywa 2008/52/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych; Dz. Urz. UE z 2008 r., nr L 136, s. 3. Na ten temat m.in. A. Bieliński, Mediator w sprawach cywilnych – wybrane zagadnienia regulacji obcych i polskich, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008, nr 3; M. Koszowski, Prawno-etyczne aspekty wykonywania zawodu mediatora (zasady etyki mediatora) z uwzględnieniem standardów europejskich, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008, nr 4, s. 104 i n. Jednak ze względu na skromne ramy niniejszej pracy zakres analizy ograniczono do rozwiązań obowiązujących na gruncie prawa krajowego.

W kontekście podejmowanego zagadnienia należałoby również uwzględnić normy pozaprawne, takie jak regulaminy ośrodków mediacyjnych czy standardy prowadzenia mediacji wypracowane np. przez środowisko mediatorów.Także standardy wypracowane na poziomie międzynarodowym i europejskim, takie jak zwłaszcza Europejski kodeks postępowania dla mediatorów opracowany przy współdziałaniu Komisji Europejskiej i przyjęty w 2004 r., czy też rekomendacja dotycząca mediacji w sprawach cywilnych z 2002 r. /Rec (2002) 10/ przyjęta w ramach Rady Europy. Na ten temat zob. m.in. R. Morek, (w:) Mediacje. Teoria i praktyka, red. E. Gmurzyńska, R. Morek, Warszawa 2009, s. 180–181; S. Pieckowski, Arbitraż i mediacja w sprawach cywilnych, (w:) Mediacja, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2009, s. 261 i n. Na szczególną uwagę zasługują „Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora” uchwalone przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości.Uchwalone 26 czerwca 2006 r.; dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem http://www.ms.gov.pl/Data/Files/_public/mediacje/adr1/adr_standardy_mediacji.rtf Powyższe regulaminy i standardy nie stanowią źródła prawa i nie mają mocy wiążącej, są wytycznymi dla postępowania mediatora.W doktrynie zauważa się, że tego rodzaju standardy, normy etyczne są często rozwinięciem lub uszczegółowieniem standardów etycznych wyrażonych w przepisach prawa, w związku z czym mogą być traktowane jako inkorporowane do systemu prawnego i w konsekwencji mające moc wiążącą – tak M. Koszowski, Prawno-etyczne, s. 105. Autor ten rozróżnia w tym kontekście ogólne zasady etyki mogące mieć znaczenie dla sytuacji stron, których naruszenie może powodować odpowiedzialność prawną mediatora, oraz zasady samorządowe, których naruszenie może powodować odpowiedzialność dyscyplinarną po stronie mediatora – M. Koszowski, Prawno-etyczne, s. 106. Dopiero włączenie ich treści do umowy o przeprowadzenie mediacji przez strony zawierające umowę powoduje, że stają się wiążące dla mediatora w tym znaczeniu, iż naruszenie któregokolwiek z nich mogłoby uzasadniać jego odpowiedzialność cywilną.Zob. M. Myślińska, Problematyka odpowiedzialności cywilnej mediatora, (w:) Arbitraż i mediacja. Aktualne problemy teorii i praktyki funkcjonowania sądów polubownych i ośrodków mediacyjnych. Materiały konferencyjne (Nałęczów Zdrój 8–10.5.2009 r.), red. J. Olszewski, Rzeszów 2009, s. 283; powołane za M. Białecki, Mediacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012, s. 130. Dla potrzeb niniejszego opracowania analiza zostanie przeprowadzona z uwzględnieniem wspomnianych wyżej „Standardów prowadzenia mediacji i postępowania mediatora” (dalej w skrócie: standardy).

Wreszcie – w granicach określonych prawem o zakresie oraz treści obowiązków mediatora decyduje wola stron wyrażona w umowie o przeprowadzenie mediacji zawartej między stronami sporu poddanego mediacji a osobą obejmującą funkcję mediatora. Należy zauważyć, że do zawarcia tego rodzaju umowy między mediatorem a stronami mediacji dochodzi każdorazowo, niezależnie od sposobu wszczęcia mediacji, bez względu na to, w jaki sposób doszło do wyznaczenia osoby mediatora; czy został on wskazany przez strony, czy też przez sąd w sytuacji, gdy mediacja odbywa się na podstawie skierowania przez sąd.T. Żyznowski, (w:) Kodeks, s. 665; P. Telenga (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Jakubecki, Warszawa 2012, s. 251. Jak się trafnie podkreśla, umowa o przeprowadzenie mediacji nie jest umową zlecenia, gdyż świadczenie mediatora nie polega na dokonaniu czynności prawnej, lecz podjęciu różnych czynności faktycznych w celu udzielenia stronom pomocy w rozwiązaniu sporu.Tak M. Pazdan, Umowa o mediację, (w:) Księga pamiątkowa ku czci Profesora Janusza Szwaji, „Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Kraków 2004, z. 88, s. 265; tenże, Prawa i obowiązki oraz odpowiedzialność cywilna mediatora, (w:) Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004, s. 384; J. Kuźmicka-Sulikowska, Podstawa prawna odpowiedzialności cywilnej mediatora, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008, nr 3, s. 81. Można zatem stwierdzić, że jest to inny rodzaj umowy o świadczenie usług (tzw. umowa mediatorska, umowa o świadczenie usługi mediacyjnej), nieuregulowany przepisami Kodeksu cywilnego, do którego na podstawie art. 750 k.c. odpowiednio stosuje się przepisy o umowie zlecenia.Tak m.in. M. Pazdan, Prawa i obowiązki, s. 384–385; M. Białecki, Mediacja, s. 83–84; E. Stefańska, (w:) Kodeks, s. 344; P. Telenga, (w:) Kodeks. Przeciwnie zob. J. Kuźmicka-Sulikowska, Podstawa prawna, s. 81–85; zdaniem ww. Autorki umowa o przeprowadzenie mediacji („umowa o mediację”) stanowi pozakodeksową umowę nazwaną, regulowaną przepisami art. 1831 –18315 k.p.c., do której nie stosuje się przepisów o umowie zlecenia, lecz ww. regulacje k.p.c. Podobnie T. Żyznowski, (w:) Kodeks, s. 661–662. Z istoty mediacji wynika, że umowa tego rodzaju stanowi umowę starannego działania, a nie rezultatu, ponieważ osoba podejmująca się pełnienia funkcji mediatora nie zobowiązuje się do osiągnięcia celu w postaci rozwiązania sporu i zawarcia przez strony ugody, zobowiązuje się natomiast do podjęcia niezbędnych czynności, aby stronom sporu umożliwić osiągnięcie powyższego celu.M. Pazdan, Prawa i obowiązki, s. 383; J. Kuźmicka-Sulikowska, Podstawa prawna, s. 80; T. Żyznowski, (w:) Kodeks. Co więcej, mediator nie powinien zobowiązywać się do osiągnięcia określonego rezultatu mediacji, ponieważ pozostawałoby to w sprzeczności z dobrowolnym charakterem mediacji.Zob. Standard X, lit. C: „Mediator nie obiecuje ani nie gwarantuje osiągnięcia określonych wyników postępowania mediacyjnego”.

3. Podstawowym obowiązkiem mediatora jest przeprowadzenie mediacji między określonymi stronami sporuM. Pazdan, Prawa i obowiązki, s. 384. w sposób odpowiadający ogólnym założeniom leżącym u podstaw tej instytucji. Do wyżej wymienionych założeń należą w szczególności takie zasady, jak zasada dobrowolności oraz zasada poufności mediacji, a także zasady bezstronności, neutralności i fachowości mediatora.M.in. A. Kalisz, E. Prokop-Perzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w prawie polskim i europejskim, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010, nr 11, s. 20; M. Liwo, E. Nowosiadły-Krzywonos, Mediacja zamiast sądu w prawie pracy, „Palestra” 2012, nr 3–4, s. 70–71. Wspomniany obowiązek ma charakter ogólny i każdorazowo wynika z umowy o przeprowadzenie mediacji. Obowiązek ten jest realizowany w drodze podejmowania szeregu zachowań, w ramach których można wyodrębnić zachowania podejmowane w wykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa oraz zachowania służące urzeczywistnieniu powinności, które zostały sformułowane na gruncie norm pozaprawnych jako wytyczne, w szczególności takie jak wspomniane standardy. Powinności mogą zyskać walor obowiązków w znaczeniu prawnym, jeżeli wolą stron zostaną objęte treścią umowy łączącej mediatora ze stronami sporu. Wówczas ich naruszenie przez mediatora wiązałoby się z możliwością poniesienia odpowiedzialności cywilnej.

Można przyjąć, jak się wydaje, że obowiązki oraz powinności mediatora mają charakter organizacyjny lub gwarancyjny. Pierwszy rodzaj dotyczy przypisanych poszczególnym etapom mediacji czynności mediatora związanych z prawidłowym rozpoczęciem, prowadzeniem i zakończeniem postępowania mediacyjnego. Natomiast obowiązki i powinności o charakterze gwarancyjnym odnoszą się do całego procesu prowadzenia mediacji i wszystkich czynności mediatora ze względu na konieczność urzeczywistnienia podstawowych zasad mediacji w tym procesie.

Do prawnych obowiązków organizacyjnych mediatora można zaliczyć:

• obowiązek stałego mediatora dotyczący przyjęcia funkcji mediatora w postępowaniu mediacyjnym, jeżeli nie występuje żaden ważny powód, który uzasadniałby odmowę (art. 183² § 4 k.p.c.); stały mediator może odmówić prowadzenia mediacji tylko wyjątkowo, z ważnych powodów, w przeciwieństwie do mediatora niewpisanego na listę stałych mediatorów (mediatora ad hoc), który może odmówić prowadzenia mediacji bez podawania powodu,
• obowiązek stałego mediatora dotyczący niezwłocznego poinformowania stron, a w sy­tuacji, gdy mediacja jest prowadzona na podstawie skierowania przez sąd – także sądu, o ważnym powodzie uzasadniającym odmowę prowadzenia mediacji (art. 183² § 4 k.p.c.); odmowa powinna nastąpić w terminie tygodnia od dnia doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji (art. 183⁶ § 2 pkt 1 k.p.c.),
• obowiązek poinformowania o odmowie przeprowadzenia mediacji w terminie tygodnia od dnia doręczenia wniosku o przeprowadzenie mediacji w sytuacji, gdy odmawia osoba niebędąca stałym mediatorem, wskazana jako mediator przez strony w umowie o mediację (art. 183⁶ § 2 pkt 2 k.p.c.),
• obowiązek niezwłocznego ustalenia terminu i miejsca posiedzenia mediacyjnego, chyba że strony zgodziły się na prowadzenie mediacji bez posiedzenia mediacyjnego (art. 183¹¹ k.p.c.),
• obowiązek przeprowadzenia mediacji w terminie wyznaczonym przez sąd w sytuacji, gdy mediacja odbywa się na podstawie skierowania przez sąd (art. 183¹⁰ § 1 k.p.c.),W literaturze występuje rozbieżność poglądów co do konsekwencji prawnych wyznaczenia przez sąd czasu trwania mediacji oraz zawarcia przez strony ugody po upływie wyznaczonego czasu. Z jednej strony jest formułowane stanowisko, według którego mediator ma kompetencje do prowadzenia mediacji sądowej tylko przez okres wskazany przez sąd. W konsekwencji zawarcie ugody przed mediatorem po upływie wyznaczonego czasu trwania postępowania mediacyjnego powoduje, że ugoda nie ma charakteru ugody zawartej przed mediatorem, powinna być traktowana jako ugoda pozasądowa, czyli umowa cywilnoprawna. Oznacza to, że sąd nie powinien zatwierdzić ugody tego rodzaju. Tak A. Antkiewicz, Problemy w stosowaniu przepisów o mediacji w postępowaniu cywilnym, „Radca Prawny” 2008, nr 6, s. 17. Zob. także E. Stefańska, (w:) Kodeks, s. 348–349. Zgodnie z drugim poglądem wyznaczenie przez sąd czasu trwania mediacji ma tylko charakter dyscyplinujący i w sytuacji zawarcia ugody po upływie tego czasu, ale jeszcze przed podjęciem czynności przez sąd w danej sprawie, ugoda powinna być traktowana jako ugoda zawarta przed mediatorem – zob. M. Sychowicz, (w:) Kodeks, s. 665.
• obowiązek prowadzenia mediacji w sposób zmierzający do polubownego rozwiązania sporu, za pomocą różnych metod, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych (art. 183^3a k.p.c.),Zgodnie z art. 1833a k.p.c. mediator może także na zgodny wniosek stron wskazać im sposoby rozwiązania sporu. Propozycje mediatora przedstawione w tym zakresie nie są wiążące dla stron.
• obowiązek wykazania tożsamości oraz uprawnienia wynikającego z przepisów prawa przed zapoznaniem się przez mediatora z aktami sprawy w sytuacji, gdy strony zostały skierowane do mediacji przez sąd i mediator chciałby zapoznać się z aktami sprawy (§ 103 ust. 1 w związku z § 142 regulaminu urzędowania sądów powszechnych),Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz.U. z 2015 r. poz. 2316.
• obowiązek sporządzenia protokołu przebiegu mediacji oraz dbałości o jego prawidłowość, w tym zachowanie ustawowych wymogów co do treści protokołu i jego podpisanie; obowiązek ten istnieje niezależnie od rezultatu postępowania mediacyjnego (art. 183¹² § 1 k.p.c.),
• obowiązek stałego mediatora dotyczący sporządzenia notatki urzędowej z przebiegu spotkania informacyjnego oraz dołączenia wspomnianej notatki wraz z załącznikami do akt sprawy w sytuacji, gdy spotkanie informacyjne jest prowadzone przez stałego mediatora (§ 139 regulaminu urzędowania sądów powszechnych); zgodnie z art. 183⁸ § 4 k.p.c. przewodniczący może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, zwłaszcza mediacji, przy czym spotkanie może być prowadzone m.in. przez stałego mediatora,W świetle obowiązujących przepisów prawa stały mediator nie ma ustawowego obowiązku przeprowadzenia spotkania informacyjnego, co oznacza, że przeprowadzenie ww. spotkania przez mediatora wymagałoby jego zgody.
• obowiązek sporządzenia ugody oraz dbałości o jej podpisanie przez strony, jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, a w razie niemożności podpisania ugody – obowiązek stwierdzenia wspomnianego faktu w protokole; ugoda może zostać sporządzona jako załącznik do protokołu albo zamieszczona w treści protokołu (art. 183¹² § 2 k.p.c.),
• obowiązek poinformowania stron przed podpisaniem ugody o tym, że podpisanie ugody przez każdą z nich jest w świetle obowiązującego prawa równoznaczne z wyrażeniem przez tę stronę zgody na wystąpienie przez drugą stronę (pozostałych uczestników mediacji) do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie ugody (art. 183¹² § 2¹ k.p.c.),Wprowadzenie przedstawionego wyżej rozwiązania oraz obowiązku informacyjnego mediatora wynika z konieczności dostosowania przepisów prawa polskiego do wymogów sformułowanych na gruncie dyrektywy 2008/52/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE z 2008 r., nr L 136, s. 3). Zgodnie z art. 6 ust. 1 zd. 1 dyrektywy państwa członkowskie powinny zapewnić możliwość wystąpienia przez strony mediacji lub jedną z nich za wyraźną zgodą pozostałych o nadanie ugodzie zawartej przed mediatorem wykonalności. Z powyższego wynika, że możliwość złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przez jedną ze stron została uzależniona od uzyskania wyraźnej zgody drugiej strony (pozostałych uczestników mediacji). W ramach polskiej regulacji wymóg ten rozszerzono na wniosek o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem, bez nadawania klauzuli wykonalności, gdy ugoda nie podlega wykonaniu w postępowaniu egzekucyjnym. Zob. T. Ereciński, (w:) Kodeks, s. 880; E. Stefańska, (w:) Kodeks, s. 350.  
• obowiązek doręczenia odpisu protokołu przebiegu mediacji stronom sporu (art. 183¹² § 3 k.p.c.),
• obowiązek złożenia protokołu przebiegu mediacji we właściwym sądzie (art. 183¹³ § 1 i 2 k.p.c.); obowiązek tego rodzaju powstaje: 1) każdorazowo, niezależnie od tego, czy doszło do zawarcia ugody, gdy mediacja była prowadzona na podstawie skierowania przez sąd – protokół należy wówczas złożyć w sądzie rozpoznającym sprawę, oraz 2) w sytuacji, gdy w wyniku mediacji prowadzonej na podstawie umowy o mediację doszło do zawarcia ugody przed mediatorem i strona wystąpiła do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie – protokół należy wówczas złożyć w sądzie, który byłby właściwy do rozpoznania danej sprawy według przepisów o właściwości ogólnej lub wyłącznej; jeżeli nie doszło do zawarcia ugody w postępowaniu mediacyjnym prowadzonym na podstawie umowy stron bądź ugoda została zawarta, ale żadna ze stron nie wystąpiła do sądu o jej zatwierdzenie, mediator nie ma obowiązku złożenia protokołu w sądzie,A. Zieliński, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2014, s. 374; T. Ereciński, (w:) Kodeks, s. 881.
• obowiązek stałego mediatora dotyczący zawiadomienia prezesa sądu okręgowego, który prowadzi listę stałych mediatorów, na którą dany mediator jest wpisany, o każdej zmianie imienia, nazwiska, adresu do korespondencji, informacji dotyczącej wykształcenia, odbytych szkoleń, specjalizacji, ewentualnie – jeśli tego rodzaju informacje są zamieszczone na wniosek mediatora na liście mediatorów – o zmianie numeru telefonu, adresu poczty elektronicznej, informacji o wpisie na listę mediatorów prowadzoną przez organizację pozarządową lub uczelnię, a także – o każdym prawomocnym skazaniu mediatora za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, o zaprzestaniu spełniania przez mediatora któregokolwiek z ogólnych warunków określonych w art. 183² § 1 i 2 k.p.c. oraz o umieszczeniu mediatora na liście stałych mediatorów prowadzonej w innym sądzie okręgowym; obowiązek zawiadomienia powinien być zrealizowany w terminie 14 dni od dnia zdarzenia powodującego powstanie wspomnianego obowiązku (art. 157d § 5 p.u.s.p.).

Z kolei ustawowymi obowiązkami mediatora o charakterze głównie gwarancyjnym są:

• obowiązek zachowania bezstronności przy prowadzeniu mediacji (art. 183³ § 1 k.p.c.),
• obowiązek niezwłocznego ujawnienia stronom okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności (art. 183³ § 2 k.p.c.),
• obowiązek zachowania tajemnicy mediacji, tj. poufności mediacji (art. 183⁴ § 2 k.p.c.); obowiązek ten nie ma charakteru bezwzględnego, gdyż mediator jest obowiązany zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, o ile strony go z tego nie zwolnią.

Na gruncie standardów prowadzenia mediacjiStandardy I–X, „Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora” uchwalone w dniu 26 czerwca 2006 r. przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości; przyp. 8. Zob. także M. Białecki, Mediacja, s. 115–116.  można dodatkowo wskazać takie powinności organizacyjne mediatora, jak:

• powinność zapewnienia stronom w razie potrzeby możliwości korzystania z pomocy specjalisty posiadającego wymaganą w postępowaniu mediacyjnym wiedzę,
• powinność przerwania albo zakończenia mediacji w określonych, uzasadnionych sytuacjach.

W ramach standardów wskazano także szereg powinności, które mogą być traktowane jako gwarancyjne w rozumieniu przedstawionym wyżej, mianowicie:

• powinność dbałości o zachowanie dobrowolności mediacji zarówno w zakresie uczestniczenia w mediacji, jak i zawierania ugody, w tym powinność odebrania od stron zgody na uczestniczenie w mediacji,
• powinność rzetelnego informowania stron o istocie, celu, zasadach i przebiegu mediacji,
• powinność zachowania neutralności w stosunku do przedmiotu sporu,
• powinność zapewnienia odpowiedniego miejsca do prowadzenia mediacji, neutralnego i gwarantującego poczucie bezpieczeństwa,
• powinność prowadzenia mediacji w sposób gwarantujący, aby ewentualna nierównowaga między stronami sporu nie miała wpływu na przebieg oraz rezultat mediacji,
• powinność dbałości o zachowanie poufności mediacji także w zakresie przechowywania dokumentacji z mediacji,
• powinność dbałości o wysoki poziom własnych kwalifikacji zawodowych oraz etyki zawodowej, a także powinność rzetelnego informowania o swoich kwalifikacjach.

Jak zaznaczono we wstępie do wspomnianych standardów, do ich głównych funkcji należą zapewnienie większego bezpieczeństwa stronom postępowania mediacyjnego oraz zwiększenie zaufania społecznego do mediacji jako środka rozwiązywania konfliktów. Wydaje się, że realizacji tych funkcji sprzyja przede wszystkim szczegółowe określenie obowiązków mediatora, zarówno w ramach obowiązującego prawa, jak i w treści samej umowy o przeprowadzenie mediacji.

4. W kontekście obowiązków mediatora sformułowanych przez prawodawcę można stwierdzić, że w obowiązujących przepisach prawnych nie przewidziano gwarancji zabezpieczających w sposób bezpośredni ich wykonanie. Odnosi się to zarówno do obowiązków o charakterze gwarancyjnym, jak  i obowiązków organizacyjnych. W literaturze wskazuje się m.in. rozwiązania dotyczące obowiązku zachowania bezstronności (obowiązek o charakterze gwarancyjnym) oraz obowiązku złożenia protokołu mediacji we właściwym sądzie (obowiązek o charakterze organizacyjnym).

W stosunku do pierwszego z nich, jak się podkreśla, ustawodawca intencjonalnie zrezygnował z wprowadzenia instytucji wyłączenia mediatora.E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym – zastosowanie w Europie i w Polsce, Warszawa 2007, s. 376–377; T. Ereciński, (w:) Kodeks, s. 863. Por. M. Żurawska, Mediacja jako nowa metoda rozwiązywania sporów z zakresu prawa pracy, (w:) Sądy polubowne i mediacje, red. J. Olszewski, Warszawa 2008, s. 113–114; M. Sychowicz, (w:) Kodeks, s. 657; E. Stefańska, (w:) Kodeks, s. 343. Może to prowadzić do nieprawidłowości w postępowaniu mediacyjnym.E. Gmurzyńska, Mediacja, s. 377; T. Ereciński, (w:) Kodeks; M. Białecki, Mediacja, s. 132–134. W art. 183³ § 2 k.p.c. przewidziano wprawdzie obowiązek niezwłocznego ujawnienia przez mediatora okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności. Jednakże w sytuacji, gdy wystąpią tego rodzaju wątpliwości, strona może tylko podjąć próbę dokonania zmiany mediatora. Zmiana mediatora wymagałaby uzyskania zgody drugiej strony sporu. Jeżeli dokonanie zmiany okaże się niemożliwe, strona może jedynie zrezygnować z udziału w mediacji.M.in. T. Ereciński, (w:) Kodeks. Powyższe nie jest w pełni satysfakcjonującym rozwiązaniem, zwłaszcza w odniesieniu do mediacji sądowej, do której strony skierował sąd, ponieważ wprowadza niepewność w zakresie sytuacji strony mediacji, będącej zarazem stroną postępowania sądowego. Niepewność ta wynika z faktu, że rozwiązanie problemu miałoby zależeć wyłącznie od porozumienia się stron. Podmioty uczestniczące w postępowaniu mediacyjnym w ramach postępowania sądowego powinny mieć jasno określoną drogę postępowania umożliwiającego usunięcie nieprawidłowości w postaci braku bezstronności mediatora, przy czym powinna to być taka droga postępowania, która pozwala na usunięcie nieprawidłowości w krótkim czasie, z zachowaniem w możliwie szerokim zakresie szans strony na uczestniczenie w mediacji i ugodowe rozwiązanie sporu. Jak się wydaje, wymogom tym odpowiadałaby instytucja wyłączenia mediatora. Jej wprowadzenie jest postulowane przez niektórych przedstawicieli doktryny.Tak M. Białecki, Mediacja, s. 134.

Natomiast w kontekście obowiązku złożenia protokołu przebiegu mediacji we właściwym sądzie zauważa się, że na gruncie regulacji prawnych nie przewidziano żadnej możliwości doprowadzenia do przymusowej realizacji tego obowiązku w razie jego niewykonywania.A. Antkiewicz, Problemy, s. 10. W związku z powyższym postuluje się de lege ferenda wprowadzenie możliwości dyscyplinowania mediatora przez sąd poprzez nałożenie grzywny.Tamże.

Należy dodać, że ustawodawca wprowadził konsekwencje o charakterze administracyjnoprawnym w odniesieniu do stałego mediatora, który wykonuje obowiązki w sposób nienależyty. Zgodnie z art. 157c § 1 pkt 5 p.u.s.p. prezes sądu okręgowego wydaje decyzję administracyjną o skreśleniu mediatora z listy stałych mediatorów w razie stwierdzenia nienależytego wykonywania przez niego obowiązków. Postępowanie w przedmiocie skreślenia z listy może zostać wszczęte z urzędu (§ 10 ust. 2 rozporządzenia w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów). Na podstawie art. 157c § 2 p.u.s.p. sąd powszechny jest obowiązany zawiadomić prezesa sądu okręgowego, który uprzednio wydał w stosunku do danej osoby decyzję o wpisie na listę stałych mediatorów, o każdym przypadku uzasadniającym skreślenie tej osoby z listy z powodu nienależytego wykonywania obowiązków stałego mediatora.

5. Wykonywanie obowiązków przez mediatora wiąże się z problemem jego odpowiedzialności cywilnej za szkodę, zwłaszcza wobec stron mediacji. Ze względu na brak przepisów szczególnych, które w sposób odrębny regulowałyby sytuację mediatora w tym zakresie, należy stosować ogólne zasady prawa cywilnego dotyczące odpowiedzialności cywilnoprawnej podmiotu.Zwł. M. Myślińska, Problematyka odpowiedzialności, s. 279, powołane za M. Białecki, Mediacja, s. 129. W konsekwencji charakter i podstawy prawne odpowiedzialności mogą się różnić w zależności od okoliczności sprawy, w szczególności od tego, w stosunku do jakiego podmiotu mediator miałby ponosić wyżej wymienioną odpowiedzialność, czy mediator przed powstaniem szkody był związany z danym podmiotem stosunkiem obligacyjnym. Jeżeli podmiot poszkodowany przed powstaniem szkody nie pozostawał w stosunku obligacyjnym z mediatorem, odpowiedzialność cywilna mediatora mogłaby być oparta na fakcie dopuszczenia się przez mediatora czynu niedozwolonego (ex delicto). Tego rodzaju odpowiedzialność może powstać wobec poszkodowanych podmiotów trzecich, biorących udział w przeprowadzeniu mediacji na podstawie stosunku prawnego wiążącego je ze stronami mediacji (m.in. prywatni eksperci). Deliktowa odpowiedzialność mediatora podlegałaby wówczas zasadom wynikającym z art. 415 i n. k.c. Byłaby to odpowiedzialność za szkodę z tytułu czynu niedozwolonego ponoszona na zasadzie winy, przy czym wina mogłaby polegać zarówno na złym zamiarze, jak i niedbalstwie sprawcy czynu, kiedy to nie dołożył on należytej staranności, jaka byłaby w danych okolicznościach wymagana dla właściwego zachowania.Tak m.in. W. Dubis, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2014, s. 772, 776–777; A. Olejniczak, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz LEX, T. III, Zobowiązania. Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, s. 417, 422–424. Przesłanką uznania określonego zachowania za zawinione, niezależnie od postaci winy, jest jego bezprawność.A. Olejniczak, (w:) Kodeks, s. 418. Jak się podkreśla, stwierdzenie winy w postaci niedbalstwa wymaga zastosowania modelu starannego działania, czyli zobiektywizowanego, abstrakcyjnego wzorca należytej staranności wymaganej w stosunkach danego rodzaju.W. Dubis, (w:) Kodeks, s. 777. Wzorzec ten jest wyznaczany nie tylko przez regulacje prawne, lecz także przez zasady współżycia społecznego, zasady wykonywania danego zawodu czy zwyczaje.Tamże.

Jeżeli podmiot poszkodowany przed powstaniem szkody pozostawał z mediatorem w stosunku obligacyjnym, odpowiedzialność cywilna mediatora powinna być oceniana w świetle regulacji art. 471 i n. k.c., niezależnie od tego, czy zobowiązanie miałoby charakter umowny (zobowiązanie wynikające z umowy o przeprowadzenie mediacji), czy też wynikałoby z przepisu ustawowego.Zob. M. Pazdan, Prawa i obowiązki, s. 385–386; T. Ereciński, (w:) Kodeks, s. 861, 867; E. Stefańska, (w:) Kodeks, s. 350; M. Białecki, Mediacja, s. 129–131; M. Sychowicz, (w:) Kodeks, s. 658, 667. Por. J. Kuźmicka-Sulikowska, Podstawa prawna, s. 85; zdaniem ww. Autorki podstaw odpowiedzialności mediatora należy poszukiwać w pierwszej kolejności w art. 1831 –18315 k.p.c., a dopiero w przypadku braku regulacji w przepisach art. 471 i n. k.c. Druga z powyższych sytuacji miałaby w omawianym kontekście wyjątkowy charakter i mogłaby wystąpić w odniesieniu do stron sporu w sytuacji, gdy osoba wskazana jako mediator odmawia przeprowadzenia mediacji po upływie terminu ustawowego (art. 183⁶ § 2 pkt 1–2 k.p.c.), przyczyniając się w ten sposób do powstania szkody, bądź – będąc stałym mediatorem – odmawia przeprowadzenia mediacji bez ważnego powodu lub odmawia przeprowadzenia mediacji i nie dopełnia obowiązku niezwłocznego poinformowania o tym stron (art. 183² § 4 k.p.c.), przyczyniając się w ten sposób do powstania szkody. Na podstawie art. 471 k.c. mediator byłby obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że wspomniane niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania stanowiłoby następstwo okoliczności, za które mediator nie odpowiada. Z kolei w świetle art. 472 k.c. mediator byłby odpowiedzialny za niezachowanie należytej staranności, o ile nic innego nie wynika z przepisu ustawy albo z czynności prawnej. Ponadto zgodnie z art. 473 § 2 k.c. nieważne byłoby zastrzeżenie umowne, według którego mediator nie ponosiłby odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie. Można stwierdzić, że na gruncie art. 471 oraz art. 472 k.c. sformułowano podstawowe przesłanki odpowiedzialności cywilnej mediatora wobec stron mediacji. Przepisy te uzupełniają się, są względem siebie komplementarne.Zob. K. Zagrobelny, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2014, s. 946–947.

W świetle powyższych rozwiązań przesłankami uzasadniającymi odpowiedzialność cywilną mediatora z tytułu niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania są: 1) zachowanie mediatora odpowiadające powyższemu opisowi, tj. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, 2) powstanie szkody, 3) adekwatny związek przyczynowy między powstaniem szkody a wspomnianym zachowaniem, przy czym mediator ponosi odpowiedzialność za niezachowanie należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązania, o ile co innego nie wynika z ustawy bądź czynności prawnej. Jak się zauważa, niezachowanie należytej staranności może być utożsamiane z występowaniem po stronie danego podmiotu winy w postaci niedbalstwa.Tamże, s. 946. Pojęcie należytej staranności określono na gruncie art. 355 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem należyta staranność oznacza staranność ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju. W myśl art. 355 § 2 k.c. zachowanie należytej staranności w zakresie prowadzonej przez dany podmiot działalności gospodarczej ustala się z uwzględnieniem zawodowego charakteru tej działalności. W odniesieniu do podmiotów prowadzących działalność profesjonalną, gospodarczą lub zawodową przyjmuje się, że jest to działalność prowadzona w sposób nieincydentalny, stały i na podstawie szczególnej wiedzy oraz umiejętności, co uzasadnia zwiększone oczekiwania.A. Olejniczak, (w:) Kodeks, s. 57–60; P. Machnikowski, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2014, s. 610–611. W kontekście działalności mediatora w sprawach cywilnych należy uwzględnić wymogi dotyczące kwalifikacji stałego mediatora, wskazane przez prawodawcę, w szczególności odnoszące się do wiedzy i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji (art. 157a p.u.s.p. oraz § 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów). Wzorzec należytej staranności w tym wypadku powinien być konstruowany z uwzględnieniem bardziej wymagających kryteriów. Powinien to być zatem wzorzec surowszy, uwzględniający zawodowy charakter działalności stałego mediatora. W konsekwencji wobec stałego mediatora należy stosować rozwiązanie art. 355 § 2 k.c.T. Żyznowski, (w:) Kodeks, s. 671; M. Białecki, Mediacja, s. 130 oraz powoływana tam literatura. Powyższe nie dotyczy sytuacji mediatora ad hoc, niewpisanego na listę stałych mediatorów, gdyż prowadzenie mediacji nie mogłoby być traktowane jako działalność zawodowa tego podmiotu.T. Żyznowski, (w:) Kodeks. Kształt wzorca należytej staranności powinien być formułowany na podstawie kryteriów zobiektywizowanych, z uwzględnieniem tego, jakie zachowanie jest oczekiwane w danych okolicznościach przez otoczenie dłużnika (tu – mediatora).P. Machnikowski, (w:) Kodeks, s. 610; A. Olejniczak, (w:) Kodeks, s. 55. Wzorzec ten stanowi minimum, którego może oczekiwać podmiot uprawniony.Tamże. Jak się słusznie zauważa, w wypadku działalności mediatora zakres znaczeniowy wzorca należytej staranności powinien być wyznaczany przez treść obowiązków mediatora.M. Myślińska, Problematyka odpowiedzialności, s. 283, powołane za: M. Białecki, Mediacja.

Niezależnie od możliwości poniesienia przez mediatora odpowiedzialności cywilnoprawnej nienależyte wykonywanie obowiązków przez stałego mediatora stanowi także, jak już wyżej wspomniano, jedną z ustawowych przesłanek skreślenia danej osoby z listy stałych mediatorów na podstawie decyzji administracyjnej prezesa sądu okręgowego (zob. uwagi na ten temat w ramach pkt 5 in fine niniejszego opracowania).

6. Podsumowując, należy wskazać, że obowiązki mediatora w postępowaniu mediacyjnym w sprawie cywilnej są wyznaczane w sposób wiążący przez treść norm prawnych wynikających z przepisów obowiązującego w tym zakresie prawa oraz treść umowy o przeprowadzenie mediacji. Należy zauważyć, że na gruncie regulacji prawnych nie zostały expressis verbis sformułowane wszystkie obowiązki mediatora, które mogą w kontekście prowadzonej mediacji powstać. Jednocześnie wykonywanie obowiązków przez mediatora wiąże się z możliwością ponoszenia przez niego odpowiedzialności prawnej na podstawie przepisów prawa cywilnego

Odpowiedzialność cywilna mediatora to przede wszystkim odpowiedzialność wobec stron mediacji, która podlega ogólnym regułom prawa cywilnego i ma zasadniczo charakter odpowiedzialności kontraktowej (ex contractu). Jej podstawę stanowią przepisy art. 471 i n. k.c. Jak się wydaje, nie jest wykluczone wystąpienie zbiegu roszczeń z tytułu obu reżimów odpowiedzialności cywilnej, tj. odpowiedzialności deliktowej oraz odpowiedzialności kontraktowej, po stronie mediatora (art. 443 k.c.).

W świetle przedstawionych wyżej rozważań można stwierdzić, że zasadniczą przesłankę ustalenia odpowiedzialności cywilnej mediatora stanowi niespełnienie kryterium zachowania należytej staranności przy wykonywaniu obowiązków w postępowaniu mediacyjnym. W stosunku do mediatora, który pełni funkcję w ramach prowadzonej przez siebie działalności zawodowej, czyli tzw. stałego mediatora, znajduje zastosowanie surowszy wzorzec należytej staranności, konstruowany na podstawie większych oczekiwań (art. 355 § 2 k.c.). Należy podkreślić, że co do zasady wzorzec należytej staranności, niezależnie od rodzaju mediatora, powinien być formułowany nie tylko z uwzględnieniem obowiązujących regulacji prawnych, zwłaszcza przepisów art. 183¹ –183¹⁵ k.p.c., lecz również standardów prowadzenia mediacji, zasad współżycia społecznego, zwyczajów. Treść obowiązków mediatora jest wyznaczana także przez wyżej wymienione normy pozaprawne, które nadają kształt wzorcowi należytej staranności dla podejmowanego zachowania. Standardy prowadzenia mediacji oraz inne tego rodzaju normy mogą zatem z jednej strony wprost wyznaczać w sposób wiążący zakres obowiązków mediatora, jeżeli zostaną objęte treścią umowy o prowadzenie mediacji i staną się jej integralną częścią, a zarazem z drugiej strony – wyznaczają treść wzorca należytej staranności, który powinien być stosowany na gruncie prawa cywilnego przy ocenie ewentualnej odpowiedzialności cywilnej mediatora.