A rtykuł przedstawia zarys regulacji odrębnego postępowania procesowego w sprawach gospodarczych. Zgodnie z założeniami ustawodawcy postępowanie to z uwagi na znaczenie stosunków cywilnoprawnych w obrocie gospodarczym powinno toczyć się szybciej niż pozostałe sprawy procesowe. Z tego względu, a także z uwagi na udział w nich – co do zasady – podmiotów profesjonalnych, zawiera surowsze wymagania i rygory procesowe w stosunku do ogólnych reguł postępowania cywilnego. Przedmiotem tego opracowania jest przedstawienie ram podmiotowych i przedmiotowych tego postępowania, a także jego odrębności w stosunku do postępowania cywilnego toczącego się na zasadach ogólnych.

Na mocy art. 1 pkt 156 ustawy z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustawUstawa z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469). z dniem 7.11.2019 r. w części pierwszej księgi pierwszej w tytule VII po dziale II dodano Dział IIa – „Postępowanie w sprawach gospodarczych”, który obejmuje przepisy art. 458¹ –458¹³. Nastąpiła zatem po ponad siedmiu latach restytucja postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, zniesiona z dniem 3.05.2012 r. na mocy art. 1 pkt 6 ustawy z 16.09.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustawDz.U. z 2011 r. nr 233 poz. 1381; poprzednia regulacja postępowania w sprawach gospodarczych była zawarta w art. 4791 –47922 k.p.c. . W międzyczasie postępowania gospodarcze toczyły się na zasadach ogólnych procedury cywilnej, a wyodrębnienie sprawy gospodarczej od innej sprawy cywilnej wynikało z kryteriów podmiotowo-przedmiotowych zawartych w art. 2 ustawy z 24.05.1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczychDz.U. z 2016 r. poz. 723, dalej u.r.s.s.g.. Dokonana nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnegoUstawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.), dalej k.p.c. w tym zakresie nakazuje przyjrzenie się i wskazanie najistotniejszych odmienności w rozpoznawaniu spraw gospodarczych w stosunku do reguł ogólnych postępowania cywilnego.

Pojęcie sprawy gospodarczej

Zgodnie z art. 458² § 1 pkt 1 k.p.c. sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnoprawnych w zakresie prowadzonej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej. Ogólne pojęcie sprawy gospodarczej nie zostało zmienione, bowiem treść tego przepisu jest powieleniem art. 2 ust. 1 u.r.s.s.g., a poprzednio – art. 479¹ § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Sprawa będzie miała charakter gospodarczy, gdy spełnione zastaną kumulatywnie trzy przesłanki: sprawa dotyczy stosunków cywilnoprawnych, stosunki cywilnoprawne zachodzą pomiędzy przedsiębiorcami, a ponadto sprawa powstała w zakresie prowadzonej działalności gospodarczejZob. K. Babiarz-Mikulska, Rozszerzona kognicja sądów gospodarczych – zmiany w kodeksie postępowania cywilnego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2012/4, s. 19; P. Dutka, Definicja sprawy gospodarczej w ujęciu materialnoprawnym, „Państwo i Prawo” 2016/11, s. 95; postanowienie SN z 6.07.2000 r. (V CKN 1266/00), LEX nr 52390.. Dodać wypada, że sprawa jest związana z działalnością gospodarczą przedsiębiorcy, jeżeli wykazuje ona związek z tą działalnością lub jej przedmiotem. Oznacza to, że sprawa pozostaje w zakresie działalności gospodarczej przedsiębiorcy nie tylko wtedy, gdy stosunek cywilnoprawny, z którego wynika spór, mieści się w obrębie tej działalności, ale także i wtedy, gdy stosunek cywilnoprawny ma źródło w działalności gospodarczejZob. uchwała SN z 22.07.2005 r. (III CZP 45/05), OSNC 2006/4, poz. 66; uchwała SN z 16.09.2010 r. (III CZP 44/10), OSNC-ZD 2011/1, poz. 19; wyrok SN z 8.02.2007 r. (I CSK 435/6), LEX nr 22347.. Jednocześnie ustawodawca w art. 458² § 1 pkt 2 k.p.c. przejmuje dotychczasowe rozwiązanie, że zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron procesu nie wpływa na status sprawy jako sprawy gospodarczejPor. art. 2 ust. 2 pkt 1 u.r.s.s.g. i art. 4791 § 1 zdanie drugie k.p.c. . W związku z tym wciąż aktualne pozostaje ugruntowane na tle dotychczasowego stanu prawnego stanowisko, że wymieniony w tym przepisie przypadek odnosi się jedynie do sytuacji, gdy strona procesu traci przymiot przedsiębiorcy po wniesieniu pozwu. Jeśli takie zdarzenie nastąpiło przed wniesieniem pozwu, sprawa nie będzie sprawą gospodarczą, lecz sprawą cywilną rozpoznawaną według ogólnych zasad procesu cywilnego przez wydziały cywilne sądów powszechnychZob. uchwała składu 7 sędziów SN z 16.12.2008 r. (III CZP 102/08), OSNC 2009/5, poz. 65; wyrok SN z 25.03.2009 r. (V CSK 38/08), LEX nr 492143..

O ile konstrukcja sprawy gospodarczej zawarta w art. 458² § 1 pkt 1 k.p.c. opiera się na kryterium podmiotowo-przedmiotowym, o tyle w pkt 3–12 tego przepisu ustawodawca nadał w sposób arbitralny wymienionym w tych przepisach sprawom charakter gospodarczy w oderwaniu od faktu, czy stroną procesu jest przedsiębiorca, jak również czy sprawa związana jest z działalnością gospodarczą. W dużej mierze zapisy tych przepisów są powtórzeniem dotychczasowych rozwiązań legislacyjnychPor. art. 2 ust. 2 pkt 2–10 u.r.s.s.g. i art. 4791 § 2 zdanie drugie k.p.c. . Zwrócić wszakże należy uwagę na nowe kategorie spraw cywilnych, którym legislator przypisał przymiot sprawy gospodarczej.

Za sprawę gospodarczą uznane zostały sprawy z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych (art. 458² § 1 pkt 5 k.p.c.). Dla przyjęcia, że sprawa ma charakter gospodarczy, istotny jest jedynie przedmiot postępowania. Jeśli zgłoszone przez powoda pod osąd roszczenie ma swoje oparcie w umowie, o jakiej mowa w art. 647 k.c.Ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.), dalej k.c., sprawę kwalifikuje się do rozpoznania w odrębnym postępowaniu gospodarczym, nawet wtedy, gdyby żadna ze stron procesu nie była przedsiębiorcą. To zastrzeżenie dotyczy także i przypadku, gdy strona umowy utraciła status przedsiębiorcy przed wniesieniem pozwu. Ustawodawca rozszerzył zastosowanie tej reguły także do innych umów o świadczenie usług, które zostały zawarte w celu wykonania określonej umowy o roboty budowlane. Chodzi tutaj głównie o umowy o dzieło, które zostały zawarte na warunkach szeroko pojętego podwykonawstwa w ramach procesu budowlanego, jak również umowy akcesoryjne – umowy geodezyjne, architektoniczne itp. Do uznania takich spraw za sprawy gospodarcze konieczny jest związek funkcjonalny pomiędzy taką umową a zindywidualizowanym procesem budowlanym, w celu realizacji którego dana umowa została zawarta. Jeśli taki związek nie występuje, a zatem umowy o świadczenie usług zostały zawarte samoistnie bez związku z określonym procesem budowlanym, o kwalifikacji sprawy jako gospodarczej decydują kryteria ogólne zawarte w art. 458² § 1 pkt 1 k.p.c. Jak wynika z motywów legislacyjnych, uznanie takich spraw za sprawy gospodarcze podyktowane było faktem, że tego rodzaju umowy występują zasadniczo w obrocie gospodarczym, a przypisanie tych spraw sądom gospodarczym miało na celu wykorzystanie ich specjalizacji w tym zakresieZob. Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Sejm VIII kadencji, druk sejmowy nr 3137, s. 99, http://orka.sejm.gov.pl..

Sprawami gospodarczymi są także sprawy z umów leasingu (art. 458² § 1 pkt 6 k.p.c.). Roszczenia z tych umów zasadniczo objęte są ogólnym pojęciem sprawy gospodarczej, jako że umowy leasingu (art. 709¹ k.c.) zawiera się pomiędzy przedsiębiorcami. Sens wprowadzenia tej regulacji motywowany jest takimi samymi względami, jak w przypadku umowy o roboty budowlaneUzasadnienie projektu…, s. 99.. Praktyczne jej zastosowanie odnosi się do sytuacji, gdy jedna ze stron umowy leasingu (na ogół korzystający) przed procesem zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. W dotychczasowym stanie prawnym wyłączało to właściwość sądu gospodarczego, w związku z czym tego rodzaju sprawy były rozpoznawane przez wydziały cywilne.

Najistotniejsza zmiana stanu prawnego, która rozszerza w sposób istotny kognicję sądu gospodarczego, została zawarta w art. 458² § 1 pkt 7 k.p.c. Stosownie do jego brzmienia sprawami gospodarczymi są sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej. Do zastosowania tego przepisu dojdzie w sytuacji, gdy nieprzedsiębiorca na mocy ustawy lub umowy podnosi odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorcy. Skatalogowanie takich przypadków przekracza ramy niniejszego opracowania, istotne jest jedynie ogólne uzmysłowienie znaczenia dokonanej zmiany legislacyjnej. Na tle dotychczasowego stanu prawnego przyjmowano, że do zakwalifikowania sprawy jako sprawy gospodarczej wymagane było – w ujęciu podmiotowym – aby wszystkimi uczestnikami postępowania cywilnego byli wyłącznie przedsiębiorcyZob. T. Wiśniewski (w:) Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych z udziałem przedsiębiorców. System Prawa Handlowego, red T. Wiśniewski, Warszawa 2013, t. 7, s. 17; M. Manowska, Postępowanie w sprawach gospodarczych, Warszawa 2008, s. 53.. Występowanie w sprawie choćby jednego podmiotu niebędącego przedsiębiorcą eliminowało taką sprawę z kręgu spraw gospodarczych, co skutkowało jej przekazaniem do trybu ogólnego procesu cywilnego, rozpoznawanego przez wydział cywilny. Ustawodawca, wprowadzając sygnalizowaną zmianę, likwiduje sztuczny podział spraw na cywilną i gospodarczą w zależności od tego, czy wszystkie strony postępowania są przedsiębiorcami. Z punktu widzenia zastosowania omawianego przepisu znaczenie ma przedmiot odpowiedzialności. Na marginesie tego przypadku nadmienić wypada, że dla statusu sprawy nie jest wymagalne, aby uczestniczył w niej przedsiębiorca – obok osoby odpowiedzialnej za jego zobowiązania. Pozwanie jedynie osoby odpowiedzialnej za dług przedsiębiorcy nie zmienia kwalifikacji sprawy.

Na końcu tego wątku wypada także wskazać przypadek określony w art. 458² § 2 pkt 2 k.p.c. Przepis ten wyłącza z kręgu spraw gospodarczych sprawy o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony. To unormowanie jest odpowiedzią na ukształtowane poglądy orzecznictwa na gruncie dotychczasowego stanu prawnego, że sprawa między przedsiębiorcą, który w ramach działalności gospodarczej nabył wierzytelność w drodze przelewu, a dłużnikiem o jej zaspokojenie jest sprawą gospodarczą, jeżeli wierzytelność ta pozostaje w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez dłużnika, nawet wtedy, gdyby pierwotny wierzyciel nie był przedsiębiorcąUchwała SN z 22.07.2005 r. (III CZP 45/05), OSNC 2006/4, poz. 66; postanowienie SN z 22.04.2015 r. (III CZP 12/15), LEX nr 1711614.. Zmianę w tym zakresie przyjąć trzeba z aprobatą, gdyż dotychczasowa regulacja skutkowała tym, że przedmiotem postępowań gospodarczych były wierzytelności, które nie miały żadnego związku z działalnością gospodarczą pierwotnego wierzyciela, np. z tytułu roszczeń odszkodowawczych osób fizycznych w stosunku do towarzystw ubezpieczeniowych.

Zakres zastosowania przepisów o odrębnym postępowaniu

Zgodnie z art. 458¹ § 1 k.p.c. przepisy Działu IIa stosuje się jedynie w sprawach gospodarczych rozpoznawanych w procesie i temu zagadnieniu poświęcone zostaną dalsze wywody. Stosowanie przepisów odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych jest co do zasady obligatoryjne, a ocena, czy sprawa powinna być rozpoznawana w tym postępowaniu, przebiega dwufazowo. Po wpłynięciu pozwu do sądu przewodniczący, na podstawie art. 13 § 1 oraz art. 201 § 1 k.p.c., na etapie dekretacji sprawy dokonuje oceny, czy powództwo powinno być rozpoznane w postępowaniu procesowym na zasadach ogólnych, czy też w odrębnym postępowaniu w sprawach gospodarczych, i wydaje w tym zakresie stosowne zarządzenie, na które nie przysługuje zażalenieUchwała SN z 22.07.1994 r. (III CZP 87/94), OSNC 1995/1, poz. 5.. Kryterium oceny stanowi charakter poddanych przez powoda pod osąd roszczeń procesowych, a także status stron postępowania. W razie stwierdzenia, że sprawa nie ma charakteru gospodarczego, przewodniczący zarządzeniem przekazuje ją do właściwego wydziału cywilnego danego sądu. Druga faza oceny charakteru sprawy dokonywana jest przez sąd. Zakwalifikowanie sprawy jako gospodarczej przez przewodniczącego nie jest wiążące dla sądu rozpoznającego sprawę, który w razie stwierdzenia, że sprawa nie ma takiego charakteru, przekazuje ją wydziałowi cywilnemu. Podstawą działania sądu w tym zakresie jest art. 13 § 1 k.p.c., i w tym zakresie sąd wydaje stosowne postanowienie. Co więcej, ocena, czy sprawa ma charakter gospodarczy, może być dokonywana na każdym etapie postępowania, co dotyczy również postępowania drugoinstancyjnegoUchwała SN z 19.04.2007 r. (III CZP 11/07), OSNC 2008/2, poz. 23; K. Markiewicz, Glosa do uchwały z 19.04.2007 r. (III CZP 11/07), „Przegląd Sądowy” 2009/2, s. 177..

W kontekście uprawnień sądu do badania swojej kognicji należy zwrócić uwagę na treść art. 458⁷ § 1 k.p.c., który stanowi, że sąd gospodarczy, który stwierdzi, że sprawa nie jest sprawą gospodarczą, może z tego powodu przekazać ją sądowi właściwemu w terminie miesiąca od dnia wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. Przepis ten nie odnosi się do uprawnień przewodniczącego, który na etapie wstępnej dekretacji może wydać zarządzenie o przekazaniu sprawy do właściwego wydziału. Treść tego przepisu wskazuje również, że po upływie wskazanego w nim terminu nie jest dopuszczalne przekazanie sprawy sądowi właściwemu. Choć nie zostało to wyłowione wprost przez ustawodawcę, należy przyjąć, że jeśli sprawa nie zostanie przekazana sądowi właściwemu w terminie określonym w art. 458⁷ § 1 k.p.c., to sąd gospodarczy winien ją rozpoznać z pominięciem przepisów odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych. Analogicznie trzeba potraktować także i przypadek, gdy po upływie miesiąca od wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego ujawnią się w toku postępowania okoliczności, w świetle których sprawy nie można traktować jako sprawy gospodarczej. Odnotować powinno się także i to, że art. 458⁷ § 2 k.p.c. zawiera odwrotną regułę. Przekazanie sprawy gospodarczej sądowi gospodarczemu będzie możliwe w terminie miesiąca od dnia wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. W razie niezachowania tego terminu sąd rozpozna daną sprawę gospodarczą, lecz z pominięciem przepisów postępowania odrębnego.

Zasada, że postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych ma charakter obligatoryjny, ulega osłabieniu w dwóch przypadkach wymienionych w art. 458⁶ § 1 k.p.c. Na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych. Lege non distinguente wniosek w tym zakresie może złożyć zarówno powód, jak i pozwany i sąd jest nim związany. Jednocześnie w art. 458⁶ § 2 k.p.c. wprowadzono cezurę czasową na złożenie takiego wniosku. W przypadku strony reprezentowanej przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniosek taki winien być złożony w pozwie lub pierwszym piśmie procesowym pozwanego w sprawie. Tym pismem będzie zasadniczo odpowiedź na pozew, ale może to być także sprzeciw lub zarzuty od nakazu zapłaty. Inaczej sprawa przedstawia się, gdy strona nie jest reprezentowana przez jednego z wymienionych tutaj pełnomocników. Na podstawie art. 458⁴ § 1 i 2 k.p.c. taką stronę należy pouczyć o prawie złożenia wniosku, o którym mowa w art. 458⁶ § 1 k.p.c., niezwłocznie po złożeniu przez nią pierwszego pisma procesowego. Strona procesu może złożyć wniosek o rozpoznanie sprawy z pominięciem odrębnego postępowania w terminie tygodnia od dnia doręczenia pouczenia. Jak się wydaje, termin ten ma charakter terminu prekluzyjnego, który nie podlega przywróceniu. Sankcja braku pouczenia w tym zakresie wynika z art. 458⁴ § 4 k.p.c. Stronę, której nie udzielono stosownego pouczenia, uważa się za pozbawioną możności obrony swych praw, chyba że nieudzielenie pouczenia nie miało wpływu na zachowanie strony w toku postępowania. Choć ustawodawca przewidział sankcję nieważności postępowania z art. 379 pkt 5 k.p.c., to jednak nie jest to reguła, albowiem in casu powinno się badać, czy naruszenie obowiązku pouczenia miało wpływ na prawa strony w procesie.

Na końcu należy także wskazać, w jaki sposób może przebiegać naruszenie przez sąd art. 458⁶ § 1 k.p.c. oraz jakie są jego skutki. Po pierwsze, sąd może błędnie uznać, że wniosek o pominięcie przepisów postępowania odrębnego jest spóźniony. Po drugie, błąd sądu może polegać na wadliwym uznaniu, że wniosek został złożony przez osobę nieuprawnioną w ujęciu tego przepisu. Obie sytuacje prowadzą do rezultatu, że sąd rozpozna sprawę wedle reguł postępowania odrębnego, zamiast rozpoznać ją według zasad ogólnych. Treść art. 458⁴ § 4 k.p.c. mogłaby sugerować wniosek, że skoro brak pouczenia o prawie do domagania się rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów postępowania odrębnego może stanowić o nieważności postępowania, to tym bardziej taka nieważność ma miejsce, gdy sąd rozpoznał sprawę według tego postępowania. Wydaje się, że taki pogląd nie jest uzasadniony.

Na gruncie poprzednio obowiązującego postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych przyjmowano, że rozpoznanie sprawy w wyniku błędnej kwalifikacji sprawy cywilnej przez sąd gospodarczy w postępowaniu odrębnym i odwrotnie – sprawy gospodarczej przez inny sąd nie pociąga za sobą rygoru nieważności, nie jest też samo przez się uchybieniem mającym wpływ na wynik sprawy, chyba że naruszenie przepisów o postępowaniu wywołało skutek nieważności lub miało wpływ na wynik sprawyPostanowienie SN z 21.08.1990 r. (II CZ 160/90), OSNC 1991/8–9, poz. 115; T. Wiśniewski (w:) Kodeks postępowania cywilnego, red H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2010, t. 2, s. 556.. Analogiczne zapatrywanie można wyrazić na gruncie aktualnego stanu prawnego. Samo zatem rozpoznanie sprawy w odrębnym postępowaniu gospodarczym, zamiast według reguł ogólnych procesu cywilnego, per se nie może oznaczać, że to postępowanie obarczone jest nieważnością. Niewątpliwie skutkiem będzie naruszenie prawa procesowego – art. 458⁶ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie lub niewłaściwe zastosowanie i może być przedmiotem zarzutu apelacyjnego. Skuteczność tego zarzutu wszakże uwarunkowana będzie wykazaniem, że takie naruszenie miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Odmienność postępowania rozpoznawczego

Najistotniejsze odmienności postępowania procesowego w sprawach gospodarczych w stosunku do ogólnych zasad procesowych odnoszą się do reguł postępowania dowodowego. Dotyczą one ograniczeń czasowych w powoływaniu twierdzeń i dowodów przez strony procesu (art. 458⁵ k.p.c.), ograniczeń dowodowych polegających na możliwości umownego wyłączenia przez strony określonych dowodów w sprawie (art. 458⁹ k.p.c.), zmiany hierarchii znaczenia dowodów, która przejawia się prymatem dowodów z dokumentów nad dowodami z zeznań świadków (art. 458¹⁰ k.p.c.). Ustawodawca wprowadza także odmienności w zakresie sposobu wykazywania nabycia, utraty lub zmiany uprawnienia strony procesu w zakresie danego stosunku prawnego (art. 458¹¹ k.p.c.). Jak można odczytać z motywów legislacyjnych, wprowadzenie surowszych wymagań i rygorów procesowych wynika z założenia, że z uwagi na znaczenie stosunków cywilnoprawnych w obrocie gospodarczym postępowanie w sprawach gospodarczych powinno toczyć się szybciej niż pozostałe sprawy procesoweUzasadnienie projektu…, s. 95.. Sprawność postępowania w sprawach gospodarczych ma być realizowana również poprzez zakaz zmiany podmiotowej i przedmiotowej powództwa, niedopuszczalność wniesienia wzajemnego oraz ograniczoną możliwość fakultatywnego zawieszenia postępowania (art. 458⁸ k.p.c.). Sprawność postępowania gospodarczego jest realizowania również poprzez sankcjonowanie zachowania stron, które nie wykorzystały możliwości rozwiązania sporu na drodze pozasądowej. Temu ma służyć nałożenie na stronę, która nie skorzystała z takiej możliwości, kosztów procesu (art. 458¹² k.p.c.). W końcu też remedium na zachowanie dłużników, którzy w sposób celowy przedłużają postępowania procesowe w celu uniknięcia egzekucji, jest wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą wyrok sądu pierwszej instancji zasądzający świadczenie jest tytułem zabezpieczenia (art. 458¹³ k.p.c.). Jednocześnie ustawodawca w celu zabezpieczenia praw i obowiązków stron procesu niereprezentowanych przez zawodowych pełnomocników nałożył na sądy gospodarcze szerokie obowiązki informacyjne co do najistotniejszych odmienności procesowych w sprawach gospodarczych, a skutkiem braku określonych pouczeń może być nieważność postępowania (art. 458⁴ § 4 k.p.c.). Z uwagi na złożoną problematykę każdego z tych zagadnień w dalszej części omówiono tylko najistotniejsze z nich.

Podstawowym instrumentem realizacji zasady szybkości postępowania w sprawach gospodarczych są ograniczenia czasowe w powoływaniu twierdzeń i dowodów. Jak stanowi art. 458⁵ § 1 k.p.c., powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Jednocześnie w § 3 tego przepisu zawarto rygor pominięcia spóźnionych twierdzeń i dowodów. Jest to zaostrzenie obowiązków procesowych stron w stosunku do zwykłego procesu, gdzie zarówno powód, jak i pozwany nie mają obowiązku wskazania – odpowiednio – w pozwie i odpowiedzi na pozew wszystkich twierdzeń i dowodów. W procesie toczącym się na zasadach ogólnych po wniesieniu przez strony pierwszych pism procesowych sąd poucza strony procesu o konieczności przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów na posiedzeniu przygotowawczym (art. 205² § 1 pkt 2 k.p.c.). W zwykłym procesie momentem granicznym na wprowadzenie do materiału procesowego przez strony procesu faktów i dowodów jest moment zatwierdzenia przez sąd planu rozprawy (art. 205¹² § 1 k.p.c.). Jeśli natomiast nie zarządzono przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, strony mogą przytaczać twierdzenia i dowody aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, które według przepisów Kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowienia sądu (art. 205¹² § 2 k.p.c.). Można z tego wnioskować, że pominięte będą twierdzenia i dowody mimo niewyznaczenia posiedzenia przygotowawczego, gdy na podstawie art. 205³ § 2 k.p.c. przewodniczący zarządził wymianę pism przygotowawczych, zobowiązując strony do podania wszystkich twierdzeń i dowodów, zastrzegając rygor utraty prawa ich powoływania w toku dalszego postępowania. Wskazane tutaj przepisy statuują prekluzję procesową co do faktów i dowodów, albowiem opóźnienie w ich powołaniu oznaczać będzie utratę prawa powołania się na nie w toku postępowania, co prowadzić będzie do ich pominięcia w razie zgłoszenia przez stronę procesuZob. T. Szczurowski, Prekluzja twierdzeń, wniosków dowodowych i zarzutów w postępowaniu gospodarczym – cz. I, „Monitor Prawniczy” 2009/6, s. 312; M. Pełczyński, Prekluzja w zgłaszaniu twierdzeń i dowodów w I instancji w postępowaniu zwykłym, w sprawach gospodarczych, nakazowym, upominawczym i uproszczonym, „Monitor Prawniczy” 2004/7, s. 336 i n..

Zestawienie powyżej wskazanych przepisów prokuruje do wniosku, że różnica pomiędzy procesem gospodarczym a zwykłym sprowadza się do odmiennego określenia czasu wskazania twierdzeń i dowodów. W procesie gospodarczym będzie to pozew lub odpowiedź na pozew, a w postępowaniu zwykłym – zasadniczo chwila zatwierdzenia planu rozprawy. W tym aspekcie art. 458⁵ § 1 k.p.c. jest lex specialis w stosunku do art. 205¹² k.p.c.

Realizacja obowiązku wskazania wszystkich twierdzeń i dowodów w sprawach gospodarczych przebiega w następujący sposób. Jeśli powód lub pozwany jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, o jakim mowa w art. 458⁴ § 1 k.p.c., obowiązek wskazania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie lub odpowiedzi na pozew powinno nastąpić bez wezwania przewodniczącego w tym zakresie. Wtedy w pełni zastosowanie ma art. 458⁵ § 1 k.p.c. Jeśli natomiast strona nie jest reprezentowana przez takiego pełnomocnika, przewodniczący powinien podjąć czynności, o jakich mowa w art. 458⁴ § 1 i 2 w zw. z art. 458⁵ § 2 i 4 k.p.c. Po wniesieniu pozwu przez powoda niereprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika przewodniczący powinien zobowiązać go do przedstawienia w terminie tygodniowym wszystkich twierdzeń i dowodów, pouczając jednocześnie, że twierdzenie i dowody niewskazane w tym terminie podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Wezwanie, o jakim tutaj mowa, wraz z pouczeniem następuje niezwłocznie po usunięciu braków formalnych pozwu. Doręczenie pouczeń następuje na piśmie oraz na wskazany przez stronę adres poczty elektronicznej. Pouczenia doręcza się także pełnomocnikowi, chyba że pełnomocnikiem tym jest adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy lub za stronę działa Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej (art. 458⁴ § 2 k.p.c.). Termin do wskazania twierdzeń i dowodów ma charakter ustawowy, przy czym na podstawie art. 458⁵ § 3 k.p.c. przewodniczący może określić inny termin, w tym znaczeniu, że nie może go skrócić. Dodać trzeba, że brak pouczenia o konieczności wskazania wszystkich twierdzeń i dowodów na poparcie pozwu oraz o skutkach tego zaniechania rodzi skutek w postaci nieważności postępowania z powodu pozbawienia możliwości obrony swych praw, chyba że nieudzielenie pouczeń nie miało wpływu na zachowanie powoda w toku postępowania (art. 458⁴ § 4 k.p.c.).

Pozew wraz z ewentualnym jego uzupełnieniem w zakresie twierdzeń dowodów i dowodów podlega doręczeniu pozwanemu, który na podstawie art. 205¹ § 1 k.p.c. jest zobligowany do złożenia w terminie dwóch tygodni odpowiedzi na pozew, chyba że przewodniczący określi inny – dłuższy termin. W razie wniesienia odpowiedzi na pozew przez profesjonalnego pełnomocnika zastosowanie będzie miał art. 458⁵ § 1 k.p.c. Jeśli odpowiedź na pozew została wniesiona przez pozwanego lub reprezentującego go niezawodowego pełnomocnika, przewodniczący – analogicznie jak w przypadku powoda – wzywa pozwanego do wskazania w terminie tygodniowym wszystkich twierdzeń i dowodów, pod rygorem ich pomięcia. Co istotne, treść art. 458⁴ § 2 k.p.c. przemawia za wnioskiem, że wezwanie do powołania dowodów i twierdzeń może nastąpić dopiero po wniesieniu odpowiedzi na pozew. Mowa w nim jest bowiem o udzieleniu pouczeń niezwłocznie po wpłynięciu pierwszego pisma procesowego, lecz jednocześnie nie wskazuje się, że ustawodawca ma tutaj na myśli pierwsze pismo procesowe w sprawie, tj. pozwu. Prowadzi to do wniosku, że chodzi w tym przepisie o pierwsze pismo procesowe wniesione przez daną stronę procesu. To jego wniesienie przez określoną stronę procesu uruchamia mechanizm pouczeń ze strony sądu. Daje to asumpt do tezy, że przewodniczący nie może w zarządzeniu o doręczeniu pozwu nakazać pozwanemu przedstawienia w odpowiedzi na pozew wszystkich twierdzeń i dowodów. Przyjęcie odmiennego zapatrywania pomijałoby znaczenie art. 458⁵ § 2 k.p.c., który stosuje się wszakże i do pozwanego. Przepis ten nie tyle pozostaje w sprzeczności z art. 458⁵ § 1 k.p.c., ile jedynie ma na celu wyegzekwowanie od stron pozbawionych zawodowego zastępstwa procesowego zasady, że odpowiedź na pozew powinna zawierać wszystkie twierdzenia i dowody.

Takie ukształtowanie art. 458⁴ § 2 k.p.c. jest wadliwe. Jak się wydaje, prawidłowe brzmienie tego przepisu powinno nakazywać przewodniczącemu doręczenie pozwu pozwanemu wraz ze zobowiązaniem go do złożenia odpowiedzi na pozew, która powinna zawierać wszystkie twierdzenia i dowody, pod rygorem ich pomięcia.

Opisana powyżej konstrukcja treści pozwu i odpowiedzi na pozew oraz trybu uzupełnienia tych pism procesowych jest obarczona wątpliwościami interpretacyjnymi także na innym tle. Wypada przypomnieć, że zdecydowana większość spraw gospodarczych procesowych o świadczenia pieniężne rozpoczyna swój byt procesowy w postępowaniu upominawczym lub nakazowym. Zgodnie z art. 458¹ § 2 k.p.c. w sprawach gospodarczych rozpoznawanych według przepisów niniejszego działu przepisy o innych postępowaniach odrębnych stosuje się w zakresie, w którym nie są sprzeczne z przepisami niniejszego działu. Nie dotyczy to spraw gospodarczych rozpoznawanych w europejskim postępowaniu nakazowym, europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń oraz elektronicznym postępowaniu upominawczym. Prymat zatem mają przepisy odrębnego postępowania gospodarczego, a przepisy o innych postępowaniach odrębnych powinno się stosować w zakresie niesprzecznym z tym postępowaniemPor. wyrok SN z 18.11.2005 r. (IV CK 152/05), LEX nr 358763.. Lege non distinguente obowiązek wskazania przez powoda w pozwie wszystkich twierdzeń i dowodów dotyczy także sytuacji, gdy postępowanie gospodarcze toczy się w postępowaniu nakazowym lub upominawczym. Również w tych postępowaniach będzie miał zastosowanie opisany wcześniej obowiązek uzupełnienia pozwu o fakty i dowody. Rzecz w tym, że przepisy postępowania odrębnego nie nakładają na pozwanego obowiązku wskazania w sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz w zarzutach do nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wszystkich twierdzeń i dowodów, jak to ma miejsce w przypadku odpowiedzi na pozew. Dotyczy to także przypadków, gdy pozwany jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Dalej idąc, te przepisy nie regulują uzupełnienia tych środków odwoławczych wedle zasad dla odpowiedzi na pozew. Wskazane środki odwoławcze powinny spełniać jedynie wymogi wynikające z treści art. 480³ i art. 493 § 2 k.p.c. oraz z ogólnych wymogów pisma procesowego z art. 126 k.p.c., ale bezsprzecznie nie zawierają one nakazu wskazania przez pozwanego wszystkich twierdzeń i dowodów. Jest to usterka legislacyjna, albowiem wymogów odpowiedzi na pozew nie można per analogiam stosować do innych pism procesowych pozwanego inicjujących jego udział w sprawie gospodarczej. Wynika to z faktu, że regulacja odpowiedzi na pozew co do konieczności wskazania w niej faktów i dowodów ma charakter szczególny, a zatem wymogów w tym zakresie nie można rozciągać na drodze wykładni rozszerzającej na przypadki wyraźnie niewymienione w przepisach. Nałożenie na pozwanego obowiązku zawarcia w sprzeciwie lub zarzutach od nakazu zapłaty wszystkich twierdzeń i dowodów wymagałoby wyraźnej regulacji, że do tych pism procesowych stosuje się wymogi odpowiedzi na pozew, tj. że stosuje się odpowiednio art. 458⁵ § 1 k.p.c. Pogląd ten można wzmocnić także argumentem historycznym. Otóż art. 479^14a k.p.c. poprzednio obowiązującej regulacji postępowania w sprawach gospodarczych wyraźnie stwierdzał, że do zarzutów oraz sprzeciwu od nakazu zapłaty stosuje się odpowiednio przepis art. 479¹⁴ § 2 k.p.c., który regulował obowiązki pozwanego w odniesieniu do zawartości odpowiedzi na pozew.

Pominięcie omawianej kwestii w aktualnie obowiązującym stanie prawnym oznacza, że efektywność postępowania gospodarczego w istocie ulega znacznym ograniczeniom w stosunku do założeń aksjologicznych. Powstaje w takiej sytuacji dylemat, w jaki sposób minimalizować omawiane niedociągnięcie ustawodawcze. Jako że odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych tej kwestii nie reguluje, sięgnąć powinno się do zasad ogólnych. Chcąc usprawnić to postępowanie po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty, przewodniczący winien na podstawie art. 205³ § 2 k.p.c. zarządzić wymianę pomiędzy stronami pism procesowych, zobowiązując pozwanego do złożenia wszystkich twierdzeń i dowodów, pod rygorem ich pominięcia. Dotyczy to także sytuacji, gdy pozwany jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika. W przeciwnym razie pozwany aż do zamknięcia rozprawy będzie mógł podnosić twierdzenia faktyczne i dowody, chyba że sąd wyznaczy posiedzenie przygotowawcze. Wtedy to zgodnie z art. 205¹² § 1 k.p.c. zakończenie tego posiedzenia będzie momentem końcowym na podanie przez pozwanego twierdzeń i dowodów.

Prekluzja faktów i dowodów w postępowaniu gospodarczym nie ma charakteru absolutnego, czego wyrazem jest art. art. 458⁵ § 4 k.p.c. Strona może powołać nowe fakty i dowody w toku procesu, o ile uprawdopodobni, że ich powołanie w pozwie lub odpowiedzi na pozew było niemożliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W tym zakresie ustawodawca powiela rozwiązania przyjęte na gruncie poprzednio obowiązującego art. 479¹² § 1 i art. 479¹⁴ § 2 k.p.c., stąd też w pełni może być wykorzystany dorobek orzeczniczy oraz doktryny co do pojmowania przesłanek powołania nowych faktów i dowodówZob. T. Szanciło, Prekluzja w postępowaniu gospodarczym, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007/6, s. 17 i n.. Dodatkowo ustawodawca wprowadził zastrzeżenie, że zgłoszenie nowych twierdzeń i dowodów powinno nastąpić w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Termin ten ma charakter terminu ustawowego. Spóźnione twierdzenia powinny zostać przez sąd pominięte, tj. potraktowane jakby nie zostały zgłoszone, a spóźnione wnioski dowodowe podlegają natomiast oddaleniu.

Przepisy postępowania w sprawach gospodarczych nie regulują w sposób odmienny organizacji samego postępowania. W tym zakresie stosuje się przepisy ogólne zawarte w art. 205¹ –205¹² k.p.c., w szczególności co do przygotowania rozprawy, posiedzenia przygotowawczego, możliwości rezygnacji z tego posiedzenia. W końcu też przepisy ogólne regulują dopuszczalność wyrokowania na posiedzeniu niejawnym (art. 148¹ , art. 331 § 1¹ i art. 332 § 1 k.p.c.).

Novum legislacyjnym jest wprowadzenie w art. 458⁹ § 1 k.p.c. umowy dowodowej. Umowę dowodową zaliczyć trzeba do umów procesowych, których celem jest wywołanie określonych skutków procesowych wiążących nie tylko strony tej umowy, ale i sąd rozpoznający daną sprawęR. Kulski, Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, Kraków 2006, s. 37.. Celem tej umowy jest wyłączenie określonych dowodów w przyszłym lub aktualnie trwającym sporze sądowym wynikającym z określonego stosunku zobowiązaniowego o charakterze kontraktowym. Wyraźna treść tego przepisu wskazuje, że niedopuszczalne jest zawarcie umowy dowodowej odnoszącej się do stosunków obligacyjnych pozaumownych. Nie jest możliwe zawarcie umowy dowodowej nieodnoszącej się do konkretnego stosunku prawnego. W rezultacie do ważności tej umowy wymagane jest ścisłe określenie stosunku obligacyjnego oraz środków dowodowych, z których strony nie będą mogły skorzystać w postępowaniu sądowym wynikającym z tego stosunku prawnego. Jednocześnie należy uznać, że umowa dowodowa nie może zawierać ograniczeń co do dopuszczalności wykazania określonych okoliczności faktycznych, a jedynie może ograniczać instrumenty procesowe, z których strony mogą skorzystać dla udowodnienia określonych faktów.

Z uwagi na znaczenie umowy dowodowej ustawodawca wyraźnie w art. 458⁹ §1 k.p.c. postanowił, że powinna ona zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności, względnie ustnie – przed sądem. Uzasadnione jest przyjęcie tezy, że umowa może być zawarta przed procesem lub w jego trakcie, przy czym zawarcie umowy ustnej dotyczy tej drugiej sytuacji. W tym wypadku osnowa umowy wymaga wciągnięcia jej do protokołu rozprawy. Dla uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych wprowadzono zasadę, że umowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna (art. 458⁹ § 3 k.p.c.).

Skutkiem zawarcia umowy dowodowej jest niedopuszczalność przeprowadzenia dowodu ze środka dowodowego, który został przez strony wyłączony, co wiąże sąd, uniemożliwiając przeprowadzenie takiego dowodu nawet z urzędu. W tym zakresie art. 458⁹ § 6 k.p.c. stanowi lex specialis w stosunku do art. 232 zdanie drugie k.p.c. Wyłączenie możliwości skorzystania z określonych środków procesowych oznacza, że strona procesu, która chce wykazać określone fakty, powinna skorzystać z innych dopuszczalnych dowodów. W tym kontekście warto zauważyć, że umowa dowodowa może okazać się niebezpiecznym instrumentem, gdyż ograniczenie środków dowodowych, z których strony mogą skorzystać w procesie, w skrajnych wypadkach może prowadzić do uznania przez sąd, że strona nie wykazała prezentowanych przez siebie twierdzeń. Tak będzie, jeżeli umowa dowodowa wyłączy możliwość przeprowadzenia dowodów istotnych dla wykazania istnienia określonego stosunku obligacyjnego pomiędzy stronami lub wysokości wierzytelności z niego wynikającej. Co więcej, ograniczenia dowodowe mogą zostać nałożone wyłącznie na jedną ze stron, co może stawiać ją w gorszej pozycji procesowej. Niebezpieczeństwo zaistnienia takiej sytuacji jedynie częściowo łagodzą zasady oceny materiału procesowego wyrażone w art. 458⁹ § 7 k.p.c. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ocenić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Taka ocena nie będzie jednakże możliwa w razie sprzeczności stanowisk stron, gdy pozostałe okoliczności sprawy nie dadzą możliwości jednoznacznej oceny sprawy. Jeśli ustalenia wymaga rozmiar świadczenia, stosuje się natomiast odpowiednio art. 322 k.p.c. Jak się wydaje, przypadek ten dotyczy głównie sytuacji, gdy strony na mocy umowy dowodowej wyłączyły dowód z opinii biegłego.

Strony mogą kwestionować ważność lub podnosić bezskuteczność umowy dowodowej w terminach ustawowych wynikających z art. 458⁹ § 4 k.p.c. Termin ten nie ogranicza sądu, który na każdym etapie postępowania jest uprawniony do oceny ważności umowy w świetle art. 58 k.c. To samo odnosi się do przypadku, gdy żadna ze stron nie podniosła nieważności umowy dowodowej.

Artykuł 458¹⁰ k.p.c. statuuje zasadę prymatu dowodu z dokumentów, o czym w ramach obowiązków informacyjnych sąd winien pouczyć strony procesu niezastąpione przez zawodowych pełnomocników. W świetle brzmienia tego przepisu dowód z zeznań świadków może być przeprowadzony jedynie w dwóch przypadkach. Pierwszym będzie sytuacja, gdy mimo przeprowadzenia pozostałych dowodów pozostały niewyjaśnione wszystkie okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Drugi przypadek odnosi się do braku innych środków dowodowych. Wtedy to dowód z zeznań świadków staje się dowodem głównym. Przepis ten pomija kwestię dowodu z przesłuchania stron, niemniej jednak z uwagi na fakt, że art. 458¹⁰ k.p.c. jest powieleniem art. 299 k.p.c. według tych samych zasad, co świadków, powinno się postrzegać potrzebę przeprowadzenia tego dowodu.

Zasadę prymatu dowodu z dokumentów kontynuuje ustawodawca w art. 458¹¹ k.p.c., o czym również sąd poucza uczestników postępowania niezastąpionych przez zawodowych pełnomocników. Strona procesu, która zamierza wykazać swoją czynność, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którym prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może tego dokonać tylko za pomocą dokumentu w rozumieniu w rozumieniu art. 77³ k.c. Nośnikiem informacji w ujęciu tego przepisu jest każdy przedmiot, który umożliwia utrwalenie i odtworzenie informacji. Ograniczenie dowodowe, o którym tutaj mowa ma charakter stricte procesowy i nie ingeruje w przepisy prawa materialnego normujące formę czynności prawnej. Artykuł 458¹¹ k.p.c. nie będzie miał zastosowania, gdy strona procesu nie będzie mogła z przyczyn od siebie niezależnych przedstawić dokumentów, o jakich mowa w art. 77³ k.c. Wtedy to okoliczności wymienione w tym przepisie będzie można udowodnić każdym innym dowodem.

Odnotować należy także modyfikację ogólnych zasad rozstrzygania o kosztach procesu zawartą w art. 458¹² k.p.c. Zgodnie z nim niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Na końcu analizowania odmienności postępowania gospodarczego należy wskazać, że wyrok sądu pierwszej instancji stanowi tytuł zabezpieczenia, na takich samych zasadach jak nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Ważne jest jednakże podniesienie kwestii, że art. 458¹³ k.p.c. będzie miał zastosowanie jedynie w odniesieniu do sytuacji, gdy sąd gospodarczy wyda wyrok, prowadząc postępowanie w ramach odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych. Przepis ten nie ma natomiast zastosowania do przypadku, gdy na podstawie art. 458⁶ § 1 k.p.c. rozpozna sprawę z pominięciem przepisów postępowania odrębnego. To samo dotyczy przypadku rozpoznania sprawy cywilnej, która z uwagi na upływ terminu nie została przekazana właściwemu sądowi (art. 458⁷ § 1 k.p.c.).

Podsumowanie

Odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych – jak wskazano powyżej – cechuje się znacznymi odmiennościami w stosunku do zasad ogólnych procesu cywilnego. Takie rozwiązanie podyktowane jest koniecznością usprawnienia tego postępowania, co ma szczególnie znaczenie w obrocie gospodarczym. Sprawne postępowanie bowiem umożliwia szybkie zakończenie procesu, a potem egzekucję zasądzonego świadczenia, a to przyczynia się do likwidacji zatorów płatniczych. Przyjęty rygoryzm postępowania gospodarczego nie ma wszakże charakteru absolutnego. Po pierwsze dlatego, że w przypadkach omówionych wcześniej – gdy stroną procesu jest osoba fizyczna – możliwe jest rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Po drugie, ustawodawca nałożył na sądy gospodarcze obowiązki informacyjne w odniesieniu do uczestników postępowania, którzy nie są reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników. Takie rozwiązania mają zapewnić ochronę praw procesowych podmiotów, które nie są przygotowane merytorycznie bądź finansowo do uczestniczenia w wyspecjalizowanym procesie gospodarczym. Kwestią otwartą pozostaje natomiast, czy przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania przyczynią się do efektywnego przyspieszenia rozpoznania spraw gospodarczych. Jak się wydaje, samo wprowadzenie odrębnego postępowania gospodarczego takiego rezultatu nie przyniesie, gdyż sprawność postępowania cywilnego uzależniona jest przede wszystkim od liczby spraw wpływających do sądów, kognicji sądów powszechnych oraz regulacji prawnych, które preferowałyby rozwiązanie sporów cywilnoprawnych na drodze pozasądowej.